Contra Faustum

LIBER QVINTUS DECIMUS.

FAUSTUS dixit: Quare non accipitis testamentum uetus? quia et omne uas plenum superfusa non recipit, sed effundit et stomachus saturus reicit ingesta. proinde et Iudaei ex praeoccupatione Moyseos testamento uetere satiati respuerunt nouum, et nos ex Christi praeuentione nouo referti respuimus netus. uos ideo utrumque accipitis, quia in neutro estis pleni, [*](1 Es. 56, 4 sq. ) [*]( 1 (et 7 et 10) isaiam C hec C 2 obseruauerint (i ex u corr.) M 3 eligerint LSX eligerent G 6 nomen enim S nom. erat G 7 hicj hic (i ex e corr. m. 1) C his (exp. m. 1) L his G, (h in ras.) S is b 8 displiceat S 13 offitium C cibicum L ciuia b 15 modolo L1 16 gerare L'Ml 21 Cap. XXX LPSGM 23 sthomacus L satunjs (us erp. m. 2) L 24 ueteri b 2:; praeuentione (sequente lac. decem litt.) M )

sed semi alterumque ex altero in uobis non tam repletur quam corrumpitur, quia et sema uasa numquam de dissimili inplentur materia, sed de eadem ac sibi simili, ut uini uino et mellis melle et aceti aceto: quibus dissimilia et non sui. generis superfundas, ut melli fel et aquam uino et aceto garos, non repletio uocabitur haec, sed adulterium. hoc ergo causa est, unde nos parum accipimus testamentum uetus. et quia ecclesia nostra, sponsa Christi, pauperior quidem ei nupta. sed diuiti, contenta sit bonis mariti sui, humilium amatorum dedignatur opes, sordent ei testamenti ueteris et eius auctoris munera famaeque suae custos diligentissima nisi sponsi sui non accipit litteras. uestra sane ecclesia usurpet testamentum uetus. quae ut lasciua uirgo inmemor pudoris alieni uiri et muneribus gaudet et litteris. amator denique ille uester et pudoris corruptor Hebraeorum deus diptychio lapideo suo aurum uobis promittit et argentum, uentris saturitatem et terram Chananaeorum. hi uos delectauerunt tam sordidi quaestus, ut libeat peccare post Christum, ut sitis ingrati tam inmensis dotibus eius. haec uos inliciunt, ut in Hebraeorum depereatis deo post nuptias Christi. discite ergo iam nunc etiam falli uos et decipi falsis promissionibus eius. pauper est, egenus est, ne ea quidem praestare potest, quae promittit: nam si suae propriae coniugi, dico autem synagogae, nihil horum praestat, quae pollicetur. et quidem morem gerenti sibi per omnia et seruienti summissius quam ancilla, uobis praestare quid poterit alienis ab se et mandatorum suorum [*](16 cf. Deut. 8, 7 sqq. 17 cf. Ex. 23, *23 ) [*]( 2 corrumpitur (corr. ej: con m. 2) S 4 prim. et om. SG dissimilia] si dissimilia CM, (si s. I. a m. 1) M, si om. LlPxSG 6 aduterium Ll hoc] haec 01 hec (e corr. ex 0) Mb 8 acclesia C xpil sit xpi LCSG 9 conten*ta (p er.) C armatorum C amatori b (in mg. at amatorfl) 10 opes (s. I. m. 2) C 11 cvstos (v s. 0 scr. m. 1) L 12 uestra sane eccl.] uestrasan eccl. PSlG uris anecclesia L1 15 (et 19) hebreorum C dyptichio S dypticeo LlIflG dipticeo C dipticio b 17 chananeorum LCM questus C 19 uobis (erp. m. 2) L nobis SGM 23 sinagogae LC 25 sOmissius CL summisius M1 ) detrectantibus iugum superba ceruice? sed uos quidem pergite agere, ut coepistis, rudem pannum ueteri uestimento committite, nonum uinum ueternosis utribus credite, duobus maritis nulli placituri seruite, christianam denique fidem Hippocentaurum facite, nec equum perfectum nec hominem: nobis soli Christo seruire permittite, eius tantum inmortali dote contentis et imitantibus apostolum, qui dicit: sufficientia nostra ex deo est, qui nos idoneos probauit ministros noui testamenti. Hebraeorum dei et nostra admodum di- * uersa condicio est, quia nec ipse, quae promittit, inplere potest et nos ea fastidimus accipere. superbos nos aduersus blanditias eius Christi liberalitas fecit. ac ne incongrue me haec conparasse existimes, Paulus in nos hanc coniugalis disciplinae similitudinem prior contulit dicens: quae sub uiro est mulier uiuente, uiro alligata est lege uiri; si autem mortuus fuerit uir eius, soluta est a lege uiri. ergo uiuente uiro uocabitur, inquit, adultera, si iuncta fuerit alteri uiro; quodsi mortuus fuerit uir eius, non erit adultera alii coniuncta, per haec ostendens spiritu moechari eos, qui non ante repudiantes et in mortuis quodam modo ponentes legis auctorem tum demum se copulauerint Christo. quod dictum ad eos praecipue spectat, qui crediderint ex Iudaeis, uidelicet ut ipsi sint primae superstitionis obliti. nobis uero in hoc quid opus est uel praecepto, quibus ex gentilitate conuersis ad Christum Hebraeorum deus non mortuus debet uideri, sed nec natus? sane Iudaeo, si credat, Adoneus debet uideri defunctus, gentili uero idolum, [*]( 8 cf. Matth. 9, 16 sq. 7 II Cor. 3, Õ sq. 14 Rom. 7, 2 sq. ) [*]( 2 Cfpistis C uestimento] testamento Cl 8 meritis SlG 4 ippocentaurum LCSGM 5 equum] eum SlG ecum LlMl 7 qui (s er.) S quis G suffitientia L 8 probauit (ex prouabit corr.) M ministros (ni ex no) L 9 hebreomm C 12 christi s. I. S liberalitatjs (corr. m. 1) S 13 copasse (a. I. m. 2) C 17 inquid Ll adultera inquit C 18 alti (in ras.) C 19 alio S hoc b 20 spiritu in C post eos leg. maeehari C immortnis SGM 21 tum] cum b 22 precipue C 23 iudeis C super- sticionis C 26 nec natus] negatus SG iudeo C 27 idoneus Cb adoneusZ1 ) [*](XXV. Aok sect. e. ) [*](27 ) et unicuique quod est ueneratus ante cognitum Christum. nam si post idolatriae diuortia Hebraeorum quis deum et Christum pariter colat, nihil ille quidem detriti pudoris a femina discrepauit, quae post unius mariti obitum duobus nupserit.

AUGUSTINUS respondit: Audite haec, quorum corda possidet Christus, et uidete, si toleratis, nisi quia ipse est uestra patientia. Faustus nouo melle plenus respuit acetum uetus et Paulus aceto uetere plenus effudit dimidium, quo caperet infusum mel nouum, non seruandum, sed corrumpendum. uides enim, quod ait apostolus Paulus: seruus Christi Iesu, uocatus apostolus, segregatus in euangelium dei, ex melle nouo est; illud autem quod sequitur: quod ante promiserat per prophetas suos in scripturis sanctis de filio suo, qui factus est ei ex semine Dauid secundum carnem, ex aceto uetere. quis hoc sustineret audire, nisi nos consolaretur idem dicens: oportet qu haereses esse, ut probati manifesti fiant in uobis? sed quid opus est eadem iam superius satis dicta repetere? nam pannum nouum et uestimentum uetus et uinum nouum et utres ueteres non duo testamenta significare, sed duas uitas et spes duas, ad duo uero testamenta intellegenda illam datam esse a domino similitudinem: propterea scriba eruditus in regno dei similis est patrifamilias proferenti de thesauro suo noua et uetera, ex his, quae ante diximus recordetur, qui potuerit, uel certe recenseat, qui uoluerit. duas enim spes si quis habendas putauerit, ut et propter felicitatem terrenam et propter regnum caelorum deo seruiat, [*](11 Rom. 1, 1 sqq. 17 I Cor. 11, 19 19 lib. VIII 23 Matth. 13, 52 ) [*]( 2 dibortia M1 3 ade triti SG 4 discrepabit Ll marit L' 5 nubserit Ll 6 Cap. XXXI LSPMG 7 g (s. I. m. 2) L 8 pacientia C 11 dei christi b 16 audire substineret C 17 consularetur Lt hereses LC 19 satis om. SG repetere satis dicta C 24 dahe*sauro (n er.) M 26 recordetur (cor in ras.) L qui (i ex 0) L 28 deo seruiat] deseruiat SG )

haec illam non capit, et cum haec aliqua tribulatione fuerit perturbata, deficiens homo amittet etiam illam. inde est et illud: nemo potest duobus dominis seruire, quod exposuit dicens: non potestis deo seruire et mammonae. uetus autem testamentum recte intellegentibus prophetia est noui testamenti. itaque et in illo primo populo sancti patriarchae et prophetae, qui intellegebant, quod agebant uel quod per eos agebatur, in nouo testamento habebant istam spem salutis aeternae; ad illud enim pertinebant, quod intellegebant et diligebant, quia etsi nondum reuelabatur, iam tamen figurabatur; ad uetus autem illi pertinebant, qui non illic amplius quam promissa temporalia cogitata concupiscebant, in quibus aeterna figurata et prophetata non intellegebant. sed haec iam satis superque prioribus responsionibus nostris dicta.

Illa uero est mirabilis inpudentia, cum Manichaeorum sacrilega et inmunda societas etiam castam sponsam Christi se iactare non dubitat: in quo aduersus sanctae ecclesiae uere casta membra quid proficit, nisi ut ueniat in mentem aduersus tales apostolica illa admonitio: aptaui uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo. timeo autem, ne sicut serpens Euam fefellit astutia sua, sic et uestrae mentes corrumpantur a castitate, quae est in Christo? quid enim agunt isti euangelizantes nobis praeter quod accepimus, nisi ut nos a castitate corrumpant, quam Christo seruamus, quando legem dei culpant nomine uetustatis et errorem suum laudant nomine nouitatis, quasi omnis uetustas fugienda sit aut omnis nouitas adpetenda, cum et [*]( 3 Matth. 6, 24 19 II Cor. 11, 2 sq. ) [*]( 2 pertubata C ammittet X3 4 mãmonae C 5 intellegentibus Ll 6 patriarcae LlM1 7 (9, 13) intellegebant Ll intellebant S 8 habebant] habent ClSG habentes b habentistam L habentestam (corr. ex habent istam) M 9 pertinebat b 10 figubatur C 11 ue.'tus (n er.) L 12 temporaria et cognitata S temporia cogitata Gl 14 dicta sunt C 15 miserabilis S 17 aecclesiae C 18 menbra C 19 ammonitie LSM 21 euam (a. l. m. 1) L 23 nobis ts. l. m. 2) C 24 accipimus PaSMXG1 castitate (ti s. l. m. 1) L 26 errorem] trorg 01 27 et om. b ) [*](27* )

mandatum uetus in laude ponat apostolus Iohannes et profanas uerborum nouitates euitari iubeat apostolus Paulus? te ergo, uera sponsa ueri Christi ecclesia catholica, adloquar et ego te pro modulo meo, qualiscumque filius et seruus tuus positus in te dispensare cibaria conseruis meis: caue semper, ut caues, Manichaeorum inpiam uanitatem iam tuorum periculo expertam et liberatione conuictam. ille me quondam de gremio tuo error excusserat; expertus fugi, quod experiri non debui. sed tibi profecerint etiam pericula mea, cui nunc seruit liberatio mea, quia nisi mihi uerus et uerax sponsus tuus, de cuius latere facta es, in uero sanguine suo remissionem peccatorum posuisset, absorbuisset me uorago fallaciae et terram factum serpens inreparabiliter deuorasset. noli decipi nomine ueritatis; hanc sola tu habes, et in lacte tuo et in pane tuo; in hac autem tantum nomen eius est, ipsa non est. et in tuis quidem grandibus secura es; sed appello in te paruulos tuos. fratres, filios, dominos meos, quos uel tamquam oua sollicitis alis foues uel tamquam infantes lacte nutris, sine corruptione fecunda uirgo mater. hos in te appello teneros fetus tuos, ne garrula curiositate seducantur abs te, sed potius anathement, si quis eis euangelizauerit praeter id, quod acceperunt in te, nec relinquant uerum ueracemque Christum, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi, et magnam multitudinem dulcedinis eius, quam abscondit [*]( 1 cf. Ioh. 2, 7 2 cf. I Tim. 6, 20 22 cf. Gal. 1, 9 28 cf. Col. 2, 8 ) [*]( 1 iohannes (e corr. ex i) M 2 Paulus om. 6. 3 uiri L1 100clesia C' alloquor C te (te exp. et superscr. m. 1 enim) L 5 conseniis (con s. I.) C 6 manicheorum (h 8. l.) C pericula OSGJJfPI periculo (o 8. a scr. m. 1) L 7 liberationem M, (m exp. m. 1) L conuincam Mt (corr. a m. 1) L 9 proficerint LXM 10 michi C de cuius] detius (?) C 12 obsoruuisBet Ll fallatiae C fallacie L 13 decipi (pi s. l. a m. 1) L 14 in ante hac s. l. a m. rec. C om. Lb 16 grandibus (n 8. I.) C es sed om. SG apępello (ap s. I.) L in te] inter b 17 filius SG 19 fetvs (v sup. o a m. 1) LM fętns CS 22 relinquant (pr. n s. 1.) L ) metuentibus se, perfecit autem sperantibus in se. ibi uero quomodo possunt esse uerba ueracis in praedicatore Christi fallacis? contemne insultationes eorum, quia bene tibi es conscia promissionem uitae aeternae te adamasse in muneribus sponsi tui, id est ipsum sponsum tuum, quia ipse est uita aeterna.

Non autem, sicut illi desipiunt, ad alienum deum seducta es, promittentem saturitatem uentris et terram Chananaeorum. intellegis quippe in ipsis etiam promissionibus te iam tunc figuratam et prophetatam praescientiam parturisse sanctorum. nec lapideo diptychio miserabili dicacitate reprehenso mouearis, quia non habes lapideum cor, quod illae tabulae in populo priore significabant. es enim epistula apostolorum scripta non atramento, sed spiritu dei uiui, non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus. ad quae uerba illi uani gaudent putantes apostolum reprehendisse dispensationem illi tempori congruam ueteris testamenti, non intellegentes hoc eum ex propheta dixisse. haec enim uerba. quae inperite amplectuntur, longe antequam per apostolos dicerentur et inplerentur, a prophetis, quos respuunt, praenuntiata sunt. propheta enim dixerat: auferam eis cor lapideum et dabo eis cor carneum. uideant, si non hoc est: non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus. nam neque ibi quod dictum est cor carneum, neque hic tabulae carnales hoc uolunt, ut carnaliter sapiamus. sed quia in conparatione lapidis, qui sine sensu est, caro [*]( 1 cf. Ps. 30, 20 12 II Cor. 8, 2 sq. 20 Ez. 11, 19 ) [*]( 1 alt. se (e in ras.) L 2 neracis (e in i corr.) L xpi (i in ras.) C 3 bene es tibi conscientia C bona tibi conscientia S bene tibi conscientia Gx 4 numeribus L 5 6st (st superscr. m. 2) L sponsum (8. l. m. 1) LMP,3 om. S 6 decipiunt L' 7 chananeorum LCSG 10 nec] ne S neç G dypticeo CP dypticio LSGM dipticio b reprehcnsa SG* reprsehenso L1 12 es] cst PSG, es (t er.) LM noatr* apostolorum] nri. S epistolarym (e init. ex a 111. 2) G nostra M 15 reprębendisse L'J. 17 eum ts. l.) C 18 quae (8. I.) M imperitiae Ly inter opostolos et dicerentur ras. decem fere litt. C 19 implerentur (n 8. I. a m. 1) L a (8, l. a m. 1) LM, om. PlSG 23 cor om. LCSMG )

sentit, per lapidis insensualitatem significatum est cor non intellegens et per carnis sensualitatem significatum est cor intellegens. tu potius istos inride, qui dicunt et terram et ligna et lapides habere sensum et intellegentiore uita uiuere, carnes autem stolidiore et obtunsiore. unde non a ueritate, sed a sua uanitate coguntur fateri mundius esse legem conscriptam in tabulis lapideis quam suum thesaurum in pellibus morticinis. an forte quia in fabella sua etiam lapides dicunt ossa esse principum, non eis dubitant coria praeponere agnorum? nempe ergo illa testamenti arca mundius tegebat lapideas tabulas quam caprina pellis codicem istorum. haec tu misericorditer inride, ut eis inridenda et fugienda commendes; nam in illo diptychio lapideo, iam tu non corde lapideo intellegis, quid duro illi populo congruebat? et in eo tamen agnoscis petram, ipsum sponsum tuum, illum, quem Petrus loquitur: lapidem uiuum ab hominibus reprobatum. a deo autem electum et honorificatum. illis ergo erat lapis offensionis et petra scandali; tibi autem lapis. quem reprobauerunt aedificantes, factus est in capite anguli. quod totum idem Petrus apostolus explicat et totum a prophetis, a quibus isti damnati alienantur, praedictum esse commemorat. lege sane etiam illud diptychium; ne timeas. plane sponsi tui est. aliis lapis ille significauit duram stoliditatem. tibi autem firmam stabilitatem. digito dei scriptae sunt tabulae illae; digito dei sponsus tuus eiecit daemonia; digito dei expelle tu doctrinas daemoniorum mendaciloquorum cauteriantium conscientiam. ex hoc diptychio repellis adulterum, [*]( 16 I Pet. 2, 4 sqq. 25 cf. Ex. 31, 18; cf. Luc. 11, 20 26 I Tim. 4, 2 ) [*]( 2 (et 3) intellegens L1 4 intellegentiore Ll 5 obtu»siore (n er.) C ueritate* (ras. un. litt.) C 9 esse ossa SMG 10 archa S 11 I/listorum (in ras.) C 13 dypticio LS dipticeo C intellegis i1 17 ergo] autem LSMG 19 caput b 21 alienantur (i s. I.) L 22 etiam (s. I.) C dypticeum C dypticium L 24 digito enim b 25 eicit SG demonia C 26 demoniorum C cauteriatam habentium SG'lL'l cauterientium Gt 27 dipticio L1 dyptycio M dypticio SL5 dipticeo C ) qui se paracletum dicit, ut sancto nomine te seducat. quinquagesimo enim die post pascha datae sunt illae tabulae; et quinquagesimo die post passionem sponsi tui, quam pascha illud praefigurabat, datus est digitus dei, spiritus sanctus promissus paracletus. noli ergo formidare diptychium, quo tibi scripta olim, quae nunc agnosceres, mittebantur; tantum noli esse sub lege, ne illam timore non inpleas, sed sub gratia, ut sit in te plenitudo legis caritas. non enim aliud diptychium recensebat sponsi tui amicus, cum diceret: nam non adulterabis, non homicidium facies. non concupisces et si quod est aliud mandatum, in hoc sermone recapitulatur: diliges proximum tuum tamquam te ipsum. dilectio proximi malum non operatur. plenitudo autem legis est caritas. ibi enim sunt duo illa praecepta, dilectionis dei et dilectionis proximi, singulis tabulis explicata. hoc ergo diptychium ille praemisit, qui tibi haec duo praecepta ueniens commendauit, in quibus tota lex pendet et prophetae. in primo praecepto est castitas nuptiarum tuarum, in secundo unitas membrorum tuorum: illo amplecteris diuinitatem, isto congregas societatem. quae duo praecepta ipsa sunt decem: tria pertinent ad deum et septem ad proximum. o pudicum diptychium, in quo uetere figura ille dilector et dilectus tuus praenuntiabat tibi canticum nouum, in decachordo psalterio tamquam pro te etiam neruos suos extensurus in ligno, ut de peccato damnaret peccatum in carne et iustitia legis inpleretur in te. o diptychium coniugale, quod non sine causa odit adultera! [*]( 2 cf. Ex. 20 5 cf. Act. 2, 1 sqq. 9 Eom. 13, 9 sq. 18 cf. Matth. 22, 37 sqq. 24 cf. Ps. 91, 4 26 cf. Rom. 8, 8 sq. ) [*]( 1 paraclaum LIMi paraclitum GSC 3 quam] quod b 5 paraclitus CS paraclaus Lx dypticium L dipticell C dyptycia M 11 sermone] uerbo Cl 14 autem] ergo S enim SlG est om. LP 15 diletionis L 18 tuarum nuptiarum C 22 (et 26) dypticium LSG typticeG C ueteris figure b 23 praenuntiauat Ml pręnuntiauit b 24 decatordo LCSG decachordo (h s. Z.) M 25 de om. L peccatum damnaret SGM 26 impleretTur (n eras.) C )

Iam enim mihi ad te est sermo, Manichaea congregatio fallax, et fallaciis inuoluta. itane multinuba tot elementis uel potius meretrix prostituta daemoniis et sacrilegis uanitatibus inpraegnata audes matrimonium catholicum domini tui crimine inpudicitiae lacerare? ostende nobis moechos tuos, splenditenentem ponderatorem et Atlantem laturarium. -illum enim dicis capita elementorum tenere mundumque suspendere; istum autem genu fixo scapulis ualidis subbaiulare tantam molem, utique ne ille deficiat. ubi sunt isti? qui si uere essent. quando ad te uenirent occupati tanto negotio ? quando ad te intrarent, ut blanda manu tua et otioso pane delicata post tantum laborem alteri digitos, alteri humeros confricares? sed fallunt te mala daemonia, quae tecum scortantur, ut concipias mendacia et parias phantasmata. cur ergo non respuas diptychium ueri dei, tuis membranis inimicum, quibus tot falsos deos adamasti mente uagabunda per figmenta cogitationum tuarum, quibus omnia poetica mendacia grauiora et honestiora reperientur, uel hoc certe, quod apud poetas neminem decipit, ipsa professio falsitatis, in libris autem tuis tanta fallaciarum turba pueriles et in senibus animas nomine ueritatis inlectas miserabilibus corrumpit erroribus, cum prurientes auribus, sicut apostolus dicit, et a ueritate auditum suum auertentes ad fabulas conuertuntur? quomodo ergo sanam [*]( 23 cf. II Tim. 4, 4 ) [*]( 1 michi C manichea LSG 2 fallacibus S, (bu s. I.) G 3 pocius C demoniis C 4 impregnata SG matrimonium (s. I. m. 2) C 5 impudiciciae C mechos C splendidetenentem Gb splendidetenentem SlP splendi//tenentem (de er.) LM 6 athlantem LCSGJl laterarium (e corr. ex u) M 7 capite L' caput//eleffitorum (ut in ras.) M 8 flexo b subaiulare C1 tantum S'G 10 negocio C 11 adtrarent SlG attraherent 81 ociosa plane C 12 humoros (s. pr. o a m. 2 e) L 13 male demonia C J4 mendaxia L' paries b quur L 15 dypticium L dypticetl C 16 tuarum cogitationum C 17 mendatia C 18 honesteriora SG honestiora (h s. I.) M honestiora (i in ras.) C repperientur LaPSGMb 20 inseniles (les add. nr. 2) L 23 auertens Sl conuertentur LxMb ..ergo (il er.) C )

doctrinam ferres illarum tabularum, ubi primum praeceptum est: audi, Israhel, dominus deus tuus deus unus est. cum tota deorum nominibus delectata turpissimi cordis fornicatione uoluteris? annon recordaris amatorium canticum tuum, ubi describis maximum regnantem regem, sceptrigerum perennem, floreis coronis cinctum et facie rutilantem? quem si solum talem amares, erubescendum tibi esset; nam etiam uir unus floreis coronis cinctus pudicae coniugi displiceret. neque enim potes dicere hoc aliqua mystica significatione ita dictum uel ita demonstratum, cum tibi praecipue laudari Manichaeus non ob aliud soleat, nisi quod remotis figurarum integumentis ipse tibi ueritatem nudam et propriam loqueretur. proprie igitur cantas deum regem sceptrigerum, floribus coronatum. ponat saltem sceptrum, quando coronis floreis cingitur; non decet regiae uirgae seueritatem illa luxuriae mollitudo. huc accedit, quia non a te solus adamatus est; sequeris enim cantando et adiungis duodecim saecula floribus conuestita et canoribus plena et in faciem patris flores suos iactantia. ubi et ipsos duodecim magnos quosdam deos profiteris, ternos per quattuor tractus, quibus ille unus circumcingitur. quem quomodo inmensum faciatis, quem sic circumdatum dicitis, numquam inuenire potuistis. adiungis etiam innumerabiles regnicolas et deorum agmina et angelorum cohortes: quae omnia non condidisse dicis deum, sed de sua substantia genuisse.

Ita conuinceris innumerabiles deos colere, non ferendo sanam doctrinam, qua docetur unus de uno deo natus filius et utriusque spiritus sanctus. quos tamen non solum [*](2 Dent. 6, 4 ) [*](1 tabularum (ta ex tri m. 1) C 3 nominibus (o m. 1 s. o add. v) L 4 cantictl. (m er.) C 5 regnantum Cb perhennem C 6 faciae GSl 9 potest SG potes (t er.) LM mistica C 10 //t (ue er.) C praecipuę L 11 integimentis Cb 12 propriae L'l 14 saltim LSG 15 illam SG illa (m er.) M luxoriae LPM' 16 sol' (' in ras.) C es b 17 secta C secla L 21 sic (c s. I. a m. 1) L )

innumerabiles. sed nec tres deos fas est dicere: quorum est non solum una eademque substantia sed etiam una eademque operatio per ipsam propriam unam eandemque substantiam, per creaturam uero corporalem etiam demonstratio singulorum. haec tu non intellegis, non capis: noui, plena es, inebriata es, ingurgitata es fabuloso sacrilegio. digeras aliquando quod exhalas, et te iam obruere talibus desinas; interim canta, quod cantas, et inspice, si potes, dedecus fornicationis tuae. inuitauit enim te doctrina daemoniorum mendaciloquorum ad fictas domos angelorum, ubi flat aura salubris, et ad campos. ubi scatent aromata, cuius arbores et montes, maria et flumina. dulce nectar fluunt per cuncta saecula. et credidisti et finxisti haec in corde tuo, ubi uanis recordationibus luxuriata et dissoluta iacteris. cum enim quaedam talia dicuntur de ineffabili adfluentia spiritalium deliciarum, utique in aenigmate dicuntur. ita ut nouerit animus, qui talibus exercetur. esse aliud, quod ibi quaerendum et intellegendum sit, siue corporeis sensibus in ueritate corporali tale quid demonstretur, sicut ignis in rubo et de uirga serpens. de serpente uirga et tunica domini a persecutoribus non diuisa et obsequio mulieris unctio pedum aut capitis eius et frondes multitudinis praecedentis et consequentis asellum eius: siue in spiritu per imagines corporum uel in somnio uel in extasi figurate ostendantur, sicut Iacob scalae et Daniheli lapis praecisus sine manibus et auctus in montem et Petro ille discus et Iohanni tam multa: siue sola locutione ad eundem modum figurentur, sicut cantica [*](19 cf. Ex. 3, 2 cf. Ex. 4, 2 sqq. 20 cf. Ioh. 19, 24 21 cf. Matth. 26, 7; Ioh. 12, 3 22 cf. Matth. 21, 7 sqq. 23 cf. Gen. 28. 12 24 cf. Dan. 2, 34 sq. 25 cf. Act. 10, 11; Apoc. 1 26 cf. Cant. 1 ) [*]( 5 intellegis Ll 6 faboloso C exalas LCS'GM 8 dėducas S deducas G 9 demoniorum C mendaciloquorum (ci s. l.) C 12 cuncta (sec. c s. I.) C 13 luxoriata L1 15 effluentia C afluentia Lx enigmate LCG enigmatse S 16 aliud] aliquid C 17 querendum CG intellegendti (Q a m. 1 8. o add.) L 19 et de serp. C 20 obsequium LSGPMb 21 frondis L 23 somno b figuratae L2 4 scala? L2 25 iohanni/; C ) canticorum et quod in euangelio fecit pater familias nuptias filio suo et homo quidam duos filios habuit, frugi et luxuriosum, et homo quidam nouellauit uineam et locauit agricolis. tu uero praecipue Manichaeum ob hoc praedicas, quod non ad talia dicenda, sed potius ad soluenda ultimus uenerit, ut et figuris antiquorum apertis et suis narrationibus ac disputationibus euidenti luce prolatis nullo se occultaret aenigmate. addis eam praesumptionis huius causam, quod uidelicet antiqui, ut figuras huiusmodi uel uiderent uel agerent uel dicerent, sciebant istum postea uenturum, per quem cuncta manifestarentur, iste autem, qui sciret post se neminem adfuturum, sententias suas nullis allegoricis ambagibus texeret. quid ergo facit adfectus tuus desideriis carnalibus sordidus in campis et montibus nemorosis et coronis floreis et scatentibus aromatis? si non sunt aenigmata rationis, phantasmata sunt cogitationis aut uecordia furoris; si uero aenigmata esse dicuntur, cur non fugis adulterum apertam ueritatem, ut inliciat. promittentem et fabulosa fallacia, quos inlexerit, inludentem? nonne ministri eius et ipsi miseri talibus uanitatibus uenenati in hamo suo solent hanc escam de Paulo apostolo ponere, ubi ait: ex parte enim scimus et ex parte prophetamus; cum autem uenerit quod perfectum est, quod ex parte est, auferetur et: uidemus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem? ut scilicet apostolus Paulus ex parte scierit, et ex parte prophetauerit, per [*](1 cf. Matth. 22, 2 et 14 2 cf. Luc. 15, 11 sqq. 3 cf. Matth. 21, 33 21 I Cor. 13, 9 sqq. ) [*]( 1 quod] cum CSMG in (s. I) SM, om. G nubtias P nupt. fec. pat. fam. SGM 2 habuit duos filios SG luxoriosum LXMX 4 praecipuae L manicheum CSG 5 pocius C /& ux S 7 enig- mate LCSG 13 affectus (pr. f s. l. a m. 1) L 14 aromatibus L2P3M'lb 15 enigmata LCSG 16 cogitationis (cogi s. l. x pr. ex r corr.) C 17 adulteru C ad apertam b illiceat 01 18 pmittentg (in ras.) C fabdlosa C quos] quod b; post quos ras. quinque litt. C illędentê C 20 amo LaSaMaG ęscam C ubi ponere C 22 quod ex parte (inras.) C 23 auferturift 24 enigmateL 25 paulus apost. C et om. SG ) speculum et in aenigmate uidens, quod totum auferendum est ueniente Manichaeo et adferente quod perfectum est, ubi facie ad faciem ueritas uideatur. o lasciua, inmunda, sine fronte adhuc ista garris, adhuc pascis uentos, adhuc amplecteris idola cordis tui! itane tu facie ad faciem uidisti regnantem regem sceptrigerum floreis coronis cinctum et deorum agmina et splenditenentem magnum, sex uultus et ora ferentem micantemque lumine, et alterum regem honoris angelorum exercitibus circumdatum; et alterum adamantem heroam belligerum dextra hastam tenentem et sinistra clipeum; et alterum gloriosum regem tres rotas inpellentem, ignis, aquae et uenti; et maximum Atlantem mundum ferentem humeris, et eum genu flexo brachiis utrimque secus fulcientem? haec et alia mille portenta tu facie ad faciem uidisti, an haec tibi doctrina daemoniorum mendaciloquorum per ora deceptorum cantat et nescis? uae tibi, infelix! ecce, quibus phantasmatis constupraris, ecce, quas uanitates pro ueritate lambis et serpentinis poculis ebria de diptychio lapideo audes insultare matronali uerecundiae coniugis unici filii dei, quia illa iam non sub paedagogio legis, sed sub magisterio gratiae nec superba operibus nec fracta terroribus uiuit ex fide et spe et caritate, facta Israhel, in quo dolus non est, et audiens, quod ibi scriptum est: dominus deus tuus, deus unus est: quod tu non audiens in tam multos. fictos deos fornicationem tuam diffudisti.

Quomodo non sint tibi inimicae illae tabulae, in quibus secundum praeceptum est: non accipies in uanum nomen [*]( 22 cf. Ioh. 3, 45 23 Deut. 6, 4 26 Ex. 20, 7 ) [*]( 1 enigmatae L enigmate C 2 ee (corr. UI. 2 ex 8) C afferente (pr. f. in ras.) L auferente SlGlMb 7 splendidetenentem b 10 astam SG ast.ã (corr. ex astra) P3 11 implentem b 12 athlantem LCSG 13 fixo C utrisque L m utrinque C aliarpllmille L 15 demoniorum C 16 ue C phantasmatis LIMI phantasmatibus b 17 serpentini poculi b 18 dipticeo C dypticio LSG 19 pedagogio LCSG pędagogo b 21 nec] et C 23 non tu audiens G audiens non tu S 24 deos fictos C diffufldisti L'l )

domini dei tui, quandoquidem tu etiam ipsum Christum, qui propter carnales a carnali uanitate mundandos etiam carneis oculis uerus in ueritate carnis exortus est, in fallaciae uanitate posuisti ? quomodo tibi non sit aduersum tertium praeceptum de sabbati requie, quae tot figmentorum inlusionibus inquieta anima uentilaris? haec tria praecepta quomodo pertineant ad dilectionem dei, quando capies, quando sapies, quando amabis ? inmoderata es et foeda et contentiosa: tumuisti, euanuisti, uiluisti, excessisti modum tuum, turpasti decorem tuum, turbasti ordinem tuum. talis apud te fui, noui te. quo pacto ergo te nunc doceam haec tria praecepta ad dilectionem dei pertinere, ex quo et per quem et in quo sunt omnia? unde hoc intellegis, quando nec illa septem, quae ad dilectionem proximi pertinent, qua humanae uitae societas continetur, erroris tui detestanda peruersitate nosse atque obseruare permitteris? in quibus mandatum primum est: honora patrem tuum et matrem tuam, quod et Paulus commemorat mandatum primum in repromissione eadem atque itidem etiam ipse praecipiens. tu autem doctrina daemonica didicisti inimicos deputare parentes tuos, quod te per concubitum in carne ligauerint et hoc modo utique deo tuo inmundas conpedes inposuerint. hinc etiam consequens praeceptum, quod est: non moechaberis, ita uiolatis, ut hoc maxime in coniugio detestemini, quod filii procreantur, ac sic auditores uestros, dum cauent, ne feminae, quibus miscentur, concipiant, etiam uxorum adulteros faciatis. ducunt enim eas ex lege matrimonii tabulis proclamantibus liberorum procreandorum causa, et [*]( 12 cf. Rom. 11, 80 19 cf. Ex. 20, 12; Ephes. 6, 2 . ) [*]( 3 carnalis L carnalis Cb fallatiae C fallacie L 4 tercium C 8 ffda G feda 081 trmuisti C 9 turbasti (s, b a m. 1 add. p) L 18 repmissionem L promissione P pmissionem SMG 19 daemoniaca (a med. m. 2 superscr.) L doemonica S02 demoniaca Cb 22 hinc etiam considerandum est quod sequens praeceptum sqq. L considerandum est in marg. add. SG, uncis incl. C est (-supra e er. et at adscr. m. 2) L 23 mechaberis C moechaberis (o s. l. a Dl. 1) L 27 proclamantibus (1 s. l.) C ) uestra lege metuentes, ne particulam dei sui sordibus carnis adficiant, ad explendam tantum libidinem feminis inpudica coniunctione miscentur; filios autem inuiti suscipiunt, propter quod solum coniugia copulanda sunt. quomodo ergo non prohibes nubere, quod de te tanto ante praedixit apostolus, quando id conaris auferre de nuptiis, unde sunt nuptiae ? quo ablato mariti erunt turpiter amatores, meretrices uxores, thalami fornices, soceri lenones. ac per hoc etiam illud praeceptum, quod est: non occides, ex'eiusdem erroris peruersitate non seruas. dum enim times, ne dei tui membrum ligetur in carne, non das esurienti panem, hic formidans homicidium falsum, illic perpetras uerum. itaque si incurras in eum famelicum, qui mori possit, nisi cibum porrigendo subuenias? iam tu homicida teneberis aut lege dei, si non dederis, aut lege Manichaei, si dederis. quid? cetera decalogi praecepta quomodo seruabis ? an a furto abstineas, ut nescio quis panem seu quamlibet escam in suis uisceribus trucidandam deuoret potius quam tu, si possis, ei subripias atque ad officinam uentris electorum tuorum curras, ut furto tuo deus tuus nec in grauius incidat uinculum, et quo inciderat eruatur? porro si in eodem furto conprehendaris, nonne per ipsum deum tuum non te abstulisse iurabis? quid enim tibi facturus est talis deus, cui dicis: falsum iuraui per te, sf!d pro te, nisi uelles, ut exitium tibi inferrem, dum honorem deferrem ? ita et illud mandatum legis: ne falsum testimonium dicas propter membra dei tui sic contemnis, ut ea non solum [*]( 5 cf. I Tim. 4, 3 ) [*]( 2 affigant C ante ad leg. sed in LSMGb ad] ad (8. I.) SG, om. LM 4 ergo] aut C1 5 te om. b 7 talami Lx 9 est (ł-' super e er. et st add. m. 2) L 10 dum-men (membrum) in ras. C carnem L 12 perpetrans (n s. I. add. m. 2) LM illtl Cl familicum S 14 tene ris S tenueris G teneueris M: 16 a (s. I. m. 2) S 17 quodlibet GS1 19 curras pr. r s. l. C furtu SG deus tuus s. I. C nec LCG ne M neç S 20 quo C quod LSMGb 21 non LSGMb 25 illum LIG illud (— sujcra u exp. et d add. m. 2) S, (d ex t) M 26 sic (c s. I.) C ) testimonio, sed et iuramento falso de conpedibus liberes. iam uero quod sequitur: non concupisces uxorem proximi tui debet apud te inpleri, et hoc unum uideo, quod nulla tui erroris necessitate uiolare cogaris. sed si nefas est coniugem concupiscere alienam, considera, quid sit concupiscendum se proponere alienis, et recordare deos tuos formosos et deas formosas praebentes se ut ardenter concupiscantur, illi a feminis principibus tenebrarum et illae a masculis: quibus excitatis in fruendam libidinem et in suos amplexus inhianter aestuantibus eruant ab eis illum deum tuum ubique conpeditum et tanta suorum turpitudine, ut solui ualeat, indigentem. nam rem proximi non concupiscere, quod est ultimum decalogi mandatum, unde potes, misera? nonne tibi deus ipse tuus in terra aliena se fabricare mentitur saecula noua, ubi post falsam uictoriam falso triumpho tumescas? quod cum modo insana uanitate desideras et eandem terram gentis tenebrarum summa uicinitate substantiae tuae coniungi credis, utique rem proximi concupiscis. merito tibi est inimicum diptychium continens tam bona mandata multum errori tuo contraria.- nam illa tria, quae ad dilectionem dei pertinent, omnino ignoras, omnino non seruas; haec autem septem, ' quibus societas humana non laeditur, si quando custodis, aut pudore reprimeris, ne inter homines confundaris, aut timore frangeris, ne publicis legibus puniaris, aut. malum factum [*]( 2 Ez. 20, 13 sqq. i ) [*]( 4 necessętate (i superscr. m. 1 e exp. m. 2) L 6 tuos deos C foimoijsos L2 7 formoijsas L2 praeuenit ee L ardentes GSMb 8 femininis (pr. ni s. I.) C 9 excaecatis L e:xcętatis SG excecatis M fruendi SMG inhianter (e s. u a m. 1) L, (h s. I.) M hinianter (e corr. m. 3 ex u) P hiijnianter (e s. u superscr.) S 10 eruant] seruant b 11 turpitudinem (exp. 11J. 2) L 13 potest SM potest G misera] misera (ser in ras.) L considera (sidera in ras.) M tibi] ubi CSGML1 15 com ClLx 17 coniungi (sec. n s. I.) L 18 concupiscas C 19 dypticium LSG dypticeum C 22 leditur CL1 lęditur (( add. m. 2) L 24 frangaris L'M I frangaris S frangseris G mala (m. 1 s. l. sup. bonQ) C ) bona aliqua consuetudine horrescis, aut ipsa naturali lege, quam iniuste alteri facias, quod tibi ab altero fieri non uis, aduertis: error tamen tuus quam te in contrarium ire conpellat et, dum sequeris, et, dum non sequeris, sentis, cum uel hoc facis, quod pati non uis uel ideo non facis, quia pati non uis.

At ista uera sponsa Christi, cui de diptychio lapideo fronte inpudentissima insultas, intellegit, quid distet inter litteram et spiritum, quae duo dicuntur alio modo, lex et gratia, et non iam in uetustate litterae, sed in nouitate spiritus deo seruiens non est iam sub lege, sed sub gratia. neque enim litigiosa caecatur, sed mitis intendit uerbis apostoli, ut intellegat, quid appellet legem, sub qua nos iam non uult esse, quia transgressionis gratia posita est, donec ueniret semen, cui promissum est, et quia ideo subintrauit, ut abundaret delictum; ubi autem abundauit delictum, superabundauit gratia. nec ideo tamen eandem legem peccatum uocat, quia sine gratia non uiuificat; auget enim potius reatum praeuaricatione addita: ubi enim lex non est, nec praeuaricatio. et ideo per se ipsam, cum sola littera est sine spiritu, id est lex sine gratia, tantum-, modo reos facit; sed proponit sibi, quod putare minus intelle-' gentes possent, et aperit, quid dicat, cum ait: quid ergo dicemus? lex peccatum est? absit. sed peccatum non [*]( 9 cf. n Cor. 3, 6 11 cf. Rom. 7, 6 14 Gal. 3, 19 16 Rom. 5,20 19 Rom. 4, 15 23 Rom. 7, 7 sqq. ) [*]( 1 consuedine Cb 2 non (n fin. s. I.) C 3 compellat (a ex e m. 2 corr.) C 5 quod] quia (a s. I.) M uel—uis om. SG qui L1 7 de om. b dyticio M' dypticeo LC 8 impudentissima L* (m ex n m. 2 fec. et i ante pos.) intellegit Z1 9 qui b 11 seruientes L'SIG seruiens/// (s ex x corr. et es eras.) M 13 intellegat L' 14 quia /./. (a s. 1.) C posita est gratia C 18 »uiuificat (u er.) C avget (vs. I.) L 19 preuaricationem (exp. m. 2) LSG, m er. M 20 ipsa CLlb 21 gst (st s. 1. add. m. 2) L 22 intellegentes i1 23 apperit S apperit G 24 dicimus LSlG2Mlb »peccatum (pe ras.) C 6st (st s. I. add. M. 2) L )

cognoui nisi per legem. nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret: non concupisces. occasione itaque accepta peccatum per mandatum fefellit me et per illud occidit. itaque lex quidem sancta et mandatum sanctum et iustum et bonum. quod ergo bonum est, factum est mihi mors? absit. sed peccatum, ut adpareat peccatum, per bonum mihi operatum est mortem. haec ista, cui tu insultas, intellegit, quia gemens petit, quia humilis quaerit, quia mitis pulsat; et sic uidet non reprehendi legem, cum dicitur: littera occidit, spiritus autem uiuificat, sicut non reprehenditur scientia, cum dicitur: scientia inflat, caritas uero aedificat. nam utique ipse dixerat: scimus, quia omnes scientiam habemus, et tunc adiungit: scientia inflat, caritas uero aedificat. utquid ergo habebat ipse, quo inflaretur, nisi quia cum caritate non solum non inflat scientia, sed etiam firmat? ita littera cum spiritu et lex cum gratia iam non eo modo littera et lex appellatur, sicut per se ipsam cum occidit abundante delicto. ita enim lex et uirtus peccati dicta est, cum auget eius noxiam delectationem per seueram prohibitionem. nec tamen etiam sic mala est; sed peccatum ut adpareat peccatum, per bonum operatum est mortem. ita multa quibusdam sunt noxia, quamuis non sint mala. nam et uos cum oculos doletis, etiam contra deum uestrum solem fenestras clauditis. haec igitur sponsa Christi, iam mortua legi, id est peccato, quod legis prohibitione fit abundantius, cum lex sine gratia iubet, non iuuat. tali ergo legi mortua, ut sit alterius, qui ex mortuis resurrexit, discernit [*](10 n Cor. 3, 6 12 1 Cor. 8, 1 -19 cf. I Cor. 15, 56 ) [*]( 1 cognou (cog in ras. corr. ex non) C 4 s5am L 6 michi C 8 ihtellegit Ll 9 querit C 10 reprsehendi L 11 reprsehenditur L 13 scientiam (am 8. I.) L 15 infleretur L1 16 caritate (m er.) C 17 non om. b 18 et om. b 20 delectationem (ta s. l.) C 24 et uos] et si uos G et ipsi uos (ip s. 1. a m. 2) S 26 èSt (st sr. 1. add. m. 2) L prohibitiofie (e add. m. 2) L. ) [*]( XXV. Auif. neet. ti. ) [*]( 28 ) ista sine legis iniuria, ne sacrilegium committat in eius auctorem: quod tu facis in eum, quem non intellegis auctorem boni, cum audias apostolum dicentem: itaque lex quidem sancta et mandatum sanctum et iustum et bonum. ecce auctor boni est, qui tibi uidetur unus ex principibus tenebrarum. adtende ueritatem, ferit tibi oculos. ecce Paulus apostolus dicit: lex quidem sancta et mandatum sanctum et iustum et bonum. ecce, cuius auctor est, qui diptychium illud, quod stulta inrides, in magni sacramenti dispensatione praemisit. eadem quippe lex, quae per Moysen data est, gratia et ueritas per legum Christum facta est, cum accessit litterae spiritus, ut inciperet inpleri iustitia legis. quae non inpleta reos etiam praeuaricatione faciebat. neque enim alia lex est sancta et iusta et bona, et alia, per quam peccatum mortem operatur, cui mori nos oportet, ut simus alterius, qui ex mortuis resurrexit, sed eadem ipsa est. ecce, sequere, lege. sed peccatum, inquit, ut adpareat peccatum, per bonum mihi est operatum mortem, ut fiat supra modum peccator aut peccatum per mandatum. surda, caeca, audi, uide. per bonum, inquit. mihi operatum est mortem. ergo lex semper bona est, siue obsit inanibus gratia, siue prosit plenis gratia, semper est bona, sicut sol semper est bonus, quia omnis creatura dei bona est, siue dolentibus oculis noceat, siue sanos mulceat. proinde quod est oculis sanitas ad uidendum solem, hoc est gratia mentibus ad inplendam legem. et sicut oculi sani non solis delectationi moriuntur, sed illis ictibus asperis radiorum, quibus [*]( 11 cf. Ioh. 1, 17 23 cf. I Tim. 4, 4 ) [*]( 1 (et 2) ayctorem (exp. tn. 2) L 2 intellegis L1 intellegit GSl 6 oculus SG 8 cuius] quis S1 9 dipticefl C dypticium L stulte b 10 dispensationem C 12 implere LIM1 iustitia] iustitia (pr. ri m. 2 add.) L uestigia SG 17 legem SGJSIb pecatum Ll 18 michi C est (add. m. 2) S 19 sup C peccator] peccans M 20 audi s. l. C 6 michi operatum (e s. I.) C 21 est bona CSGMb 26 delectaxioni (ta s. 1. i fin. carr. ex e) C delectatione b ) reuerberati in densiores tenebras pellebantur, sic anima, quae per caritatem spiritus salua facta est, non iustitiae legis mortua dicitur, sed illi reatui et praeuaricationi, quam lex per litteram, cum gratia defuit, faciebat. itaque de illa utrumque dicitur et: bona est lex, si quis ea legitime utatur et quod sequitur: sciens hoc, quia iusto lex non est posita, quia non opus habet terrente littera, quem delectat ipsa iustitia.

Haec sponsa Christi gaudens in spe plenae salutis suae et tibi optat bonam conuersionem a fabulis ad ueritatem, ne Adoneum quasi adulterum reformidans cum uersutissimo adultero serpente remaneas. Adoneus enim uerbum hebraeum est et interpretatur dominus eo modo, quo solus deus dicitur dominus, sicut latria, quod uerbum graecum est et interpretatur seruitus, non quaecumque, sed illa, qua tantummodo deo seruitur; sicut Amen interpretatur "uerum," non ubicumque et quomodocumque. sed mystica religione. quodsi a te quaeratur, unde tu quoque habeas praeter hebraeas litteras uel quae ex hebraeo sunt, non inuenies. non ergo timet ecclesia Christi istorum nominum obiectionem, intellegit et amat; nec curat inperitum insultatorem; et quae nondum intellegit, credit esse talia, qualia nonnulla experta est, quae nondum intellecta sic erant. obiciat ei quisque quod Emmanuhel adamauerit, inridet inscitiam illius hominis, amplectitur ueritatem huius nominis. obiciat quod amauerit Messiam, repellit exstinctum aduersarium, tenet unctum magistrum. ita te quoque cupit [*]( 5 I Tim. 1, 8 sq. ) [*]( 1 quae (s. I.) LlCM, om. PGb 2 iusticiae G 5 ea (m. er.) L2M 7 delectat LPsSl delecta CGMP1 8 iusticia C 10 et (er.) C conuersationem LMGb conuersationem S 11 (et 12) adonai b (in mg. 'al. adonefl) 12 adonaus C 13 solus////dicitur S 14 grecum LC 17 niistica C 18 queratur C preter C hebreas C 19 inuenies scripsi: inuenis CLPGMb ininuenis S aecclesia C 20 obiectionem noniinum C intellegit (et 21) L1 21 insukaxorem (ta s. I. add. m. 2) L 24 insci/ xiam (en er.) C 25 adamauerit (ad s. I.) L extinctum (c s. 1.) C 26 xene/Tunctum Ll tene t uncxum SG1 tene tunctum M ) [*]( 28* )

sanari a uanis erroribus et aedificari super fundamentum apostolorum et prophetarum. quem dicis Hippocentaurum, nesciens quid loquaris, nec adtendis, quid tibi tua fabula confecerit, cum ex parte dei tui et ex parte terrae tenebrarum falsum mundum fabricat in corde tuo. itane ille non est Hippocentaurus semiferus et semideus ? uere, quia nec Hippocentaurus dicendus est. quid autem sit, tu adtende et. erubesce et mitesce, ut corruptionem tuam a serpente adultero perhorrescas: cuius astutiam si apud Moysen credendam non putasti, apud Paulum cauere debuisti, qui ueram ecclesiam uolens uirginem castam exhibere Christo, timeo, inquit, ne sicut serpens Euam fefellit in uersutia sua, corrumpantur mentes uestrae a simplicitate et castitate, quae est in Christo. hoc tu cum audires, usque adeo tamen desipuisti et uenenatis incantationibus eius amens facta es, ut aliis multis haeresibus aliud atque aliud idem serpens, tibi autem etiam se Christum esse persuaserit. porro si errant multae fallaciis eius uariis et multiformibus inretitae, quae tamen hanc admonitionem apostoli ueram fatentur, tu quantum adulterata es, quam in longinquo prostituta, quae ipsum pro Christo habes, a quo apostolus Christi seductam Euam atque corruptam clamat, ut ab eo uirginem sponsam Christi tali admonitione custodiat? tenebrauit cor tuum, qui tecum in phantasmatis lucidorum nemorum uolutatur. quae sunt, ubi sunt, unde sunt fidelia promissa eius?s o ebria, non a uino !

Nempe conuiciata es inpudentia sacrilega deo [*](2 cf. Ephes. 2, 20 11 II Cor. 11, 2 sq. 25 cf. Es. 51, 21 ) [*](1 a om. SG fundamenxa (u ex 0 corr. et m er.) C 2 hyppocentaurum SG ippocentaurum C hypocentaurum LM 3 confecerit (fecerit in ras.) C 5 (et 6) ippocentaurus M, (a ex u) C hyppocentaurus LSG 6 nec om. SG 9 si] sicut SG non om. SG 10 aecclesiam C 12 fuam C 14 tu s. I. C 15 uenenatis (ne s. I.) C facta (a fin. in ras.) L factus SG es] est (8. I.) PL1 es (■— supra e exp. et s add. m. 2) L ut] id Ll 16 heresibus LC 17 suaserit C 18 fallatiis C 19 ammonitionem LGlMl 23 ammonitione C ammonitiofie (e s. I. add. m. 2) L 24 fantasmatis LCM fantasmatibus GSb 26 dd* C)

prophetarum. quod ipsis Iudaeis sibi seruientibus non exhibuerit, quod promisit. nec sane dixisti, quid promiserit et non exhibuerit, ne ibi conuincereris aut iam exhibitum, quod non intellegis, aut adhuc futurum. quod non credis. tibi quid promissum est et praesentatum, unde tibi fides fieret te accepturam triumphos nouorum saeculorum super terram tenebrarum? si aliquos prophetas protuleris, in quibus legamus cum laude praedictos futuros Manichaeos, unde iam tibi aliquid exhibitum putes, hoc ipso, quia esse uos uidemus, prius probatura es, quod non ipse Manichaeus tibi prophetas finxerit, qui sibi ut crederes uoluit. neque enim putat turpe mendacium, aut uero potest dubitare falsos prophetas ostendere in pellibus ouinis, qui Christum laudans adseuerat falsas cicatrices ostendisse in membris suis. at ego uos plane praedictos lego, non solum a prophetis aliquando obscurius, uerum et ab apostolo expressius. sed uidete quemadmodum. spiritus, inquit, manifeste dicit, quia in nouissimis temporibus recedent quidam a fide, intendentes spiritibus seductoribus et doctrinis daemoniorum in hypocrisi mendaciloquorum cauteriatam habentium conscientiam suam, prohibentes nubere, abstinentes a cibis, quos deus creauit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus et his, qui cognouerunt ueritatem, quia omnis creatura dei bona est, et nihil abiciendum, quod cum gratiarum actione percipitur. haec quemadmodum in uobis inpleta sint, et luce clarius omnium, qui uos nouerunt, oculos tangit et supra pro tempore ostendimus. [*]( 16 I Tim. 4, 1 sqq. i ) [*]( 1 iudeis C deseruientibus b 2 qupd S quod G 4 intellegis L1 5 fieret fides C 8 manicheos LCSG 10 manicheus LCSG 12 mendatium C aut (u s. I.) C dubitare Cx falsas prophetias LSGM falsos prophetias C falsas prophetis Px 14 prędicatores SlG predicatos LPMb prędictos esse S3 15 a om. SG aliquanto M 16 quemammodum LSXM*GX 19 demoniorum C hipocrisi S 21 prohibentium LPSMGb 22 graciarum S 24 nichil C 25 quemammodum LG 27 nouerint C )

Ista autem, quam doctrina apostolica uirginem castam uni uiro exhibens Christo, a fallacia serpentis, qua tu corrupta es, monet ut caueat, agnoscit deum prophetarum, deum uerum. deum suum; huius ultimae pollicitationi secura credit, cuius tanta promissa conpleta iam tenet, nec quisquam dicit ad praesens tempus ei confictos esse prophetas, - quos in Iudaeorum codicibus adserit. quid enim incredibilius promittebatur quam id, quod Abrahae dictum est: in semine tuo benedicentur omnes gentes? et quid certius iam tenemus exhibitum? illa certe est ultima eius promissio, quam propheta breuiter ita commemorat: beati, qui habitant in domo tua; in saecula saeculorum laudabunt te. finita quippe omni indigentia et nouissima inimica morte destructa perpetua dei laus erit otiosorum negotium: quo iam nemo accedet, unde iam nemo discedet. quod alibi propheta ita commemorat: conlauda, Hierusalem, dominum; lauda deum tuum. Sion. quoniam confirmauit seras portarum tuarum, benedixit filios tuos in te. clausis portis nullus intrabit. nullus exibit. quod et ipse sponsus in euangelio dicit fatuis uirginibus etiam pulsantibus se non aperturum. haec Hierusalem, sancta ecclesia, sponsa Christi, in apocalypsi Iohannis copiosius uberiusque describitur. non credat huic propheticae promissioni uirgo casta, si non iam tenet, quod ei per eandem prophetiam hoc tempore futurum promissum est: audi filia et uide et inclina aurem tuam et obliuiscere populum' tuum et domum patris tui, quoniam concupiuit rex speciem tuam, quia ipse est deus tuus, et adorabunt eum filiae Tyri in muneribus; uultum tuum [*](8 Gen. 22, 18 11 Ps. 83, 5 13 cf. I Cor. 15, 26 16 Pa. 147, 1 sq. 20 cf. Matth. 25, 12 24 Ps. 44, 11 sqq. 1U ) [*]( 2 fallatia C 4 9ptim$C pollicitatione C' pollicitationi L' 6 presens C iudeorum C 14 accçdet (4 a m. 2) L 15 discedit LllI discędet XS 17 qih (— add. m. 3) P confortaait CMl 18 filiis tuis GSb intrabit (b ex u corr.) Lsl'tiG 19 exibit tb ex u corr.) L1GM 21 apocalipsi C 25 inclina (i init. in ras.) C )

deprecabuntur diuites plebis. omnis gloria eius filiae regis intrinsecus in fimbriis aureis circumamicta uarietatibus; adferentur regi uirgines post eam, proximae eius adferentur tibi, in laetitia et exultatione adducentur in templum regis. pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram; memores erunt nominis tui in omni progenie et generatione; propterea populi confitebuntur tibi in aeternum et in saeculum saeculi. sed tu infelix a serpente corrupta quando uel cogitare conaris, quae sit pulchritudo filiae regis intrinsecus? ipsa est enim castitas mentis, ubi tu uitiata es, ut aperirentur tibi oculi ad amandum et adorandum solem et lunam, acsi per iustum iudicium dei alienareris a ligno uitae, quod est aeterna et interna sapientia, nihilque aliud uocares putaresque ueritatem atque sapientiam nisi lucem istam, quam per male apertos oculos tractam et in inmensum auctam multipliciterque uariatam per imagines faculosas inpudica mente conuolueres. - hae sunt fornicationes tuae nimis abominandae. et tamen patienter cogita eas et. reuertere ad me,, dicit ueritas. reuertere ad me, et mundaberis, reparaberis, si confundaris tibi et refundaris mihi. hoc audi, hoc dicit uera ueritas, quae nec fallacibus formis cum tenebrarum gente pugnauit nec fallaci sanguine te redemit.