Contra Epistulam Parmeniani

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VII, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 51). Petschenig, Michael, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1908.

Iterum ad Timotheum idem apostolus: ne, inquit, communicaueris peccatis alienis. te ipsum castum serua. docuit ex consequenti, quemadmodum quod prius dixit intellegendum sit. qui enim se ipsum castum seruat, non communicat peccatis alienis. si enim communicat consentit, si consentit corrumpitur, si corrumpitur castum se ipsum non seruat. sed sane tandem aliquando euigilauit Parmenianus et attendit quid diceret Tychonius, sed frustra; statim quippe amore sententiae suae contra ueritatem oculos clausit. ait enim: an numquid, frater carissime, non polluunt alios aliena peccata? et hoc est facinerosis non communicare, licet cum ipsis conuenias, eorum facta non facere. et tamen non totum dixit. parum est enim eorum facta non facere, nisi displiceant; parum est ut displiceant, nisi redarguantur. aliud est enim non facere, aliud non communicare id est consentire facientibus, aliud etiam redarguere. cur ergo ubi uidere coeperat statim se auertit et usque in finem noluit peruenire et uix trientem de toto posuit? an, sicut de populo fecerunt, etiam ueritatis sententiam praecidendam putauit? nos dicimus, quod, qui non facit malum nec facienti consentit et facientem arguit, firmus atque integer inter iniquos tamquam frumentum inter paleam [*]( 9 epist. Parm. I Tim. 5, 22 18 epist. Parm. ) [*]( 2 et (xat) om, a 3 et] etiam M 7 ammittit D amittit Pml 11 serua] custodi a 14 ipsum om. a 15 conseruat F 16 tichonius MPa 18 an om. a annon quid P 19 facinoroais Ma 22 enim est Fv 23 id est non β 24 etiam om. F 26 etiam] et FHtJ ita et G sententiam ueritatis p 27 quod] quia F 29 paleas Fv )

conuersatur; ille autem tantummodo ait: (eorum facta non facere.\' et tamen hanc tertiam de tota sententia particulam quemadmodum refellat uideamus.

Quod contra legem esse diuinam, inquit, nullus qui legem ueneratur ignorat. adhuc ista uerba communiter dici possunt. potest enim et alius dicere: (quod secundum legem esse diuinam nullus qui legem ueneratur ignorat.\' sed opus est probare, non dicere. attendamus ergo quemadmodum probet quid enim prodest, inquit, innocentiam custodisse, si cum reis mixtus es et obnoxius? sane, si ita est, non innocentiam custodisse non prodest, sed innocentia custodita non est. mixtus enim reis et obnoxius nisi per conscientiae maculatam consensionem nullus recte dici potest. qui uero implet quod scriptum est: iusto nihil placet iniquum, ubilibet eum uersari quaelibet necessitas cogat, misceri iniquitatibus non potest. uel quomodo, inquit, incorruptus poteris permanere qui corruptis sociaris? ita plane, si sociatur, id est si mali aliquid cum eis committit aut committentibus fauet; si autem neutrum facit, nullo modo sociatur. porro si addat tertium, ut non sit in uindicando piger, sed uel corripiat iustus in misericordia et arguat uel etiam, si eam personam gerit et ratio conseruandae pacis admittit, et coram omnibus peccantes arguat, ut ceteri timeant, remoueat etiam uel ab aliquo gradu honoris uel ab ipsa communione sacramentorum, et haec omnia cum dilectione corrigendi, non cum odio persequendi faciat, plenissimum officium non solum castissimae innocentiae, sed etiam diligentissimae seueritatis impleuit. ubi autem cetera impediuntur, illa [*]( 4 epist. Parm. 9 epist. Parm. 14 Prou. 12, 21 16 epist. Parm. 20 cf. Ps. 140, 5 ) [*]( 2 hanc om. a tertiam tamen EGv 5 ignorat ante qui tr. M 7 esse om. MF 10 ea scripsi est DMPa obnoxiis PmlFHf non post est om. Ma 12 obnoxiis MPmla concupiscentiae M 16 qui] si p 21 gerat M 22 ammittit DP et om. a 24 omnia] communia D 25 persequenti P faciat om. Hi 26 etiam om. EFGHI )

duo semper retenta incorruptum castumque custodiunt, ut nec faciat malum nec approbet factum.

Sed tamen uideamus unde iste doceat quod affirmat. cum scriptum sit, inquit: modicum fermenti totam massam corrumpit. dixit hoc Parmenianus atque abiit nec ei nunc ostendi potest in parte Donati non solum modicum fermenti, sed multum ueneni ex illis ouis aspidum ruptis et praeualidis iam serpentibus pro Primiano damnatis et ad Primianum iterum reuocatis. sed correcti sunt, inquit. deo gratias. si uerum est, non inuideo. atque utinam perfecte id fiat. si enim a Maximianistis redire ad partem Donati nonnullus correctionis est gradus, quanto uerior perfectiorque correctio est ab ipsa parte Donati ad unitatem catholicam remeare! et Tychonius quidem multa dixit, (per) quae illis temporibus et, sicut interior nouerat, quam non modico sed multo fermento suo totam suam massam nollent fateri corruptam, qui totum orbem terrarum peccatis Afrorum fermentatum esse criminarentur. sed ego istos miror, si adhuc eis placet haec apostolica uerba sic intellegere, ita eos Optatum Gildonianum uelle defendere, ut nec modicum fermenti eum fuisse concedant. quodsi uel hoc concedunt, quam magnam putant esse massam suam, ut non potuerit tota corrumpi? aut si in eis solis eorrupta est quibus placebat Optatus, experti discant intellegere quod legunt, quia in his est massa tota, ad quos pertinet quod dicitur totum siue bonum siue malum. ad eos autem pertinet qui consentiunt; ad eos autem qui non consentiunt omnino non pertinet, et ideo disciplina ecclesiastica corrigendum est, ne ad multos persuadendo perueniat. quod ubi fieri permittit ratio pacis et non fit, ipsa neglegentia culpam trahit et in periculo consentiendi est per desidiam corrigendi. [*]( 4 epist. Parm. I Cor. 5, 6 7 cf. Esai. 59, 5 et supra II 3, 7 9 epist. Parm. 25 cf. II Cor. 5, 10 ) [*]( 4 fermentum Ma 8 parmiano Pml 10 id perfecte y 12 quando F 14 tichonius a per addidi 16 suo om. Ma 18 apostoJica DMPv epistolae cet. 20 ut om. P 22 solisJ add. tota j3 23 placet p 24 in his est] inest FGf, om. H tota massa a 25 autem om. M$30 corrigenda F ) [*]( LI. August. c. Don. I. ) [*]( 7 )

Ex qua regula et illud intellegendum quod consequenter opponit dicens esse scriptum: sit uobis legitimum aeternum in progenies uestras diuidere in medio sanctorum et inreligiosorum et in medio mundorum et immundorum. tanto enim quisque melius hoc facit, quanto magis in ecclesia proficit. cum enim creuisset herba et fructum fecisset, tunc apparuerunt zizania. et quamuis inter utrumque iam serui patris familias cognitione diuiderent atque distinguerent, iubentur ea tamen sinere crescere et hoc usque ad messem. sed haec hactenus. ea enim quae restant aliquanto diligentius ab alio exordio consideranda atque tractanda sunt.

LIBER TERTIUS.

Cum omnis pia ratio et modus ecclesiasticae disciplinae unitatem spiritus in uinculo pacis maxime debeat intueri, quod apostolus sufferendo inuicem praecepit custodiri et quo non custodito medicina uindictae non tantum superflua, sed etiam perniciosa et propterea iam nec medicina esse conuincitur, illi filii mali, qui non odio iniquitatum alienarum, sed studio contentionum suarum infirmas plebes iactantia sui nominis inretitas uel totas trahere uel certe diuidere affectant, superbia tumidi, peruicacia uaesani, calumniis insidiosi, seditionibus turbulenti, ne luce ueritatis carere ostendantur, umbram rigidae seueritatis obtendunt et, quae scripturis sanctis salua dilectionis sinceritate et custodita pacis unitate ad corrigenda fraterna uitia mordaciore curatione fieri praecepta sunt, ad [*]( 2 epist. Parm. Leu. 10, 9-10 6 Matth. 13, 26 9 cf. Matth. 13, 30 15 cf. Eph. 4, 3 16 cf. Eph. 4, 2 ) [*]( 1 est quod DmSMPa, cf. p. 101, 15 sequenter EFGHl 7 et zizania EG 9 tamen ea Hr et hoc om. M 11 aliquando F 12 sunt] add. Explicit liber secundus (.II\' DMP \'II\' contra parmenianum H) DMPFHI, om. EG, deinde add. Incipit (liber add. DMG) tertius (.III\' DMPG) DMPFGHI, om. E, denique deo gratias add. D 16 praecipit Dm2Ma custodire Ev 21 tratrahere Dml 22 uaesani sic DP 24 in scripturis a 25 unita M 26 mordaciori MEFGHv )

sacrilegium schismatis et ad occasionem praecisionis usurpant dicentes: ecce ait apostolus: auferte malum a uobis ipsis. quod malum utique si integris, inquiunt, non obesset, nec iuberetur auferri.

Interim uideamus, ne forte non frustra non dixerit apostolus: \'auferte malos a congregatione uestra\', sed: auferte malum a uobis ipsis, quia et, cum quisque impeditur ab ecclesiae congregatione malos homines separare, si a se ipso auferat malum, non eis corde miscetur atque ita spiritaliter non solum coniungitur bonis, sed etiam separatur a malis. sicut enim in illo loco ad Timotheum cum dixisset: neque communicaueris peccatis alienis, tamquam ille diceret fieri posse, ut aliquos malos ab ecclesiae congregatione separare non posset et ideo tolerare cogeretur, tamquam consilium dans, quemadmodum peccatis eorum non communicaret, te ipsum, inquit, castum custodi - non enim malis nisi malus misceri potest, bonus autem nullo modo, quamuis in una cum eis congregatione uersetur —, ita et hic ad Corinthios cum dixisset: quo enim mihi de his qui foris sunt iudicare? nonne de his qui intus sunt uos iudicatis?, ne forte turbarentur aliqua malorum numerositate sic permixta frumentis, ut sine illorum uexatione colligi separarique non posset, auferte, inquit, malum ex uobis ipsis, ut, si forte non possent auferre malos a congregatione sua, auferendo malum ex se ipsis, id est non cum eis peccando nec eis ad peccandum consentiendo aut fauendo, integerrimi inter eos et incorruptissimi uersarentur, quia per malum suum malis quisque consentit, si autem [*]( 2 epist. Parm. I Cor. 5, 13 11. 15 1 Tim. 5, 22 19 I Cor. 5, 12, ) [*]( 2 a] ex (H) Hmly 5 iteram F dixit M 6 contagione F 7 a] ex y et om. a 8 a} ex v 11 sieut] sic a loco om. F tymotheum D 13 separari M 14 posait DMFGS 16 inquit om. P non enim] nam x nisi om. f 17 bonis P cum eis in una 3 21 permixtin FGf 22 possint M poasent a 23 uobis om. I ipsis om. EFGH ) [*]( V )

100

a se ipso auferat malum, alieno malo non est unde consentiat. quapropter quisquis etiam contempserit ecclesiae disciplinam, ut malos cum quibus non peccat et quibus non fauet desistat monere corripere arguere, etsi talem personam gerit et pax ecclesiae patitur etiam a sacramentorum participatione separare, non alieno malo peccat sed suo. ipsa quippe in tanta re neglegentia graue malum est. et ideo, sicut apostolus monet, si auferat malum a se ipso, non solum auferet audaciam committendi aut pestilentiam consentiendi, sed etiam pigritiam corrigendi et neglegentiam uindicandi adhibita prudentia et oboedientia in eo quod praecepit dominus, ne frumenta laedantur. ea quippe intentione quisquis inter triticum zizania tolerauerit auferendo malum a semet ipso, nec eis communicat et ea distinguit ac iudicat interim ad diem. non enim nouit quod cras futurum est. et ideo dilectione seruata non sine spe correctionis uindicandum est quidquid etiam cogit necessaria seueritas uindicari. quod ut satis appareat, totum ipsum epistulae apostolicae locum diligentius retractemus.

Quid uultis, inquit? in uirga ueniam ad uos an in caritate spiritus mansuetudinis? iam hic apparet eum de uindicta loqui, ad cuius significationem uirgam nominauit. numquid tamen et uirga sine caritate est, quia ita contexuit: in uirga ueniam ad uos an in caritate? sed quod sequitur \'spiritus mansuetudinis\' ammonet intellegi, quia et uirga caritatem habet. sed aliud est caritas seueritatis, aliud caritas mansuetudinis. una quidem caritas est, sed diuersa in diuersis operatur. omnino, inquit, auditur in uobis fornicatio, et [*]( 11 cf. Matth. 13, 29 14 cf. Rom. 14, 5 19 I Cor. 4, 21 27 I Cor. 5, 1 ) [*]( 2 contemserit D ecclesiae dei p 4 corrigere p gerit personam a, cf. p. 96, 21 7 ad(am- MH)monet MEFHI 10 athibita Dml 11 praecipit Y 12 et zizania PI 13 a se ipso malum 7 met om. a nec] non a 14 quid FGj 15 est] sit Gy 16 quicquid codd. praeter PI coegerit F 17 apparet F 18 tractemus a 20 spiritus] et spiritu MPa in spiritu Hm2 21 loqui de uindicta a 24 et spiritu M spiritu Hr admonet F 27 in uobis (έν δμίν)] inter uos p )

101

talis fornicatio qualis nec in gentibus, ita ut uxorem patris sui quis habeat. de tam immani facto uideamus quemadmodum eos saeuire praecipiat. et uos, inquit, inflati estis et non potius luctum habuistis, ut tolleretur de medio uestrum qui hoc opus fecit. quare (luctum) potius et non iram, nisi quia si patitur unum membrum compatiuntur omnia membra? et non \'luctum quia tollebatur,\' sed luctum, inquit, ut tolleretur, id est ut lugentium dolor ad deum ascenderet et ipse illum qui hoc opus fecit tolleret de medio eorum, sicut ipse sciret, ne forte illi per humanam imperitiam eradicarent simul et triticum. cum ergo ad talem uindictam necessitas cogit, humilitas lugentium debet impetrare misericordiam, quam repellit superbia saeuientium. nec illius ipsius qui de medio fratrum tollitur debet neglegi salus, sed ita agendum, ut ei talis uindicta sit utilis, et agendum uoto et precibus, si corrigi obiurgationibus non potest. ideoque sequitur et dicit: ego quidem sicut absens corpore, praesens autem spiritu, iam iudicaui quasi praesens eum, qui sic operatus est, in nomine domini nostri Iesu Christi congregatis uobis et meo spiritu, cum uirtute domini nostri Iesu tradere eiusmodi Satanae in interitum carnis, ut spiritus saluus sit in die domini Iesu. quid ergo agebat apostolus, nisi ut per interitum carnis saluti spiritali consuleret, ut siue aliqua poena uel etiam morte corporali, sicut Annanias et uxor eius ante pedes apostoli

Petri ceciderunt, siue per paenitentiam, quoniam Satanae traditus erat, interimeret in se sceleratam carnis concupiscentiam, quia ipse item dicit: mortificate membra quae sunt super [*]( 3 I Cor. 5, 2 6 I Cor. 12, 26 17 I Cor. 5, 3-5 25 cf. Act. 5, 5. 10 28 Col. 3, 5 ) [*]( 1 inter gentes M 6 si om. P 8 pr. ut] in F 9 illum-tolleret DP hoc opus tolleret M tolleret hoc opus a 11 simul om. FHv 15 ita agendum est Gf uindictta Dml 17 sicut (wç) om. a 21 Iesu Christi Y huiusmodi x 22 Iesu om. Ma 23 aiebat M 24 etiam om. p 25 ananias Dm2MPa 26 quoniam] qua F 28 membra uestra MPa )

102

terram, inter quae etiam fornicationem commemorat, et iterum: si enim secundum carnem uixeritis, moriemini, si autem spiritu facta carnis mortificaueritis, uiuetis? non tamen ab eo fraternam separat caritatem, quem de fraterna congregatione praecepit separari. hoc enim apertius ad Thessalonicenses dicit: si quis autem non obaudit uerbo nostro per epistulam, hunc notate, ut non commisceamini cum illo, ut erubescat. et non ut inimicum eum existimetis, sed corripite ut fratrem., audiant isti aliquando et intellegant, quemadmodum satagat caritas apostolica, ut sufferentes inuicem studeamus conseruare unitatem spiritus in uinculo pacis. nam et hic cum dixisset: et non ut inimicum eum existimetis, sed corripite ut fratrem, tamquam ostendens cur hoc dixerit continuo subiunxit: ipse autem deus pacis det uobis pacem semper in omni modo. ita etiam de isto, qui uxorem patris sui habuit, luctum potius indicit et pacificam caritatem ubique commendat, sicut et de se ipso ait: ne iterum cum uenero humilet me deus ad uos et lugeam multos ex his, qui ante peccauerunt et non egerunt paenitentiam super immunditia et luxuria et fornicatione quam gesserunt. et paulo post ait: praedixi et praedico, sicut praesens secundo et nunc absens, his qui ante peccauerunt et ceteris omnibus, quia si uenero iterum non parcam. ideo lugendo iudicabat, ut misericordia dei sine corruptione uinculi pacis, ubi salus tota consistit, contereret peccantes atque corrigeret, sicut de isto [*]( 2 Rom. 8, 13 6 II Thess. 3, 14-15 10 cf. Eph. 4, 2-3 12 II Thess. 3, 15 14 II Theas. 3, 16 16 cf. I Cor. 5, 1 18 II Cor. 12, 21 21 II Cor. 13, 2 ) [*]( 1 etiam] et a 4 fraternam] supernam EmlGHI separaret F de] a F fraterna DMPEm2v superna cet. 5 praecipit a the- (te-JF)salonicenses DMPEFG 7 hinc Dml (recte? xooto ?) ut] et Ev 8 ut post non om. EGHI aestimetis jffy obsistetis (sic) ex obsistemus P 13 aestimetis Gv 15 nobis F modo] bono Ma etiam] et Ma 17 sicut om. P se om. EFGH 18 humiliet P ad uos liuiniliet me deus Ma 24 lugendum F 25 dei misericordia MPa )

103

ipso qui cum patris uxore fuerat fornicatus fecisse intellegitur. nam non inuenitur de quo alio significet in secunda epistula ad eosdem Corinthios, cum ait: nam ex multa tribulatione et angustia cordis scripsi uobis per multas lacrimas, non ut contristemini, sed ut sciatis dilectionem quam habeo abundantius in uos. si quis autem contristauit, non me contristauit sed ex parte, ut non onerem, omnes uos. sufficit ei correptio haec quae a multis fit, ita ut e contrario magis uos donetis et consolemini, ne quo modo maiore tristitia absorbeatur qui eiusmodi est. propter quod obsecro uos, confirmetis in eum caritatem. ad hoc enim et scripsi, ut cognoscam probationem uestram, si in omnibus obaudientes estis. si cui autem aliquid donaueritis, et ego. nam et ego si quid donaui alicui, propter uos in persona Christi, ut non possideamur a Satana. non enim ignoramus mentes eius. quid moderatius, quid diligentius, quid sollicitudine pia et paterna ac materna caritate plenius fieri aut dici potest? < sicut peccanti adhibet emendationem, sic correcto et conterenti atque humilanti in paenitentia cor auum uult reddi consolationem, ne maiore, inquit, tristitia absorbeatur. sed quid ad illud quo conclusit istam sententiam? ut non possideamur, inquit, a Satana. non enim ignoramus mentes eius. ipse est enim qui per imaginem quasi iustae seueritatis crudelem saeuitiam persuadet, nihil aliud appetens uenenosissima uersutia sua, nisi ut corrumpat atque dirrumpat uinculum pacis et caritatis, quo conseruato inter christianos uires eius omnes [*]( 3 II Cor. 2, 4-11 21 II Cor. 2, 7 22 II Cor. 2, 11 ) [*]( 1 uxori Pml 5 ut non FH 7 onerem ex honorem Pm2 8 haec (hoc Hml) correctio EGHI fit a multis a 9 e] et F magis om. a 10 quomodo (1tWç) Dm2M quom Dml q.na P quando FRi, om. G absorbatur P 11 uos (om. EmlI) ut Dm3a 13 obedientes MEFI estis] sitis F 14 si cui donaui y 15 quid om. Ma 16 ignorauimus M 17 solicitudine P 19 dampnationem EGHI 20 humilianti Dm2Ma 21 maiori p ad om. a 22 inquit post non enim positum in a 26 dirumpat Dm2PEI disrumpat MFGHv )

104

inualidae fiunt ad nocendum et muscipulae insidiarum comminuuntur et consilia euersionis euanescunt.

Sed etsi de aliquo alio in secunda ad Corinthios epistula locutus est apostolus, et ibi tamen significauit, quanta caritate in quemquam debeat ecclesiastica uindicta procedere. hoc est illud, quod isti non intellegentes inter calumnias suas solent habere praecipuum: emendabit me iustus in misericordia et arguet me; oleum autem peccatoris non impinguabit caput meum. quia uero isti non in misericordia emendare nouerunt, et Caeciliani innocentiam saeuis suspicionibus insectati sunt et Optati Gildoniani potentiam oleo fallacis adulationis unxerunt. nam si propter uinculum pacis iniquitatem Optati gementes lugentesque tolerarent, non utique pacem ueram atque catholicam in orbis terrarum sancta unitate dirrumperent aut certe a maioribus suis nefaria caecitate dirruptam ita dolerent, ut saltem aput se experti, quam multos malos pro pace Donati ferre cogantur, impacatas illorum calumnias pace suae correctionis extinguerent.

Sed ad illius primae ad Corinthios epistulae consequentia redeamus. cum dixisset apostolus: tradere huiusmodi Satanae in interitum carnis, ut spiritus saluus sit in die domini Iesu, etiam atque etiam commendans humilitate lugentium hoc debere fieri, non superbia saeuientium, continuo subicit: non bona gloriatio uestra uel per exprobrationem pronuntiationis: bona gloriatio uestra. sic enim nonnulli et maxime Latini codices habent, cum eadem in utroque sententia teneatur. non enim metuendum est, ne quis intellegat [*]( 7 epist. Parm. Ps. 140, 5 20 I Cor. 5, 5 24. 25 I Cor. 5, 6 ) [*]( 3 de om. Dml alio aliquo MEFI 5 quemquem G quemque v 8 impinguet p 9 quia] supra hanc uocem script. At Dm3 10 uoluerunt F suspectionibus Fml 11 fallacis oleo Ma 14 ueram] christianam Ma orbis MPF orbe (-em HI) Dji sanctamque unitatem (3 15 dirumperent Dm2PEFI disrumperent MGHv moioribus D . 16 diruptam PEFI dirutam G disruptam Hv saltim F 18 pacem Dml 19 Sed et ad v consequentiam MF sequentia EGI 24 subiecit Ma )

105

laudando eum dixisse: bona gloriatio uestra, cum et superisu dixerit: inflati estis et non potius luctum habuistis et hic continuo subiungat: nescitis quia modicum fermenti totam massam corrumpit, quod ad ipsam inanis gloriationis corruptionem congruentius referri potest. superbia quippe uelut ex uetustate primi hominis, qui superbia lapsus est, quasi fermentata et corrupta mente facit elatos in unam consparasionem, qui sibimet in eam simili iactantiae uanitate consentiunt. et gloriari quidem non de peccatis suis, sed super alterius peccata tamquam ex comparatione innocentiae suae, modicum uidetur fermentum, quia etiam de suis iniquitatibus gloriari multum fermentum est; sed et illud modicum totam massam corrumpit. cadit enim superbus merito superbiae et incipit etiam peccata sua defendendo uelle gloriari. quod praeuidens idem apostolus dicit: quapropter qui se putat stare caueat ne cadat, etiterum:sipraeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, uos qui spiritales estis instruite huiusmodi in spiritu mansuetudinis, intendens te ipsum, ne et tu tempteris. alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi. quid est lex Christi nisi: mandatum nouum do uobis, ut uos inuicem diligatis? quid est lex Christi nisi: pacem meam do uobis, pacem meam relinquo uobis? quod ergo hic dixit: inuicem onera uestra portate, et sic adimplebitis legem Christi, hoc alio loco ait: sufferentes inuicem in dilectione, studentes seruare unitatem spiritus in uinculo pacis. nam et in illo Pharisaeo modicum fermenti esse uidebatur, quia peccatorem non solum [*]( 2 I Cor. 5, 2 3 I Cor. 5, 6 15 I Cor. 10, 12 16 Gal. 6, 1-2 20 Ioh. 13, 34 22 Ioh. 14, 27 24 Epb. 4, 2-3 ) [*]( 1 eos Fv 3 fermentum Ma 5 uelut om. v 6 labsus D 7 conspersionem MPm2Hr 8 ea G 9 sed et F 11 de suis etiam (om. G) Mo. 13 superbiae suae (3 defendendo peccata sua M 15 ait y putat] existimat Fm1 caneat] uideat p 21 uos om. FGH/v inuicem diligatis DMPE et F, qui uerba quid est-diligatis in mg. exhibet diligatis inuicem cet. v, cf. De bapt. III 19, 26 22 alt. meam om. a 27 fermentum a )

106

non dolebat, sed super eius peccata de suis se meritis extollebat. sed descendit ille confitens peccata sua iustificatus magis quam ille Pharisaeus iactans merita sua, quoniam qui se exaltat humiliabitur et qui se humiliat exaltabitur. sequitur ergo apostolus et dicit: expurgate uetus fermentum, ut sitis noua consparsio sicut estis azymi. quid est (ut sitis* et quid est \'sicut estis\', nisi quia erant ibi tales, erant ibi non tales, quos ut tales essent exemplo talium commonebat? tamen omnes in uno tamquam eosdem ammonet, ne illi qui tales erant desperarent de his qui nondum tales erant et eos ad compagem corporis sui non pertinere arbitrarentur; tamquam enim eosdem ammonet, cum dicit: (ut sitis sicut estis.\' nouerant enim et illi qui iam sic erant et ammonente apostolo magis magisque nosse debebant sufferre illos qui nondum sic erant, ut sufferendo inuicem in dilectione seruarent unitatem spiritus in uinculo pacis et inuicem onera sua portantes implerent utique legem Christi. et quoniam dominus noster Iesus Christus ad docendam humilitatis uiam usque ad mortem crucis humiliari dignatus est et tamquam medicus aegrotantes ita cum dilectione pertulit peccantes de quibus dixerat: non est opus sanis medicus, sed aegrotantibus, statim principale proposuit exemplum dicens: etenim pascha nostrum immolatus est Christus, ut tantae humilitatis exemplo discerent expurgare uetus fermentum, id est quidquid in eis superbiae de uetere homine remansisset. itaque, inquit, diem festum celebremus, non utique unum diem sed totam uitam, non in fermento ueteri neque in fermento malitiae [*]( 3 Luc. 18, 14 5 I Cor. 5, 7 15 cf. Eph. 4, 2-3 16 cf. Gal. 6, 2 18 cf. Phil. 2, 8 20 Matth. 9, 12 22 I Cor. 5, 7 25 I Cor. 5, 8 ) [*]( 5 et apostolus M 6 conspersio MPm2a. azimi codd. 8 commonebatur M 9 admonet Fr, item lin. 12 11 sui corporis a 12 enim om. a 13 admonente Fv 14 nosce M sufferte Pm1 15 dilectionem Pm1 17 et om. Ma quoniam DP quam M quia H qua cet. v 21 statimque y 22 pasca FG 24 quicquid codd. praeter PF 25 ueteri a 26 unam v 27 nequitiae (s. scr. uel malignitatis) M )

107

et malignitatis, sed in azymis sinceritatis et ueritatis. malitia quippe est et malignitas uelut de alieno peccato gloriari, quasi tunc debeat de iustitia sua quisque gaudere, cam alium iustum non esse conspexerit. sinceritas autem est et ueritas, etiam si proficit aliquis, meminisse quid fuerit et multo magis misereri lapsorum, quandoquidem ipse erectus est a lapsu suo per Christi misericordiam, qui sine ullo suo peccato se pro peccatoribus humilauit.

Sed ne perniciose relinquantur et quasi dissimulanter neglegantur aliena peccata, quod est non minoris crudelitatis quam illud superbiae, sequitur et dicit: scripsi uobis in epistula non commisceri fornicariis, non utique fornicariis huius mundi aut auaris aut raptoribus aut idolis seruientibus. alioquin debueratis de hoc mundo exire; id est si a peccatoribus huius mundi qui praeter ecclesiam sunt uos cohibetis, debueratis de hoc mundo exire. opus enim uestrum in hoc mundo illud est, ut peccatores Christo ad salutem lucremini; quod fieri non poterit, si eorum conloquia conuictumque fugiatis. nunc autem, inquit, scripsi uobis non commisceri. si quis frater nominetur aut fornicator aut idolis seruiens aut auarus aut maledicus aut ebriosus aut rapax, cum eiusmodi ne quidem cibum simul sumere. quo enim mihi de his qui foris sunt iudicare? nonne de his qui intus sunt uos iudicatis? de his autem qui foris sunt deus iudicabit. auferte malum ex uobis ipsis. [*]( 11 I Cor. 5, 9-10 19 I Cor. 5, 11-13 ) [*]( 1 azimis codd. 3 gaudere quisque M 4 esse non MPmlEFGv non conspexerit esse HI et ueritas est MPa 5 quod P 6 labsorum Dml labsu Dml 7 peccato suo M pro] a H, om. DMPmlF 8 humilianit Dm2MPa 10 non est GT 11 et sequitur et F 12 utique (jiavttDi;) om. FHf 14 exisse My 15 id est—mundo exire om. Ma ecclesia D 19 inquid D 20 nominatur M nominatur inter (et est inter EI) uos a 22 hebriosus F nec Mm2a. cibum quidem j 23 simul om. M )

108

Ecce quemadmodum ad hanc sententiam uenit apostolus, cuius ultimam particulam ponendam credidit Parmenianus dicens esse scriptum: auferte malum ex uobis ipsis. quod utique, inquit, si bonis et integris non noceret, non iuberetur auferri. quae autem superius dicta sunt unde ad hoc uentum est praetermisit, quibus utique ad id quod persuadere cupiebat, separationem a malis fieri corporaliter oportere, poterat adiuuari dicente apostolo: cum eiusmodi ne quidem cibum simul sumere. cur ergo non commemorauit quod eius intentionem maxime adiuuare posse uidebatur? cum enim uehementer instet, ut a male uiuentibus corporalem separationem faciendam esse persuadeat, cur non adhibeat apostoli testimonium dicentis: si quis frater nominatur aut fornicator aut idolis seruiens aut auarus aut maledicus (aut ebriosus) aut rapax, cum eiusmodi ne quidem cibum simul sumere, nisi quia uidit, si hoc diceret, posse sibi responderi: \'itane uos, etiamsi fornicatores et idolis seruientes aut non habetis aut eos ignoratis, nullum auarum aut maledicum aut ebriosum aut rapacem inter uos uidetis et nostis? cur ergo cum talibus contra praeceptum apostoli non solum cibum mensae uestrae sumitis, sed etiam cenam mensae dominicae communicatis?\' hoc ergo Parmenianus, quantum arbitror, euitare conatus est ne sibi responderetur, ut id non poneret quod pro eius causa ualidissime sonare uideretur. nam hoc epistulae apostolicae capitulum si eum fugisset et ei non occurrisset, non ex eius ultima parte poneret: auferte malum ex uobis ipsis.

Sed nunc, quia hoc diximus, fortasse isti audebunt negare habere inter se auaros aut maledicos aut ebriosos aut rapaces, [*](3 epist. Parm. cf. p. 99, 2 8. 13 I Cor. 5, 11 26 I Cor. 5, 13 ) [*]( 3 ex] a F 4 inquit utique v inquid D, om. EI 8 huiusmodi β ne quidem] nec Ma sumere simul M 9 non commemorauit ergo P 12 adhibet a testimonium apostoli MPa, cf. p. 24, 29 13 nominatur et est EI pr. aut om. a 14 aut ebriosus v, om. codd. 15 ne quidemj nec a ciuum D 17 etialtlsi] etiam MFGHv et Em2I, om. Em1 habentes Pm1 18 nullumne EGI 20 ciuum D 21 cenam om. F 23 pro om. M 26 ex] a F 27 audebant Pml 28 haberi y )

109

et ipsum Optatum, qui uniuersae Africae notissimus fuit, quem tamdiu pertulerunt, fortasse defendere conabuntur. dicant ergo, si possunt, meliorem se atque purgatiorem habere nunc ecclesiam quam erat ipsa unitas beatissimi Cypriani temporibus, qui collegas suos, a quibus tamen nulla corporali disiunctione separatus est, nullum eorum nominatim appellans, sed prudenter ac sobrie saluberrimae mordacitatis inferens medicinam, his uerbis grauiter arguit, quod esurientibus in ecclesia fratribus habere argentum largiter uellent, fundos insidiosis fraudibus raperent, usuris multiplicantibus faenus augerent. et ut apertissime ostenderet de his se dicere, cum quibus in unius ecclesiae communione uiuebat, consequenter adnexuit: quid non perpeti tales pro peccatis huiusmodi mereremur? non enim ait \'mererentur sed \'mereremur\', quod nullo modo dixisset, cum talis utique ipse non esset, nisi manifestare uellet eorum facta se gemere, qui ei non solum ecclesiae unitate sed etiam collegii consortio iungerentur, quamuis ab eis uita moribus corde proposito discreparet. dicant ergo isti meliorem nunc esse ecclesiam suam et non se habere tales collegas, quales habuit in ipsa unitate Cyprianus. credant eis qui uolunt et aduersus ea mala, quae de moribus eorum faciem dissimulantium feriunt, oculos claudant; ego eos ad illa ipsa priora unitatis tempora reuocabo et ab eis quaeram, utrum, quando ille uir tantus episcopus Carthaginiensis ecclesiae Cyprianus de tam malo collegio testimonio liberae uocis usque ad ea scripta quae posteris etiam proderentur ingemuit, erat ecclesia Christi an non erat. si erat, quaero quemadmodum Cyprianus [*](8 cf. Cypr. de lapsis c. 6 12 ibid. ) [*](2 conabantur MPm1 8 quod] quia Fy 9 fondos Pm1 10 fenus FGHIv 12 quid non] Quod nos P 13 eiusmodi Cypr. (huiusmodi cod. R) 15 ipse om. P 19 collegas om. MPa 21 faciem dissimulantium DMPF in facie simulantium EI insimulata v 22 feriunt DM fuerint Pmlf ferunt Pm2 fugerint F ferunt in faciem simulantium G, corruptius H, cf. Ep. c. Don. 6, 10 extr. propriora Dml 24 uir om. y cartaginiensis M kartaginiensis I carth(cart- P2 £ H)aginensis cet. v 26 ad (s. I.) posteros P ecclesia om. F )

110

et ceteri similes eius implebant quod praecepit apostolus: si quis frater nominatur aut fornicator aut idolis seruiens aut auarus aut maledicus aut ebriosus aut rapax, cum eiusmodi ne quidem cibum simul sumere, quando cum his auaris et rapacibus, qui esurientibus in ecclesia fratribus habere argentum largiter uellent, fundos insidiosis fraudibus raperent, usuris multiplicantibus faenus augerent, panem domini manducabant et calicem domini bibebant.