Contra Faustum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VI, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 25, Pars I). Zycha, Joseph editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1891.

LIBER ALTER ET TRICESIMUS.

FAUSTUS dixit: Si accipis. euangelium, credere omnia debes, quae in eodem scripta sunt. quid enim tu, quia uetus accipis testamentum, idcircone credis omnia passim. quae in eodem scripta sunt ? nempe solas indidem excerpentes prophetias, quae regem Iudaeis uenturum significabant, quia ipsum putatis esse Iesum, et pauca quaedam disciplinae [*]( 2 opiflcam M generis SGMlb 5 ea quae sumitis om. SG 6 sumpta (p s. I. m. 2 add.) M uiderie LCPSMG 8 immundos L* praecipuae S praecipue MG pcipue C 13 reddentur Ll 14 mundis munda sunt b 15 immundis Z2 17 sequuntur SMG si,c auteriatam C 18 nelletis C ueletis Ll 21 cap. LXn LPSMG 28 creditis CSMG creditis (ti exp. m. 2) L que C 24 incĮidell (m er. et di exp. m. 2) L indidem CSMlG ibidem JłC2b (in mg. iodide) excerpens G LcPSIj1 Ib excerpitis M* 26 putetisiCfe )

761

ciuilis praecepta communia, ut est: non occides, non moechaberis, cetera praetermittitis et arbitramini esse non minus atque eadem, quae Paulus putauit stercora. quid ergo peregrinum hoc aut quid mirum est. si et ego de testamento nouo purissima quaeque legens et meae saluti conuenientia ea praetermitto, quae a uestris maioribus inducta fallaciter et maiestatem ipsius et gratiam docolorant?

An si patris testamentum habet aliqua, in quibus parum debeat audiri — patris enim esse uultis Iudaicam legem, cuius nouimus quam multa uobis horrorem, quam multa pudorem faciant, ut quantum ad animum iamdudum ipsi iudicaueritis eam non esse sinceram, quamuis partim pater ipse, ut creditis, digito suo eam uobis, partim Moyses scripserit, fidelis et integer — solius filii putatis testamentum non potuisse corrumpi, solum non habere aliquid, quod in se debeat inprobari? praesertim quod nec ab ipso scriptum constat nec ab eius apostolis, sed longo post tempore a quibusdam incerti nominis uiris, qui, ne sibi non haberetur fides scribentibus, quae nescirent, partim apostolorum nomina, partim eorum, qui apostolos secuti uiderentur , scriptorum suorum frontibus indiderunt adseuerantes secundum eos se scripsisse, quae scripserint. quo magis mihi uidentur iniuria graui adfecisse discipulos Christi, quia quae dissona idem et repugnantia sibi scriberent, ea referrent ad ipsos et secundum eos haec scribere se profiterentur euangelia, quae tantis sint referta erroribus, tantis contrarietatibus narrationum simul ac sententiarum, ut nec sibi prorsus nec inter se ipsa conueniant. quid ergo aliud est calumniari bonos et Christi [*](1 Ex. 20, 13 sq. 3 cf. Phil. 3, 8 ) [*](1 cibilis LlPlMI docibilis SG moecaberis LC mechaberis SG 3 atque (m. 2 que exp. et qua superscr.) M eadem S quae om. LC 5 quę que C 6 auestris C 8 parum] parat b 9 iudaicam (corr. m. 1 ex iudeicam) C 10 J.lI;rųi!nouimu C 21 scribsisse L 22 scripserint (i ex u corr.) S affecisse (pr. f retract. m. 2) L affecisse (af ex ad corr. ne. 1) C 24 referent GILSI referant Pb 26 euangeliça (c exp. m. 2) C 26 contrarietabus SG 28 quam calvmniari SGMb )

762

discipulorum concordem coetum in crimen deuocare discordiae? quae quia nos legentes animaduertimus cordis obtutu sanissimo, aequissimum iudicauimus utilibus acceptis ex isdem, id est his, quae et fidem nostram aedificent et Christi domini atque eius patris omnipotentis dei propagent gloriam, cetera repudiare, quae nec ipsorum maiestati nec fidei nostrae conueniant.

Proinde nec uos, ut dicere coeperam, de testamento uetere circumcisionem creditis accipiendam carnaliter, quamuis ita sit scriptum, neque sub otio ac uacatione colendum sabbatum, quamuis ita legatur, sed nec sacrificiis, ut Moysi uidetur, et inmolationibus placandum deum; sed haec quidem ut aliena prorsus et procul a ritu christiano posita ac nulla ex parte probabilia contempsistis. quaedam uero eorum etiam diuisistis in duo, et partem quidem amplectimini, partem uero respuitis, ut pascha, quod est et ipsum testamenti ueteris anniuersale sacrum: cuius in celebratione cum sit scriptum uobis non solum agnum mactare edendum sub nocte, sed etiam diebus septem abstinere fermento et esse contentos azymo cum picridiis, uos pascha quidem adsumitis, praetermittitis uero ritum illum ac morem, quo cautum est idem debere seruari. item septem dierum hebdomadas, ist est pentecosten, quam perinde Moyses certo quodam sacrificiorum et genere et numero inbuendam censet, uos aeque colitis, sed damnata parte eius, id est litationibus ipsis et sacrificiis, quia haec cum christiana fide non congruunt. de mandato [*]( 8 cf. Gen. 17, 9 sqq. 10 cf. Ex. 31, 13 11 cf. Leu. 1 20 cf Ei. 12 28 cf. Leu. 28 ) [*]( 1 de uocare C discordie C 2 obtutu (uirg. er.) sanissimd S obtutum sanissimum PILMG 3 isdem LIMI 4 que C et] ad Gl 6 maiestatis C fidgi C 9 ueteri b 10 bacatione Ml 11 sed om. b 13 aritu C 14 exparte C contemaistis L1 16 partem X1 partim CPMb quidem om. SG 19 se*ptem C 20 azimo CSGL2 azomo LlM azyma b piccridiis S 21 illac C 22 ebdomadas CSG 23 proinde b 24 nequae (exp. m. 1) L 26 christianis LWPMGb christianitatis (tati s. I.) S )

763

uero abstinendi a cibis communibus uisum uobis est et uehementer creditum morticina quidem et inmolata esse sane inmunda; de porcina uero idem credere noluistis nec de lepore aut herinacio neque de mullis et lolliginibus ceterisque quae uobis adsapuere generibus piscium, quamuis eadem Moyses omnia inmunda esse testetur.

Illa uero iam ne audire quidem uos uelle credo ex testamento uetere, nedum admittere, id est soceros dormire cum nuribus tamquam ludas; patres cum filiabus tamquam Loth; prophetas cum fornicibus tamquam Osee; maritos uxorum suarum noctes amatoribus uendere tamquam Abraham; duabus germanis sororibus unum misceri maritum tamquam Iacob; rectores populi et quos maxime entheos credas, millenis et centenis uolutari cum scortis tamquam Dauid et Salomon; aut illud item. quod lege uxoria cautum in deuteronomio est, debere uxorem defuncti fratris. si idem sine filiis obierit. superstiti fratri nubere et eandem subolem ex eadem in locum suscitare fratris: quod facere si noluerit uir, debere mulierculam apud maiores natu deponere de hac inpietate cognati sui querelam, ut idem accersitum eum censoria grauitate coherceant; qui si pernegauerit, et apud eos non ferat inpune, sed exalciatus dextri pedis calciamento a praedicta muliere caedatur in faciem et consputus ac maledictus recedat [*](2 cf. Act. 15, 29 5 cf. Leu. 11 23 cf. Dent. 25, 5 sqq. ) [*]( 2 mortitina C 3 porcina C 4 erinacio L erinatio C mollia b ceterisq:nae,q (sic. corr. m. 2) L 5 hassapuere C 8 ueteri b ammittere LGSIMt 10 oseae G maritus LtGM maritos (o ex u corr.) PłSG 11 uiorem PlSG amatoribus] a maioribus b 12 gennani C misceri (i fin. s. e a m. 1) L 18 enteos LCslG entfios M 14 uolutare PSMGCb schortis LSG V'} inde utero nomio C 16 fris sine filiis (in raв.: in mg. sipe idem) S. (sine idem 8. I.) G 17 eatidem (8. ? u a m. 1) L subolem (o in u corr. m. 1) C sobolem Lb, (pr. o in raa.) M 18 suacitari S mulier culam C 20 quaerelam L arceBsitum C accessittl (M add. m. 2) LlMb 21 coerceant SMG apud] çapud (exp. m. 3) P apud eos no fecerit no impune sqq. b 22 excalciatus Sl predicta C 23 cedatur LPM concedatur GSl conspuatus SG conspuatus P conspQtTua (a er.) M )

764

habiturus hoc obprobrium sempiternum in progeniem suam. haec igitur atque alia huiusmodi sunt testamenti ueteris et exempla et iura: quae si bona sunt, cur non imitamini? si mala, cur non damnatis auctorem, id est testamentum ipsum uetus? aut si falsa haec ei, tamquam nos de nouo credimus, etiam uos putatis inserta, pares ergo sumus. desinite iam proinde id a nobis exigere in testamento nouo, quod uos non seruatis in uetere.

Equidem ego quantum arbitror, quatenus id iam persuasum esse uoluistis, ut sit ex deo etiam testamentum uetus, commodius satis atque excusatius uobis est non seruantibus eius mandata, si fateamini incongruis esse adiectionibus uitiatum, quam si inuiolatum idem spernatis et incorruptum. proinde hanc de uobis ego sententiam habui semper et habeo. quotiens quaeritur, cur praeuaricemini testamenti ueteris iussa, quod enim aut ut sapientes contemnitis falsa aut ut contumaces et indeuoti neglegitis uera. interim quia me ad credenda omnia, quae noui testamenti monumentis inserta sunt. cogis, si ipsum accipiam, scias et te, quantum ad animum. multa non credere. quae in uetere sint testamento, quamuis ipsum te profitearis accipere. neque enim et illud in confessis ex eodem habes et credibilibus esse maledictum omnem, qui pependerit in ligno. quia id utique pertineat et ad Iesum, aut eum quoque in maledictis haberi, qui non suscitauerit semen in Israhel, quia id uirgines quoque omnes conprehendat et pueros dei; aut funditus interiturum eum de genere suo, [*](23 cf. Dent. 21, 23 26 cf. Gen. 17, 14 ) [*]( 1 progenie. saa* (utrimgue m er.) M 3 que C quur (bis) L 5 fal.sa (i er.) C de nouo] denuo LPSMG 7 seruetis LcPSMG 8 ueteri b 9 ergo S 11 cummodius L1 15 quoties G quariturC qaur L 16 contempnitis LS 17 inde noti C uera. (m er.) C me ad credenda] mea deridenda GS 18 monimentis b 20 uetere C1 quan uis C 22 credibilius (iu in ras.) SG omnfi (~ a m. 2) L quippe penderit CS quippependerit P3 28 pertineat-quoque om. C (*'» mg. m. rec. add. sunt haec: quia id utique pertineat ad iesum aut; Stqq. tria uocab. euan.) 25 conphendat CSG 26 interiturum C )

765

qui non fuerit carnem praeputii circumcisus, quia hoc quoque ad omnem pertineat christianum; aut lapidibus extinguendum eum, qui soluerit sabbatum; aut non parcendum ei, qui unum quodlibet testamenti ueteris mandatum inruperit: quae omnia tu si credas firmumque habeas, quia sint eadem a deo mandata, mihi crede, manus prior iniecisses in Christum nec nunc irascerere Iudaeis, qui hunc animis ac uiribus persecuti dei sui mandata complerint.

Equidem haud ignoro, quin uos haec non audeatis dicere falsa, sed quia sint eadem pro tempore tunc mandata Iudaeis usque ad aduentum scilicet Iesu. qui quoniam uenerit ab eodem praenuntiatus, ut uultis, uetere testamento ipse iam doceat, quid accipiendum nobis ex eodem sit et quid relinquendum. sed an prophetae Iesum praesagauerint, postea uidebimus . interim ad haec me nunc respondere oportet, quia, si Iesus per testamentum uetus adnuntiatus nunc diiudicat et carminat docetque pauca eius accipienda esse, repudianda uero quam plurima, et nobis paracletus ex nouo testamento promissus perinde docet, quid accipere ex eodem debeamus et quid repudiare. de quo ultro Iesus cum eum promitteret, dicit in euangelio: ipse uos inducet in omnem ueritatem et ipse uobis adnuntiabit omnia et commemorabit uos. quapropter liceat tantundem et nobis in testamento nouo per paracletum, quantum uobis in uetere licere ostenditis per Iesum, nisi forte pluris uobis testamentum [*]( 2 cf. Num. 15, 35 21 Ioh. 16, 15 ) [*]( 1 qui (i ex o) S carne (uirg. er.) S carne. (m er.) L 2 lapitibus C 8 non om. SG 4 inruperit M* 6 si tu SMG 6 prior.. C 7 irascereris Pb irascere C 9 audiatis LXMG audeatis (i in e corr. m. 2) LS 10 sunt b tempore S 11 iudeis S ad om. LSG, (a. I. add.) M ihfl LC 12 ipsi Lx 14 praesagiuerint M psagauerint (ga ex go uid. corr.) C, (a g seq. in ras.) G presagauerint P 15 hec C 17 terminat b 18 paraolitus S paraclytus LCMG 19 quid (i ex o corr. m. 1) C 21 promitteregt (n exp. m. 2) S promitterent G 22 annuntiabit (b ex u corr. m. 2) LM commemorauit X1 24 paraclaum Z1 paraclytum LC paraclitam ,G uetero SG uetere Ml ueteri b )

766

uidetur filii esse quam patris, si modo patris est, ut, cum ex illo reprobentur tam multa, huius solius nihil non debeat adprobari, praesertim quod uec a Christo scriptum constat, ut diximus, nec ab eius apostolis.

Quapropter, ut uos ex uetere testamento solas admittitis prophetias et illa, quae superius diximus, ciuilia atque ad disciplinam uitae communis pertinentia praecepta, supersedistis uero peritomen et sacrificia et sabbatum et obseruationem eius et azyma, quid ab re est, si et nos de testamento nouo sola accipientes ea, quae in honorem et laudem filii maiestatis uel ab ipso dicta conperimus uel ab eius apostolis, sed iam perfectis ac fidelibus dissimulauimus cetera, quae aut simpliciter tunc et ignoranter a rudibus dicta aut oblique et maligne ab inimicis obiecta aut inprudenter ab scriptoribus adfirmata sunt et posteris tradita? dico autem hoc ipsum natum ex femina turpiter, circumcisum Iudaice sacrificasse gentiliter. baptizatum humiliter, circumductum a diabolo per deserta et ab eo temptatum quam miserrime. his igitur exceptis et si quid ei ab scriptoribus ex testamento uetere falsa sub testificatione iniectum est, credimus cetera, praeterea crucis eius mysticam fixionem, qua nostrae animae passionis monstrantur uulnera, tum praecepta salutaria eius, tum parabolas cunctumque sermonem deificum, qui maxime duarum praeferens naturarum discretionem ipsius esse non uenit in dubium. nihil ergo est iam, cur me omnia credere existimes debere, quae continent euangelia, cum tu. ut supra ostensum est, testamenti ueteris supremum liquorem uix summis, ut aiunt. labris adtingas. [*]( 2 approbari sl approbari (pr. p 8. I.) P 3 scriptum om. SG 5 uetere Mx ammittitis GLSM1 ammittas (?) P 6 cibilia LIPJM docibilia SG 8 obseruationes C 9 azima LGSG 12 dissimula. nimus (b in u m. 2 corr.) SM dissimulabimus G 13 obliquae L 14 (et 19) ab] a b 20 preterea LC propterea b 21 misticam GS mystica b flxionem (i ante o 8. I.) S fixione b qua (— sup. a er.) C passiones (i in e corr. m. 2) L 22 uulneratum Cb tunc (ante par.) LSG 23 duarumlll C 25 quur LC 27 Buppremum (p exp. m. 2) L liquorft C sumis b )

767

AUGUSTINUS respondit: Nos ueteris testamenti scripturas omnes, ut dignum est, ueras diuinasque laudamus, uos scripturas noui testamenti tamquam falsatas corruptasque pulsatis. nos ea, quae nunc de libris testamenti ueteris non obseruamus, congruenter tamen illo tempore atque illi populo fuisse praecepta nobisque in eis ipsis, quae non obseruamus, significata, quae intellegamus et spiritaliter teneamus. non solum dicimus, sed in apostolicis quoque litteris ostendimus et docemus; uos autem omnia, quae in libris noui testamenti non accipitis, omnino reprehenditis nec a Christo nec ab apostolis eius dicta uel conscripta adseueratis. uidetis ergo, quantum inter nos et uos, quod ad hanc rem adtinet, distet. cum itaque a uobis quaeritur, quare non omnia in libris noui testamenti accipitis, sed et in eis libris, in quibus adprobatis aliqua, multa respuitis, reprehenditis, accusatis, a corruptoribus inserta esse contenditis, nolite in exemplum adsumere distinctionem fidei uel obseruationis nostrae, sed rationem reddite praesumptionis uestrae.

A nobis enim si quaeratur, cur non eo ritu colamus deum, quo coluerunt Hebraei patres tempore ueteris testamenti, respondemus aliud nobis deum praecepisse per patres noui testamenti neque hoc contra uetus testamentum. cum et in illo id sit ante praedictum. sic enim hoc ipsum praenuntiatum est per prophetam: ecce dies ueniunt, dicit dominus, et consummabo super domum Israhel et super domum Iuda testamentum nouum, non secundum testamentum, quod feci patribus eorum in die, qua [*]( 24 Hier. 31, 31 sq. ) [*](1 cap. LXEI LSGPM Agustinus L testamenti (ti infra syll. men scr. m. 2) M 2 diuinas que C 3 pulsatis (in tec. et iter. in mg. a m. rec.) C 6 nosque C q: a M obseruamuBq1 (q* s. Z. a m. rec.) C 10 (et 15) rephenditis CSG 13 in libris om. SG 14 et om. C 15 respuistis LSMG 18 presumptionis C 19 quur L eo (8. I. a m. 1) C 20 hebrei C hebrei S post patres ras. 2 litt. C 23 ante sit pradictum b 24 proprophetam S 27 adprehendi Lt. adphendi S )

768

adprehendi manum eorum, ut eicerem eos de terra Aegypti. ecce quia et hoc prophetatum est, non perseueraturum illud testamentum, sed futurum nouum. hic si obiectum fuerit non nos pertinere ad domum Israhel et domum Iuda, ex doctrina apostolica nos defendimus, quia semen Abrahae Christum esse docet apostolus nobisque ad corpus eius pertinentibus dicit: ergo Abrahae semen estis. porro si quaesitum a nobis fuerit, cur illius testamenti auctoritatem teneamus, cuius ritum non obseruamus, et ad hoc ex litteris apostolicis respondemus. ait enim apostolus: nemo ergo uos iudicet in cibo et potu aut in parte diei festi aut neomeniae aut sabbatorum, quod est umbra futurorum. ita quippe et cur ea legi atque accipi oporteat, ostendit, id est ne prophetiam extinguamus, quia in umbra facta sunt futurorum, et curare nos non debere eos, qui nos hinc iudicare uoluerint. quod corporaliter iam non obseruemus, sicut alibi tale quiddam dixit: haec in figura contingebant illis; scripta sunt autem propter correptionem nostram, in quos finis saeculorum obuenit. cum ergo tale aliquid legitur in instrumento ueteris testamenti,. quale a nobis obseruar uel iussum non est in nouo testamento uel etiam prohibitum, quid significet quaerendum est, non reprehendendum, quia eo ipso, quo iam non obseruatur, non damnatum, sed inpletum probatur. unde multa et saepe iam diximus.

Uelut hoc ipsum, quod modo non intellegens Faustus mandatis ueteris testamenti pro crimine obiecit, quod moram [*](7 Gal. 3, 29 10 Col. 2, 16 sq. 17 I Cor. 10, 11 25 cf. Dent. 25, 5 sqq. ) [*]( 1 earum Ll eicera LIMl 8 (et 13) quur L 11 die L neom*emae (er. a) S neomeniae (e pro 8. Z. add. et 0 ex n corr. m. 2) LM 13 accipi. (o er.) C êst (st 8. I. m. 2 add.) L 16 quid dam C 18 autem om. SG 19 finis (es in is corr.) S 20 in (s. l. a m. SS) LM 22 rephendendum (re et den s. I.) S repliendendum (den 8. I. a m. 2) G 28 damtnatom C damnatur (natur auperscr. m. 2) SG 24 Unde inc. cap. 10 in b 25 ipsft4 (d exp. et ..r add. m. 2) L ipsud M 26 in mandatis C)

769

fratris ad hoc frater iussus est ducere, ut non sibi, sed illi sobolem suscitaret eiusque uocaret nomine, quod inde nasceretur, quid aliud in figura praemonstrat, nisi quia unusquisque euangelii praedicator ita debet in ecclesia laborare, ut defuncto fratri, hoc est Christo, suscitet semen, qui pro nobis mortuus est, et quod suscitatum fuerit, eius nomen accipiat? denique hoc inplens apostolus non iam carnaliter in praemissa significatione, sed spiritaliter in conpleta ueritate, quos in Christo Iesu per euangelium se commemorat genuisse, suscenset eis et eos increpans corrigit uolentes esse Pauli: numquid Paulus, inquit, pro uobis crucifixus est? aut in nomine Pauli baptizati estis? tamquam diceret: "defuncto fratri uos genui; christiani uocamini, non Pauliani." at uero qui electus ab ecclesia ministerium euangelizandi rennuerit, ab ipsa ecclesia merito digneque contemnitur. hoc est enim, quod in eius faciem iubetur expuere, non sane sine signo huius obprobrii, ut calciamento pedis unius exuatur, ne sit in eorum sorte, quibus ipse apostolus ait: et calciati pedes in praeparatione euangelii pacis, et de quibus commemorat propheta: quam speciosi pedes eorum, qui adnuntiant pacem, qui adnuntiant bona. qui enim sic euangelicam fidem tenet, ut et sibi prosit et ecclesiae prodesse non rennuat, bene intellegitur utroque pede calciatus. qui autem sibi putat, quia credidit, satis esse consultum, curam [*]( 7 cf. I Cor. 4, 15 10 I Cor. 2, 13, 18 Ephes. 6, 15 20 Es. 52, 7 ) [*]( 1 frater iussus est ducere] fateri ausus (a s. l.) est dficere (ducere G) SG non (s. I. a m. 2) LPSG 2 subolem C sobolem S' inde] indiem Z,1 indidem SGC inde... (ex indidem corr.) M indidem (in mg. al. ibidem) b 3 unus quisque C 4 debent SG 9 genuisse (s. l. a m. 2) SG, om. M genuisse commemorat CSG suscenset Lx Cx succenset SM-Gb 10 pauli.num Quid S paulinum Quid GLl pauli*ni* Quid (ex paulinum) M pauli numquid (corr. uid. ex paulus inquit quid ; 7-8 litt. in ras.) P 14 reijnuerit (exp. m. 2) LSG renuerit C 16 facie CSMG 19 praeparationem LCb (uirg. er.) P 22 sibi] ipsi GSb et om. GS 23 reJJ.nuat (exp. m. 2) L renuat C 24 creditis b ) [*]( XXV. Aug. lIect. G. ) [*]( 49 )

770

uero lucrandorum refugit aliorum, decalciati illius non figuratum significabit, sed in se inpletum portabit obprobrium.

Quid? quod et pascha a nobis obicit celebrari nec quod ita ut Iudaei celebramus insultat. cum ouem magis nos habeamus in re praesentis euangelii, non in umbra futuri, eiusque occisionem cum cotidie tum maxime anniuersaria sollemnitate non uenturam praesignemus, sed factam commemoremus, ideo sane dies paschae sollemnitatis nostrae ad diem celebrationis umbraticae Iudaeorum non occurrit, ut et dominicum diem, quo Christus resurrexit, conplecteremur. azyma uero qui rectae fidei christiani sunt, non in fermento ueteris uitae, hoc est malitiae, sed in ipsius fidei ueritate et sinceritate custodiunt, non septem diebus, sed omni die: quod significatum est numero dierum septenario, quo cotidie omnis uoluitur dies. quod etsi aliquantum laboriosum est in hoc saeculo, quoniam angusta et arta uia est, quae ducit ad uitam, merces tamen certa seruatur. nam ipse labor significatus est illis picridiis, quod aliquantulum subamara sint.

Pentecosten etiam, id est a passione et resurrectione domini quinquagesimum diem, quo nobis sanctum spiritum paracletum, quem promiserat, misit. quod futurum etiam per Iudaeorum pascha significatum est, cum quinquagesimo die post celebrationem ouis occisae Moyses digito dei scriptam [*](11 cf. I Cor. 5, 8 15 cf. Matth. 7, 13 19 cf. Act. 2. 1 sqq. 22 cf. Ex. 19-31 ) [*]( 1 decalciati LM: discalciati SG calceati C 2 significauit LPMG significabit (u corr. in b m. 2) S portauit LM 3 quid] qui b calebrari C nec] ne SG 5 presentis C non (-- add. tn. 2) L iij in C 6 cottidie LyGCS qvottidie (c in q corr. et v superacr. m. 2) L 9 umbraciae LIS, (in mg. iibraticg) G umbraticae (c in t corr. et c s. Z. add. m. 2) L umbraticae (t s. I.) P umbratici (ti s. I. in mg. signo r adscr.) M 11 azima L'cSG recte LS rectae (c s. I) C christiani (ne in ni) S 13 VII S 14 cottidie LSG 17 mercis Ll 18 pygridiis CSG, (i. e. lactucf agreibes (i s. l.) in mg.) M 20 quinquagensimum ZP1 quinquageijsimum P2 post diem add. celebramus ed. Maur. spm scm C 21 paraclitum L paraclytum CSG 22 quinquagensimo L 23 celebrationem C )

771

legem accepit in monte. legite euangelium et aduertite ibi spiritum sanctum appellatum digitum dei. ea quippe anniuersarie in ecclesia celebrantur, quae insigniter excellentia certis diebus facta sunt, ut eorum necessariam salubremque memoriam festiuitas concelebrata custodiat. si uultis ergo nosse, quare celebramus pascha, quia tunc pro nobis inmolatus est Christus'. si uultis nosse, quare non illud ritu Iudaico celebremus quia illa erat uenturi ueri praefiguratio, haec conpleti commemoratio'. futurum autem et praeteritum nec ipsis uerbis nostris eodem modo enuntiatur; unde iam satis in hoc opere locuti sumus.

Si autem et hoc quaeritis, cur ex omnibus cibis, a quibus in umbra futurorum populus est ille prohibitus, nos morticino et inmolaticio non uescimur, et hoc audite et calumniis uanitatis uerum aliquando praeponite. cur enim non expediat inmolaticio uesci christiano, apostolus dicit: nolo uos, inquit, socios fieri daemoniorum. neque enim ipsam inmolationem reprehendit, quam faciebant patres praefigurantes sanguinem sacrificii, quo nos Christus redemit. sed quae inmolant gentes, daemoniis, inquit, inmolant et non deo. deinde adiecit, quod dixi: nolo uos socios fieri daemoniorum. nam si natura ipsa inmolaticiae carnis esset inmunda, utique et nescientem contaminaret. neque enim eo minus ipsa esset, quo minus ab sciente acciperetur, sed propter conscientiam, ne daemonibus communicasse uideatur. morticinum autem puto quod ad escam usus hominum non admisit, eo quod non occisorum, sed mortuorum animalium morbida caro est nec apta ad salutem corporis, cuius causa suminus alimentum. [*]( 1 cf. Luc. 1J, 20 16 I Cor. 30, 20 ) [*]( 2 anniuersariae L, (§) C 6 ymmolatus S 7 illud (t in d corr.) S 8 prefiguratio C 10 eodem (dem s. I. a m. 2) S eo LMGb 12 quur L cibis (u in b a m. 2) S ciuis G 14 & L immolaticio (ci 8. l. a at. 1) L ymmolaticio S 15 praeponitae S praeponitae G quur LC 16 ait b 17 demoniorum S 18 rephendit C 20 demoniis C 21 demoniorum C 22 immolaticie C 23 utiq' et (q' s. I.) S enim om. C 25 daemoniis L 27 ne c,apta C ) [*]( 49* )

772

nam quod de effundendo sanguine antiquis in figura praeceptum est, id est ipsi Noe post diluuium — quod iam quid significaret ostendimus — plerique intellegunt. et in actibus ■ apostolorum hoc legi praeceptum ab apostolis, ut abstinerent gentes tantum a fornicatione et ab inmolatis et a sanguine, id est ne quicquam ederent carnis, cuius sanguis non esset effusus. quod alii non sic intellegunt, sed a sanguine praeceptum esse abstinendum, ne quis homicidio se contaminet. hoc nunc discutere longum est et non necessarium, quia et si hoc tunc apostoli praeceperunt, ut animalium sanguine abstinerent christiani, ne praefocatis carnibus uescerentur, elegisse mihi uidentur pro tempore rem facilem et nequaquam obseruantibus onerosam, in qua cum Israhelitis etiam gentes propter angularem illum lapidem duos in se condentem aliquid communiter obseruarent, simul et admonerent in ipsa arca Noe. quando deus hoc iussit, ecclesiam omnium gentium fuisse figuratam, cuius facti prophetia iam gentibus ad fidem accedentibus incipiebat inpleri. transacto uero illo tempore, quo illi duo parietes, unus ex circumcisione, alter ex praeputio uenientes, quamuis in angulari lapide concordarent, tamen suis quibusdam proprietatibus distinctius eminebant. at ubi ecclesia gentium talis effecta est, ut in ea nullus Israhelita carnalis adpareat, quis iam hoc christianus obseruat, ut turdos uel minutiores auiculas non adtingat, nisi quarum sanguis effusus est, aut leporem non edat, si manu a ceruice [*](1 cf. Gen. 9, 6 8 cf. Act. 15, 29 18 cf. Ephes. 2, 11 sqq. ) [*]( 2 id 5st (st add. m. 2) L 4 lege b apostolos C 5 ab om. b a om. Lb 6 6st (st add. m. 2) L nequaqua b carnes Ml sanguis (i s. l. a m. 2) C sanguinis LPWSG 7 affusus L' ffiffusus M 8 cotarainet C 9 discutere (e ante r in lit.) C longon C 10 ab animalium Jib abstinerent (nt 8. l. a m. 2) LPSM abstinere G 11 elegis se,mihi C 13 honerosam L2SM honerosam LIG 15 area (r in ras.) L 17 fidem] finem C 18 inquipiebat GPXS1 19 proputio SG 20 quS*uis (s er. et ~ add. m. 2) L (m er.) M quasuis G quamuis (m ex s in ras.) PS 21 distinctius (i exp. et u superscr.) C 22 hisrahelita C 23 obseruat (r s. l. a m. 2) C )

773

percussus nullo cruento uulnere occisus est? et qui forte pauci adhuc tangere ista formidant, a ceteris inridentur. ita omnium animos in hac re tenuit illa sententia ueritatis: non quod intrat in os uestrum, uos coinquinat, sed quod exit, nullam cibi naturam, quam societas admittit humana, sed quae iniquitas committit peccata condemnans.

Iam uero de antiquorum factis et quae stultis atque ineruditis uidentur peccata, dum non sunt, et quae uere peccata sunt, quam ob causam conscripta sunt, seruata magisque commendata scripturae ipsius ueneratione sufficienti iam sermone monstrauimus; necnon de maledicto eius, qui pendet in ligno, et eius, qui non suscitauerit semen in Israhel, iam primum suo loco respondimus, cum haec ante dilueremus obiecta. et prorsus omnia, siue de quibus singillatim iam anterioribus huius operis partibus disseruimus. siue quae in isto, cui respondemus, sermone suo Faustus similia posuit, una firmissima ueritatis ratione defendimus, quam de sanctarum scripturarum auctoritate percepimus. quaecumque scripta . sunt in illis libris ueteris testamenti, omnia uerissime atque utilissime pro aeterna uita scripta esse laudamus, accipimus, adprobamus; sed quae in his mandata corporali operatione non obseruamus, et rectissime tunc mandata intellegimus et umbram futurorum esse didicimus et nunc iam inpleri cognoscimus. ac per hoc quisquis illa tunc etiam opera, quae ad significandum agi iubebantur, non obseruabat, poenas diuinitus constitutas rectissimo iudicio persoluebat, sicut nunc si quis sacramenta noui testamenti pro temporis ratione distincta [*]( 8 Matth. 15, 11 13 cf. lib. XXII t ) [*]( 1 adhuc pauci C 2 aceteris C cęteris (ta m. 2) L 3 re tenuit] retinuit b 5 nullam (a ex u) C ammittit LISG 6 conmittit 8 7 qnę et b 8 non sint C peccata (ta J. I.) C 9 alt. sint C 10 suffi- . cientiiam (i ante a s. l. a m. J) L 18 auctoritate. (m er.) M percepimus (ci in ce corr. m. 2) LMpercipimus SL*Ml 21 atq : probamus C 23 umbra MG nunc (c in ras.) C 24 opere LM quod LPSlG 27 distincta. C )

774

fuerit ausus sacrilega temeritate uiolare. quemadmodum enim tunc iusti uiri, qui pro illis sacramentis nec mortem recusauerunt, iure laudantur, ita nunc pro istis martyres sancti. et sicut aeger non debet reprehendere medicinalem doctrinam, si aliud illi hodie praeceperit, aliud cras prohibens etiam quod ante praeceperat — sic enim se habebat sanandi eius corporis ratio — ita genus humanum ab Adam usque in finem saeculi quamdiu corpus, quod corrumpitur, adgrauat animam, aegrum atque saucium non debet diuinam reprehendere medicinam, si in quibusdam hoc idem, in quibusdam uero aliud prius, aliud posterius obseruandum esse praecepit, praesertim quia se aliud praecepturam esse promisit.

Nulla ergo conparatio est, quam Faustus obtendit, ita uobis paracletum ex nouo testamento, quod credatis, elegisse. et quod respuatis, demonstrauisse, cum ipse nouo testamento fuerit prophetatus, sicut nobis Christus fecit ex uetere, quo similiter prophetatus est. huc enim aliqua uerisimili ratione diceretur, si esset aliquid in ueteris testamenti libris, quod nos diceremus non recte dictum, non diuinitus iussum, non ueraciter scriptum. nihil horum dicimus, sed accipimus omnia, siue quae obseruamus, ut recte uiuamus, siue quae non obseruamus, ut tamen et ipsa tunc in prophetia iussa et obser- - uata nunc iam conpleri uideamus. deinde paracletum sicut promissum legimus in iis libris, quorum non omnia uultis [*](7 cf. Sap. 9, 15 ) [*](1 quemammodum L 2 recusauerint b 3 sancti] xpi SG 4 (et 9) rephendere CS 5 hodie (i s. I. a m. 1) C praeciperit LISG praeceperit (i in e m. 2 corr.) LM 6 praeciperat LSl habet C 7 humanum] hominum LSMG 8 animA (,..... add. Mt. 2) L 9 diuina L 11 praesertim (in mg. i. e. maxime) M 12 se] sic LMG se (e ex i corr.) S aliud se C praecepturam S1 14 paracletum L1 paraclytum S paraclituni CG creditis C 15 ipse] ipso LCSMPXG 16 ueteri (e in i mut.) M quod 3 17 uerisimile LWM1 18 aliquit M 19 diuinitus s. l. S 22 et tamen LPSMGb 23 iam om. SG paraclaum Lv paraclitum CG paraclytum S 24 his CSMGb )

775

accipere, ita et missum legimus in eo libro, quem nominare etiam formidatis. in actibus quippe apostolorum, sicut saepe et paulo ante commemoraui, apertissime legitur missus die pentecostes spiritus sanctus, qui etiam opere manifestauit, quis esset. linguis enim omnibus locuti sunt, qui eum primitus acceperunt, ut hoc etiam signo promitteret in linguis omnibus, hoc est in omnibus gentibus futuram ecclesiam, quae illum sicut patrem et filium uerissime praedicaret.

Uos ergo iam dicite, quare non accipiatis omnia ex libris noui testamenti: utrum quia non sunt apostolorum Christi, an quia praui aliquid docuerunt apostoli Christi. respondetis: quia non sunt apostolorum Christi. nam illa uox altera paganorum est, qui dicunt apostolos Christi non recta docuisse. uos ergo quid dicitis? unde ostenditis scripturas illas non ab apostolis ministratas ? respondetis: quia multa sunt in eis et inter se et sibi contraria. omnino falsissimum est; uos non intellegitis. nam quicquid tale protulit Faustus, quod ita uobis uideretur, ita non esse monstratum est; et quicquid tale a uobis prolatum fuerit, hoc docebimus. quis autem ferat lectorem uel auditorem scripturam tantae auctoritatis facilius quam uitium suae tarditatis audere culpare? an hoc dicitis uos paracletum docuisse scripturas istas apostolorum non esse, sed sub eorum nominibus ab aliis esse conscriptas ? hoc saltem docete istum ipsum paracletum esse, a quo didicistis haec apostolorum non esse. an dicetis: ipsum Christus promisit et misit? respondetur uobis: omnino istum Christus nec promisit nec misit; et simul ostenditur, quando miserit, quem promisit. quod ergo eum Christus miserit, hoc probate. unde adseritis personam uestri auctoris uel potius [*]( 5 cf. Act. 2 ) [*]( 1 promissum b o omnitl b 6 accepervut (v s. tZp. e m. 1) S 9 ergo om. SG 11 parui SlG 14 quod GCSM2 16 omnino (n s. I.) S 17 quicquid (quic s. I.) L2p-J$2 quid MG 21 uicium L 22 (et 24) paraclaum LlMx paraclytum CS paraclitum G 24 saltim LSMG docere b paraclitum SG 25 didicistis (s (in. s. I.) 8 27 nec misit in ras. C 29 assertis b )

776

deceptoris? respondetis ex euangelio uos probare. ex quo euangelio ? quod non totum accipitis, quod falsatum esse uos dicitis. quis ergo testem suum prius ipse dicat falsitate esse corruptum et tunc producat ad testimonium? si enim, quod uultis, ei credimus, et quod non uultis, ei non credimus, iam non illi, sed uobis credimus. si autem uobis credere uellemus, testem a uobis non exigeremus. deinde paracletus sic est promissus, ut diceretur: ipse uos inducet in omnem ueritatem. quomodo uos autem ille inducet in ueritatem, qui uos docet Christum esse fallacem? huc accedit. quia si omnia, quae de promissione paracleti in euangelio leguntur, talia esse demonstraretis, ut non omnino nisi de Manichaeo uestro possent intellegi, sicut ostenduntur in prophetis ea esse dicta de Christo, quae in alium cadere omnino non possint, tamen cum ea de his codicibus proferretis, quos dicitis infalsatos, hoc ipsum illic falsum et a corruptoribus maioribus uestris inmissum esse diceremus, quod illic de Manichaeo sic scriptum legeretis, ut et alio intellegere non possemus . quid faceretis, dicite mihi, nisi clamaretis nullo modo uos potuisse falsare codices, qui iam in manibus essent omnium christianorum ? quia mox ut facere coepissetis, uetustiorum exemplarium ueritate conuinceremini. qua igitur causa a uobis corrumpi non possent, hac causa a nemine potuerunt. quisquis enim hoc primitus ausus esset, multorum codicum uetustiorum conlatione confutaretur, maxime quia non una lingua, sed multis eadem scriptura contineretur. nam etiam [*](8 Ioh. 16, 13 ) [*](6 uelimus LIPBGb uellemus (e alt. 8. I.) M nellemus (i in e corr. et 1 s. I. add. m. 2) L 7 deinde ita (ita s. 1. a m. 2) L paraclaus LK paraclitus CSG ante Me s. add. in L sic om. L 9 autem uos C . 10 accedit (i in e corr. m. 2) LSM accidit G 11 paracliti GC paraclyti S paraclati (a pr. s. I.) Lx 12 demanicheo CL 18 possint Lx possit SG possunt Plb 14 dicta esse C 15 proferetis LXCSG dicis b 18 manicheo LCS alio (0 8. exp. a m. 1) C 21 quia] quod C 22 qu.a (i er.) L 23 a (s. I. a m. 2) L hac] haec SG neminem LSP3 neminem G 25 conlatione (m er.) L )

777

nunc nonnullae codicum mendositates uel de antiquioribus uel de lingua praecedente emendantur. ita ergo aut cogimini ueraces illos codices continuo, et continuo euertent haeresim uestram, aut si fallaces eos dixeritis, eorum auctoritate paracletum non poteritis adserere, et uos euertistis haeresim uestram.

Huc accedit, quia ea dicta sunt in promissione paracleti, ut Manichaeum post tam multos annos uenientem ab ista suspicione prorsus excludant. quia enim post resurrectionem et ascensionem domini continuo uenturus erat spiritus sanctus, apertissime dictum est a Iohanne: spiritus enim nondum erat datus, quia Iesus nondum fuerat clarificatus. si haec itaque causa erat, ut non daretur, quia nondum erat clarificatus Iesus, procul dubio clarificato Iesu iam causa erat, ut statim daretur. nam et Cataphrygae se promissum paracletum suscepisse dixerunt et hinc a fide catholica deuiarunt conantes prohibere, quod Paulus concessit, et damnare secundas nuptias. quas ille permisit, sub his uerbis insidiantes, quia scriptum est de paracleto: ipse uos inducet in omnem ueritatem, quod uidelicet non omnem ueritatem Paulus et ceteri apostoli docuissent ac locum Cataphrygarum paracleto reseruassent. ad hoc et illud traxerunt, . quod Paulus ait: ex parte enim scimus et ex parte prophetamus; cum autem uenerit quod perfectum est, [*](11 Ioh. 7, 39 23 I Cor. 13, 9 sq. ) [*]( 1 mendositates (s fin. s. I. a m. 2) L antiquitioribus (ti exp. m. 2) L 3 (et 5) heresim LCSG 4 paraclaum LI paraclytum CS paraclitum G 6 uestram] tlm M 7 accedit (i in e corr. m. 2) LS accidit G paraclyti CS paraclai L1 paracliti G 8 manicheum LC pos t5 Ml tam.. C 9 suspitione LC suspicione (m er.) S (m exp.) P3 suspicionem G 12 glorificatus Lb 14 glorificatus C 15 catafriges C katafriges LPSMG cataphryges b 16 paraclytum CS paraclaum Lx paraclitum G a (8. I. a m. 2) LSM, om. G 19 paraclao Ll paraclito CSG 20 quod—ueritatem om. SG uidelicet et Mb uid. ęt P3 21 catafrigarQ LCM katafrigarum SMG 22 paraclao Ll paraclyto CS paraclito G 23 ait 8. I. M )

778

quod ex parte est, euacuabitur, ut scilicet ex parte sciens et prophetans apostolus dixerit: quod uult faciat; non peccat, si nubat, et ideo perfectum paracleti Phrygiae hoc euacuauerit. ad haec cum eis dictum fuerit, quod sint ecclesiae tanto ante promissae et toto orbe diffusae auctoritate damnati, respondent hinc etiam in se illud esse conpletum. quod de paracleto dictum est, quod mundus eum accipere non potest. nonne ista sunt, quae etiam uos dicere soletis: ipse uos inducet in omnem ueritatem et: cum uenerit quod perfectum est, quod ex parte est, euacuabitur et: mundus eum accipere non potest, de uestro Manichaeo esse praedictum? et quae tandem poterit haeresis exoriri sub paracleti nomine, quae non haec omnia uerisimiliter sibi audeat coaptare ? numquid enim est haeresis, quae non ueritatem se nominet et quanto est superbior, tanto magis se etiam perfectam nominet ueritatem, ut et in omnem ueritatem se polliceatur inducere et doctrinam apostolorum suo errori contrariam, quasi per illam uenerit, quod perfectum est, euacuare conetur? et quoniam tenet ecclesia, quod uehementius apostolus commendauit, si quis uobis euangelizauerit praeterquam quod accepistis, anathema sit', cum coeperit aliud adnuntians ab uniuerso orbe anathemari, continuo dicat: hoc est, quod scriptum est: mundus eum accipere non potest?

Unde ergo probare poteritis, quod a uobis exigitur, paracletum esse illum, a quo didicistis, quod euangelica scripta son sunt apostolorum? quandoquidem etiam nos [*](2 I Cor, 7, 36 9 Ioh. 14, 17 20 Gal. 1, 9 ) [*]( 3 si om. LPSG, (8. l.) M paraclai L] paraclyti C frigia & SG frygiae et P frigię C phrygię ex b 4 euacuerit SG 5 tanto—diffusae om. C auctoritatg danate b 7 paraclito CG 11 manicheo LC 12 predictum C (et 14) heresis LCS 13 paraclyti CSG paracliti L 16 perfecttl C 21 et accepistis SG cęperit S 22 anathemazizari (ziza s. Z. add. m. 2) M 26 paraclaum Ll paraclytum C paraclitum SG 27 sint C )

779

probamus non esse paracletum spiritum sanctum, nisi qui Iesu clarificato mox uenit. ideo enim nondum erat datus, quia Iesus nondum fuerat clarificatus. probamus etiam ipsum inducere in omnem ueritatem, quia non intratur in ueritatem nisi per caritatem; caritas autem dei diffusa est, ait apostolus, in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis. docemus etiam non dixisse Paulum: cum uenerit quod perfectum est, nisi de perfectione illa, quae in perceptione uitae aeternae futura est. hoc enim cum loqueretur, uidemus enim, inquit, nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. hic certe nisi aperte insanire uolueritis, fatebimini non uos uidere deum facie ad faciem. non ergo ad uos uenit illud, quod perfectum est. hoc enim modo plane quid de hac re senserit, satis apostolus explicauit . nec futurum est hoc sanctis, nisi cum factum fuerit, quod etiam Iohannes dicit: filii dei sumus, et nondum adparuit, quid erimus. scimus, quia, cum adparuerit, similes ei erimus, quoniam uidebimus eum sicuti est, tunc introducente in omnem ueritatem spiritu sancto, cuius nunc pignus accepimus. quod autem dictum est: mundus eum accipere non potest, de his utique dictum est, qui solent in scripturis mundi nomine appellari, amatores mundi uel inpii uel carnales, de qualibus dicit apostolus: animalis autem homo non percipit, quae sunt spiritus dei. de hoc enim mundo esse dicuntur, quamdiu non possunt sapere amplius quam sunt ista corporea, quae in hoc mundo senserunt; sicut nec uos aliud sapitis, qui, cum lucem istam solis et lunae miraremini, talia uobis omnia diuina finxistis auctore illo uaniloquo, quem decepti [*]() [*](5 Rom. 5, 5 10 I Cor. 18, 10 sqq. 16 I Ioh. 3, 2 24 I Cor. 2, 14 ) [*](1 quia b Bnondumiesus SG. 7 docemux b 10 inquid Ll 11 enigmate LCS G hiijc (n exp. m. 2) L 12 fatemini LCSMGb 13 illud (t corr. in d) S 17 quid] quod CP scimus autem b 19 jytrgintroducente SG intro ducente PM 20 accipimus LsSMGb 28 mirarg iinitalia S mirarem initalia G )

780

et deceptores paracletum dicitis. proinde nullo modo ualentes ostendere, quomodo sit ille paracletus, non est, unde doceatis firmissima aliqua auctoritate uos conperisse, quemadmodum haec scripta euangelica, ex quibus non omnia uultis accipere, non sint apostolorum Christi. restat ergo, ut dicatis hoc uos ea ratione conperisse, quia talia ibi sunt, quae Christi gloriam decolorent, scilicet quia natus ex uirgine ibi narratur, quia circumcisus, quia pro illo oblatum sacrificium, quod tunc offerebatur, quia baptizatus, quia temptatus a diabolo est.

His autem exceptis et testimoniis ex uetere testamento, quae illis incerta sunt litteris, cetera uos secundum id, quod Faustus loquitur, fatemini accipere et praecipue crucis eius mysticam fixionem, qua passionis animae uestrae uulnera demonstrantur. deinde, inquit, praecepta salutaria eius et parabolas cunctumque sermonem deificum, qui maxime duarum praeferens naturarum discretionem ipsius esse non uenit in dubium. uidetis ergo id uos agere, ut omnis de medio scripturarum auferatur auctoritas et suus cuique animus auctor sit, quid in quaque scriptura probet, quid inprobet, id est, ut non auctoritati scripturarum subiciatur ad fidem, sed sibi scripturas ipse subiciat, non ut ideo illi placeat aliquid, quia hoc in sublimi auctoritate scriptum legitur, sed ideo recte scriptum uideatur, quia hoc illi placuit. quo te committis, anima misera, infirma, carnalibus nebulis inuoluta? quo te committis? remoue ergo auctoritatem, uideamus, remoue auctoritatem, redde rationem. eone ratio tua perducitur, ut nisi dei natura uiolabilis corruptibilisque credatur, exitum theatricum longa illa fabula uestra reperire non possit? postremo unde scis [*]( 1 paraclytum CS paraclitum G uolentes S ualentes (a corr. ex o) G 2 paraclytus CS 3 quemammodum L 7 decolorent (lo <? ras.) GS' 9 temptatus (p s..1.) M 10 et er. M ueteri b 11 literis S 13 misticS (s corr. ex x) M mixticam Ll qua (a s. exp. § m. 1) S 16 preferens C 19 cuique] cuiusque b 20 quaqu*e (e ex ae) S quaquae G quaquae L2 qua q :// (quae aut qua fuit) M ut s. l. S 21 auctoritatis M 22 quia-uideatur om. SG 29 repperire (p exp. tPI. 2) L )

781

octo esse terras et decem caelos, quod Atlas mundum ferat splenditenensque suspendat et innumerabilia talia? unde scis haec? plane, inquis, Manichaeus me docuit. sed, infelix, credidisti; neque enim uidisti. si ergo ad milia fabulosorum phantasmatum, quibus turpiter grauidata es, te auctoritati ignotissimae et furiosissimae subdidisti, ut ideo haec omnia crederes, quia in illis conscripta sunt libris, quibus miserabili errore credendum esse censuisti, cum tibi nulla demonstrentur, cur non potius euangelicae auctoritati tam fundatae, tam stabilitae, tanta gloria diffamatae atque ab apostolorum temporibus usque ad nostra tempora per successiones certissimas commendatae non te subdis, ut credas, ut uiuas, ut discas etiam omnia illa, quae te offendunt, ex uana et peruersa opinione te offendere potiusque esse uerum naturam incommutabilem dei aliquid mortalis adsumpsisse creaturae, in qua commutabiliter permanens non fallaciter, sed ueraciter faceret atque pateretur, quicquid eandem creaturam facere ac pati pro generis humani, unde sumpta erat, salute congrueret, quam uiolabilem et corruptibilem credere dei naturam nec inquinatam atque obpressam totam posse liberari atque purgari, sed aeterna globi poena summa dei necessitate damnari ?

Sed, inquis, propterea credidi, quae non mihi ostendit, quia duas naturas, boni scilicet et mali, mihi in hoc ipso mundo euidenter ostendit. at hoc ipsum est, infelix, unde decepta es, quia sicut in illa scriptura euangelica, ita in hoc [*]( 1 athlaps (n exp. m. 2) LS athlas C athlans MG 3 manicheus LO 4 milia] similia G fabulosarum (o s. l. a m. 1) L,PMISłb o fantasmatum LCSG es,te auctoritati] 8. ea auctoritate L este auctoritate P' es,t e* (a er.) auctoritate 31 est auctoritatg SG ignotissime et furiosissime LSMGP1 7 miserabili 8. l. S a miserabili C post errore eras. miserabili in S 8 quur LC 9 auctoritati (e in i corr. m. 2) S auctoritate G stabili SG 10 ab s. I. S 11 firam C 13 opinatione C te offendere] & offendere BIG te non off. (non 8. l.) S2 14 uerū (a in u corr.) S 15 assumpsisse L in s. l. S incommutabiliter b 16 faceret (t s. I. a m. 2) LM 18 sumptura L sumtura G sumtara S sumptijra (corr. m. 3) P erat om. G saluti (e in i mute m. 2) S 23 ipso om. SG 24 at] ad b ipsQ (~ add. m. 2) L )

782

mundo nihil mali putare potuisti, nisi quo tuus carnalis sensus offensus est, sicut serpentem, ignem, uenenum et similia, nec aliquid boni, nisi quod eundem tuum carnalem sensum aliqua iucunditate permulsit, sicut saporum iucunditas et odorum suauitas et lucis huius aspectus et si quid aliud uel auribus uel oculis tuis uel naribus uel palato similiter forte blanditum est. at si uniuersam creaturam ita prius aspiceres, ut auctori deo tribueres, quasi legens magnum quendam librum naturae rerum atque ita si quid ibi te offenderet, causam te tamquam hominem latere posse tutius crederes quam in operibus dei quicquam reprehendere auderes, numquam incidisses in sacrilegas nugas et blasphema figmenta. quibus non intellegens, unde sit malum, deum inplere conaris omnibus malis.