Contra Faustum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VI, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 25, Pars I). Zycha, Joseph editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1891.

Quisquis itaque dicit: si omnipotens est deus, faciat. ut quae facta sunt, facta non fuerint, non uidet hoc se dicere: si omnipotens est, faciat, ut ea, quae uera sunt, eo ipso, quo uera sunt, falsa sint. potest enim facere, ut aliquid non sit. quod erat; tunc enim facit. ut non sit, quando id esse inuenerit, de quo fiat; uelut cum aliquem, qui coepit esse nascendo, faciat non esse moriendo; hoc enim factum inuenit, de quo fieret. quis autem dicat, ut id, quod iam non est, faciat non esse? quicquid enim praeteritum est, iam non est. [*](8 quid] quicquid SG 10 si audiam om. SG 11 illud-fecit (in marg. sup.) S 12 si s. Z. S 16 tam] etiam b 17 noluntate (m er.) L 19 uerte S 20 uerae LM preterita C 21 dubio quoq'// (ae er. alt. q ex u fact. m. 2) L dubioque b preterierunt C 22 ita i>G 23 quae] q: Ll facta ante non om. SG 25 sint (i corr. ex u) S 28 facit b. )

733
quod et si de ipso fieri aliquid potest, adhuc est, de quo fiat, et si est, quomodo praeteritum est ? non ergo est, quod uere dicimus fuisse, sed ideo uerum est illud fuisse, quia in nostra sententia uerum est, non in ea re, quae iam non est. sententia quippe, qua dicimus aliquid fuisse, ideo uera est, quia illud, de quo dicimus, iam non est. hanc sententiam deus falsam facere non potest, quia non est contrarius ueritati. quodsi quaeras, ubi sit haec uera sententia, prius inuenitur in animo nostro, cum id uerum scimus et dicimus. sed si et de animo nostro ablata fuerit, cum id, quod scimus, obliti fuerimus, manebit ipsa ueritate. semper enim uerum erit fuisse illud, quod erat et non est; et ibi uerum erit iam fuisse, quod erat, ubi uerum erat, antequam fieret futurum esse, quod non erat. huic ueritati deus non potest aduersari, in quo est ipsa summa et incommutabilis ueritas, quo inlustratur, ut sit, quicquid in quorumque animis et mentibus uerum est. omnipotentem autem deum non ita dicimus, acsi eum etiam mori posse credamus, et quia hoc non potest, ideo non sit dicendus omnipotens. ille plane omnipotens uere solus dicitur, quia uere est et a quo solo est, quicquid aliquo modo est uel spiritale uel corporale, quia uniuersa creatura sua utitur, ut ei placet; placet autem illi secundum ueram incommutabilemque iustitiam, quod ipse sibi est, omnia mutabilia, cum ipse sit incommutabilis, mutans pro meritis siue naturarum siue factorum. numquid ergo dicturi sumus, quod Helias, cum esset creatura, mutari non posset uel in deterius uel in melius, aut eo modo non posset, qui esset humano generi insolitus, secundum dei omnipotentis uoluntatem? quis hoc stultissimus dixerit? cur ergo quod de illo in [*]( 1 quod - prateritum ebt in marg. m. 1 add. C et om. C 3 quiaquia S 7 qua S contrarius (e add. w. 2) L contraritl b 8 siqueras (' 9 et si b 10 ablata (a fin. ex o) S 12 quod erat (add. m. 2) M 18 uerum om. GS 19 uere. (s er.) C 20 qua sola Mt 2-2 sua utitur] suauiter M* 23 iusticiam C 24 sibi est incommutabilis omnia mutabilia commutans G £ S 25 seu* C 5>8 insolutns G* 29 uel stultissimus b quur L )
734
scriptura ueracissima positum est, non credamus? nisi putemus hoc solum posse facere deum, quod uidere consueuimus.

Sed si homo fuit, inquit, Helias et potuit non mori. cur Christus, cum homo non fuerit, non potuerit mori? tale est, ac si quisquam diceret: si potuit natura hominis in aliquid melius commutari, cur dei natura in deterius non potuerit? stulte, quia hominis est natura mutabilis, dei autem incommutabilis. possit enim et aliquis pariter insanissimus dicere: si homini potest donare, ut regnet in aeternum, cur non et sibi facere, ut damnetur in aeternum? non hoc, inquit, ego dico, sed triduanam saltem mortem dei aeternae uitae hominis compara. plane si sic acciperes triduanam mortem dei, ut caro in illo moreretur, quam de mortalium genere adsumpsit, uerum saperes; nam istam triduanam Christi mortem pro aeterna uita hominum factam ueritas euangelica praedicat. cum autem uelis triduanam mortem nulla mortali adsumpta creatura in ipsa diuina natura ideo non absurde credi, quia potest humana natura inmortalitate donari, profecto sic desipis, quomodo qui nec deum nosti nec dona dei. deinde quomodo illud, quod supra posui, non dicis ac sentis deum sibi non fecisse, unde damnetur in aeternum, quando pars illa dei uestri in globo in perpetuum configetur? an et hoc dicturus es, quia pars lucis lux est et pars dei deus non est? postremo ut sine ulla ratiocinatione ei plana fidei ueritate a nobis audiatis, cur Heliam hominem natum raptum esse diuinitus de terra credamus, Christum autem et ex uirgine uere natum et in cruce uere mortuum: haec ideo credimus. quia et. illud [*]( 8 inquit fuit in ras. S inquid L1 4 cur-mori (in ras.) S potuerit (u 8. I.) C 6 deterius (pars litt. d euan.) C 7 stultae Lf hominis] omnis M est (8. l. a m. 2) M 9 cur-aetemum (in mg. add. m. rec.) C 10 ego inquit C inquid SlGl 11 aeternaedei om. SG 12 sic (i in ras.) P reciperes CM 13 in illoj illa SG2 moretur G 14 xpisii C 15 pro s. I. C aeterna f'.- sup. a. er.) L aeternam GM uitam LIMIGI 18 immortalitati b 21 non circinatione circmncl. m. rec. C 24 planf C anobis C 25 quur L )

735
de Helia et hoc de Christo sancta scriptura testatur, cui nemo pius nisi qui credit, nisi inpius nemo non credit. illud autem de Helia uos negatis, quia omnia simulatis; de Christo autem. quod nasci non potuerit et mori potuerit, nec uos dicitis., sed eius ex uirgine natiuitatem nullam, mortem autem in cruce falsam fuisse contenditis, hoc est etiam ipsam nullam, sed ad ludificandos humanos oculos simulatam, ad nihil aliud, nisi ut ab eis, qui ista crediderint, etiam uobis omnia mentientibus ignoscatur.

Quis autem uobis proponat, quod sibi quasi ex persona catholici Faustus proponit: Iesus si natus non est. quomodo mortuus est? nisi qui parum considerat ipsum Adam et natum non esse et tamen mortuum esse. si uoluisset ergo filius dei inde sibi humanam carnem ueramque formare, unde formauit et illi primo homini, quoniam omnia per ipsum facta sunt, quis eum non potuisse audeat adfirmare? si denique de caelesti uel aeria uel humida creatura corpus adsumptum uellet commutare in humanae carnis uerissimam qualitatem. in qua uiuere et mortalis homo posset et mori, hoc eum potuisse facere quis negaret, omnipotentem omnipotentis filium? non auderet. postremo si uoluisset de nullis elementis corporeis, quae per eum creata sunt, corpus adsumere, sed prorsus ex nihilo sibi creare ueram carnem, sicut per eum creata sunt cuncta, quae non erant: quis nostrum contradicere, quis nostrum fieri non potuisse contenderet? non ergo ideo credimus natum ex uirgine Maria, quod aliter in uera carne existere atque hominibus adparere non posset. [*]( 1 cf.IV Reg. 2, 11 Matth. 1. 25; 17, 50 16 cf. Ioh. 1, 3 ) [*]( 2 alt. nisij anisi C credidit C 3 de -simulatis (in marg. a m. 1) C' negastis b qui SG, (i in ras.) M 5 cruce (m er.) L 8 post qui lit. duar. litt. in S mentientibus (enti s. l. a m. 2) LM'GI 10 uobis om. S 11 catholica b non s. 1. M 13 mortuum (r in ras.) C ergo si noluisset C 14 sibi] si Mx ueramquae M1 15 primo (8. L a m. 2) L 17 aerea L2 ueJnTnida (a in ras.) M 18 humane L 19 et uiuere ut C 20 quis BIGt negaretiW1 negare b 21 auderet BIGI 22 corpvs (v sup. o a m. 1) C 24 quis nost. contrad. in marg. S )

736
sed quia sic scriptum est in ea scriptura: cui nisi crediderimus, nec christiani nec salui esse poterimus. credimus ergo ex Maria uirgine natum Christum, quia sic scriptum est in euangelio; credimus crucifixum et mortuum, quia sic scriptum est in euangelio; et uere natum et uere mortuum, quia ueritas est euangelium. cur autem illa omnia in carne ex utero feminae adsumpta pati uoluerit, summa consilii penes illum est: siue quod utrumque sexum, quem creauerat, etiam hoc modo commendandum honorandumque iudicauit adsumendo formam uiri et nascendo de femina, siue aliqua alia causa. quaenam illa sit, non temere dixerim; illud tamen fidenter dicam nec aliter factum esse, quam euangelica ueritas docuit, nec aliter fieri oportuisse, quam dei sapientia iudicauit. euangelii fidem omnibus haereticorum disputationibus anteponimus; consilium autem sapientiae dei supra omne consilium creaturae cuiuscumque laudamus.

Tamen Faustus sibi ut credamus, hortatur dicens: et si mihi uera dicenti uis credere, uterque eorum apud Hebraeos falsam traxit opinionem, Iesus de morte et de inmortalitate Helias, cum paulo post dicat: ut enim ab initio sumpta hominis similitudine omnes humanae condicionis simulauit adfectus, sic ab re non erat, si in fine quoque consignandae oec.onomiae gratia fuisset uisus et mori. homo pessime ac fallacissime, quomodo tibi ego credam quasi uera dicenti, cum Christum dicas mortem potuisse mentiri? ergo ille mentiebatur, quando dicebat: oportet filium hominis occidi et tertia die resurgere, et tu non mentiris et dicis, ut tibi uera dicenti credamus? [*](27 Luc. 24, 7 ) [*]( 3 Maria om. SG 4 credimus—euangelio om. SG 6 quur L 7 adsumta .1[1 9 conmendandum SG '14 hereticorum LCSG anteponimus (mus in ras.) C 17 ut sibi b ut om. Pl 19 hebreos LS post falsam lit. duar. litt. in C 20 imortalitate C 21 inicio C omnia L 22 effectus b rg (sed ( paene er.) S r6 G 23 quoque om. GCPSM, (s. l. m. 2 add.) L aeconomiae LCGS1 *economiae (a er.) M gratia. (e er.) L fuisset (i s. l.) CLX 25 ergo L 28 uera (e s. i.) L )

737
ueracior ergo Petrus, quando ei dixit: absit, domine, non fiet istud. et unde meruit audire: redi retro, satanas. et ille quidem non hoc infructuose audiuit, qui eam postea ueritatem mortis Christi usque ad suam mortem correctus perfectus'Iue praedicauit. uerum si ille, quia tantum putauit Christum non moriturum, audire meruit: satanas, tu quid mereris audire, qui non solum negas mortuum, sed etiam dicis mortem fuisse mentitum ? sed ideo, inquit, mortem quoque simulasse credendus est, quia omnes humanae condicionis simulauit adfectus. quis enim tibi hoc contra euangelium concessurus est, quod omnes humanae condicionis simulauit adfectus? prorsus si dixit euangelista: dormiuit. Iesus, si dixit: esuriuit, sitiuit, contristatus est, exhilaratus est et si quid aliud: omnia uera sunt, quae ita narrata sunt, ut non eum simulasse. sed plane fecisse uel exhibuisse conscripta sint sane non necessitate condicionis, sed magisterii uoluntate et diuina etiam potestate. nam homo plerumque etsi nolit, irascitur; etsi nolit, contristatur; etsi nolit, dormit; etsi nolit, esurit ac sitit: ille autem omnia ista, quia uoluit. sic etiam nascuntur homines atque patiuntur, non quia uolunt nec quod nolunt; ille autem etiam ista, quia uoluit. tamen uera haec et de illo fideliter ueraciterque conscripta sunt, ut quisquis euangelio eius crediderit, ueritate instruatur, non mendaciis inludatur.

LIBER UICESIMUS SEPTIMUS.

FAUSTUS dixit: Si natus non est Iesus, nec passus est; si autem passus est, ergo et natus est. non uobis expedit, [*]( lMatth. 16,22 sq. 12 cf. Matth. 8,24; 4, 2 13 cf. Ioh. 19 Matth.26,37 2 fia 81 redi] uade 8, s. 1. G satana C1 3 eam] eandem SGS 8 inquid IJG1 10 effectus b 12 effectus b si oin. GLSMb dii* L si om. JuSMG 13 sitiuit om. L CSGb constristatus G exila- latus LtBtMtPG 14 quid aliud] qua taliaP3fe 16 conditionisL' 18 fin. nolit (i in ras.) L 19 hęc omnia ista fecit b 20 uolunt (eorr. m. 1 ex uoluit) G 21 quod] quia SG* uolunt CPMLGb uoluit (i ex u) M 23 mendatiis CM 26 Cap. LII LPSMG 27 si autem passus est om M1 nobis SGMLX • ) [*]( XXV. Aug. aect. 6. ) [*]( 47 )

738
mihi credite, in his rebus consequentiam quaerere naturae; alioquin infirmabitur omnis uestra fides. nam et uos Iesum ex uirgine natum sine uiri coitu creditis et, si ex consequentibus priora probanda sunt, erit hoc falsum. poterit enim et uobis responderi in hunc modum, quia "si natus est ex femina Iesus, ergo et seminatus ex uiro est; si uero seminatus ex uiro non est, ergo nec natus ex femina est." potuit autem, ut uos creditis, nasci non satus; quare ergo non potuerit et pati non partus?

AUGUSTINUS respondit: Nemo tibi proponit, quod tibi proponis, nisi inperitus, quem decipis, non instructus, a quo conuinceris. nam Iesus et nasci potuit non satus et pati non partus; sed unum horum uoluit, alterum noluit. nasci enim non satus uoluit, pati autem non partus noluit, quia partus est passus. dicis mihi: unde scis? quia hoc in euangelio ueritatis lego. si autem tibi dicam: unde seis ista, quae dicis? Manichaei mihi obponis auctoritatem, dicis esse in euangelio falsitatem. ego autem Manichaeo ista dicenti non crederem nec si non mihi Christum mentitum esse laudaret. quod quidem in Christo non inuenit, sed quid ipse diligat prodit.

LIBER DUODETRICESIMUS.

FAUSTUS dixit: Sed non poterat mori, nisi natus esset. et ego respondeo: nec nasci poterat, nisi deus non esset; aut si potuit et deus esse et nasci, quare non et non nasci potuerit et mori ? uides ergo utile satis non esse in his consequentiam quaerere aut argumentis adniti, cum de rebus agitur, quae pertineant ad Iesum; sed quaerendum potius est, quid ipse de se quidue apostoli sui de eodem praedicarint. [*]( 1 querere C 3 nirili b 6 et ei C 9 et in euangelio b 10 Cap. Lin LPSGM Agustinus L tibi s. I. m. 1 L 12 conaiQcpris 3f 16 ista quae] itaq: L id qd (corr. ex ita quae) M 17 manichei LC et in C 23 Cap. LIIII LPSGM 25 non post quare om. lib. 26 poterit SG * 29 apoetoluS G apostolis 1 eius (tn ru.) 8 sui (s add. <M. 2) M praedicarint (in in rxu.) C predicarent b )

739
ipsaque adeo pertractanda genealogia est et uidendum, si sibi conueniat, non ex coniectura passionis natiuitatis eius exquirere ueritatem, quia et pati non natus potuit et natus minime pati praesertim ipsis uobis fatentibus deo esse inpossibile nihil: quod erit et ipsum falsum, si hoc constiterit non po- . tuisse mori non natum.

AUGUSTINUS respondit: Iterum ac saepe tibi proponis, quod non audis ab eis, a quibus confutaris. nemo tibi dicit: non poterat mori, nisi natus esset, quia mortuus est Adam, quamuis natus non fuisset; sed dicitur tibi: natus est, quia hoc sanctum euangelium, non nescio quis haereticus loquitur; mortuus est, quia hoc in sancto euangelio, non in libro alicuius haeretici legitur. sed tu, qui prohibes argumentari, cum de rebus agitur, quae pertinent ad legum, et quaerendum censes, quid ipse de se quidue apostoli sui de eodem praedicarint, cum coepero Matthaei euangelium recitare apostoli eius, ubi narratio natiuitati)J eius tota contexitur, continuo dices illam narrationem non esse Matthaei, quam Matthaei esse dicit uniuersa ecclesia ab apostolicis sedibus usque ad praesentes episcopos certa successione perducta. tu mihi quid contra lecturus es ? aliquem forte librum Manichaei, ubi Iesus negatur esse natus ex uirgine. sicut ergo ego credo illum librum esse Manichaei, quoniam ex ipso tempore, quo Manichaeus uiuebat in carne, per discipulos eius certa successione praepositorum uestrorum ad uestra usque tempora custoditus atque perductus est: sic et istum librum credite esse Matthaei, quem ex illo tempore, quo Matthaeus ipse in carne uixit, non interrupta serie temporum ecclesia certa conexionis successione [*]( 1 ipsa quoque C 7 Cap. LV LPSGM Agustinas respd L 11 hereticus LCSG 13 heretici LCSG 15 de se s. I. S apostolissui S apostolis soide (s add. m. 2; fuit uide) M sui in ras. G 16 praedicarent P (et 18, 26) mattkei L mathei C 21 (et 23) manichei LG 23 esse (s, I. a m. 1) C 26 sic?ta p3G sic/ill (ut er.) M credit SG credite (exp. m. 3) P crede b 27 mattheus L matheus C 28 series LS*GMb ecclesia Ll certa] et certa BGMLib ex certa C ) [*]( 47* )

740
usque ad tempora ista perduxit. et dic mihi, cui libro potius credere debeamus: eiusne apostoli, qui Christo, cum adhuc in terra esset, adhaeserat, an nescio cuius Persae, qui tanto post natus est? sed alium forte proferes librum, qui nomen habeat alicuius apostoli, quem a Christo constat electum, et ibi Christum natum ex Maria non esse lecturus es. cum ergo necesse sit alterum horum librorum esse mendacem, cui nos potius censes fidem adcommodare debere? eine, quem illa ecclesia ab ipso Christo inchoata per apostolos prouecta certa successionum serie usque ad haec tempora toto terrarum orbe dilatata ab initio traditum et conseruatum agnoscit atque adprobat, an ei, quem eadem ecclesia incognitum reprobat, cum etiam proferatur ab hominibus ita ueracibus, ut Christum laudent esse mentitum?

Hic dicturus es: genealogia ipsa consideretur duorum euangelii librorum, utrum sibi conueniat. iam hinc alibi in hoc opere diximus, quod dicendum fuit. neque enim uos mouet, nisi quemadmodum duos patres potuerit habere Ioseph. quodsi cogitantibus non occurrisset unus, qui genuit, alius, qui adoptauit, nec sic facile debuistis aduersus tantam auctoritatem praeproperam proferre sententiam; nunc uero si uel admoniti cogitatis, quam hoc fieri potuerit, euangelio simpliciter credite et uos potius tam male ac peruerse argumentari desistite.

Quod autem putat quaerendum esse Faustus, quid de se Iesus ipse praedicauerit, cui non iustum uideatur? sed numquid hoc sciri potest nisi discipulis eius narrantibus? quibus si non creditur adnuntiantibus, quod de uirgine natus sit, quomodo eis fides habebitur adnuntiantibus , quid [*](1 cui] cuius ed. Maur. 3 cuius ed. Mattr, : cui lib. b 5 contestat sl0 consta*»r (re er.) M 6 non e,sse (s. l. a m. rec.) C 7 mendaciQ b 8 cesses SlG censaes (exp. m. 3) P 9 inchoata (h 8. l. a m. 1) MP3Gl inchoata (0 s. I.) S 10 tempore SlG . 15 hoc SG 18 quemftmodum L 22 quam hoc fieri hoc (pr. hoc post add.) S 23 malg L peruerse L 26 predicauerit C uideatur (a s. l. a m. 1) S 29 quod SG )

741
de se ipse praedicauerit ? si enim prolatae fuerint aliquae litterae, quae nullo alio narrante ipsius proprie Christi esse dicantur, unde fieri poterat, ut si uere ipsius essent, non legerentur, non acciperentur, non praecipuo culmine auctoritatis eminerent in eius ecclesia. quae ab ipso per apostolos succedentibus sibimet episcopis usque ad haec tempora propagata dilatatur multis in ea iam conpletis, quae ante praedicta sunt et usque in finem quae restant, sine dubio futuris atque uenturis? quia et illae litterae si proferrentur, utique considerandum erat, a quibus proferrentur: si ab ipso, illis primitus sine dubio proferri potuerunt, qui tunc eidem cohaerebant, et per illos etiam ad alios peruenire. quod si factum esset, per illas, quas commemoraui, praepositorum et populorum successiones confirmatissima auctoritate clarescerent. quis est ergo tam demens. qui hodie credat esse epistulam Christi, quam protulerit Manichaeus, et non credat facta uel dicta esse Christi, quae scripsit Matthaeus? aut si etiam de Matthaeo, utrum iste ipsa scripserit, dubitat, de . ipso quoque Matthaeo non potius id credat, quod inuenit in ecclesia, quae ab ipsius Matthaei temporibus usque ad hoc tempus certa successionum serie declaratur, et credat nescio oui ex transuerso de Perside post ducentos uel amplius annos uenienti et suadenti, ut illi potius, quid Christus dixerit feceritque credatur, cum ipse apostolus Paulus post ascensionem domini de caelo uocatus, si non inueniret in carne apostolos, quibus communicando et cum quibus conferendo euangelium [*](25 cf. Act. 9 ) [*](1 ipso SG praedicauerint SG 2 propriae LSG 3 potuerat Lb 4 auctoritati P1 auctoritatis (c 8. l.) S 6 minerent SlG seminerent P1 apostolos (o fin. retract. m. 2) L 6 usque add. tn. 2 L 9 ille G proferentur CPL1 10 proferentur Ll 11 potuerint SG potuer (~ add. m. ree) C coherebant LG 1S comme moraui C 15 epistolam L 16 protulitulerit S manicheus LCS 17 mattheus LC 18 mattheoXC t Y ipe ipsa (t add. m. 2) C ipsa ista S ipse ista G iste ista b debitat M1 20 matthei LC 22 trans uerso C 28 sua denti C 24 ipso S )
742
eiusdem societatis esse adpareret, ecclesia illi omnino non crederet? sed cum cognouisset eum hoc adnuntiantem, quod etiam illi adnuntiabant, et in eorum communione atque unitate uiuentem accedentibus etiam per eum talibus signis, qualia et illi operabantur, ita eum domino commendante meruit auctoritatem, ut uerba illius hodie sic audiantur in ecclesia, tamquam in illo Christus, sicut uerissime ipse dixit, locutus audiatur. et putat Manichaeus credi sibi debere ab ecclesia Christi loquenti contra scripturas tanta et tam ordinata auctoritate firmatas, per quas ei praecipue commendatum est, ut quisquis illi adnuntiauerit praeterquam quod accepit, anathema sit.

Sed rationem, inquit, profero, qua demonstrem scripturis illis non esse credendum. certe non argumentaris ? et tamen in ipsa quoque argumentatione superaris. ad hoc enim redigitur omnis argumentatio tua, ut ad extremum credat anima ideo se in hoc mundo esse miseram, quia miseria sua deo suo subuenit, ne ille regno priuaretur, eiusque naturam atque substantiam usque adeo esse mutabilem, corruptibilem, uiolabilem. coinquinabilem, ut pars eius quaedam nec mundari ualeat et ab ipso, qui eam sciens innocentem de suis uisceribus nihilque apud se peccantem tantae contaminationi permiscuit, aeterno globi subplicio puniatur. iste finis est omnium argumentationum fabularumque uestrarum: quarum utinam sit finis, sed in corde et in ore uestro, ut aliquando tam execrandas blasphemias credere ac dicere desinatis. sed ex ipsis, [*](8 cf. II Cor. 13, 3 12 cf. Gal. 1, 8 sq. ) [*]( 1 eiusdem (s 8. 1. a m. 2) L sotietatis C apparet Lxb illo Lx 2 cognouissent L( MG, (n in ras.) S 4 accedentibus Gl 7 in (add. m. 2) LM om. b ei ipse M 8 manicheus LC 10 ei (in ras. a m. 2) L 18 inquid Sl om. C qua* (e er.) L 14 non] nunc 590 M1 non, er. L argumentaris (gu add. m. rec.) C 15 enim om. SG redigitur (d ex g fec. m. 1) C 18 suo subuenit] subsubuenit S illa LMl naturA (~ add. m. 2) L 20 quędam (ka m. rec.) C 23 subplicio (b ex p) C suplicio M 24 argumentortl C 25 finis (t mute in s) C 26 blaspheas Zl )

743
inquit, litteris probo, quam eis non ubique credendum sit, quoniam contraria sibi loquuntur. cur non ergo dicis potius nusquam eis esse credendum tamquam inconstantibus seseque inpugnantibus testibus? sed hoc, inquit, eligo. quod consen- . taneum uideo ueritati. cui ueritati? fabulae scilicet tuae habenti in capite bellum dei, in medio contaminationem dei, in fine damnationem dei, et nusquam, inquit, creditur litteris sibimet aduersis atque contrariis. sed ideo tibi hoc uidetur, quia non intellegis; nam et quicquid protulisti,. quod tale uideretur, demonstratum est, quam non intellegas, et quicquid protuleris, demonstrabitur. nulla ergo causa est, quare illis litteris tanta auctoritate praeditis non credamus; et plane ista maxima causa est, cur eos, qui aliud adnuntiant, anathememus.

LIBER UNDETRICESIMLS.

FAUSTUS dixit: Ergo magia erat, quod uisus ac passus est, si natus non est. eadem in te uicissim argumentatio retorquetur, ut magia et illud fuerit, quod utero portatus aut quod editus sit, si seminatus non fuit. extra legem naturae esse constat uirginem peperisse multoque magis inuentam etiam post partum uirginem. quare ergo et hoc praeter naturam non uis, ut contigerit, pati eum potuisse uolentem sine sorte natiuitatis? mihi crede; quantum ad rem adtinet, utrique in hoc naturae contraria profitemur . sed hoc interest, quod nos honeste, uos turpiter; nos passionis eius rationem aliquam reddimus et probabilem; uos natiuitatis aut nullam [*]( 1 quam] nequaquam S1 non ubique om. SG credo sit] esse credendum SG sit-credendum om. SG 2 quoniam] quam b locuntur P3 loquitur MPl quur LC ego P1 potius om. C 3 numquam L 4 testibus om. GSM inquid JP1 5 fabule SG 7 finem SG fine (uirg. er.) M inquid LI credatur Lb 9 intelligis C 10 intelligas C 13 quur LCM anathemamus MlLSG 15 Cap. LVI LPSMG magia S 18 post legem quippe leg. in G, (8. l.) S 19 inuentQ (utrum Q an a sit dub.) C inuentam (a ex u fec. m. 2) L inuentd b 20 et om. SG 22 sorte (m er.) L utrumque hoc G'lS 23 contrarium GiS )

744
praestatis aut falsam; denique nos specie tenus passum confitemur nec uere mortuum; uos pro certo puerperium fuisse creditis et utero muliebri portatum. aut si non ita est, fatemini et uos, quia hoc etiam imaginarie sit factum, ut uideretur natus, et omnis nobis erit profligata contentio. nam illud quidem, quod saepe adfirmare soletis necessario eum esse natum, quia alias hominibus uideri aut loqui non posset, ridiculum est, cum multotiens, ut iam probatum a nostris est, angeli et uisi hominibus et locuti esse monstrentur.

AUGUSTINUS dixit: Non uobis dicitur magiam esse, ut qui natus non fuerit, moriatur; nam hoc in Adam factum esse iam supra commemorauimus; sed et si numquam factum fuisset, et dominus Christus ita uenire uoluisset, ut non ex uirgine adsumpta, sed tamen in uera carne adparens nos uera morte redimeret, quis eum non potuisse dicere auderet? sed illud melius erat, quod fecit, ut etiam de uirgine nasceretur . et utrumque sexum, pro quo liberando mortuus erat, dignaretur etiam commendare nascendo, masculino suo corpore ex femina procreato contra uos ipsos maxime facto ipso loquens uosque subuertens, qui masculum et feminam non dei, sed diaboli opus esse praedicatis. sed illud est, quod magiae simile dicimini adserere, quod passionem mortemque eius specie tenus factam et fallaciter dicitis adumbratam, ut mori uideretur, qui non moriebatur. ex quo fit, ut eius quoque resurrectionem umbraticam, imaginariam fallacemque dicatis; neque enim eius, qui non uere mortuus est, uera esse resurrectio potest. ita fit, ut et cicatrices discipulis dubitantibus falsas ostenderet nec Thomas ueritate confirmatus, sed fallacia deceptus clamaret: [*](1 prestatis L spetietenus C specietenus Lb confatemur GLaSaM1 2 uero Ll 3 ita non est GSMb 4 imaginaria Ll 5 profligata (in wg. a m. 2 destructa) M 6 sepe SG 7 alias] alio SMO 8 multi totiens C ■ ut iam] etiam b 10 Cap. LVII LPSGM Agustinus L respondit cBGPJb magia b 14 adsumpta GJ-Mt 17 moriturua ed. Maurina 22 asserere C speeietenus CLb 26 uere C sit P 27 et om. SG cacatrices (i swp. pr. a m. 1) L ostenderit C 28 fallatia V )

745
dominus meus et deus meus. et tamen persuadere conamini lingua uos loqui uerum, cum Christum dicatis toto corpore fuisse mentitum. haec sunt, quae uobis obiciuntur, qui talem Christum uobis finxistis, cuius discipuli ueri non sitis, nisi mendaces uos quoque fueritis. non autem ideo magia uideri potest nata ex uirgine hominis caro, quia caro Christi sola ita nata est, sicut nec illa magia est, quia sola Christi caro die tertio resurrexit, numquam ulterius moritura. alioquin omnia miracula dei magica erunt, quia singulariter facta sunt; sed uere facta sunt uerumque ostenderunt, non oculos hominum praestigiis fallacibus inluserunt: quae quidem contra naturam plerumque appellantur, non quod naturae aduersentur, sed quod naturae modum, qui nobis est usitatus, excedant... repellat ergo dominus a paruulorum suorum mentibus, quod quasi admonendo Faustus persuadere conatus est, ut etiam nos imaginariam, non ueram natiuitatem Christi profiteamur atque ita inter nos omnis contentio finiatur, immo uero maneat nobis. aduersus illos potius pro ueritate certamen quam cum illis in falsitate concordia.

Uerumtamen quaero ab eis, si nostra contentio terminatur, cum hoc dixerimus, cur hoc ipsi non dicunt? cur hoc ipsi mortem non ueram, sed imaginariam Christi adfirmant,. natiuitatem autem non saltem talem, sed prorsus nullam dicere delegerunt? si auctoritatis euangelicae pondere erubuerunt et ideo non ausi sunt Christum non saltem imaginarie passum dicere, natiuitatem quoque eius eadem euangelica testatur auctoritas. etsi enim duo euangelistae ipsum partum [*]( 1 loh. 20, 28 ) [*]( 3 que C 4 cuis S cui G 5 mandaces S 8 tcio$up. t er.) C numqua multerius C 11 prestigiis L que C 13 usitatus (sfin. in ras. a m. 2) L 14 a om. in SG 16 uera (~ add. m. 2) G atque-finiatnr (in marg. add. m. rec.) C 17 contentio (i 8. I.) L 21 quur L quur LM hocJ hoc (exp.) LaSaG*, om. b. 24 auctoritatis] ueritatis SG pondera SG ponderi UMaPb 25 non om. SG1 non saltem om. SGl saltim L imaginariae LGla- 27 partem P1 )

746
Mariae narrauerunt, nullus tamen euangelistarum tacuit, quod habuerit matrem Iesus. an ideo piguit etiam hoc praedicare -simulatum. quia generationes alias Matthaeus. alias Lucas exequitur, unde uidentur non sibi conuenire P sed da hominem. qui non intellegat, putabit etiam in multis, quae ad Christi passionem pertinent, euangelistas sibi non conuenire; da uero, qui intellegat, et ubique conueniunt. an quia mortem simulare honestum est, natiuitatem autem etiam simulare turpe est ? cur ergo nos hortatur hoc confiteri, quo possit nostra contentio profligari ? unde ergo mihi uidetur natiuitatem Christi nec saltem sicut mortem simulatam, sed prorsus nullam praedicare uoluisse in consequenti sermone adparebit, ubi alteri respondebimus quaestioni.

Absit autem, ut sit in membris sanctorum etiam genitalibus aliqua turpitudo. dicuntur quidem inhonesta, quia non habent eam speciem decoris, quam membra, quae in promptu locata sunt. sed uidete, quid dicat apostolus, cum ex ipsa membrorum corporis nostri unitate atque conpage caritatem persuadet ecclesiae. multo magis, inquit, quae uidentur membra corporis infirmiora esse, necessaria sunt; et quae uidentur uiliora esse corporis, his abundantiorem honorem circumponimus; et quae inhonesta sunt nostra, abundantiorem honestatem habent; quae autem honesta sunt nostra, non opus habent; sed deus temperauit corpus ei, cui deerat, maiorem honorem dans, ut non essent scissurae in corpore. inlicitus itaque et temperantiae legibus non subiectus membrorum illorum usus est turpis, non ipsa membra, quae non solum in excellenti [*]( 1 cf. Matth. 1, 25 Luc. 2. 7 2 cf. Matth. 2, 11 Marc. 8, 32 Luc. 2, 33 Ioh. 2, 1 19 I Cor. V2, 22 sqq. ) [*]( 1 Mariae om. SG 2 predicare C 3 mattheus LC 5 putauit Ll O 9 quur LC q** M 10 uideatur SM 11 saltim L 12 sermon L 18 compage L 20 menbra SG infirmiora (a corr. ex e) 8* 21 his G1 habundantiorg (-- add. m. 21 L habundantiorem CGMS1 22 in honesta C' 26 scis surg C inlicitus Ml 28 turpis (b t» p .mut. m. 1) C )

747
integritate caelibes et uirgines seruant, sed ipsi coniugati sancti patres ac matres sic eis generationi tantummodo consulentes utebantur, ut ille naturalis motus nullo modo turpis esset, qui non libidini, sed rationi seruiret. quanto magis ergo in sancta uirgine Maria, quae Christi carnem fide concepit, nihil habuerunt turpitudinis membra, quae nec humano licitoque conceptui, sed diuino tantum partui seruierunt? merito plane sic honestata, ut nobis Christum, quem cordibus integris credendo conciperemus et confitendo quodammodo pareremus, etiam corporaliter seruata integritate transfunderet. nullo modo enim Christus matrem nascendo faceret deteriorem, ut cui munus fecunditatis adtulerat, decus uirginitatis auferret. haec ueraciter, non fallaciter facta sunt; sed noua sunt, sed insolita sunt, sed contra naturae cursum notissimum sunt, quia magna, quia mira, quia diuina et eo magis uera, certa, firmata.

Et angeli, inquit, uisi et locuti sunt, quamuis nati non fuerint. quasi nos dicamus Christum, nisi nasceretur ex femina, nec uideri nec loqui potuisse. potuit, sed noluit; et hoc melius est, quod uoluit. hoc autem eum uoluisse ideo certum est, quia hoc fecit, qui nihil necessitate sicut deus uester faceret, sed omnia uoluntate. hoc uero eum fecisse ideo non dubitamus, quia non cuiquam haeretico, sed eius euangelio credimus.

LIBER TRICESIMUS.

FAUSTUS dixit: De uobis iam dudum Paulus scripsit, quia discedent quidam a fide intendentes spiritibus [*]( 26 I Tim. 4, 1 sqq. ) [*]( 1 celebes Z1 celibes S cęlibes G congugati (sup. g i a 'tn. 1) C 2 sic eis] siccis (in mg. successionis) G 3 illę C modus b 4 libidini... L 8 honestate GLaSaMa 11 ut] & LCsb 12 afferret LSGbfpl avferret (v sup. exp. f a m. 11 CP3 15 eo] ego Z1 ergo b 21 quia (i s. I.) S qui] quia PSMG 23 heretico LC I 25 Cap. LVTII LPSMG 26 d?sce*dent (corr. ex descendent) SM descendent StMIG descedent P )

748
seductoriis, doctrinis daemoniorum, in hypocrisi loquentes mendacium, cauteriatam habentes conscientiam suam, prohibentes nubere, abstinentes a cibis, quos deus creauit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus. numquam plane tibi ego haec ab apostolo dicta esse consenserim, nisi antea confitearis ipse Moysen et prophetas doctrinas adtulisse daemoniorum et seductorii spiritus ac maligni fuisse interpretes, qui a porcina et ceteris carnibus, quas inmundas uocant, sollicite doceant abstinendum. de his ergo primo deliberandum uobis est et diu multumque cogitandum, haec quid debeant accipi, in deone ipsi haec. an in daemonio locuti uideantur. hac enim tenus aut et Moyses et prophetae nobiscum damnati erunt aut et nos cum illis absoluti. neque enim iusta haec nunc uestra sententia est, ut nos quidem, qui solum in plebe sacerdotale hominum genus censeamus a carnibus abstinere debere, daemoniorum doctrinae uideamur uobis assectatores; uestros uero prophetas atque ipsum adeo Moysen, qui primus non antistitibus solum, sed omni confuse hominum generi suilla interdixerit et leporina et hericina carne et sepiis ac lolliginibus ceterisque generibus piscium carentibus squama, non in spiritu seductorio hoc nec in doctrina daemoniorum, sed in deo potius et in sancto spiritu locutos esse arbitremini. igitur ut hoc tibi interim Paulum dixisse concedam, uictus tamen abs te non ante fuero, quam tu Moysen damnaueris et prophetas, ut quod ratione conuictus et ueritate numquam fortasse fecisses, id nunc uentris causa facere uidearis, blasphemare Moysen.

Est uero et aliud de tribus pueris apud uos in Danihele, [*](21 cf. Leu. 11, 6 sqq. 28 cf. Dan. 1, 12 ) [*]( 1 seductoris L' demoniorum C hipocrisi S hypocrisi. (n er.) L(;! hypocrisin C 10 est uobis SG 11 et ipsi C 12 demonio C hac) haec LIB.IMGb tenus enim C tenus iHf1 (in mg. tenemus) M ant et] autem Pb 13 dampnati CM 14 absoluit 01 15 sacerdotale Lx genus hominum C 18 antistibus L'SIMG 19 generi] coetui b 20 ericina C 25 damnaberis Zi1 ration L Cuictus C 28 danihelo SGLI )

749
quo uehementer perinde confundemini, si istud constiterit a cibis abstinere daemoniorum esse religionem. illi enim non tantum ab interdictis lege sed etiam a concessis abstinuisse leguntur: quos uehementer mirari soletis et in martyribus numerare, cum sint et ipsi doctrinam adsecuti daemoniorum, si hoc esse apostoli testimonium constat. ad haec et Danihel ipse tribus hebdomadis dierum ieiunasse se perhibet et carnem non edisse nec bibisse uinum, dum exoraret pro populo suo. quid ergo ? et hic in doctrina se daemoniorum magnificat et de seductorii spiritus commento gloriam captat?

De uobis uero quid dicam? id est de christianioribus apud uos, quorum nonnulli quidem porcina, plerique uero quadrupede omni, alii etiam cuncto animali penitus abstinent, fertque ob hoc in oculis eos omnis ecclesia et summa cum ueneratione suscipiens solum non deos existimat. nec uidetis, indociles, quia si hoc uerum et ab apostolo dictum testimonium est, daemoniorum et ipsi sunt ludificati doctrinis. quid uero et de illo dicemus, quod sane frustrari quis audeat aut abnegare, cum constet hoc inter omnes et aeque per orbem terrarum quotannis omni cum studio celebratur in conuentu catholico? dico autem quadragesimam. quam qui inter uos rite obseruandam putauerit, abstineat necesse est omnibus his, quae capitulum hoc a deo ad percipiendum nobis creata dicit et daemoniorum insuper doctrinam uocat abstinentiam praedictorum. quid ergo et uos, carissimi ? ritune tunc daemoniorum uiuitis, cum haec a uobis passionis Christi celebrantur mysteria et seductorii spiritus fraude capimini et in hypocrisi [*](6 cf. Dan. 10, 2 Bq. ) [*]( 1 p quod h 2 religio b 3 a lege SG 4 ih martyribus (in 8. l.) S immartyribus M 5 adsacuti SG daemoniorum GISx demonioram C 6 apostoli esse C 7 ebdomadis LCSMG 11 christianioribus (tert. i «. J.) C 12 aput M 14 ferque Z.1 fereque b omnis eos C acclesia C 15 existimant SIG 17 est om SG demoniorum C 18 audeat (e in ras.) SG7 20 quot annis C quodannis Lb omni Lf (bus add. m. 2) 24 demoniorum C 26 passiones.. Lt 27 misteria C mysterio 81 etse ductorii C hypocrisi* (n er.) L )

750
loquimini mendacium et cauteriatam habetis conscientiam uestram? quodsi horum nihil uos, nec nos igitur. quid ergo sibi uult capitulum hoc, aut a quo scriptum putabimus et contra quos, quod nec ueteris testamenti traditiones nec noui confirmet scita? siquidem hoc ab omnibus, ut ex uobis ipsis adparet, illud uero a quibusdam quamuis abstineri tamen docet, sententia uero haec uestra cunctam penitus carnalium ciborum abstinentiam daemoniorum uult esse doctrinas. cui si et uos creditis, eadem saepius dixero, damnate Moysen, renuntiate prophetis, ferte parem et de uobis ipsis sententiam, quia ut illi semper a quibusdam ciborum, sic uos interdum abstinetis ab omnibus.