Contra Duas Epistulas Pelegianorum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 60). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1913.

Secundum hanc autem iustitiam dei, hoc est quae ex deo nobis est, nunc fides operatur per dilectionem. id autem operatur, quomodo perueniat homo ad eum, in quem modo non uidens credit. quem cum uiderit, tunc quod erat in fide per speculum in aenigmate, iam erit in specie facie ad faciem, tunc perficietur et ipsa dilectio. nimis quippe insipienter dicitur tantum amari deum, antequam uideatur, quantum amabitur, cum uidebitur. porro si in hac uita pio nemine dubitante quanto amplius diligimus deum, tanto sumus utique iustiores, quis dubitet piam ueramque iustitiam, cum fuerit dilectio dei perfecta, tunc perfici? tunc ergo lex, ita ut nihil omnino desit, inplebitur, cuius legis secundum apostolum plenitudo dilectio est. ac per hoc cum dixisset: non habens meam iustitiam quae ex lege est, sed eam quae est per fidem Christi, quae est ex deo iustitia in fide, deinde subiunxit: a d cognoscendum eum et uirtutem resurrectionis eius et communicationem passionum eius. haec omnia nondum plena et perfecta in apostolo erant, sed tamquam in uia positus ad eorum plenitudinem perfectionemque currebat. nam quomodo iam perfecte cognouerat Christum, qui dicit alio loco: nunc scio exparte, tuncautem cognoscam sicut et cognitus sum ? et quomodo iam [*]( 3 Phil. 3, 9 5 cf. Rom. 10, 3 9 cf. Gal. 5, 6 11 cf. I Cor. 13, 12 1SRam. 13, 10 19 Phil. 3, 9. 10 27 I Cor. 13, 12 ) [*](1 displicit V displicet et OB 2 ei EF 3 meam] eam CEF iustitia est EF 4 cst post quae om. OB 5 ex deo est D ego Oml quam-dicitur om D 7 nec dicitur quoniarn D ea om. b 9 autem] 5 Db 11 in fide om-OB enigmate V 12 in specie] inspectio D etotn.D 13 deus B 16 ueram piamque EF 17 nichil Om1B 19 dilectiocr0 (nis eras.) meam] eam CEF 20 iustitia 0 estexlegeCT\' post quae alt. eras. et 0 22 deinde] de D subiuncxit C subiungit OB agnoscendum EFY ignoscendum C noscendum OB, cf. 92,14 24 nundum B semper 26 perfecte iam DV perfecte iam non C )

512
perfecte cognouerat uirtutem resurrectionis eius, cui restabat eam plenius tempore resurrectionis carnis experiendo cognoscere? et quomodo iam perfecte cognouerat communicationem passionum eius nondum pro illo passionem mortis expertus? denique addit et dicit: siquo modo occurram in resurrectionem mortuorum, ac deinde ait: non quia iam acceperim aut iam perfectus sim. quid ergo se confitetur nondum accepisse et in quo nondum esse perfectum nisi in ca iustitia, quae ex deo est, quam concupiscens noluit suam habere, quae ex lege est? hinc enim loquebatur et ista fuit causa, ut haec diceret resistens inimicis gratiae dei, pro qua largienda crucifixus est Christus; ex quorum genere etiam isti sunt.

Nam ex quo loco suscepit haec dicere, sic exorsus est: uidete canes, uidete malos operarios, uidete concisionem. nos enim sumus circumcisio qui spiritudeoseruimus — uel, sicut nonnulli codices habent, qui spiritui deo uel spiritui dei seruimus — et gloriamur in Christo Iesu et non in carne fidentes. hinc manifestum est aduersus Iudaeos eum agere, qui carnaliter obseruantes legem et suam iustitiam uolentes constituere occidebantur littera, non uiuificabantur spiritu et in se gloriabantur, cum apostoli et omnes promissionis filii gloriarentur in Christo. deinde subiecit: quamquam ego habeam fiduciam in carne. siquis alius in carne putat se habere fiduciam, magis ego et enumerans omnia quae secundum carnem habent gloriam ad illud terminauit, ubi ait: secundum iustitiam, quae in lege est, qui fuerim sine querella. et cum [*]( 5 Phil. 3,11.12 14 Piiil. 3, 2 20 cf. Rom. 10, 3 cf. II Cor. 3, 6 22 cf. ICor. 1,31 23 Phil. 3, 4 26 Piiil. 3, 6 ) [*](1 eius resurrectionis DEFbd rcstat OBV 2 carnis om.D 3 perfccte om.B passionem Oml 4 non D addidit j) 5 resurrectione OBCEFV, sed. cf. 92,17 7 aut] ut F quod 0m2 quid ergo se] qui de ore V 8 nisi in] nisi ex b 10 ista] haec b 11 inimici C dei] christi b -largiendo C 12exquo gcnere OB 14 utfete canes om.V ; sed cf. 514,16 15 circumcisionem EF 17 pr. spiritu B 19 hic 0 manifes**tum 0 aduersus] apudEF 21 uiuificar.turO uificabanturD gloriebanturF 22 promi-siones V glorienturO 24 alius omOB fiduciam habere DEFbd 26 illum D (d s. m) terminatV iustiamO )

513
haec sibi omnino damna et detrimenta et stercora fuisse dixisset, ut Christum lucrifaceret, adiecit unde agitur: et inueniar in illo non habens meam iustitiam, quae ex lege est, sed eam quae est per fidem Christi, quae est ex deo. huius ergo iustitiae perfectionem, quae non erit nisi in illa eminenti scientia Christi, propter quam sibi dixit omnia damnum esse, nondum se accepisse confessus est et propterea nondum esse perfectum. sequor autem, inquit, si conprehendam, in quoetadprehensussumaChristoIesu. tale est a dprehendam, in quo et adprehensus sum, quale est cognoscam, sicut et cognitus sum. fratres, inquit, ego me ipsum non arbitror adprehendisse. unum autem quae retro sunt oblitus, in ea quae ante sunt extentus secundum intentionem sequor ad palmam supernae uocationis dei in Christo Iesu. ordo uerborum est \'unum autem sequor\'. de quo uno bene intellegitur et dominus admonuisse Martham, ubi ait: Martha, Martha, sollicita es et turbaris circa plurima. porro unum est necessarium. hoc iste uolens adprehendere tamquam in uia constitutus sequi se dixit ad palmam supernae uocationis dei in Christo Iesu. quis autem cunctetur, cum hoc quod sequi se adseuerat adprehenderit, tunc cum habiturum iustitiam aequalem iustitiae sanctorum angelorum, quorum neminem utique, ne magnitudine rcuelationum extollatur, satanae angelus colaphizat? deinde admonens eos qui possent illius iustitiae plenitudine iam se putare perfectos: quotquot ergo, inquit, perfecti, hoc sapiamus — tamquam [*]( 1 cf. Phil. 3,7. 8 2 Piiil. 3, 9 8 Phil. 3,12 11 I Cor. 13,12 Piiil. 3,13.14 17 Luc. 10,41.42 24 cf. II Cor. 12, 7 26 Phil. 3,15 ) [*](1 hoc OB 2 unde agitur om.Db igitur Vet) ut B 3 iustitiam meam DEFbd 7 accepisse se b 8 se. Quor F apprehendam bd 9 a] an B 10 apprehcsus D est om.EF 11 et cognoscamO 12 arbitor 0 conphcndisse T 13 sunt om.OB 14 secundum extensionem EF 18 sollita 0 circa] erga BD 20 constituas V 21 post uoc. eras. inO Christo] dnoO 22 adprehendcret V habiturum eum DEFbd 24 quorum om.0 25 colaficauit 0 colafizibit B possiut V 26 plenitudinem O seputare ezscpulturaeO quodquotF 27 inquit om.EF tamquam si EF ) [*]( LX. August. VIII pars I. Yrba et Zyoha. ) [*]( 33 )
514
diceret: \'si secundum hominis mortalis capacitatem pro huius uitae modulo perfecti sumus, ad ipsam perfectionem hoc quoque pertinere intellegamus, ut angelica illa quae in Christi manifestatione nobis erit iustitia nondum nos perfectos esse sapiamus\' — et si quid aliter sapitis, inquit, hoc quoque uobis deus reuelabit. quomodo nisi ambulantibus et proficientibus in uia rectae fidei, donec ista peregrinatio finiatur et ad speciem ueniatur? unde consequenter adiunxit: uerum tamen, in quod peruenimus, in eo ambulemus. deinde concludit, ut caueantur illi, de quibus hic locus sermonis eius sumpsit exordium: coimitatores mei, inquit, estote, fratres, et intendite eos qui sicam bulant, sicuthabetis formam nostram. multi enim ambulant, de quibus saepe dicebam uobis, nuncetiam flens dico, inimicos crucis Christi, quorum finis est interitus et cetera. illi ipsi sunt, de quibus incipiens dixerat: uidete canes, uidete malos operarios et sequentia. omnes itaque sunt inimici crucis Christi, qui uolentes constituere suam iustitiam, quae ex lege est, id est littera tantum iubente, non spiritu inplente, iustitiae dei non sunt subiecti. si enim qui per legem heredes sunt, exinanita est fides. si per legem iustitia, ergo Christus gratis mortuus est, ergo euac uatum est scandalum crucis. ac per hoc illi inimici sunt crucis eius, qui per legem dicunt esse iustitiam, ad quam iubere pertinet, non iuuare. gratia uero dei per lesum Christum dominum nostrum in spiritu sancto adiuuat infirmitatem nostram. [*]( 5 Pliil. 3,15 8 PhiL 3,16 11 Phil. 3,17—19 16 Phil. 3, 2 20 Rom. 4,14 21 Gal. 2, 21 23 Gal. 5, 11 25 cf. Rom. 7, 25 ) [*]( 1 hominis (s s.l.) morientisO (entis s.l) 3 xpo V 5 aliudEF deus uobis B 6 reuelauitO et proficientibus om.O 9 in quod] inquid quod V (quid in ras\'j s.l.m2 add. in id) inquit in id quod b in id quod d 10 eius] huiusO sumsit V sumxit B 11 coimitatores (ϭυνμιηαί) D comi*tatores U (in mg- ml 1 imitatores) comitatores B imitatores Ybd inquit mei OBV 12 et otn. EF sicut et habetis V 14 uobis dicebam OBCV 15 crucis om. F 18 qui oni.0 19 quae est ex legeOBV id ost] idem b iubente V 22 mortuus est gratis D 23 est alt. om.0 25 pertinc*t 0 iubare Oml 26 nostrum om. BCEFVd in om.OB sancto] add. qui D )
515

Quamobrem qui secundum iustitiam, quae in lege est, sine fide gratiae Christi uiuit, sicut se apostolus sine querella uixisse commemorat, nullam ueram putandus est habere iustitiam, non quia lex uera et sancta non est, sed quia oboedire uelle litterae iubenti sine uiuificante spiritu dei ueluti ex uiribus liberi arbitrii iustitia uera non est. iustitia uero, secundum quam iustus ex fide uiuit, quoniam per spiritum gratiae homini ex deo est, uera iustitia est. quae licet non inmerito in aliquibus iustis pro huius uitae capacitate perfecta dicitur, parua tamen est ad illam magnam, quam capit aequalitas angelorum. quam qui nondum habebat, et propter illam quae iam inerat perfectum et propter istam quae adhuc deerat inperfectum se esse dicebat. sed plane minor ista iustitia facit meritum, maior illa fit praemium. unde qui istam non sequitur, illam non adsequitur. quocirca post resurrectionem hominis futuram negare iustitiae plenitudinem et putare tantam futuram esse iustitiam in corpore uitae illius, quanta esse potest in corpore mortis huius, dementiae singularis est. non autem illic incipere homines quae hic noluerint dei mandata conplere uerissimum est. erit enim perfectissimae plenitudo iustitiae non tamen hominum mandata sectantium et ad eam plenitudinem proficiendo nitentium, sed in ictu oculi, sicut ipsa futura est resurrectio mortuorum, quoniam illa perfecta magnitudo iustitiae eis qui hic mandata fecerunt praemium dabitur, non et ipsa facienda mandabitur. sed ita dixerim \'mandata fecerunt\', ut ipsa mandata meminerimus pertinere ad orationem, in qua cotidie ueraciter dicunt sancti filii promissionis et: fiat uoluntas tua, et: dimitte nobis debita nostra. [*]( 1 cf. Phil. 3, G G iustitia-noll assequitur] cf. Prosperi Aquit. sent. ex Aug. delib. 315 (LI 4i5 M) cf. Rom. 1, 17 11 cf. Phil. 3, 12. 15 16 cf. Rom. 7, 24 20 cf. I Cor. 15, 52 25 Matth. 6, 10. 12 ) [*](2 gra C iussisse B 3 iustitiam liahere B 5 uelutO 6 est] sit OB uero om. Prosper quum illstns] qua uisC 7 pr. est otn.OB 9 est om.Oml 10 quaemineratO 12 se om.C minor**O(ib; eras-) iustiaO 13 illani non adsequitur] om.O minus habet B 14 quocirca*V futurum C 15 putare tantam ex putaret anima 0 16 esse potest F (s l 1 est) et in corp. B 18 nolueruntO cnim om.D perfectissima OB 21 quoniam—eis om.D 22 haec 0 23 et s. ras. Om2 scd ista dixerit V 24 ut] add. et V ad pon. ante ips 1 OBCEF 25 cottidieO etom.Bb ) [*]( 33* )

516

Cum igitur Pelagiani his atque huiusmodi ueritatis testimoniis et uocibus urgentur, ne negent originale peccatum, ne gratiam dei, qua iustificamur, non gratis, sed secundum merita nostra dari dicant, ne in homine mortali quamlibet sancto et bene agente tantam dicant esse iustitiam, ut ei non sit necessaria etiam post regenerationis lauacrum, donec istam uitam finiat, remissio peccatorum, ergo cum urgentur, ne ista tria dicant et per haec homines qui eis credunt a gratia saluatoris alienent et elatos in superbiam in iudicium diaboli praecipites ire persuadeant, inmittunt aliarum nebulas quaestionum, in quibus eorum apud homines simpliciores siue tardiores sine sanctis litteris minus eruditos inpietas delitiscat. hae sunt nebulae \'de laude creaturae, laude nuptiarum, laude legis, laude liberi arbitrii, laude sanctorum\', quasi quisquam nostrum ista uituperet ac non potius omnia in honorem creatoris et saluatoris debitis laudibus praedicet. sed neque creatura ita uult laudari, ut nolit sanari, et nuptiae quanto magis laudandae sunt, tanto minus eis inputanda est pudenda carnis concupiscentia, quae non est a patre, sed ex mundo est. quam profecto inuenerunt in hominibus nuptiae, non fecerunt, quia et illa in plurimis sine ipsis est et ipsae, si nemo peccasset, sine illa esse potuerunt. et lex sancta et iusta et bona nec ipsa est gratia et nihil ex ea recte fit sine gratia, quia non est data, quae posset uiuificare, sed praeuaricationis causa posita est, ut conuictos concluderet sub peccato et promissio ex fide Iesu Christi daretur credentibus. et liberum arbitrium eaptiuatum non nisi ad peccatum ualet, ad iustitiam uero nisi diuinitus liberatum adiutumque non ualet. ac per hoc et sancti omnes, sine ab illo antiquo Abel usque ad lohannem Baptistam sine ab ipsis apostolis usque [*]( 3 cf. Rom. 3, 24 12 Pelagiani 17 cf. I Ioh. 2,16 20 cf. Rom. 7, 12 21 cf. Gal. 3, 21.19. 22\' ) [*]( 2 urgeanturOBC urgueanturV ne — gratis s.l. Om1 5 sint O 6 regencrationis] resurrectionis CEF 7 ergo cum nrgentur] quia ergo OBCEFr, cj. lin. 1. 2 ne 8.1.0 8 sauatoris Oinl heleuatos C 9 aliarum] add. rerum D 11 dclitiscant F delitescat BCDEFbd haex0 haec C 13 liberii O quasiO (si s.l. m2) itaC istupcret Dml 15 ut] etOml nolit] gaudet∗∗D 17 conpi- scentia D 1sinom.V 19 ipsae si] ipsa e T ipsi D 20 illa] ulla V et bona- gratia om. EF 21 ♦nil***0 nil B 22 possit r conuinctos D 23 con- clauderet C et] lex 0 ex om.OB fidei B )

517
ad hoc tempus et deinceps usque ad terminum saeculi in domino laudandi sunt, non in se ipsis, quia et illorum anteriorum uox est: in domino laudabitur anima mea et istorum posteriorum uox est: gratia dei sum quod sum et ad omnes pertinet: ut qui gloriatur, in domino glorietur et confessio communis est omnium: si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus et ueritas in nobis non est.

Sed quoniam in his quinque rebus quas proposui, in quibus quaerunt latebras et de quibus conectunt calumnias, diuinis documentis produntur atque uincuntur, excogitauerunt Manicheorum destabili nomine inperitos quos potuerint deterrere, ne aduersus eorum peruersissima dogmata aures accommodent ueritati, quia scilicet Manichei quinque istorum tria priora blasphemando condemnant dicentes neque humanam creaturam neque nuptias neque legem a summo et uero deo esse instituta. non autem accipiunt, quod ueritas dicit, a libero arbitrio exordium sumpsisse peccatum et ex illo esse omne uel angeli uel hominis malum, quia mali naturam semper malam et deo coaeternam nimis a deo exorbitantes credere maluerunt. sanctos quoque patriarchas et prophetas quantis possunt exsecrationibus insectantur. ecce unde se putant heretici noui Manicheorum nomine subiecto uim subterfugere ueritatis, sed non subterfugiunt. insequitur quippe illa et simul Manicheos Pelagianosque subuertit. homo enim, dum nascitur, quia bonum aliquid est, in quantum homo est, Manicheum redarguit laudatque creatorem, in quantum uero trahit originale peccatum, Pelagium redarguit et habet necessarium saluatorem. nam et quod sananda dicitur ista natura, utrumque repercutit, quia nec medicina opus haberet, si sana esset — quod est contra Pelagium — nec sanari posset [*]( 3 Ps. 33, 3 4 1 Cor. 15,10 5 1 Cor. 1, 31 6 1 Ioh. 1, 8 15 cf. August. De haeresibus c. 46 (XLII 34 sqq. M) ) [*](1 hoc om.B terminmn s. ras. Om2 4 sum] add. id Od 7 nosmet 0 9 prosui V 10 conuectantF 11 conuincuntur OBEFVbd et cogitauerunt C manichaeorum 0 12 ut (add.m2) inperitosO imperatos Bllll quos om-0 potuerunt BEF ne om.O 14 tria spat. uacuo rel. om.0 blasphemanda CEF 16 a«0 summoO (o s.l. m2) institutamOBEFd 17 a libero) a leuero B cx arb. B peceatum] add. existimantes B et om.OB 22 subiccto Oml obiecto BCEFYbd non om.O 2GtraitF 27all. et om.O quo CEF 29 possit V )

518
omnino, si aeternum atque inmutabile malum esset, quod est contra Manicheum. item quod nuptiis, quas laudamus a domino constitutas, concupiscentiam carnis inputandam esse non dicimus, et contra Pelagianos est, qui eam in laudibus ponunt, et contra Manicheos, qui eam malae alienae naturae tribuunt, cum sit nostrae naturae accidens malum non dei disiunctione separandum, sed dei miseratione sanandum. item quod dicimus legem sanctam et iustam et bonam non iustificandis impiis, sed conuincendis superbis praeuaricationis gratia positam, et contra Manicheos est, quia secundum apostolum laudatur, et contra Pelagianos, quia secundum apostolum nemo ex lege iustificatur et ideo uiuificandis eis quos littera occidit, id est quos lex bona praecipiens praeuaricatione reos facit, spiritus gratiae gratis opitulatur. item quod arbitrium in malo liberum dicimus ad agendum bonum gratia dei esse liberandum, contra Pelagianos est, quod autem dicimus ab illo exortum, quod antea non erat malum, contra Manicheos est. item quod sanctos patriarchas et prophetas debitis in deo laudibus honoramus, aduersum est Manicheis. quod uero et ipsis quamuis iustis et deo placentibus propitiationem domini fuisse dicimus necessariam, aduersum est Pelagianis. utrosque igitur catholica fides sicut et ceteros hereticos aduersarios inuenit, utrosque diuinorum testimoniorum auctoritate et luce ueritatis conuincit.

Addunt sane ad latebrarum suarum nebulas Pelagiani de origine animae non necessariam quaestionem ad hoc, ut res manifestas aliarum rerum obscuritate turbando moliantur latendi locum. aiunt [*]( 7 cf. Rom. 7,12 8 cf. Gal. 3,19 11 cf. Gal. 3,11 cf. II Cor. 3, 6 25 cf. Operis imperf. II 173 (XLV 1218 M): dicunt autem nos animarum traducem confiteri; quod in cuius libris legerint nescio ) [*](1 aeterna C 3 imputandum B 4 in—eam om.B 5 alienae om.D aliae b tribuunt-naturae s.l.O 6 disiunctionemT distinctione D,b (inmg. at disiunctione) 7 et pr. om. CD et iustam om.V 9 gratiae C 10 quiaO (ia t/i ras. m2) B (a ex m) lOapsmO (madd. m2) 11 iustificatus est EF uiuific.] iustificandis Db quos om. 0 12 quod Om2 praeuaricationis D 13 gratiaOjnl arbitrio V arbitrium sui Db malo∗∗V malum CDFb. cf. p. 428,13 14 dicimus] accipimus B 15 quod-est in mg.B exorsum B 17 aduersus D 18 manicheos D quod-pelaianis add Om3 19 dicimus] dni B 20 plagianos in ras. D sicut om.B 22 auctoritatis 0 auctoritas B et mn.OBEF ueritas luce T* ueritntis lucis C ueritatis om.OB 23 ad om.Oml nebula sum r 25 alaru C )

519
enim \'nos animarum traducem cum peccati traduce contueri.\' quod ubi et quando in eorum, qui defendunt aduersus? istos catholicam fidem, uel sermonibus audierint uel litteris legerint nescio, quia etsi inuenio a catholicis de hac re aliquid scriptum, nondum contra istos fuerat ueritatis suscepta defensio neque id agebatur, ut eis responderetur. sed hoc dico tam manifestum esse secundum scripturas sanctas originale peccatum atque hoc dimitti lauacro regenerationis in paruulis tanta fidei catholicae antiquitate atque auctoritate firmatum, tam clara ecclesiae celebritate notissimum, ut quidquid de animae origine cuiuslibet inquisitione uel adfirmatione disseritur, si contra hoc sit, uerum esse non possit. quapropter quisquis uel de anima uel de quacumque re obscura id adstruit, unde hoc quod uerissimum, fundatissimum, notissimum est destruat, siue sit ille filius siue inimicus ecclesiae, aut corrigendus est aut cauendus. sed hic sit huius uoluminis finis, ut aliud habeant quae sequuntur exordium. [*]( 1 nos om.D quam peccati traducem (traduce C) CEF contineri D con- fiteri Opus imperf. 2 et] uclOBV post aduersus 2 liit. eras. T\' 4 inuenio»T7 5 ncquidO necquidB 6 tamen CEF esse ex scse Om2 9 actoritate B clareOBD lOquidT* 12animeC ad**str*uitO astruitBCZ) 13 et funda- tissimum B, om.EF notissimum om.OBEF 15 huiusmodi B finis om. T* 16 quae om.C quod EF secunturO sequetur EF exordium amenO Explicit liber III beati aurelii augustini incipit eiusdem liber IIII feliciter 0 Explic liber Tcius incip liber quirtus D Expl 1 III ic IIII BC Aureli ad papam Brmifaci Incipit liber IIII (lilt. mai.) V )
520

LIBER QVARTVS.

Post haec quae tractauimus quibusque respondimus eadem repetunt quorum redarguimus epistulam, sed diuerso modo. nam prius ea proposuerunt nobis obicientes, quae uelut perperam sentiamus, postea uero quid ipsi sentiant exponentes eadem a contrario reddiderunt addentes duo quaedam quae non dixerant, id est \'baptismum se dicere omnibus aetatibus necessarium\' et \'per Adam mortem ad nos transisse, non crimina\'. quae suo loco et ipsa tractanda sunt. proinde quia superiore libro, quem modo explicauimus, quinque rerum eos obtendere obstacula diximus. in quibus eorum dogmata inimica gratiae dei et catholicae fidei delitiscant, laude scilicet creaturae, laude nuptiarum, laude legis, laude liberi arbitrii, laude sanctorum, commodius esse arbitror onniia quae defendunt, quorum contraria nobis obiciunt, generatim distinguere et quae illorum ad quid istorum quinque pertineant demonstrare, ut dilucidior et breuior ipsa distinctione possit esse nostra responsio.

Laudem creaturae, quod ad genus humanum adtinet, unde nunc quaestio est, his sententiis exsequuntur, \'quod nascentium conditor deus sit filiique hominum opus sint dei et peccatum omne non de natura, sed de uoluntate descendat\'. huic laudi creaturae adplicant, \'quod omnibus aetatibus dicunt esse baptismum necessarium, ut scilicet illa creatura in dei filios adoptetur, non quod aliquid\' ex parentibus trahat, quod sit lauacro regenerationis expiandum\'. [*]( 7. 19. 22 Iulianus ) [*]( 3re*petuntO sed] sub EF 4 pposnerunt C obicientes nobis B quod EF 5 a om.Oml 6 dixerunt F 7 se dicere in spat. uacuo add. Om3 8 trasisse Oml criniinaO (a s. ras. m2) 9 deinde r quae modo EF quemadmodumO lOtendereOml 11 dogmata m2 ex donataO 12 delitescant BDmZEF post scilicet cras. et 0 lauda (e s. a) Om2 bis, item lin, 13 13 commodis V esse ex sese 0, om. V 14 generatis D gradatimF loatO (t ex d, in mg. 1 ad) quid s.l.0m2 16 dilucidior ex dulcior D probabilior D,b (in mg. a} breuior) distinc J tinctfone C 18 ante creaturae uid. eras. in 0 creaturaeO (ae in ras. m2) 19 nunc om.D hi*s 0 exsecuntur CD 21 discendat CV 24 lau. regen. sit D )

521
huic laudi adiungunt et \'quod dominum Chri?tum nulla dicunt macula peccati fuisse respersum, quantum adtinet ad eius infantiam, quia eius carnem ab omni peccati contagione purissimam non excellentia propria et gratia singulari, sed eommunione naturae\' quae omnibus inest infantibus adseuerant. eo pertinet etiam, quod \'de animae origine\' inserunt quaestionem \'sic animae Christi coaequare molientes omnes animas paruulorum, quas uolunt esse similiter nulla peccati macula aspersas\'. propter hoc etiam dicunt \'ex Adam nihil mali transisse per ceteros nisi mortem\'. quae non semper est malum, inquiunt, cum et martyribus sit causa praemiorum et uel bonam uel malam mortem dici faciat non resolutio corporum, quae excitabuntur in omni genere hominum, sed meritorum diuersitas, quae de humana libertate contingit. haec scribunt in hac epistula de laude creaturae.

Nuptias uero secundum scripturas laudant, \'quia dominus in euangelio loquitur: qui fecit ab initio, masculum et feminam fecit eos. et dixit: crescite et multiplicamini et replete terra m\', quamuis. hoc non in eo loco euangelii, sed tamen in lege sit scriptum. addunt etiam: quod ergo deus coniunxit, homo non separet\', quae uerba euangelica agnoscimus.

In laude legis dicunt \'ueterem legem secundum apostolum iustam et sanctam et bonam custodientibus mandata sua ac per fidem iuste uiuentibus? sicut prophetis et patriarchis omnibusque sanctis uitam potuisse conferre perpetuam\'.

In laude liberi arbitrii dicunt \'liberum arbitrium non perisse, cum loquatur dominus per prophetam: si uolueritis et [*]( 1. G. 8. 13 Iuliaiius 15. 22. 26. sqq. Iulianus 16 Matth. 19, 4 17 Gen. 1, 28 20 Matth. 19, 6 22 cf. Rom. 7, 12 27 Esai. 1,19. 20 ) [*](1 et om.B x̅p̅m̅ d̅n̅m̅ DFbd dn̅m̅ n̅r̅m̅ hiesu̅ x̅p̅m̅ E 3 oiunis V peccati om.B 4 singulari*/} cõmunicatione C cõnicatione EF 6 sic] etsi0 et sicEF coacquariV 7 aniinas omnesB animas omnium (mn. omnes)0 8 adain ei cadem B 10 et] in O causa*0 et ut bonam uel inalam EF 11 bonanaF mortem om. EFd dicitO qua B 12 excitabanturO 13 scribuntur FJx ac B 16 ab initiu̅ V17 et pr. om.O 18 non s.l.Om3 D 19 in eo om.OmT ineodemD 22 in laudem V apos 0 (sic per otnnes casus) 23 ac per hocperfidemOB 27 si—edetis om.D )

522
audieritis me, quae bona sunt terrae edetis; si nolueritis et non audieritis me, gladius uos comedet, ac per hoc et gratiam uniuscuiusque bonum propositum adiuuare, non tamen reluctanti studium uirtutis inmittere, quia personarum acceptio non est apud deum\'.

Laude sanctorum sese contegunt dicentes \'baptisma perfecte homines innouare, si quidem apostolus testis sit, qui per lauacrum aquae ecclesiam de gentibus sanctam fieri inmaculatamque testatur; sanctum quoque spiritum mentes bonas in antiquis adiuuisse temporibus dicente propheta ad deum: spiritus tuus bonus deducet me in uiam rectam; omnes quoque prophetas et apostolos uel sanctos tam noui quam ueteris testamenti, quibus deus testimonium perhibet, non in comparatione sceleratorum, sed regula uirtutum iustos fuisse; in futuro autem tempore mercedem esse tam bonorum operum quam malorum; ceterum neminem posse quae hic contempserit illic mandata perficere, quia dixerit apostolus: oportet nos manifestari ante tribunal Christi, ut reportet unusquisque propria corporis, secundum quod gessit, sine bonum siue malum\'.

In his omnibus quicquid dicunt de laude creaturae atque nuptiarum ad hoc referre conantur, ut non sit originale peccatum, quicquid de laude legis et liberi arbitrii, ad hoc, ut gratia non adiuuet nisi meritum ac sic gratia iam non sit gratia quicquid de laude sanctorum, ad hoc, ut uita mortalis in sanctis uideatur non habere peccatum nec sit eis necessarium pro dimittendis debitis suis precari deum.

Ista nefaria dogmata et damnabilia in hac tripertita diuisione quisquis mente catholica exhorret, illius quinquepertitae [*](3 cf. pag. 469, 18 5 cf. Kom. 2,11 6-20 Iulianus 7 cf. Eph. 5, 26. 27 10 Ps. 142,10 17 II Cor. 5,10 24 cf. Rom. 11, 6 ) [*]( 1 editis F 2 me om. Obd 3 commedet F hac F gratia r 4 reluctandi DEFbd 5 quia n e pers. acc.0 (n e s.l.tnl) dnmOB 6 perfectteO 9 adiuuasse B.l.D, CEF 10 dum B 11 deducit r uitam C ante rectam exp. bonam B et apostolos prophetas DEF 13 dns D cõparationemO 15 operumom.V 16 contempsi Oml 17 a̅p̅ο̅s̅ O 22 qtiidquidO 23 libri 0 gratiam B 24 iam om.B iam-gratia B.l.Om2 25 non uideatur habere B 26 eiC 28 nefanda EF et damnabilia dogmataFJ ha.cO tripartita EFbd 29 exorret O quinque peritaeF )

523
latebras insidiasque deuitet atque ita inter utrumque sit cautus, ut sic declinet Manicheum, nc se inclinet in Pelagium rursusque se ita seinngat a Pelagianis, ne coniungat Manicheis, aut si in alterutris iam tenetur, ne sic se a quibuslibet alteris eruat, ut in alteros inruat. uidentur quippe inter se esse contrarii, quoniam quinque illa Manichei uituperando se manifestant, Pelagiani laudando se occultant. quapropter utrosque damnat atque deuitat quisquis secundum regulam catholicae fidei sic in hominibus nascentibus de bona creatura carnis et animae glorificat creatorem — quod non uult Manicheus —, ut tamen propter uitium, quod in eos per peccatum primi hominis pertransiit, fateatur et paruulis necessarium saluatorem — quod non uult Pelagius —; sic discernit malum pudendae concupiscentiae a bonitate nuptiarum, ut neque Manicheis similis unde nascimur culpet neque Pelagi. anis similis unde confundimur laudet; sic legem per Moysen sanctam et iustam et bonam a deo sancto et iusto et bono datam esse defendit — quod contra apostolum negat Manicheus —, ut eam dicat et peccatum ostendere, non tamen tollere et iustitiam iubere, non tamen dare — quod rursus contra apostolum negat Pelagius -; sic asserit liberum arbitrium, ut non ex natura nescio qua semper mala, quae nulla est, sed ex ipso arbitrio coepisse dicat et angeli et hominis malum — quod euertit heresim Manicheam —, nec ideo tamen posse captiuam uoluntatem nisi dei gratia respirare in salubrem libertatem — quod euertit heresim Pelagianam —; sic laudat in deo sanctos homines dei non solum ex manifestato in carne Christo et deinceps, uerum etiam superiorum temporum - quos audent blasphemare Manichei —, ut tamen de ipsis plus credat ipsis confitentibus quam Pelagianis mentientibus. sanctorum enim uox est: sidixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus et ueritas in nobis non est. [*]( 14 cf. Eom. 7,12 27 I Ioh. 1, S ) [*]( 1 debitetOml 2 im pelagium C ita se bd 3 coniungatur EF sese iungat b in om.B 4necV ajadF quibuslicetO inalterisF alteri|seruat V alteri seruatOa c. alteri seruet b 6 manifesta Oml pelaiani—occultant s.l.Om3 8 omibus B 10 pertransit 0 11 et om.B 12 et sic CEF discernatfl pud. conc. malum OBCV 13 neque-culpet om.EF unde-similis om.1\' pelagioF pelagianus E 14 sic per moysen legem EF scm t.l.OmS 15 et a deo BCEFV et all. om. V esset C defendat B 1G dicat] add. apostolus EF _ et om.C 18 asserat B 20 et pr. om.OB homines r . 23 laudet B sco C 24 xpi EF uerulD) utrum B 25 addent V )

524

1 [is ita se habentibus quid prodest nouellis hereticis, inimicis crucis Christi et diuinae obpugnatoribus gratiae, quod a Manicheorum errore sani uidentur et alia sua pestilentia moriuntur? quid eis prodest, quod in laude creaturae dicunt \'deum bonum nascentium conditorem, per quem facta sunt omnia, eiusque opus esse filios hominum\', quos Manichei dicunt opus esse principis tenebrarum, cum inter utrosque uel apud utrosque dei creatura quae est in infantibus pereat? utrique enim nolunt eam Christi carne et sanguine liberari: illi, quia ipsam carnem et sanguinem Christi, tamquam haec omnino in homine uel ex homine non susceperit, destruunt, isti autem, quia nullum malum inesse infantibus asserunt, unde per sacramentum carnis huius et sanguinis liberentur. iacet inter illos in paruulis humana creatura institutione bona, propagatione uitiata, bonis suis confitens optimum conditorem, malis suis quaerens misericordissimum redemptorem, Manicheos habens bonorum suorum uituperatores, Pelagianos habens malorum suorum negatores, utrosque persecutores. et quamuis per infantiam loqui non ualeat, specie tamen tacita et infirmitate abdita impiam uanitatem utrorumque conpellat et illis dicens: \'ab co qui bona creat credite me creari\' et istis dicens: \'ab eo qui me creauit sinite me sanari\'. Manicheus dicit: \'nihil est huius infantis nisi anima bona liberanda, cetera non ad deum bonum, sed ad principem tenebrarum pertinentia respuenda , Pelagianus dicit: \'immo huius infantis nihil est liberandum, quia totum ostendimus saluum\'. ambo mentiuntur, sed iam mitior est carnis solius accusator, quia in uniuersum conuincitur saeuire laudator. sed nec Manicheus humanae animae subuenit blasphemando auctorem totius hominis deum nec Pelagianus humanae infantiae diuinam medicinam subuenire permittit negando originale peccatum. deus ergo miseretur per catholicam fidem, quae utramque redarguendo perniciem infanti subuenit ad salutem, Manicheis [*](1 cf. Phil. 3, 18 4 Iulianus ) [*](2 cruciO 3suaom.B 4 quod] quia D 6 filio Oml principesF 10 susciperitO 11 quiaO (a s.lm2) 13creaturaeO 14conditoreC 16 pelaigianosO 18 speciae V tamen tam B tacite Vml uanitatem in ras. B 19 utrūq. O abeoO 21ni*hilO huiusestO animoO 22 ad alt.om.F pertinent Db 24 sed micior est iam D 25 accusatur EF quia] quam qui Dbd 261audatnry neque Db 2smedicinam] gratiambd negare V 29utraqueOB utranque V 30 infantisO infantibus D )

525
dicens: \'audite apostolum clamantem : nescitis quia corpus uestrum templum est in uobis spiritussancti? et deum bonum creatorem credite et corporum, quia non potest esse templum spiritus sancti opus principis tenebrarum\', Pelagianis dicens: \'in iniquitatibus conceptus est et in peccatis eum mater eius in utero aluit, quem conspicitis paruulum. quid eum tamquam ab omni noxa liberum defendendo non permittitis per indulgentiam liberari ? nemo mundus sorde nec infans cuius est diei unius uita super terram. sinite miserum remissionem accipere peccatorum per eum qui solus nec paruus nec magnus potuit habere peccatum\'.

Quid eis igitur prodest, quod dicunt \'omne peccatum non de natura, sed de uoluntate descendere\' et Manicheis malam naturam dicentibus causam esse peccati huius sententiae ueritate resistere, quando nolentes admittere originale peccatum, cum et ipsum sine dubio de primi hominis uoluntate descendat, faciunt reos paruulos de corpore exire? quid eis prodest \'baptismum omnibus aetatibus necessarium confiteri\', quod Manichei dicunt omni aetati superfluum, cum isti dicant esse in paruulis falsum, quantum ad remissionem adtinet peccatorum? quid eis prodest quod \'carnem Christi\', quam Manichei nullam uel simulatam fuisse contendunt, aduersus eos isti non solum \'ueram, sed et ipsam et animam nulla peccati macula respersam fuisse\' defendunt, cum sic eius infantiae ceteri ah eis coaequentur infantes non inpari puritate, ut et illa non uideatur seruare istorum comparatione propriam sanctitatem et isti ex illa nullam consequantur salutem?

In eo sane quod dicunt \'per Adam mortem ad nos transisse, non crimina\' non habent aduersarios Manicheos, quia nec ipsi [*]( 1 1 Cor. G, 19 5 cf. Ps. 50, 7 8 Iob 14, 4. 5 12 Iuliaiius 17. 20. 27 Iulianus ) [*](2 in uobis est OC in uobis otn.B 3 et—sancti in mg.O crea I dite I) (dite in ras.) et corporum crediteJSF ct om.Dbd 5 in ininiquitatibns0 eum posl utero praeb.D GabluitC quid eum] quidein C 7 omniO (ni s.l.m2) omni*D nox∗a V 9 uita] add. sit D 10 peccatoremOml nec paruum nec magnum EF 12 igitur eis B 13 in maniehaeisO maluC 14 sisterc V 15 amittcre B 18 in omni actate CDEFbd aetatiO (i ex e ml) 19 dicunt V 20 peccatorum attinetO atinet B (a ex u) 21 aduersus-defelldunt in mg. 0 22 et alt. om. BDEFbd 23 eius sic Db siO 23 reseruare CEF compa- rationg C ista 0 )

526
astruunt originale peccatum ex homine primo prius puro et recto corpore ac spiritu et postea per arbitrium liberum deprauato deinceps in omnes cum morte transisse et transire peccatum, sed carnem dicunt ab initio malum corpus de malo corpore et a malo spiritu et cum malo spiritu creatam, animam uero bonam, partem scilicet dei, pro meritis inquinationis suae per cibos et potum, in quibus. antea conligata est, uenire in hominem atque ita per concubitum etiam carnis uinculo conligari. ac per hoc Manichei consentiunt Pelagianis non crimen primi hominis transisse in genus humanum neque per carnem, quam numquam fuisse dicunt bonam, neque per animam, quam perhibent cum meritis inquinamentorum suorum, quibus polluta est ante carnem, uenire in hominis carnem. sed Pelagiani quomodo dicunt \'solam mortem ad nos transisse per Adam?\' si enim propterea morimur, quia ille mortuus est — ille autem mortuus est, quia peccauit -, poenam dicunt transire sine culpa et innocentes paruulos iniusto supplicio puniri trahendo mortem sine meritis mortis. quod de uno solo mediatore dei et hominum homine Christo lesu catholica fides nouit, qui pro nobis mortem, hoc est peccati poenam, sine peccato subire dignatus est. sicut enim solus ideo factus est hominis filius, ut nos per illum dei filii fieremus, ita solus pro nobis suscepit sine malis meritis poenam, ut nos per illum sine bonis meritis consequeremur gratiam, quia, sieut nobis non debebatur aliquid boni ita nec illi aliquid mali. commendans ergo dilectionem suam in eos quibus erat daturus indebitam uitam pati pro eis uoluit indebitam mortem. hanc singularem mediatoris praerogatiuam Pelagiani euacuare [*]( 13 Pelagiani 17 cf. 1 Tim. 2, 5 de uno solo-inuebitlm mortem] cf. Prosperi Aquitani sent. 316(LI 475 M). ) [*]( 1 recto et puro F puero (sic) V 2a Oml deprauato ex depbatoO 3 omneO transisse cmn morte D et trans. pecc. om.D 4 malam (a fin. ex u) B malam (om. corpus) Dbd daeO a s.l.B malo om.EF 6 cibos] liberos V 7 atque ita] add. et B per hominis concubitum B 8 etiam. om.BEFd colligati E hoc] add. carnis D 9 hominis B (ho ex nu) nequefuisse in mg.Om3 11 suorum om.Om1 14pr. illę B 15 sine culpa] in culpaO 16 suplicioO iudicio Db 17 mortis om.1\' quod-solus lin. 19 in mg.0m2 de uno] denuo C 18 quod Prosper mortem om.F id est Prosper pcccatiO (i s. ras. m2) 19 enim] add. potenter B 20 fieremur V pro nobis om.V Prosper 21 sicut Prosper bonis] ullisOfi, om. Prosper 22 gratiam snsciperemus BF consequeremur om. OCEVProsper 23 crgo] autem V 25 Pelagiani»0 )
527
conantur, ut hoc iam non sit in domino singulare, si Adam ita propter culpam mortem passus est debitam, ut paruuli ex illo nullam trahentes culpam mortem patiantur indebitam. quamuis enim bonis conferatur per mortem plurimum boni, unde nonnulli congruenter etiam de bono mortis disputauerunt, tamen et hinc quae praedicanda est nisi misericordia dei, quod in bonos usus conuertitur poena peccati?

Sed haec ideo dicunt isti, dum uolunt ex uerbis apostoli in suum sensum homines detorquere. ubi enim ait apostolus: per unum hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit, ibi uohmt intellegi non peccatum pertransisse, sed mortem. quid est ergo quod sequitur: in quo omnes peccauerunt? aut enim in illo uno homine peccasse omnes dicit apostolus, de quo dixerat: per unum hominem peceatum in trauit in mundum, aut in illo peccato aut certe in morte. non enim mouere debet, quia non dixit \'in qua\', sed i n quo omnes peccauerunt; mors quippe in graeca lingua generis masculini est. quodlibet ergo eligant. aut enim \'in illo homine peccauerunt omnes\' ideo dictum est, quoniam quando ille peccauit, in illo erant onmes; aut in illo peccato peccauerunt omnes, quia generaliter omnium factum est, quod nascentes tracturi erant omnes; aut restat, ut dicant, quod in illa morte peccaucrumt omnes. sed hoc quemadmodum possit intellegi non plane uideo. in peccato enim moriuntur homim\'s, non in morte peccant; nam peccato praecedente mors sequitur, non morte praecedente peccatum. aculeus quippe mortis est peccatu m, id est aculeus, [*]( 9. 13 Rom. 5, 12 27 I Cor. 15, 56 ) [*](1 non tam O non iam B ita om.EF 3 trehentesO 4 per morteni conferatur V 5 pdicandie 0 (a s. j) 6 bono CEF 8 hoc DM uolunt] dicuntD 9 detorqueri D 10 introiuitO 11 in s.l.Om2 homines om.V homines] add. mors OB 12 pertransit b intellegi om. V peccatum transisse ius. F 13 quid 0 (d s. 2. t«2) 14 dicit omnes EFbd 15 hominum Om1 16 Imundum C certe] cerneO 17 mouere—non oni.B 20 et ideo Dbd ideo—omnes om.EF ille om.D 21 alt. in om.O peccatiOmi 22 tracturi erant] traxerantV 23 dicatO peccauerB peccaucn C 24 possit intellegi ins. F 25 homines] omnesDM nam peccati B 26 pcidente utroqiie loco Oml )

528
cuius punctione fit mors, non aculeus, quo pungit mors, sicut uenenum, si bibitur, appellatur poculum mortis, quod eo poculo facta sit mors, non quod morte sit poculum factum aut a morte sit datum. quodsi propterea non potest illis uerbis apostoli peccatum intellegi, in quo omnes peccauerunt, quia in graeco, unde translata est epistula, peccatum feminino genere positum est, restat, ut in illo primo homine peccasse omnes intellegantur, quia in illo fuerunt omnes quando ille peccauit, unde peccatum nascendo trahitur, quod nisi renascendo non soluitur. nam sic et sanctus Hilarius intellexit quod scriptum est: i n. quo omnes peccauerunt; ait enim: in quo, id est Adam omnes peccauerunt. deinde addidit: manifestum in Adam omnes peccasse quasi in massa; ipse enim per peccatum corruptus, omnes quos genuit nati sunt sub peccato. haec scribens Hilarius sine ambiguitate commonuit, quomodo intellegendum esset \'in quo omnes peccauerunt".

Propter quid autem idem apostolus dicit nos per Christum reconciliari deo, nisi propter quod facti fuimus inimici? et hoc quid est nisi peccatum? unde et propheta dicit: peccata uestra separant inter uos et deum. propter hanc igitur separationem mediator est missus, ut tolleret peccatum mundi, per quod separabamur inimici, et reconciliati ex inimicis efficeremur filii. hinc utique apostolus loquebatur, hinc factum est, ut interponeret quod ait per unum hominem intrasse peccatum. haec enim sunt superiora uerba eius: commendat autem, inquit, suam caritatem deus in nobis, quoniam, cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est; multo magis iustificati nunc in sanguine [*]( 9 cf. Ambrosiaster in ep. ad Rom. 5,12 (XVII 92 M) et H. Zimmer, Pela, gius in Irland pig. 119 17 cf. Rom. o, 10 19 Esai. 59, 2 21 cf. Ioh. 1, 29 25 Rom. 5, 8-11 ) [*](1 mors fit 0 quod C pongit B 2 cum uenenum bibitur B si] cum s.l. Oml 3 a s.l.Oml 4 apostolis C 8 peccatum om.Oml 9 sic e*tO et sic Did hylarius C 10 aitj aut V 11 in adam DM 12 manifestum estEF Ambrosiaster in s.l.Oml 13 quasij quiaO corruptus∗O corruptus e̅ B 16 essct om.O, in ras. D 17 idem om.D 18 quod s.l.Om2 \' sumus C et— unde om.OmZ 19 peccataO (a fin. ins. m2) 20 igitur] ergo M 22 post inimicis eras. etO 25 eius uerba superiora B autcm] eniinO deus suam caritatemOB 27 essemus peccatores D 28 nunc om.1\' )

529
ipsius salui erimus ab ira per ipsum. si enim, cum inimici essemus, reconciliati sumus deo per mortem filii eius, multo magis reconciliati salui erimus in uita ipsius, non solum autem, sed et gloriantes in deo per dominum nostrum Iesum Christum, per quem et nunc reconciliationem accepimus deinde subiungit: propterhoc sicut per unum hominem peccatum in hunc mundum intrauit et per peceatum mors et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes p e peccauerunt. quid tergiuersantur Pelagiani ? si omnibus necessaria est reconciliatio per Christum, per omnes transiit peccatum, quo inimici fuimus, ut reconciliari opus haberemus. haec reconciliatio est in lauacro regenerationis et Christi carne et sanguine, sine quo nec paruuli possunt habere uitam in semet ipsis. sicut enim fuit unus ad mortem propter peccatum, sic est unus ad uitam propter iustitiam, quia, sicut in Adam omnes moriuntur, si in Christo omnes uiuificabuntur et : sicut per unius delictum in omnes homines ad condemnationem ita et per unius iustificationem in omnes homines ad ius tificationem uitae quis aduersus haec apostolica uerba tanta duritia nefandae inpietatis obsurduit, ut his auditis mortem sine peccato in nos per Adam transisse contendat, nisi obpugnatores gratiae dei, inimici crucis Christi, quorum finis est interitus, si in hac obstinatione durauerint? uerum haec dixisse sufficiat propter eorum illam uersutiam serpentinam, qua uolunt mentes corrumpere simplices et auertere a catholicae fidei castitate ueluti laude creaturae.

Porro autem de laude nuptiarum quid eis prodest, quod aduersus Manicheos, qui nuptias non deo uero et bono adsignant, [*](7 Rom. 5, 12 17 I Cor. 15, 22 18 Rom. o, 18 24 cf. Phil. 3, 18 25 Phil. 3, 19 ) [*]( 1 ipsius] eius EF 5 gloriamur OZ3 per iesum christum dom. nostrum DEVbd 8 hune om.F 10 homines om.V 11 ergo uorsantur B ergo aduer- santurO 13 opus reconciliari DEFbd 15 uitam liabere D semet∗∗ipsisO 16 est] et CDEF 17 sic] ita et Dbd 18 et] ut 0 20 iustitiam 0 25 est om.Om1 hocO obscurationeC 27 quia V uoluut—simpliccs] conantur deciperesupplicesZJ 2screa*turaeO 29 propdestO 30 nuptias om.D ) [*]( LX August. VIII pars I. Vrba et Zycha. ) [*]( 34 )

530
sed principi tenebrarum, isti uerbis uerae pietatis obsistunt dicentes \'quia dominus in euangelio loquitur: qui fecit ab initio, masculum et feminam fecit e o s. et dixit: crescite et multiplicamini et replete terram. quod ergo deusconiunxit, homo non separet\'? quid eis hoc prodest per ucrum seducere ad falsum ? hoc enim dicunt, ut ab omni noxa liberi nasci credantur infantes ac sic non eis opus sit deo reconciliari per Christum non habentibus ullum originale peccatum, propter quod reconciliatio necessaria est omnibus per unum, qui sine peccato uenit in mundum, sicut omnium factae inimicitiae sunt per unum, per quem peccatum intrauit in mundum. quod catholice creditur pro saluanda natura hominum salua laude nuptiarum, quia nuptiarum laus est iusta copulatio sexuum, non iniqua defensio uitiorum. ac per hoc cum isti laudando nuptias a Manicheis homines ad se ipsos uolunt traducere, mutare illis morbum cupiunt, non sanare.

Rursus in laude legis quid cis prodest, quod contra Manicheos ucrum dicunt, quando ex hoc ad illud uolunt ducere, quod falsum contra catholicos sentiunt? dicunt enim: legem etiam ueterem secundum apostolum iustam et sanctam et bonam fatemur, quae custodientibus mandata sua ac per fidem iuste uiuentibus sicut prophetis et patriarchis omnibusque sanctis uitam potuit conferre perpetuam. quibus uerbis callidissime positis legem contra gratiam laudant. neque enim lex illa quamuis sancta et iusta et bona omnibus illis hominibus dei, sed fides, quae in Christo est, uitam potuit conferre perpetuam. haec enim fides per dilectionem operatur, non secundum [*]( 2 Iulianus, cf. p. 521,15 Matth. 19, 4 3 Gen. 1, 28 4 Matth. 19, 6 7 cf. Rom. 5,10 19 Iulianus 20 cf. Rom. 7,12 25 cf. Gil. 3, 26 26 cf. Gal. 5, 6 ) [*](listisOB obstituunt OD 3 et masculum Tr dicit EFbd 5 dnsO 6 falsum] fallaces decipulas B hoc—dicunt om.B enim] e 0 ab om.O 7 nasci credantur] nascanturTT sic] si B deo om.b 10 imundum C omnium] enim 6 inimicitiae factae Db 11 catholicaeT" 12 hominisF salua laude] saluandaO saluande B 13 iusta 0 (s s. ras.) copolatio TT sexuum sqq. inc. fol. 144° r, cf. Praef. iniqua in ras.B 14 ac] at BEFbd hai C a s.l,Om2 17 quo contra 0 1suer*umO nolunt dicere Tr 20 bonain et sanctam0 22 ct om.CEF 24 iusta et sancta OBbd )

531
litteram quae occidit, sed secundum spiritum qui uiuificat; ad quam dei gratiam lex de praeuaricatione terrendo tamquam paedagogus perducit, ut sic conferatur homini, quod conferre ipsa non potuit. istis namque uerbis eorum, quibus dicunt \'legem prophetis et patriarchis omnibusque sanctis mandata eius seruantibus uitam potuisse conferre perpetuam\', respondet apostolus: si per legem iustitia, ergo Christus gratis mortuus est. si ex lege hereditas, iam non ex promissione. sihi qui per legem heredes sunt, exinanita est fides et euacuata est promissio. quiaauteminlegenemo iustificatur apud deum, manifestum est, quia iustus ex fide uiuit; lex autem non est exfide, sedqui fecerit ea uiuet in illis. quod ex lege testimonium commemoratum ab apostolo aut propter uitam temporalem intellegitur, propter cuius amittendae timorem faciebant homines legis opera, non ex fide, quia transgressores legis eadem lege a populo iubebantur occidi, aut, si altius intellegendum est propter uitam aeternam scriptum esse: qui fecerit e a, uiuet in illis, ideo sic expressum est legis imperium, ut infirmitas hominis in se ipsa deficiens ad facienda quae lex imperat de gratia dei potius ex fide quaereret adiutorium, cuius misericordia etiam fides ipsa donatur. ita quippe habetur fides, sicut unicuique deus partitus est mensuram fidei. si enim non a se ipsis habent, sed accipiunt homines spiritum uirtutis et caritatis et continentiae — unde dicit idem ipse doctor gentium: non enim accepimus spiritum timoris, sed uirtutis et caritatis et continentiae —,profecto accipitur etiam [*]( 1 cf. II Cor. 3, 6 2 cf. Gal. 3, 24 4 Iulianus G Gal. 2, 21 7 Gal. 3, 18 8 Rom. 4, 14 10 Gal. 3, 11. 12 18 Leu. 18, 5 22 Rom. 12, 3 25 II Tim. 1, 17 ) [*](2 gratiamBa.c. pedagogus V 3 confcrriO ferreB 4 uerbisj uersutiisO CperpetuuC respondit I 7 iustia V iustitiam D ergo mn.D 8 lege 0 (ge s.l.m3) ex] e 0om.F 9 et orn.Oml 10 upromissio D 11 aputT 13 ea om.Oml uiuit r quod—p. 532, 2 fidei om.EF 14 cumemoratum aut om. bd 15 amitiende 0 amittenda beati spem iu;titiam faciebant B legis opera om.B 16 opera—legis bis pon. V quia] (piae Db 17 iubebat D 19 si 0 20 lex om. D di. r (s eras.) 21 querereO misericordiae0 22 post quippe tres litl. eras. r 23 est otn.0 24 homines om.Om1 ) [*]( 34* )
532
spiritus fidei, de quo dicit: habentes autem eundem spiritum fidei. uerum ergo dicit lex: quifeceritea, uiuet in cis. sed ut faciat ea et uiuat in eis, non lex quae hoc imperat, sed fides est necessaria, quae hoc impetrat. quae tamen fides, ut haec accipere mereatur, ipsa gratis datur.

Nusquam autem isti inimici gratiae ad eandem gratiam uehementius obpugnandam occultiores moliuntur insidias, quam ubi legem laudant, quae sine dubitatione laudanda est. legem quippe diuersis locutionum modis et uarietate uerborum in omnibus disputationibus suis uolunt intellegi gratiam, ut scilicet a domino deo adiutorium cognitionis habeamus, quo ea quae facienda sunt nouerimus, non inspirationem dilectionis, ut cognita sancto amore faciamus, quae proprie gratia est. nam scientia legis sine caritate inflat, non aedificat secundum eundem apostolum apertissime dicentem : scientia inflat, caritas uero aedificat. quae sententia similis est ei, qua dictum est: littera occidit, spiritus autem uiuificat. quale est enim scientia inflat, tale est littera occidit et quale est caritas aedificat, tale est spiritus uiuificat, quia caritas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, quidatus est nobis. cognitio itaque legis? facit superbum praeuaricatorem, per donum autem caritatis delectat legis esse factorem. non ergo legem euacuamus per fidem, sed legem statuimus, quae terrendo ducit ad fidem. ideo quippe lex iram operatur, ut territo atque conuerso ad iustitiam legis inplendam dei misericordia gratiam largiatur per Iesum Christum dominum nostrum, qui e?t dei sapientia, de quascriptum est: lege met misericor diam in lingua [*]( 1 II Cor. 4, 13 2 Leu. 18, 5 8 cf. De gratia Christi 7, 8—9,10. 41,45 (CSEL XLII 131-133. 158) 15 I Cor. 8, 1 16 II Cor. 3, 6 19 Rom. 5, 5 24 Rom. 3, 31 25 cf. Rom. 4,15 27 cf. I Cor. 1, 30 28 Prou. 3, 16 ) [*]( 1 dicit aps 0 2 eam I* 3 eis] illis Dbd sed-eis B. Z. Om3; sed- imperat om.CE et] ut V non fuit lex quae hoc imperat sed fides; quae tamen fides at haec faciat sqq. F hoc om.V 4 impeiatOml 5 ipsa om.V 6 autem om.F squippeZ)m7 9 loquutionum0 12 inspirationeOBV 13proprialr 14 aplm s. exp. spm D 16 sentencia in ras. B 17 autem onul inflat scientia D 18 littera—acdificat] caritas aedificat et quale e caritas §dificat 0 19 qua Oml 24 euacuamus legem D set B (s add. m2) 25 fidem] uitam 0 2G inplendo 1* implcndum B misericordia∗O misericordiam Db gratia Db )

533
portat, legem, qua terreat, misericordiam, qua subueniat, legem per seruum, misericordiam per se ipsum, legem tamquam in baculo, quem mi!\'it Heliseus ad filium uiduae suscitandum et non resurrexit � si enim data esset lex, quae posset uiuificare, omnino ex lege esset iustitia —,misericordiam uero tamquam in ipso Heliseo, qui figuram Christi gerens mortuo uiuificando magni sacramenti uelut noui testamenti significatione coniunctus est.

Item quod aduersus Manicheos laudant liberum arbitrium adhibentes propheticum testimonium: si uolueritis et audieritis me, quae bona sunt terrae edetis; si autem nolueritis et non audieritis me, gladius uos consumet, quid eis hoc prodest? quando quidem non tam contra Manicheos defendunt quam contra catholicos extollunt liberum arbitrium. sic enim nolunt intellegi quod dictum est: s i uolueritis et audieritis me, tamquam in ipsa praecedente uoluntate sit consequentis meritum gratiae ac sic gratia iam non sit gratia, quae non est gratuita, cum redditur debita. si autem sic intellegerent quod dictum est: si uolueritis, ut etiam ipsam bonam uoluntatem illum praeparare confiterentur, de quo scriptum est: praeparatur uoluntasad domino, tamquam catholici uterentur hoc testimonio et non solum heresim ueterem Manicheorum uincerent, sed nouam Pelagianorum non conderent.

Quid eis prodest, quod in laude ipsius liberi arbitrii \'gratiam\' dicunt \'adiuuare uniuscuiusque bonum propositum' ? hoc sine scrupulo acciperetur catholicE dictum, si non in bono proposito meritum ponerent, cui merito iam merces secundum debitum, non secundum [*]( 2 cf. IV Rcgn. 4,29-35 4 Gal. 3, 21 10 Esai. 1, 19. 20, cf. 521, 20 17 cf Roni. 11, 6 21 Prou 8, 35 24 Iulianus ) [*]( 3 lielisQusO surrexit D 4 data cst lex D possit uiuicare T* 5 ex lege om.Bml est Oml esse V iustiaO 6 helyseoO 7 magni∗sacramenti∗O 9 manichaeosO 11 torre Om1 ante edetis ras. 4 litt. in O comedetis Db 12 nol. autom D non omT 13 uos consumet in ras. Ont3 tamC 151iberum- uolunt s.l.Om3 ; liberum arbitrium in mg. B 17 sit s.i.Om.3 sic] si B gratia. iam V 19 ipsam s.l.Om3 20 bonam bis pon.D 21 uo*luntas eiusO 22 hcresim] add. ut r manichaeorumO 23 polaianorumO non conderent] contererent Db 25 crospulo B 27 ponerent om OB debitum] meritum CD )

534
gratiam redderetur, sed intellegerent et confiterentur etiam ipsum bonum propositum, quod consequens adiuuat gratia, non esse potuisse in homine, si non praecederet gratia. quomodo enim est hominis bonum propositum sine miserante prius domino, cum ipsa sit bona uoluntas, quae praeparatur a domino? quod autem cum dixissent \'gratiam quoque adiuuare uniuscuiusque bonum propositum\', mox addiderunt \'non tamen reluctanti studium uirtutis inmittere\', posset bene intellegi, si non ab istis, quorum sensus notus est, diceretur. reluctanti enim prius auditus diuinae uocationis ipsa dei gratia procuratur ac deinde in illo iam non reluctante studium uirtutis accenditur. uerum tamen in omnibus quae quisque agit secundum deum, misericordia eius praeuenit eum, quod isti nolunt, quia non esse catholici, sed Pelagiani uolunt. multum enim delectat impietatem superbam, ut etiam id quod cogitur confiteri a domino datum non sibi donatum uideatur esse, sed redditum, ut scilicet filii perditionis, non promissionis ipsi credantur se bonos fecisse et deus iam bonis a se ipsis effectis pro isto eorum opere debitum praemium reddidisse.

Ita namque illis tumor ipse aures? cordis obstruxit, ut non audiant: quid enim habes quod non accepisti? non audiant: sine me nihil potestis facere, non audiant: caritas ex deo est, non audiant: deus partitus est mensuram fidei, non audiant: spiritus ubi uult spirat et: qui spiritu dei aguntur, hi filii sunt dei, non audiant: nemo potest uenire ad me, nisi fueritei datum apatremeo, non audiant quod Hesdras scribit: benedictus est dominus patrum nostrorum, [*](5 cf. Prou. 8, 35 6 cf. pag. 522, 3 12 cf. Ps. 58, 11 20 I Cor. 4,7 21 Ioh. 15, 5 22 I Ioh. 4, 7 Rom. 12, 3 23 Ioh. 3, 8 24 Rom. 8,14 25 Ioh. 6, 66 27 I Esd. 8, 25 ) [*](2 adinuet F 3 in s.l.Om2 5 d5 V 6 propositum bonum DEFbd 7 rehictanti*0 8 bene s-f. Om3 9 aditus s.l.D. b 10 drinde] dein B in om.O studium] sps Db 11 ueruntamen D quae] se C 12 dum EF praeueniet 0 eum s.l.Om3 14 id] hic CD hoc EF 15 sed in ras. B rediditumZ) 16 credantO 17 iam om.O 20 enim om.D 22 caritas- audiant om. OB partitur et mensuram Tr 24 qui. 0 hiow. OhiiD 25 potes V pcsi nisi eras. pater 0 26 hesdra BV hestra C esdra EF esdras Dd scripsitO 27 nrmO )

535
qui haec deditin cor regis, clarificare domum suam, quae est in Hierusalem, non audiant quod per Hieremiam dominus dicit: et timorem meum dabo in cor eorum, ut a me non recedant, et uisitabo eos, ut bonos eos facia m, maximeque illud per Ezechiel prophetam, ubi prorsus deus ostendit nullis se hominum bonis meritis prouocari, ut eos bonos faciat, id est oboedientes mandatis suis, sed potius haec eis se retribuere bona pro malis propter se ipsum hoc faciendo, non propter illos. ait enim: haec dicit dominus: ego facio non propter uos, domus Israhel, sed propter nomen meum sanctum, quod profanastis in gentibus, quo intrastis illuc. et sanctificabo nomen meum magnum, quod profanatum est ingentibus et profanastisin medio eorum, et scient gentes quia ego sum dominus, dicit Adonai dominus, cum sanctificatus fuero in uobis ante oculos eorum. et accipiam uos de gentibus et congregabo uos ex omnibus terris et inducam uos in terram uestram. et aspergam super uos aquam mundam et mundabimini ab omnibus inmunditiis uestris, et mundabo uos et dabo uobis cor nouum et spiritum nouum dabo in uobis; et auferetur cor lapideum de carne uestra, et dabo uobis cor carneum. et spiritum meum dabo in uobis et faciam, ut in iustificationibus meis ambuletis et iudicia meaobseruetisetfaciatis. et post aliquanta per eundem ipsum prophetam: non propter ubs, inquit, ego facio, dicit dominus deus, notum erit uobis. [*](3 Hier. 32, 40. 41 9 Ezech. 36, 22—27 28 Ezeeh. 36, 32-38 ) [*](1 qui. V hocM indomumF 3 hieremian OBD dicit dominus DEFbd 5 maxime B ezechielumO hiezechiele C iezechielem D 6 (leus om. V se in ras. B 8 eis om.F se om.D 9 ipsum om.F alt. hoc C dicit oin.V 10 dominus deus CDEFbd non propter uos om.OCDEFVb 12 quodO quę B iliac B 15 scientgentesO (tgen s.l.m2) quia] qmO 16 adonaiO (i s. ras. mS) adquay BD 19aspargamr 20 mundamini V 21 inquinamentis Db et mun- dabo uosom.OB 23dauoOmI in uosB auferam B,D in ras. 25 dabo s. ras. m30 26 inditia B 29 deus om.O notum—deus om.V erit) sitb cflfundimini B confundamini C )
536
confundimini et erubescite de uiis uestris, domus Israhel. haec dicit dominus deus: in die quo mundabo uos ex omnibus iniquitatibus uestris, et constituam ciuitates et aedificabuntur deserta et terra exterminata operabitur, pro eo quod exterminata est ante oculos omnis praetereuntis, et dicent: terra illa exterminata facta est sicut hortus uoluptatis, et ciuitates desertae et exterminatae et effossae munitae sed erunt, et scientgentes quaecumquerelictae fuerint in circuitu ucstro, quia ego dominus aedificaui destructas, plantaui exterminatas; ego locutus sum et feci. haec dicit dominus: adhuc hoc inquirar domui Israhel ut faciam eis, multiplicabo eos sicut oues homines, sicut oues sanctas, sicut oues Hierusalem in diebus festis eius; sic erunt ciuitates illae desolatae plenae ouium hominum, et scient quia ego dominus.