Contra Duas Epistulas Pelegianorum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 60). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1913.

Post haec quae tractauimus quibusque respondimus eadem repetunt quorum redarguimus epistulam, sed diuerso modo. nam prius ea proposuerunt nobis obicientes, quae uelut perperam sentiamus, postea uero quid ipsi sentiant exponentes eadem a contrario reddiderunt addentes duo quaedam quae non dixerant, id est \'baptismum se dicere omnibus aetatibus necessarium\' et \'per Adam mortem ad nos transisse, non crimina\'. quae suo loco et ipsa tractanda sunt. proinde quia superiore libro, quem modo explicauimus, quinque rerum eos obtendere obstacula diximus. in quibus eorum dogmata inimica gratiae dei et catholicae fidei delitiscant, laude scilicet creaturae, laude nuptiarum, laude legis, laude liberi arbitrii, laude sanctorum, commodius esse arbitror onniia quae defendunt, quorum contraria nobis obiciunt, generatim distinguere et quae illorum ad quid istorum quinque pertineant demonstrare, ut dilucidior et breuior ipsa distinctione possit esse nostra responsio.

Laudem creaturae, quod ad genus humanum adtinet, unde nunc quaestio est, his sententiis exsequuntur, \'quod nascentium conditor deus sit filiique hominum opus sint dei et peccatum omne non de natura, sed de uoluntate descendat\'. huic laudi creaturae adplicant, \'quod omnibus aetatibus dicunt esse baptismum necessarium, ut scilicet illa creatura in dei filios adoptetur, non quod aliquid\' ex parentibus trahat, quod sit lauacro regenerationis expiandum\'. [*]( 7. 19. 22 Iulianus ) [*]( 3re*petuntO sed] sub EF 4 pposnerunt C obicientes nobis B quod EF 5 a om.Oml 6 dixerunt F 7 se dicere in spat. uacuo add. Om3 8 trasisse Oml criniinaO (a s. ras. m2) 9 deinde r quae modo EF quemadmodumO lOtendereOml 11 dogmata m2 ex donataO 12 delitescant BDmZEF post scilicet cras. et 0 lauda (e s. a) Om2 bis, item lin, 13 13 commodis V esse ex sese 0, om. V 14 generatis D gradatimF loatO (t ex d, in mg. 1 ad) quid s.l.0m2 16 dilucidior ex dulcior D probabilior D,b (in mg. a} breuior) distinc J tinctfone C 18 ante creaturae uid. eras. in 0 creaturaeO (ae in ras. m2) 19 nunc om.D hi*s 0 exsecuntur CD 21 discendat CV 24 lau. regen. sit D )

521
huic laudi adiungunt et \'quod dominum Chri?tum nulla dicunt macula peccati fuisse respersum, quantum adtinet ad eius infantiam, quia eius carnem ab omni peccati contagione purissimam non excellentia propria et gratia singulari, sed eommunione naturae\' quae omnibus inest infantibus adseuerant. eo pertinet etiam, quod \'de animae origine\' inserunt quaestionem \'sic animae Christi coaequare molientes omnes animas paruulorum, quas uolunt esse similiter nulla peccati macula aspersas\'. propter hoc etiam dicunt \'ex Adam nihil mali transisse per ceteros nisi mortem\'. quae non semper est malum, inquiunt, cum et martyribus sit causa praemiorum et uel bonam uel malam mortem dici faciat non resolutio corporum, quae excitabuntur in omni genere hominum, sed meritorum diuersitas, quae de humana libertate contingit. haec scribunt in hac epistula de laude creaturae.

Nuptias uero secundum scripturas laudant, \'quia dominus in euangelio loquitur: qui fecit ab initio, masculum et feminam fecit eos. et dixit: crescite et multiplicamini et replete terra m\', quamuis. hoc non in eo loco euangelii, sed tamen in lege sit scriptum. addunt etiam: quod ergo deus coniunxit, homo non separet\', quae uerba euangelica agnoscimus.

In laude legis dicunt \'ueterem legem secundum apostolum iustam et sanctam et bonam custodientibus mandata sua ac per fidem iuste uiuentibus? sicut prophetis et patriarchis omnibusque sanctis uitam potuisse conferre perpetuam\'.

In laude liberi arbitrii dicunt \'liberum arbitrium non perisse, cum loquatur dominus per prophetam: si uolueritis et [*]( 1. G. 8. 13 Iuliaiius 15. 22. 26. sqq. Iulianus 16 Matth. 19, 4 17 Gen. 1, 28 20 Matth. 19, 6 22 cf. Rom. 7, 12 27 Esai. 1,19. 20 ) [*](1 et om.B x̅p̅m̅ d̅n̅m̅ DFbd dn̅m̅ n̅r̅m̅ hiesu̅ x̅p̅m̅ E 3 oiunis V peccati om.B 4 singulari*/} cõmunicatione C cõnicatione EF 6 sic] etsi0 et sicEF coacquariV 7 aniinas omnesB animas omnium (mn. omnes)0 8 adain ei cadem B 10 et] in O causa*0 et ut bonam uel inalam EF 11 bonanaF mortem om. EFd dicitO qua B 12 excitabanturO 13 scribuntur FJx ac B 16 ab initiu̅ V17 et pr. om.O 18 non s.l.Om3 D 19 in eo om.OmT ineodemD 22 in laudem V apos 0 (sic per otnnes casus) 23 ac per hocperfidemOB 27 si—edetis om.D )

522
audieritis me, quae bona sunt terrae edetis; si nolueritis et non audieritis me, gladius uos comedet, ac per hoc et gratiam uniuscuiusque bonum propositum adiuuare, non tamen reluctanti studium uirtutis inmittere, quia personarum acceptio non est apud deum\'.

Laude sanctorum sese contegunt dicentes \'baptisma perfecte homines innouare, si quidem apostolus testis sit, qui per lauacrum aquae ecclesiam de gentibus sanctam fieri inmaculatamque testatur; sanctum quoque spiritum mentes bonas in antiquis adiuuisse temporibus dicente propheta ad deum: spiritus tuus bonus deducet me in uiam rectam; omnes quoque prophetas et apostolos uel sanctos tam noui quam ueteris testamenti, quibus deus testimonium perhibet, non in comparatione sceleratorum, sed regula uirtutum iustos fuisse; in futuro autem tempore mercedem esse tam bonorum operum quam malorum; ceterum neminem posse quae hic contempserit illic mandata perficere, quia dixerit apostolus: oportet nos manifestari ante tribunal Christi, ut reportet unusquisque propria corporis, secundum quod gessit, sine bonum siue malum\'.

In his omnibus quicquid dicunt de laude creaturae atque nuptiarum ad hoc referre conantur, ut non sit originale peccatum, quicquid de laude legis et liberi arbitrii, ad hoc, ut gratia non adiuuet nisi meritum ac sic gratia iam non sit gratia quicquid de laude sanctorum, ad hoc, ut uita mortalis in sanctis uideatur non habere peccatum nec sit eis necessarium pro dimittendis debitis suis precari deum.

Ista nefaria dogmata et damnabilia in hac tripertita diuisione quisquis mente catholica exhorret, illius quinquepertitae [*](3 cf. pag. 469, 18 5 cf. Kom. 2,11 6-20 Iulianus 7 cf. Eph. 5, 26. 27 10 Ps. 142,10 17 II Cor. 5,10 24 cf. Rom. 11, 6 ) [*]( 1 editis F 2 me om. Obd 3 commedet F hac F gratia r 4 reluctandi DEFbd 5 quia n e pers. acc.0 (n e s.l.tnl) dnmOB 6 perfectteO 9 adiuuasse B.l.D, CEF 10 dum B 11 deducit r uitam C ante rectam exp. bonam B et apostolos prophetas DEF 13 dns D cõparationemO 15 operumom.V 16 contempsi Oml 17 a̅p̅ο̅s̅ O 22 qtiidquidO 23 libri 0 gratiam B 24 iam om.B iam-gratia B.l.Om2 25 non uideatur habere B 26 eiC 28 nefanda EF et damnabilia dogmataFJ ha.cO tripartita EFbd 29 exorret O quinque peritaeF )

523
latebras insidiasque deuitet atque ita inter utrumque sit cautus, ut sic declinet Manicheum, nc se inclinet in Pelagium rursusque se ita seinngat a Pelagianis, ne coniungat Manicheis, aut si in alterutris iam tenetur, ne sic se a quibuslibet alteris eruat, ut in alteros inruat. uidentur quippe inter se esse contrarii, quoniam quinque illa Manichei uituperando se manifestant, Pelagiani laudando se occultant. quapropter utrosque damnat atque deuitat quisquis secundum regulam catholicae fidei sic in hominibus nascentibus de bona creatura carnis et animae glorificat creatorem — quod non uult Manicheus —, ut tamen propter uitium, quod in eos per peccatum primi hominis pertransiit, fateatur et paruulis necessarium saluatorem — quod non uult Pelagius —; sic discernit malum pudendae concupiscentiae a bonitate nuptiarum, ut neque Manicheis similis unde nascimur culpet neque Pelagi. anis similis unde confundimur laudet; sic legem per Moysen sanctam et iustam et bonam a deo sancto et iusto et bono datam esse defendit — quod contra apostolum negat Manicheus —, ut eam dicat et peccatum ostendere, non tamen tollere et iustitiam iubere, non tamen dare — quod rursus contra apostolum negat Pelagius -; sic asserit liberum arbitrium, ut non ex natura nescio qua semper mala, quae nulla est, sed ex ipso arbitrio coepisse dicat et angeli et hominis malum — quod euertit heresim Manicheam —, nec ideo tamen posse captiuam uoluntatem nisi dei gratia respirare in salubrem libertatem — quod euertit heresim Pelagianam —; sic laudat in deo sanctos homines dei non solum ex manifestato in carne Christo et deinceps, uerum etiam superiorum temporum - quos audent blasphemare Manichei —, ut tamen de ipsis plus credat ipsis confitentibus quam Pelagianis mentientibus. sanctorum enim uox est: sidixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus et ueritas in nobis non est. [*]( 14 cf. Eom. 7,12 27 I Ioh. 1, S ) [*]( 1 debitetOml 2 im pelagium C ita se bd 3 coniungatur EF sese iungat b in om.B 4necV ajadF quibuslicetO inalterisF alteri|seruat V alteri seruatOa c. alteri seruet b 6 manifesta Oml pelaiani—occultant s.l.Om3 8 omibus B 10 pertransit 0 11 et om.B 12 et sic CEF discernatfl pud. conc. malum OBCV 13 neque-culpet om.EF unde-similis om.1\' pelagioF pelagianus E 14 sic per moysen legem EF scm t.l.OmS 15 et a deo BCEFV et all. om. V esset C defendat B 1G dicat] add. apostolus EF _ et om.C 18 asserat B 20 et pr. om.OB homines r . 23 laudet B sco C 24 xpi EF uerulD) utrum B 25 addent V )

524

1 [is ita se habentibus quid prodest nouellis hereticis, inimicis crucis Christi et diuinae obpugnatoribus gratiae, quod a Manicheorum errore sani uidentur et alia sua pestilentia moriuntur? quid eis prodest, quod in laude creaturae dicunt \'deum bonum nascentium conditorem, per quem facta sunt omnia, eiusque opus esse filios hominum\', quos Manichei dicunt opus esse principis tenebrarum, cum inter utrosque uel apud utrosque dei creatura quae est in infantibus pereat? utrique enim nolunt eam Christi carne et sanguine liberari: illi, quia ipsam carnem et sanguinem Christi, tamquam haec omnino in homine uel ex homine non susceperit, destruunt, isti autem, quia nullum malum inesse infantibus asserunt, unde per sacramentum carnis huius et sanguinis liberentur. iacet inter illos in paruulis humana creatura institutione bona, propagatione uitiata, bonis suis confitens optimum conditorem, malis suis quaerens misericordissimum redemptorem, Manicheos habens bonorum suorum uituperatores, Pelagianos habens malorum suorum negatores, utrosque persecutores. et quamuis per infantiam loqui non ualeat, specie tamen tacita et infirmitate abdita impiam uanitatem utrorumque conpellat et illis dicens: \'ab co qui bona creat credite me creari\' et istis dicens: \'ab eo qui me creauit sinite me sanari\'. Manicheus dicit: \'nihil est huius infantis nisi anima bona liberanda, cetera non ad deum bonum, sed ad principem tenebrarum pertinentia respuenda , Pelagianus dicit: \'immo huius infantis nihil est liberandum, quia totum ostendimus saluum\'. ambo mentiuntur, sed iam mitior est carnis solius accusator, quia in uniuersum conuincitur saeuire laudator. sed nec Manicheus humanae animae subuenit blasphemando auctorem totius hominis deum nec Pelagianus humanae infantiae diuinam medicinam subuenire permittit negando originale peccatum. deus ergo miseretur per catholicam fidem, quae utramque redarguendo perniciem infanti subuenit ad salutem, Manicheis [*](1 cf. Phil. 3, 18 4 Iulianus ) [*](2 cruciO 3suaom.B 4 quod] quia D 6 filio Oml principesF 10 susciperitO 11 quiaO (a s.lm2) 13creaturaeO 14conditoreC 16 pelaigianosO 18 speciae V tamen tam B tacite Vml uanitatem in ras. B 19 utrūq. O abeoO 21ni*hilO huiusestO animoO 22 ad alt.om.F pertinent Db 24 sed micior est iam D 25 accusatur EF quia] quam qui Dbd 261audatnry neque Db 2smedicinam] gratiambd negare V 29utraqueOB utranque V 30 infantisO infantibus D )

525
dicens: \'audite apostolum clamantem : nescitis quia corpus uestrum templum est in uobis spiritussancti? et deum bonum creatorem credite et corporum, quia non potest esse templum spiritus sancti opus principis tenebrarum\', Pelagianis dicens: \'in iniquitatibus conceptus est et in peccatis eum mater eius in utero aluit, quem conspicitis paruulum. quid eum tamquam ab omni noxa liberum defendendo non permittitis per indulgentiam liberari ? nemo mundus sorde nec infans cuius est diei unius uita super terram. sinite miserum remissionem accipere peccatorum per eum qui solus nec paruus nec magnus potuit habere peccatum\'.

Quid eis igitur prodest, quod dicunt \'omne peccatum non de natura, sed de uoluntate descendere\' et Manicheis malam naturam dicentibus causam esse peccati huius sententiae ueritate resistere, quando nolentes admittere originale peccatum, cum et ipsum sine dubio de primi hominis uoluntate descendat, faciunt reos paruulos de corpore exire? quid eis prodest \'baptismum omnibus aetatibus necessarium confiteri\', quod Manichei dicunt omni aetati superfluum, cum isti dicant esse in paruulis falsum, quantum ad remissionem adtinet peccatorum? quid eis prodest quod \'carnem Christi\', quam Manichei nullam uel simulatam fuisse contendunt, aduersus eos isti non solum \'ueram, sed et ipsam et animam nulla peccati macula respersam fuisse\' defendunt, cum sic eius infantiae ceteri ah eis coaequentur infantes non inpari puritate, ut et illa non uideatur seruare istorum comparatione propriam sanctitatem et isti ex illa nullam consequantur salutem?

In eo sane quod dicunt \'per Adam mortem ad nos transisse, non crimina\' non habent aduersarios Manicheos, quia nec ipsi [*]( 1 1 Cor. G, 19 5 cf. Ps. 50, 7 8 Iob 14, 4. 5 12 Iuliaiius 17. 20. 27 Iulianus ) [*](2 in uobis est OC in uobis otn.B 3 et—sancti in mg.O crea I dite I) (dite in ras.) et corporum crediteJSF ct om.Dbd 5 in ininiquitatibns0 eum posl utero praeb.D GabluitC quid eum] quidein C 7 omniO (ni s.l.m2) omni*D nox∗a V 9 uita] add. sit D 10 peccatoremOml nec paruum nec magnum EF 12 igitur eis B 13 in maniehaeisO maluC 14 sisterc V 15 amittcre B 18 in omni actate CDEFbd aetatiO (i ex e ml) 19 dicunt V 20 peccatorum attinetO atinet B (a ex u) 21 aduersus-defelldunt in mg. 0 22 et alt. om. BDEFbd 23 eius sic Db siO 23 reseruare CEF compa- rationg C ista 0 )

526
astruunt originale peccatum ex homine primo prius puro et recto corpore ac spiritu et postea per arbitrium liberum deprauato deinceps in omnes cum morte transisse et transire peccatum, sed carnem dicunt ab initio malum corpus de malo corpore et a malo spiritu et cum malo spiritu creatam, animam uero bonam, partem scilicet dei, pro meritis inquinationis suae per cibos et potum, in quibus. antea conligata est, uenire in hominem atque ita per concubitum etiam carnis uinculo conligari. ac per hoc Manichei consentiunt Pelagianis non crimen primi hominis transisse in genus humanum neque per carnem, quam numquam fuisse dicunt bonam, neque per animam, quam perhibent cum meritis inquinamentorum suorum, quibus polluta est ante carnem, uenire in hominis carnem. sed Pelagiani quomodo dicunt \'solam mortem ad nos transisse per Adam?\' si enim propterea morimur, quia ille mortuus est — ille autem mortuus est, quia peccauit -, poenam dicunt transire sine culpa et innocentes paruulos iniusto supplicio puniri trahendo mortem sine meritis mortis. quod de uno solo mediatore dei et hominum homine Christo lesu catholica fides nouit, qui pro nobis mortem, hoc est peccati poenam, sine peccato subire dignatus est. sicut enim solus ideo factus est hominis filius, ut nos per illum dei filii fieremus, ita solus pro nobis suscepit sine malis meritis poenam, ut nos per illum sine bonis meritis consequeremur gratiam, quia, sieut nobis non debebatur aliquid boni ita nec illi aliquid mali. commendans ergo dilectionem suam in eos quibus erat daturus indebitam uitam pati pro eis uoluit indebitam mortem. hanc singularem mediatoris praerogatiuam Pelagiani euacuare [*]( 13 Pelagiani 17 cf. 1 Tim. 2, 5 de uno solo-inuebitlm mortem] cf. Prosperi Aquitani sent. 316(LI 475 M). ) [*]( 1 recto et puro F puero (sic) V 2a Oml deprauato ex depbatoO 3 omneO transisse cmn morte D et trans. pecc. om.D 4 malam (a fin. ex u) B malam (om. corpus) Dbd daeO a s.l.B malo om.EF 6 cibos] liberos V 7 atque ita] add. et B per hominis concubitum B 8 etiam. om.BEFd colligati E hoc] add. carnis D 9 hominis B (ho ex nu) nequefuisse in mg.Om3 11 suorum om.Om1 14pr. illę B 15 sine culpa] in culpaO 16 suplicioO iudicio Db 17 mortis om.1\' quod-solus lin. 19 in mg.0m2 de uno] denuo C 18 quod Prosper mortem om.F id est Prosper pcccatiO (i s. ras. m2) 19 enim] add. potenter B 20 fieremur V pro nobis om.V Prosper 21 sicut Prosper bonis] ullisOfi, om. Prosper 22 gratiam snsciperemus BF consequeremur om. OCEVProsper 23 crgo] autem V 25 Pelagiani»0 )
527
conantur, ut hoc iam non sit in domino singulare, si Adam ita propter culpam mortem passus est debitam, ut paruuli ex illo nullam trahentes culpam mortem patiantur indebitam. quamuis enim bonis conferatur per mortem plurimum boni, unde nonnulli congruenter etiam de bono mortis disputauerunt, tamen et hinc quae praedicanda est nisi misericordia dei, quod in bonos usus conuertitur poena peccati?

Sed haec ideo dicunt isti, dum uolunt ex uerbis apostoli in suum sensum homines detorquere. ubi enim ait apostolus: per unum hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit, ibi uohmt intellegi non peccatum pertransisse, sed mortem. quid est ergo quod sequitur: in quo omnes peccauerunt? aut enim in illo uno homine peccasse omnes dicit apostolus, de quo dixerat: per unum hominem peceatum in trauit in mundum, aut in illo peccato aut certe in morte. non enim mouere debet, quia non dixit \'in qua\', sed i n quo omnes peccauerunt; mors quippe in graeca lingua generis masculini est. quodlibet ergo eligant. aut enim \'in illo homine peccauerunt omnes\' ideo dictum est, quoniam quando ille peccauit, in illo erant onmes; aut in illo peccato peccauerunt omnes, quia generaliter omnium factum est, quod nascentes tracturi erant omnes; aut restat, ut dicant, quod in illa morte peccaucrumt omnes. sed hoc quemadmodum possit intellegi non plane uideo. in peccato enim moriuntur homim\'s, non in morte peccant; nam peccato praecedente mors sequitur, non morte praecedente peccatum. aculeus quippe mortis est peccatu m, id est aculeus, [*]( 9. 13 Rom. 5, 12 27 I Cor. 15, 56 ) [*](1 non tam O non iam B ita om.EF 3 trehentesO 4 per morteni conferatur V 5 pdicandie 0 (a s. j) 6 bono CEF 8 hoc DM uolunt] dicuntD 9 detorqueri D 10 introiuitO 11 in s.l.Om2 homines om.V homines] add. mors OB 12 pertransit b intellegi om. V peccatum transisse ius. F 13 quid 0 (d s. 2. t«2) 14 dicit omnes EFbd 15 hominum Om1 16 Imundum C certe] cerneO 17 mouere—non oni.B 20 et ideo Dbd ideo—omnes om.EF ille om.D 21 alt. in om.O peccatiOmi 22 tracturi erant] traxerantV 23 dicatO peccauerB peccaucn C 24 possit intellegi ins. F 25 homines] omnesDM nam peccati B 26 pcidente utroqiie loco Oml )

528
cuius punctione fit mors, non aculeus, quo pungit mors, sicut uenenum, si bibitur, appellatur poculum mortis, quod eo poculo facta sit mors, non quod morte sit poculum factum aut a morte sit datum. quodsi propterea non potest illis uerbis apostoli peccatum intellegi, in quo omnes peccauerunt, quia in graeco, unde translata est epistula, peccatum feminino genere positum est, restat, ut in illo primo homine peccasse omnes intellegantur, quia in illo fuerunt omnes quando ille peccauit, unde peccatum nascendo trahitur, quod nisi renascendo non soluitur. nam sic et sanctus Hilarius intellexit quod scriptum est: i n. quo omnes peccauerunt; ait enim: in quo, id est Adam omnes peccauerunt. deinde addidit: manifestum in Adam omnes peccasse quasi in massa; ipse enim per peccatum corruptus, omnes quos genuit nati sunt sub peccato. haec scribens Hilarius sine ambiguitate commonuit, quomodo intellegendum esset \'in quo omnes peccauerunt".

Propter quid autem idem apostolus dicit nos per Christum reconciliari deo, nisi propter quod facti fuimus inimici? et hoc quid est nisi peccatum? unde et propheta dicit: peccata uestra separant inter uos et deum. propter hanc igitur separationem mediator est missus, ut tolleret peccatum mundi, per quod separabamur inimici, et reconciliati ex inimicis efficeremur filii. hinc utique apostolus loquebatur, hinc factum est, ut interponeret quod ait per unum hominem intrasse peccatum. haec enim sunt superiora uerba eius: commendat autem, inquit, suam caritatem deus in nobis, quoniam, cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est; multo magis iustificati nunc in sanguine [*]( 9 cf. Ambrosiaster in ep. ad Rom. 5,12 (XVII 92 M) et H. Zimmer, Pela, gius in Irland pig. 119 17 cf. Rom. o, 10 19 Esai. 59, 2 21 cf. Ioh. 1, 29 25 Rom. 5, 8-11 ) [*](1 mors fit 0 quod C pongit B 2 cum uenenum bibitur B si] cum s.l. Oml 3 a s.l.Oml 4 apostolis C 8 peccatum om.Oml 9 sic e*tO et sic Did hylarius C 10 aitj aut V 11 in adam DM 12 manifestum estEF Ambrosiaster in s.l.Oml 13 quasij quiaO corruptus∗O corruptus e̅ B 16 essct om.O, in ras. D 17 idem om.D 18 quod s.l.Om2 \' sumus C et— unde om.OmZ 19 peccataO (a fin. ins. m2) 20 igitur] ergo M 22 post inimicis eras. etO 25 eius uerba superiora B autcm] eniinO deus suam caritatemOB 27 essemus peccatores D 28 nunc om.1\' )

529
ipsius salui erimus ab ira per ipsum. si enim, cum inimici essemus, reconciliati sumus deo per mortem filii eius, multo magis reconciliati salui erimus in uita ipsius, non solum autem, sed et gloriantes in deo per dominum nostrum Iesum Christum, per quem et nunc reconciliationem accepimus deinde subiungit: propterhoc sicut per unum hominem peccatum in hunc mundum intrauit et per peceatum mors et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes p e peccauerunt. quid tergiuersantur Pelagiani ? si omnibus necessaria est reconciliatio per Christum, per omnes transiit peccatum, quo inimici fuimus, ut reconciliari opus haberemus. haec reconciliatio est in lauacro regenerationis et Christi carne et sanguine, sine quo nec paruuli possunt habere uitam in semet ipsis. sicut enim fuit unus ad mortem propter peccatum, sic est unus ad uitam propter iustitiam, quia, sicut in Adam omnes moriuntur, si in Christo omnes uiuificabuntur et : sicut per unius delictum in omnes homines ad condemnationem ita et per unius iustificationem in omnes homines ad ius tificationem uitae quis aduersus haec apostolica uerba tanta duritia nefandae inpietatis obsurduit, ut his auditis mortem sine peccato in nos per Adam transisse contendat, nisi obpugnatores gratiae dei, inimici crucis Christi, quorum finis est interitus, si in hac obstinatione durauerint? uerum haec dixisse sufficiat propter eorum illam uersutiam serpentinam, qua uolunt mentes corrumpere simplices et auertere a catholicae fidei castitate ueluti laude creaturae.

Porro autem de laude nuptiarum quid eis prodest, quod aduersus Manicheos, qui nuptias non deo uero et bono adsignant, [*](7 Rom. 5, 12 17 I Cor. 15, 22 18 Rom. o, 18 24 cf. Phil. 3, 18 25 Phil. 3, 19 ) [*]( 1 ipsius] eius EF 5 gloriamur OZ3 per iesum christum dom. nostrum DEVbd 8 hune om.F 10 homines om.V 11 ergo uorsantur B ergo aduer- santurO 13 opus reconciliari DEFbd 15 uitam liabere D semet∗∗ipsisO 16 est] et CDEF 17 sic] ita et Dbd 18 et] ut 0 20 iustitiam 0 25 est om.Om1 hocO obscurationeC 27 quia V uoluut—simpliccs] conantur deciperesupplicesZJ 2screa*turaeO 29 propdestO 30 nuptias om.D ) [*]( LX August. VIII pars I. Vrba et Zycha. ) [*]( 34 )

530
sed principi tenebrarum, isti uerbis uerae pietatis obsistunt dicentes \'quia dominus in euangelio loquitur: qui fecit ab initio, masculum et feminam fecit e o s. et dixit: crescite et multiplicamini et replete terram. quod ergo deusconiunxit, homo non separet\'? quid eis hoc prodest per ucrum seducere ad falsum ? hoc enim dicunt, ut ab omni noxa liberi nasci credantur infantes ac sic non eis opus sit deo reconciliari per Christum non habentibus ullum originale peccatum, propter quod reconciliatio necessaria est omnibus per unum, qui sine peccato uenit in mundum, sicut omnium factae inimicitiae sunt per unum, per quem peccatum intrauit in mundum. quod catholice creditur pro saluanda natura hominum salua laude nuptiarum, quia nuptiarum laus est iusta copulatio sexuum, non iniqua defensio uitiorum. ac per hoc cum isti laudando nuptias a Manicheis homines ad se ipsos uolunt traducere, mutare illis morbum cupiunt, non sanare.

Rursus in laude legis quid cis prodest, quod contra Manicheos ucrum dicunt, quando ex hoc ad illud uolunt ducere, quod falsum contra catholicos sentiunt? dicunt enim: legem etiam ueterem secundum apostolum iustam et sanctam et bonam fatemur, quae custodientibus mandata sua ac per fidem iuste uiuentibus sicut prophetis et patriarchis omnibusque sanctis uitam potuit conferre perpetuam. quibus uerbis callidissime positis legem contra gratiam laudant. neque enim lex illa quamuis sancta et iusta et bona omnibus illis hominibus dei, sed fides, quae in Christo est, uitam potuit conferre perpetuam. haec enim fides per dilectionem operatur, non secundum [*]( 2 Iulianus, cf. p. 521,15 Matth. 19, 4 3 Gen. 1, 28 4 Matth. 19, 6 7 cf. Rom. 5,10 19 Iulianus 20 cf. Rom. 7,12 25 cf. Gil. 3, 26 26 cf. Gal. 5, 6 ) [*](listisOB obstituunt OD 3 et masculum Tr dicit EFbd 5 dnsO 6 falsum] fallaces decipulas B hoc—dicunt om.B enim] e 0 ab om.O 7 nasci credantur] nascanturTT sic] si B deo om.b 10 imundum C omnium] enim 6 inimicitiae factae Db 11 catholicaeT" 12 hominisF salua laude] saluandaO saluande B 13 iusta 0 (s s. ras.) copolatio TT sexuum sqq. inc. fol. 144° r, cf. Praef. iniqua in ras.B 14 ac] at BEFbd hai C a s.l,Om2 17 quo contra 0 1suer*umO nolunt dicere Tr 20 bonain et sanctam0 22 ct om.CEF 24 iusta et sancta OBbd )

531
litteram quae occidit, sed secundum spiritum qui uiuificat; ad quam dei gratiam lex de praeuaricatione terrendo tamquam paedagogus perducit, ut sic conferatur homini, quod conferre ipsa non potuit. istis namque uerbis eorum, quibus dicunt \'legem prophetis et patriarchis omnibusque sanctis mandata eius seruantibus uitam potuisse conferre perpetuam\', respondet apostolus: si per legem iustitia, ergo Christus gratis mortuus est. si ex lege hereditas, iam non ex promissione. sihi qui per legem heredes sunt, exinanita est fides et euacuata est promissio. quiaauteminlegenemo iustificatur apud deum, manifestum est, quia iustus ex fide uiuit; lex autem non est exfide, sedqui fecerit ea uiuet in illis. quod ex lege testimonium commemoratum ab apostolo aut propter uitam temporalem intellegitur, propter cuius amittendae timorem faciebant homines legis opera, non ex fide, quia transgressores legis eadem lege a populo iubebantur occidi, aut, si altius intellegendum est propter uitam aeternam scriptum esse: qui fecerit e a, uiuet in illis, ideo sic expressum est legis imperium, ut infirmitas hominis in se ipsa deficiens ad facienda quae lex imperat de gratia dei potius ex fide quaereret adiutorium, cuius misericordia etiam fides ipsa donatur. ita quippe habetur fides, sicut unicuique deus partitus est mensuram fidei. si enim non a se ipsis habent, sed accipiunt homines spiritum uirtutis et caritatis et continentiae — unde dicit idem ipse doctor gentium: non enim accepimus spiritum timoris, sed uirtutis et caritatis et continentiae —,profecto accipitur etiam [*]( 1 cf. II Cor. 3, 6 2 cf. Gal. 3, 24 4 Iulianus G Gal. 2, 21 7 Gal. 3, 18 8 Rom. 4, 14 10 Gal. 3, 11. 12 18 Leu. 18, 5 22 Rom. 12, 3 25 II Tim. 1, 17 ) [*](2 gratiamBa.c. pedagogus V 3 confcrriO ferreB 4 uerbisj uersutiisO CperpetuuC respondit I 7 iustia V iustitiam D ergo mn.D 8 lege 0 (ge s.l.m3) ex] e 0om.F 9 et orn.Oml 10 upromissio D 11 aputT 13 ea om.Oml uiuit r quod—p. 532, 2 fidei om.EF 14 cumemoratum aut om. bd 15 amitiende 0 amittenda beati spem iu;titiam faciebant B legis opera om.B 16 opera—legis bis pon. V quia] (piae Db 17 iubebat D 19 si 0 20 lex om. D di. r (s eras.) 21 querereO misericordiae0 22 post quippe tres litl. eras. r 23 est otn.0 24 homines om.Om1 ) [*]( 34* )
532
spiritus fidei, de quo dicit: habentes autem eundem spiritum fidei. uerum ergo dicit lex: quifeceritea, uiuet in cis. sed ut faciat ea et uiuat in eis, non lex quae hoc imperat, sed fides est necessaria, quae hoc impetrat. quae tamen fides, ut haec accipere mereatur, ipsa gratis datur.

Nusquam autem isti inimici gratiae ad eandem gratiam uehementius obpugnandam occultiores moliuntur insidias, quam ubi legem laudant, quae sine dubitatione laudanda est. legem quippe diuersis locutionum modis et uarietate uerborum in omnibus disputationibus suis uolunt intellegi gratiam, ut scilicet a domino deo adiutorium cognitionis habeamus, quo ea quae facienda sunt nouerimus, non inspirationem dilectionis, ut cognita sancto amore faciamus, quae proprie gratia est. nam scientia legis sine caritate inflat, non aedificat secundum eundem apostolum apertissime dicentem : scientia inflat, caritas uero aedificat. quae sententia similis est ei, qua dictum est: littera occidit, spiritus autem uiuificat. quale est enim scientia inflat, tale est littera occidit et quale est caritas aedificat, tale est spiritus uiuificat, quia caritas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, quidatus est nobis. cognitio itaque legis? facit superbum praeuaricatorem, per donum autem caritatis delectat legis esse factorem. non ergo legem euacuamus per fidem, sed legem statuimus, quae terrendo ducit ad fidem. ideo quippe lex iram operatur, ut territo atque conuerso ad iustitiam legis inplendam dei misericordia gratiam largiatur per Iesum Christum dominum nostrum, qui e?t dei sapientia, de quascriptum est: lege met misericor diam in lingua [*]( 1 II Cor. 4, 13 2 Leu. 18, 5 8 cf. De gratia Christi 7, 8—9,10. 41,45 (CSEL XLII 131-133. 158) 15 I Cor. 8, 1 16 II Cor. 3, 6 19 Rom. 5, 5 24 Rom. 3, 31 25 cf. Rom. 4,15 27 cf. I Cor. 1, 30 28 Prou. 3, 16 ) [*]( 1 dicit aps 0 2 eam I* 3 eis] illis Dbd sed-eis B. Z. Om3; sed- imperat om.CE et] ut V non fuit lex quae hoc imperat sed fides; quae tamen fides at haec faciat sqq. F hoc om.V 4 impeiatOml 5 ipsa om.V 6 autem om.F squippeZ)m7 9 loquutionum0 12 inspirationeOBV 13proprialr 14 aplm s. exp. spm D 16 sentencia in ras. B 17 autem onul inflat scientia D 18 littera—acdificat] caritas aedificat et quale e caritas §dificat 0 19 qua Oml 24 euacuamus legem D set B (s add. m2) 25 fidem] uitam 0 2G inplendo 1* implcndum B misericordia∗O misericordiam Db gratia Db )

533
portat, legem, qua terreat, misericordiam, qua subueniat, legem per seruum, misericordiam per se ipsum, legem tamquam in baculo, quem mi!\'it Heliseus ad filium uiduae suscitandum et non resurrexit � si enim data esset lex, quae posset uiuificare, omnino ex lege esset iustitia —,misericordiam uero tamquam in ipso Heliseo, qui figuram Christi gerens mortuo uiuificando magni sacramenti uelut noui testamenti significatione coniunctus est.

Item quod aduersus Manicheos laudant liberum arbitrium adhibentes propheticum testimonium: si uolueritis et audieritis me, quae bona sunt terrae edetis; si autem nolueritis et non audieritis me, gladius uos consumet, quid eis hoc prodest? quando quidem non tam contra Manicheos defendunt quam contra catholicos extollunt liberum arbitrium. sic enim nolunt intellegi quod dictum est: s i uolueritis et audieritis me, tamquam in ipsa praecedente uoluntate sit consequentis meritum gratiae ac sic gratia iam non sit gratia, quae non est gratuita, cum redditur debita. si autem sic intellegerent quod dictum est: si uolueritis, ut etiam ipsam bonam uoluntatem illum praeparare confiterentur, de quo scriptum est: praeparatur uoluntasad domino, tamquam catholici uterentur hoc testimonio et non solum heresim ueterem Manicheorum uincerent, sed nouam Pelagianorum non conderent.

Quid eis prodest, quod in laude ipsius liberi arbitrii \'gratiam\' dicunt \'adiuuare uniuscuiusque bonum propositum' ? hoc sine scrupulo acciperetur catholicE dictum, si non in bono proposito meritum ponerent, cui merito iam merces secundum debitum, non secundum [*]( 2 cf. IV Rcgn. 4,29-35 4 Gal. 3, 21 10 Esai. 1, 19. 20, cf. 521, 20 17 cf Roni. 11, 6 21 Prou 8, 35 24 Iulianus ) [*]( 3 lielisQusO surrexit D 4 data cst lex D possit uiuicare T* 5 ex lege om.Bml est Oml esse V iustiaO 6 helyseoO 7 magni∗sacramenti∗O 9 manichaeosO 11 torre Om1 ante edetis ras. 4 litt. in O comedetis Db 12 nol. autom D non omT 13 uos consumet in ras. Ont3 tamC 151iberum- uolunt s.l.Om3 ; liberum arbitrium in mg. B 17 sit s.i.Om.3 sic] si B gratia. iam V 19 ipsam s.l.Om3 20 bonam bis pon.D 21 uo*luntas eiusO 22 hcresim] add. ut r manichaeorumO 23 polaianorumO non conderent] contererent Db 25 crospulo B 27 ponerent om OB debitum] meritum CD )

534
gratiam redderetur, sed intellegerent et confiterentur etiam ipsum bonum propositum, quod consequens adiuuat gratia, non esse potuisse in homine, si non praecederet gratia. quomodo enim est hominis bonum propositum sine miserante prius domino, cum ipsa sit bona uoluntas, quae praeparatur a domino? quod autem cum dixissent \'gratiam quoque adiuuare uniuscuiusque bonum propositum\', mox addiderunt \'non tamen reluctanti studium uirtutis inmittere\', posset bene intellegi, si non ab istis, quorum sensus notus est, diceretur. reluctanti enim prius auditus diuinae uocationis ipsa dei gratia procuratur ac deinde in illo iam non reluctante studium uirtutis accenditur. uerum tamen in omnibus quae quisque agit secundum deum, misericordia eius praeuenit eum, quod isti nolunt, quia non esse catholici, sed Pelagiani uolunt. multum enim delectat impietatem superbam, ut etiam id quod cogitur confiteri a domino datum non sibi donatum uideatur esse, sed redditum, ut scilicet filii perditionis, non promissionis ipsi credantur se bonos fecisse et deus iam bonis a se ipsis effectis pro isto eorum opere debitum praemium reddidisse.

Ita namque illis tumor ipse aures? cordis obstruxit, ut non audiant: quid enim habes quod non accepisti? non audiant: sine me nihil potestis facere, non audiant: caritas ex deo est, non audiant: deus partitus est mensuram fidei, non audiant: spiritus ubi uult spirat et: qui spiritu dei aguntur, hi filii sunt dei, non audiant: nemo potest uenire ad me, nisi fueritei datum apatremeo, non audiant quod Hesdras scribit: benedictus est dominus patrum nostrorum, [*](5 cf. Prou. 8, 35 6 cf. pag. 522, 3 12 cf. Ps. 58, 11 20 I Cor. 4,7 21 Ioh. 15, 5 22 I Ioh. 4, 7 Rom. 12, 3 23 Ioh. 3, 8 24 Rom. 8,14 25 Ioh. 6, 66 27 I Esd. 8, 25 ) [*](2 adinuet F 3 in s.l.Om2 5 d5 V 6 propositum bonum DEFbd 7 rehictanti*0 8 bene s-f. Om3 9 aditus s.l.D. b 10 drinde] dein B in om.O studium] sps Db 11 ueruntamen D quae] se C 12 dum EF praeueniet 0 eum s.l.Om3 14 id] hic CD hoc EF 15 sed in ras. B rediditumZ) 16 credantO 17 iam om.O 20 enim om.D 22 caritas- audiant om. OB partitur et mensuram Tr 24 qui. 0 hiow. OhiiD 25 potes V pcsi nisi eras. pater 0 26 hesdra BV hestra C esdra EF esdras Dd scripsitO 27 nrmO )

535
qui haec deditin cor regis, clarificare domum suam, quae est in Hierusalem, non audiant quod per Hieremiam dominus dicit: et timorem meum dabo in cor eorum, ut a me non recedant, et uisitabo eos, ut bonos eos facia m, maximeque illud per Ezechiel prophetam, ubi prorsus deus ostendit nullis se hominum bonis meritis prouocari, ut eos bonos faciat, id est oboedientes mandatis suis, sed potius haec eis se retribuere bona pro malis propter se ipsum hoc faciendo, non propter illos. ait enim: haec dicit dominus: ego facio non propter uos, domus Israhel, sed propter nomen meum sanctum, quod profanastis in gentibus, quo intrastis illuc. et sanctificabo nomen meum magnum, quod profanatum est ingentibus et profanastisin medio eorum, et scient gentes quia ego sum dominus, dicit Adonai dominus, cum sanctificatus fuero in uobis ante oculos eorum. et accipiam uos de gentibus et congregabo uos ex omnibus terris et inducam uos in terram uestram. et aspergam super uos aquam mundam et mundabimini ab omnibus inmunditiis uestris, et mundabo uos et dabo uobis cor nouum et spiritum nouum dabo in uobis; et auferetur cor lapideum de carne uestra, et dabo uobis cor carneum. et spiritum meum dabo in uobis et faciam, ut in iustificationibus meis ambuletis et iudicia meaobseruetisetfaciatis. et post aliquanta per eundem ipsum prophetam: non propter ubs, inquit, ego facio, dicit dominus deus, notum erit uobis. [*](3 Hier. 32, 40. 41 9 Ezech. 36, 22—27 28 Ezeeh. 36, 32-38 ) [*](1 qui. V hocM indomumF 3 hieremian OBD dicit dominus DEFbd 5 maxime B ezechielumO hiezechiele C iezechielem D 6 (leus om. V se in ras. B 8 eis om.F se om.D 9 ipsum om.F alt. hoc C dicit oin.V 10 dominus deus CDEFbd non propter uos om.OCDEFVb 12 quodO quę B iliac B 15 scientgentesO (tgen s.l.m2) quia] qmO 16 adonaiO (i s. ras. mS) adquay BD 19aspargamr 20 mundamini V 21 inquinamentis Db et mun- dabo uosom.OB 23dauoOmI in uosB auferam B,D in ras. 25 dabo s. ras. m30 26 inditia B 29 deus om.O notum—deus om.V erit) sitb cflfundimini B confundamini C )
536
confundimini et erubescite de uiis uestris, domus Israhel. haec dicit dominus deus: in die quo mundabo uos ex omnibus iniquitatibus uestris, et constituam ciuitates et aedificabuntur deserta et terra exterminata operabitur, pro eo quod exterminata est ante oculos omnis praetereuntis, et dicent: terra illa exterminata facta est sicut hortus uoluptatis, et ciuitates desertae et exterminatae et effossae munitae sed erunt, et scientgentes quaecumquerelictae fuerint in circuitu ucstro, quia ego dominus aedificaui destructas, plantaui exterminatas; ego locutus sum et feci. haec dicit dominus: adhuc hoc inquirar domui Israhel ut faciam eis, multiplicabo eos sicut oues homines, sicut oues sanctas, sicut oues Hierusalem in diebus festis eius; sic erunt ciuitates illae desolatae plenae ouium hominum, et scient quia ego dominus.

Quid remansit pelli morticinae, unde possit inflari et dedignetur, quando gloriatur, in domino gloriari? quid ei remansit, quando quidquid dixerit se fecisse, ut eo praecedente hominis merito ab homine exorto deus subsequenter faciat quo dignus est homo, respondebitur, reclamabitur, contradicetur: ego facio, sed propter nomen meum sanctum, non propter uos egofacio, dicit dominus deus? nihil siceuertit Pelagianos dicentes \'gratiam dei secundum merita nostra dari\' — quod quidem [*]( 21 cf. I Cor. 1, 31 24 Ezecli. 36, 22 27 cf. De gestis Pelagii 14, 30 (CSEL XLII 84, 5. 15) ) [*]( 1 domus-uestris om.EF 2 mundaboO (b ex u) nuulauerob 3 ex] ab bd ct om. ODb 4 cinitatetO (s add. s. ♦) 5 praepara bitur b operabiturexterminata om.V 6 exterminautaO 8 facta om.OB ortusOBCDl\' 9 pr. et om.OB 10 rel. fuerint ex reliqueruntO 11 ego om.Y 14 hoc s.LOm3 inquiramDEPbd 15 etmultiplicaboC sicut]scO 16 alt. ouesow.O 17 hrraO ihrlm D in om.EF eius mh.V 18 desolutaeO planaeOml plant C ouibus V 19 ego] add. sum 0 20 non dignctur D 22 dixerit s. I. Om3 hois B 23 homineO (e ex i) facit EF quod OHCEFV 24 respondetur Db reclamauiturOm1 reclamatur Db contradicitur Drb 26 ego om.V 27 dei omY )

537
ipse Pelagius etsi non se corrigendo, tamen orientales iudices timendo damnauit—, nihil sic euertit hanc praesumptionem dicentium : \'nos facimus, ut mereamur cum quibus faciat dominus\'. respondet uobis non Pelagius, sed ipse dominus: ego facio et non propter uos, sed propter nomen meum sanctum. quid enim potestis facere boni de corde non bono? ut autem habeatis cor bonum: dabo, inquit, uobis cor nouum et spiritum nouum dabo uobis. numquid potestis dicere: prius ambulauimus in iustificationibus eius et iudicium eius obseruauimus et fecimus ut digni essemus, quibus gratiam suam daret? quid enim boni faceretis homines mali et quomodo ista bona faceretis, nisi boni essetis? ut autem sint homines boni, quis facit nisi ille qui dixit: et uisitabo eos, ut eos bonos faciam. et qui dixit: et spiritum meum dabo i n nobis et faciam ut in iustificationibus meis ambuletis et indicia mea obseruetis et faciatis? itane nondum euigilatis? nondum auditis: faciam ut ambuletis, faciam ut obseruetis, postremo: faciam ut faciatis? quid adhuc uos inflatis? nos quidem ambulamus, uerum est, nos obseruamus, nos facimus; sed ille facit, ut ambulemus, ut obscruemus, ut faciamus. haec est gratia dei bonos faciens nos, haec est misericordia eius praeueniens nos. quid merentur deserta et exterminata et effossa? quae tamen aedificabuntur et operabuntur et munientur. numquid haec pro meritis desertionis, exterminationis, effossionis suae ? absit. ista enim merita mala sunt, haec munera bona. redduntur itaque malis bona; gratuita ergo, non debita et ideo gratia. [*]( 4 Ezerh. 3G, 22 7 Ezech. 36, 26 13 Ezech. 32, 40 Ezech. 36, 27 21 cf. Ps. 58, 11 26 cf. Rom. 3, 24 ) [*]( 1 se om.Dd 2 hanc] hominum EFd,b (in mg. al hanc) 3 faciamusO fac ... mus ut nos faciamus D deusFbd quam quod respondctF respondit V 4 et nonO alt. non s.l.Om2 6 habetis Oml 8 nouum] meum Db do 1* numquity nunquidO 9 obscruabimusV lOfacimusF cssemus] add. ut d 11 faceretis ex feeeritis bisB 12 homines sint Dbd pr. qui C 13 pr. et om.b et qui—faciam om.V ct] eis OIi,om. EFbd 14 pr. in om. b 16 mea om. D itauneO euilatisT* 17 necdum r n dum ex dudum B non Db audistisO 18 uutO 20 illae B ut alt. om O 21 alt. est om.b 23 effossa] offensa V et operabuntur om OB operibuntur V 24 haec tn ras. B exterminationis s.l.Vml 25 effusionisO effosionis B ista] i*a* r (nam filii) 26 itaque om.r gratuita] erat uita D )
538
e g o, inquit dominus, ego dominus. nonne te ista uox conprimit, o humana superbia, quae dicis: \'ego facio, ut merear a domino aedificari atque plantari\' ? nonne audis non propter uos ego facio; ego dominus aedificaui destructas, plantaui exterminatas; ego dominus locutus sum et feci, non tamen propteruos, sed propter nomen meum sane tum ? quis multiplicat sicut oues homines, sicut oues sanctas, sicut oues Hierusalem? quis facit, ut ciuitates illae desolatae plenae sint ouium hominum, nisi ille qui sequitur et dicit: et scient quia ego dominus? sed quibus ouibus hominibus inplet, sicuti est pollicitus, ciuitates, utrum quas inuenit an quas facit ? psalmum interrogemus. ecce respondet, audiamus: uenite, adoremus et procidamus ei, et ploremus ante dominum qui fecitnos, quia ipse est deus noster et nos populus pascuae eius et oues manus eius. ipse igitur facit oues, quibus desolatas inpleat ciuitates. quid mirum ? quando quidem illi unicae oui dicitur, hoc est ecclesiae, cuius membra sunt omnes oues homines: quoniam ego sum dominus qui facio te. quid mihi obtendis liberum arbitrium, quod ad faciendam iustitiam liberum non erit, nisi ouis fueris? qui facit igitur oues homines, ipse ad oboedientiam pietatis humanas liberat uoluntates.

Sed quare istos homines oues facit et istos non facit, apud quem non est acceptio personarum ? ipsa est quaestio, quam beatus apostolus curiosius quam capacius proponentibus ait: o homo t u quis es qui respondeas deo? num quid dicit figmentum ei qui se finxit: quare sic me fecisti? ipsa est quaestio, quae ad illam pertinet altitudinem, quam perspicere uolens idem apostolus quodam modo expauit et exclamauit: [*]( 3 Ezech. 36, 32 4 Ezech. 36, 36 10 Ezech. 36, 38 12 Ps. 94, 6. 7 22 cf. Rom. 2,11 24 Rom. 9, 20 ) [*](1 pr. ego] ergo CEF none V te om. OB 2 0] te T7, om.O humana superbiaOV dicitO 3 nūne B ego om.0, bis D 8 hrlmO ihrlmZ) ille desolate V 10 ego] add. su 0 11 post inplet eras. et dicit 0 sic B 12 psalmus TT respondit V 13 ei om.OV 14 dm EF est dns ds nosterO 16 fecitO 19ostendisD 20 ouis fucris] liberatum fuerit EF fueritOBCV 21 oboedientiae V obedienti*ampietateO uoluntate V 22 oues hom. facit EF 24 coriosinsOmJ 25 quis] quiOBC, om. V qui] ut Dbd 26 eiusC mc fecisti sic D 27 hiltitudinem B )

539
o altitudu diuitiarum sapientiae et scientiae dei! quam inscrutabilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae eius! quis enim cognouit sensum domini ? aut quis consiliarius eius fuit ? aut quis prior dedit illi et retribuetur ei? quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia; ipsi gloria in saecula saeculorum. non itaque istam scrutari audeant inscrutabilem quaestionem, qui meritum ante gratiam et ideo iam contra gratiam defendentes priores uolunt dare deo, ut retribuatur eis — priores utique dare quodlibet ex libero arbitrio, ut sit gratia retribuenda pro praemio —, et sapienter intellegant uel fideliter credant etiam quod se putant priores dedisse, ab illo, ex quo sunt omnia, per quem sunt omnia, in quo sunt omnia, percepisse. cur autem iste accipiat, ille non accipiat, cum ambo non mereantur accipere et quisquis eorum acceperit, indebite accipiat, uires suas metiantur. et fortiora se non scrutentur. sufficiat eis scire quod non sit iniquitas apud deum. cum enim nulla merita inuenisset apostolus, quibus Iacob geminum apud deum praecederet fratrem: quid ergo dicemus? inquit, num quid est apud deum iniquitas ? absit. M o ysi enim dicit : miserebor cui misertusero et misericordiam praestabo cui misericors fuero. igitur non uolentis neque currentis, sed miserentis est dei. grata sit ergo nobis eius gratuita miseratio, etiamsi haec profunda insoluta sit quaestio. quae tamen hactenus soluitur, quatenus eam soluit idem apostolus dicens: sia utem uolens deus ostendere iram et demonstrare potentiam suam adtulit in multa patientia uasairae, [*]( 1 Rom. 11, 33—36 13 cf. Rom. 11, 3G 16 cf. Eccli. 3, 22 19 Rom. 9,14—16 26 Rom. 9, 22. 23 ) [*]( 2 sunt om.Oml 3 inuestigabilesO (bexu) inuestibilcs D 4aut—fuit bis D 5illi]**0 8 inscrutauilem Oml questione C 9 iam] add. non V priore V 10 dare] qui daret V 11 et sapientes C sed sapientesEF 13 pr. omnia-sunt in mg. Om3 in-omnia s. I. Om3 14 ille-accipiat bis D accipia*t 0 15 acciperit 0 acceperat b indebiti Om3 16 metiuntur Oml me*tiantur B 19 dicimus V 20 nunquid 0 iniquitas est apud deum BCV cst s.l.Oml moysesOBCEFV 21 dixit B 22 p̅tabo Om1 24misericordiaOml 25actenus0 eatenus EFd 26 quatinus B deus uolens EFbd 27 demonstraret C 28 suam om.Oml )
540
quae perfecta sunt in perditionem, et ut notas faceret diuitias gloriae suae in uasa misericordiae o r d i a e, quac praeparauit in gloriam. ira quippe non redditur nisi debita, ne sit iniquitas apud deum; misericordia uero etiam cum praebetur indebita, non est iniquitas apud deum. et hinc intellegunt uasa misericordiae, quam gratuita illis misericordia praebeatur, quod irae uasis, cum quibus eis est perditionis causa et massa communis, ira debita et iusta rependitur. et iam haec satis sint aduersus eos, qui per arbitrii libertatem destruere uolunt gratiae largitatem.

Quod uero laude sanctorum nolunt nos affectu illius publicani esurire et sitire iustitiam, sed uanitate illius pharisaei tamquam saturatos plenosque ructare, quid eis prodest quod aduersus Manicheos, qui baptisma destruunt, isti dicunt \'baptismo perfecte homines innouari\' atque ad hoc apostoli adhibent testimonium, qui per lauacrum aquae ecclesiam Ae gentibus sanctam fieri inmaculatamque testatur, cum superbo sensu atque peruerso contra orationes ipsius ecclesiae suas exerant disputationes? hoc enim propterea dicunt, ut credatur ecclesia post sanctum baptismum, in quo fit omnium remissio peccatorum, ulterius non habere peccatum, cum aduersus cos illa a solis ortu usque ad occasum omnibus suis membris clamet ad deum: dimitte nobis debita nostra. quid quod etiam de se ipsis in hac causa si interrogentur, quid respondeant non inueniunt ? si enim dixerint se non habere peccatum, respondet eis Iohannes, quod se ipsos decipiant et ueritas in eis non sit; si autem confitentur peccata sua, cum se uelint [*]( 5 cf. Rom. 0, 14 6 cf. Rom. 9, 22. 23 12 cf. Luc. 18,10—14 14 lulianus 16 cf. Eph. 5,26 22 Matth. 6,12 25 cf. I Ioh. 1,8 26 cf. I Cor. 6,15 ) [*]( 1 peditionem Oml 2 ficere Oml 5 misericordia-deum in mg. mlV uero om.B G quam] eum Vb 7 ira Oml est eis DEFbd 8 cumunis r commu***nis0 9 et iam haec] haec iam Dbd 10 largitore Db 11 laudes O inlaudeEF affectuO (a 8.1. m2) 12 puplicani 0 scitireF uanitatem CEF pharisei V farisei B 13 aduersus 0 (s fin. s. ras. m2) 17 contra orationes] contra tines 0 (r et all. t s.l.m2, in mg..... ntratincs initio deBecto) 18 sua rexerant V exerant 0 (ex s. I. m2) erexerant B execrant C exserant DEFbd 21 as. I.0m2 ortn*0 menbris B 22 dnmEF quid quod] qui quidem EF 23 intergenturOml 24 non habere seO respondeatZ) 25 ei B iohannis F decipiunt OB 26 sit] est D sia B confiteantur D )

541
esse Christi corporis membra, quomodo erit illud corpus, id est ecclesia, in isto adhuc tempore perfecte, sicut isti sapiunt, sine macula et ruga, cuius membra non mendaciter confitentur se habere peccata? quapropter et in baptismate dimittuntur cuncta peccata et per ipsum lauacrum aquae in uerbo exhibetur Christo ecclesia sine macula et ruga, quia, nisi esset baptizata, infructuose diceret: dimitte nobis debita nostra, donec perducatur ad gloriam, ubi ei perfectius nulla insit macula et ruga.

\'Et spiritum sanctum\' fatendum est \'etiam antiquis temporibus\' non solum \'mentes bonas adiuuisse\', quod et isti nolunt, uerum etiam bonas eas fecisse, quod nolunt. \'omnes quoque prophetas et apostolos uel sanctos et euangelicos et antiquos, quibus deus testimonium perhibet, non in conparatione sceleratorum, sed regula uirtutum iustos fuisse non dubium est. quod aduersum est Manicheis, qui patriarchas prophetasque blasphemant ; sed quod aduersum est et Pelagianis interrogati omnes de se ipsis, cum in hoc corpore degerent, una uoce concordissima responderent: si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus et ueritas in nobis non est. \'in futuro autem tempore\' negandum non est \'mercedem esse tam bonorum operum quam malorum et nemini praecipi, quae hic contempserit, illic mandata perficere\', sed plenae iustitiae saturitatem, ubi peccatum esse non possit, quae hic a sanctis esuritur et sititur, hic sperari in praecepto, ibi percipi in praemio, elemosynis et orationibus impetrantibus, ut quod hic minus inpletum fuerit mandatorum fiat inpunitum per indulgentiam peccatorum. [*]( 2. 6 cf. Epli. 5, 27 7 Matth. 6, 12 9. 11 Iulianus 17 I Ioh. 1, 8 19 Inliauus ) [*](1 post esse eras. cQO xpiO (i s. ras. m2) 2 eccles I ia 0 (ia add. m2) perfecta Db sicut isti] sic utistis V 3 confitentur om.V confitentur se habere Om2 (r-ha ni ras., bere s.l.) 4 se dicunt habere V quaproptcr-peccata in mg. O oexibeturF G esse V 7 penlucantur C perducatV 8 ei] et V 9 sanctum spiritura OBCV 10 adiuuasse CVb noluntC 12 antiquos uiros D deus om.O 15 quod om.O aduersus Y 16 pelagianisO (nis add. m2) 17 degeruntO 20 non om. V esset aniborum Oml 21 hicO (c m2 ex s, in mg. I his) 22 plane BCDVb pleneEF iustitine] istam Db 23 spirariOml 24 recipi CEF elemosillisOBCDV 25 faciat B )

542

Quae cum ita sint, desinant Pelagiani quinque istarum rerum insidiosissimis laudibus, id est \'laude creaturae, laude nuptiarum, laude legis, laude liberi arbitrii, laude sanctorum\', quasi a Manicheorum tendiculis fingere se homines uelle eruere, ut possint eos suis retibus implicare, id est ut negent originale peccatum et paruulis inuideant Christi medici auxilium et ut dicant gratiam dei secundum merita nostra dari ac sic gratia iam non sit gratia et ut dicant sanctos in hac uita non habuisse peccatum ac sic euacuetur oratio quam sanctis tradidit qui non habebat peccatum et per quem sanctis orantibus dimittitur omne peccatum. ad haec tria mala homines incautos et ineruditos quinque illorum bonorum fraudulenta laude seducunt. de quibus omnibus satis me existimo respondisse eorum crudelissimae et impiissimae et superbissimae uanitati.

Sed quoniam dicunt \'inimicos suos dicta nostra in ueritatis odium suscepisse et toto penitus occidente non minus stultum quam impium dogma esse susceptum et simplicibus episcopis sine congregatione synodi in locis suis sedentibus ad hoc confirmandum subscriptionem queruntur extortam\', cum potius eorum profanas uocum nouitates ecclesia Christi et occidentalis et orientalis horruerit, ad curam nostram existimo pertinere non solum scripturas sanctas canonicas aduersus eos testes adhibere, quod iam satis fecimus, uerum etiam de sanctorum litteris, qui eas ante nos fama celeberrima et ingenti gloria tractauerunt, aliqua documenta proferre, non quo canonicis libris a nobis ullius disputatoris aequetur auctoritas, tamquam omnino non sit quod melius seu uerius ab aliquo catholico quam ab alio itidem catholico sentiatur, sed ut admoneantur qui putant istos aliquid dicere, quemadmodum de his rebus ante [*]( 7 cf. Rom. 11, 6 14 Iulianus 18 cf. I Tim, 6, 20 ) [*]( 2 inuidiosissimis b creature B (u ex 0) 4 a om.CDY 5 orriginale U 6 et om.V 7 ac ex hancO et sic gratia non iam est gratiaF ShancT* non om.O ac-oratio] nec sit necessaria oratio B euacuaturF 9 habentO qua D 10 orationibus OB 11 inlieruditos C frauilulenta T* (u alt. s. eras. e) 15 per totum pen. occidentem B 16 episcoporum B sine mn.B 17 sintodiiO sinodi BC 18 subscriptione V susscriptionem C exortam 0 extortaD (torta in ras.) 21 facimusOml 23 attractauerimtO aliquando cumentaV 25 aut tamquamF quidOB aliquo] alioOBC 26 ut omT ammoneatur 0 )

543
noua istorum uaniloquia catholici antistites eloquia diuina secuti sint, et sciant a nobis rectam et antiquitus fundatam catholicam fidem aduersus recentem Pelagianorum hereticorum praesumptionem perniciemque defendi.