Cum itaque iusti omnes et antiquiores et apostoli ex fide uixerint recta, quae est in Christo Iesu domino nostro, moresque tam sanctos cum fide habuerint, ut licet non tam perfectae uirtutis in hac uita esse potuerint, quam post hanc uitam futura est, tamen quidquid peccati ex humana infirmitate subreperet, pietate ipsius fidei continuo deleretur- unde fieri potest, ut in conparatione iniquorum, quos damnaturus est deus, iustos eos fuisse dicendum sit, cum per piam fidem tam in contrarium ab illis impiis sint remoti, ut clamet apostolus: quae pars fideli cum infideli?—, sed uidelicet noui heretei Pelagiani religiosi amatores et laudatores uidentur sibi esse sanctorum, si non audeant dicere inperfectae illos fuisse uirtutis, cum hoc confiteatur uas electionis, qui considerans ubi adhuc [*](8 cf. Gal. 5, G 9cf. Rom. 1,17 10 Rom. 14, 23 27 II Cor. G, 15 30 cf. Act. 9,15 )[*](def. B) [*](1 est om. O 2 excusatF bonis 0m.O 3 laudat deum D tribuens ex rctribuensO 4 directionem EF 5 consortio V 7 saluit V enim estEFbd lOpeccatumfl lletom.V 12differentiaV 13 coniugatur C 15omnino nonsitDft 16si om.D 17 sed] si b 19itxl\' ct antiquiores bispon. D ppliC 20 lIixerint 0 (i fin. ex u) 22 posl fjuam add. quae EFd post hanc uitam quae Db ante tamen eras. cflO 23 subreperet exsubriperetO subrepserit Db fidei om.F 24 deleturO 27 infideleO 28 pelagiani noui heretici EFd religionisZ)6 )
504
esset et quia corpus, quod corrumpitur, adgrauat animam: non quia iam acceperim, ait, aut iam perfectus sim, fratres, ego me ipsum non arbitror ad prehendisse. et paulo post tamen, qui se negauerat esse perfectum: quotquot ergo perfecti, inquit, hoc sapiamus, ut ostenderet secundum istius uitae modum esse quandam perfectionem eique perfectioni hoc quoque deputari, si se quisque nouerit nondum esse perfectum. quid enim excellentius in ueteri populo sacerdotibus sanctis? et tamen eis praecepit deus sacrificium pro suis primitus offerre peccatis. et quid sanctius in nouo populo apostolis? et tamen praecepit eis dominus in oratione dicere: dimitte nobis debitanostra. omnium igitur piorum sub hoc onere corruptibilis carnis et in istius uitae infirmitate gementium spes una est, quod aduocatum habemus apud patrem Iesum Christum iustum; et ipse est exoratio peccatorum nostrorum.
Istum aduocatum non habent illi, qui sunt a iustis — etiamsi sola ista esset differentia — in contrarium longeque discreti. quem iustum aduocatum absit ut dicamus, sicut ipsi calumniantur, \'carnis necessitate mentitum\', sed dicimus eum in similitudine carnis peccati de peccato damnasse peccatum. quod fortasse isti non intellegentes et calumniandi cupiditate caecati quam diuersis modis peccati nomen in scripturis sanctis poni soleat ignorantes peccatum Christi adfirmare nos iactant. dicimus itaque Christum et nullum habuisse peccatum in anima nec in carne et suscipiendo carnem in similitudine carnis peccati de peccato damnasse peccatum. quod subobscure ab apostolo dictum duobus modis soluitur: siue [*]( 1 cf. Sap. 9.15 Phil. 3,12. 13 5 Phil. 3,15 9 cf. Leu. 9, 7. 16, 6 11 Matth. 6, 12 14 I Ioh. 2,1. 2 20 Iulianus cf. Rom. 8, 3 ) [*](def. B) [*]( lquiajquodO 3 ipsum om 0 5quodquott squid enim perfectius quidue excellentius EFd uetere r 9 et—apostolisc om. EF pcipit OmlD primitus pro suisEFbd 10 et] ueW s* anctius O (cm2s.l.) 11 psipitOmJC 12 priorumOV * onere V onere ex honore Cm 1 corruptiuilisO 14 ad patrem CEFd 16 nostrum b 17 istum ] iustum EFd sint r 19 aduocatum—mentitum om.V ipsi] isti CD 20 mentitum 0 (t fin.s.l.) similitudinem EFV 22 isti] ipsi r calumpni E cupiditatea0 23 ignorantes hoc dicunt: Quomodo enim perfectae est iustitiae qui esurit et sitit iustitiam ? Si magnus (magnaF) est cum ab illo (pag. 506, 24) ceterisom.EF 25animamV 26similitudineOV 27 subobscuro O subobsture C )
505
quia rerum similitudines solent earum rerum nominibus nuncupari, quarum similes sunt, ut ipsam similitudinem carnis peccati uoluisse intellegatur apostolus appellare peccatum, siue quia sacrificia pro peccatis peccata appellabantur in lege, quae omnia figurae fuerunt carnis Christi, quod est uerum et unicum sacrificium pro peccatis non solum his, quae uniuersa in baptismate diluuntur, uerum etiam his, quae post ex huius uitae infirmitate subrepunt. propter quae cotidie uniuersa in oratione ad deum clamat ecclesia: dimitte nobis debita nostra, et dimittuntur nobis per singulare sacrificium pro peccatis, quod apostolus secundum legem loquens non dubitauit appellare peccatum. unde est etiam illud eius multo euidentius nec aliquo biuio cuiusquam ambiguitatis incertum: o bsecramus pro Christo reconciliari deo. \'eum qui non nouerat peccatum pro nobis peccatum fecit, ut nos simus iustitia dei in ipso. nam quod superius commemoraui: de peccato damnauit peccatum, quia non dictum est \'de peccato suo\', potest quispiam sic intellegere, ut dicat eum de peccato Iudaeorum damnasse peccatum, quia de peccato eorum, qui eum crucifixerunt, factum est sanguinem suum in remissionem funderet peccatorum; hoc uero, ubi dicitur deus ipsum Christum, qui non nouerat peccatum, fecisse peccatum, non mihi conuenientius uidetur intellegi quam Christum factum sacrificium pro peccatis et ob hoc appellatum esse peccatum.
Quis autem ferat eos obicere nobis, \'quod post resurrectionem tales processus futuros esse dicamus, ut ibi incipiant homines quae hic noluerint dei mandata complere\', quoniam dicimus ibi omnino nullum futurum esse peccatum nec cum aliqua peccati cupiditate conflictum, tamquam ipsi audeant hoc negare? sapientiam quoque et cognitionem dei tunc perfici in nobis et in domino tantam exultationem, ut ea sit plena et uera securitas, [*]( 3 cf. August. in Hept. IV 31 (CSEL XXVIII 339. 30) 8 Matth. G, 12 12 II Cor. 5, 20.21 16 Rom. 8,3 25 Iulianns ) [*](def. BEF) [*]( 2 quarum similitudinesO 4figUr§ bispon. D scottidieO in orationeom.F 12 alico V biuio] dubio 0 16 commcmorauit OC 18 iudeorum r 19 quia bispon.D 21 uero] uerbo Db pecc. fecisse peccatum nonmihiO 25 nobis om.C 26 futurus V 27uoluerint V cople**re O 28 peccati r (i s. eras. a) 29 copiditateV 30 cognitiouen 0 perficit V (om. in) 31 tautum V secnritas] felicitasO )
506
quis negabit, nisi tam sit auersus a uero, ut ob hoc ad eam peruenire non possit ? uerum.haec non erunt in praeceptis, sed in eorum quae hic obseruanda sunt praemio praeceptorum. quorum quidem praeceptorum contemptus illuc non perducit ad praemium, sed hic studium praecepta seruandi gratia dei tribuit. quae si quid etiam in eis praeceptis minus seruatur, ignoscit, propter quod orando dicimus et: fiat uoluntas tua, et: dimitte nobis debita nostra. hic ergo praeceptum est, ut non peccemus, ibi praemium non posse peccare; hic praeceptum est, ut desideriis peccati non oboediamus, ibi praemium, ut desideria peccati non habeamus; hic praeceptum est: intellegite ergo qui insipientes estis in populo et stulti aliquando sapite, ibi praemium est plena sapientia et perfecta cognitio — uidemus enim nunc per speculum in aenigma te, ait apostolus, tunc autem facie ad faciem. nunc co ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum —•;hicpraeceptum est: exultate deo adiutori nostro, et: exultate, iusti, in domino, ibi praemium est exultare perfecto et ineffabili gaudio; postremo in praecepto positum est: beati quiesuriuntetsitiuntiustitiam, in praemio autem: quoniam ipsi saturabuntur. unde, quaeso, saturabuntur, nisi quod esuriunt et sitiunt? quis igitur ita non solum a diuino, sed a sensu quoque abhorret humano, qui dicat in homine tantam esse posse iustitiam, cum ab illo esuritur et sititur, quanta erit, cum ex illa saturabitur? quando autem esurimus sitimusque iustitiam, si fides Christi uigilat in nobis, quid nos nisi Christum esurire ac sitire credendum est? qui factus est nobis sapientia a deo et iustitia et sanctificatio et redemptio, u t, quemadmodum scriptum e s t, qui gloriatur,
[*]( 7 Matth. 6,10. 12 9 ef. Rom. 6,12 11 Ps. 93,8 13 I Cor. 13,12 17 Ps. 80, 2 Ps. 32, 1 19 Matth. 5, 6 27 I Cor. 1, 30. 31 ) [*](def. BEF) [*](1 negauit OV auersus sit bd aeuersus 0 pertinere 0 4 illucO (c ex d) illud CD illo bd 5 quid] quidem 0 9 non] esse non 0 peccatis V llhichicO 12 praemium estom.V 14 enigmateO tunc] nunc C 15 faciewV nunc] add. autemO ex parte] ex purgate C 18 praemium] praeceptum V perfecto ex profect-o0 23 as.enso V (c eras.) homine*O hominem V tantuOmi 24 a uoce cum inc. EF 25 ex s-l. 0 esurimus autem b autem om. D esurimus et D et sitimus EF 26 si om.O 27 est om. V a nobis C ) 507
in domino glorietur. et quia modo in eum non uidentes credimus, ideo sitimus esurimusque iustitiam. quamdiu enim sumus in corpore, peregrinamur a domino; per fidem enim ambulamus, non per speciem, quem cum uiderimus peruenientes utique ad speciem, exultabimus gaudio inenarrabili et tunc iustitia saturabimur, quia nunc ei desiderio pio dicimus: saturabor, cum manifestabitur gloria tua.
Quam uero est non dico inpudens, sed insana superbia nondum esse aequales angelis dei et putare se iam posse habere iustitiam aequalem angelis dei nec intueri tam magnum et sanctum uirum, qui utique ipsam iustitiae perfectionem esuriebat atque sitiebat, quando magnitudine reuelationum nolebat extolli; nec tamen, ut non extolleretur, arbitrio suo uoluntatique commissus est, sed accepit stimulum carnis, angelum satanae, qui cum colaphizaret. propter quod ter dominum rogauit, ut discederet ab eo, et dixit ei dominus: sufficittibi gratia mea; nam uirtus in infirmitate perficitur. quae uirtus, nisi ad quam pertinet non extolli? et quis dubitat hoc ad iustitiam pertinere? huius igitur iustitiae perfectione sunt praediti angeli dei, qui semper uident faciem patris ac per hoc totius trinitatis, quia per filium uident in spiritu sancto. nihil est autem ista reuelatione sublimius; nec tamen angelorum quisquam illa contemplatione laetantium necessarium habet angelum satanae, a quo colaphizetur, ne illum tanta magnitudo reuelationis extollat. hanc perfectionem uirtutis utique nondum habebat apostolus Paulus, nondum aequalis angelis dei, sed inerat illi extollendi se infirmitas, quae per angelum etiam satanae fuerat conprimenda, ne reuelationum magnitudine extolleretur. quamquam itaque ipsum satanam elatio prima deiecerit,. [*]( 2 II Cor. 5, G. 7 5 cf. I Petr. 1, 8 7 Ps. 16,15 12 cf. II Cor. 12, 7. 8 16IICor. 12, 9 19 cf. Matth. 18, 10 ) [*](def. B) [*]( 2 sit. et esurimus D quandiu 0 4 inuenerinius D,b (in mg. al uiderimus) 5 exultauimusOmIV 6 ei] ex V (x in ras. m2) pio desiderio EFd ex desiderioft 7 cum] duO manifcstatur C 10 sanctum] spalc D,b (m mg. al scm) 12noluitfr 13 non om.EF commissum estCEF 14 accipitO colafizetO 15 dominum ter DEFbd ut] etC descederet V 16 dixitque (oni. ct) EFd dominus om.D uoce gratia inc- B 17 nisi om.D 19 perfectione bis pon. D praedictiO 20fideliumB 21 ni*hilO 23 a om. V 24 multitudo D peifectionem ex profectionem 0 25 alt. nOli D equalis erat equalis dei B 27 reualationum B 28 satannaO (na s.l.m2) satanan V )
508
tamen summus ille medicus, qui bene uti nouit etiam malis, de angelo satanae adhibuit contra elationis uitium salubre quamuis molestum medicamentum, sicut fieri consueuit antidotum etiam de serpentibus contra uenena serpentum. quid est ergo: sufficit tibi gratia mea, nisi ne deficiendo succumbas sub colapho angeli satanae ? et quid est: uirtus in infirmitate perficitur, nisi quia in isto loco infirmitatis hactenus perfectio potest esse uirtutis, ut ipsa infirmitate praesente elatio reprimatur? quae utique infirmitas futura inmortalitate sanabitur. quomodo est enim dicenda sanitas plena, ubi etiam de angeli satanae colapho adhuc est necessaria medicina?
Ex hoc factum est uirtutem, quae nunc est in homine iusto, perfectam hactenus nominari, ut ad eius perfectionem pertineat etiam ipsius inperfectionis et in ueritate cognitio et in humilitate confessio. tunc enim est secundum hanc infirmitatem pro suo modulo perfecta ista parua iustitia, quando etiam quid sibi desit intellegit. ideoque apostolus et inperfectum et perfectum se dicit: inperfectum scilicet cogitando, quantum illi ad iustitiam desit, cuius plenitudinem adhuc esurit ac sitit, perfectum autem, quod et suam inperfectionem confiteri non erubescit et ut perueniat bene procedit, sicut possumus dicere perfectum esse uiatorem, cuius bene promouetur accessio, quamuis non perficiatur intentio, nisi fuerit facta peruentio. propterea cum dixisset: secundum iustitiam, quae in legecst, qui fuerim sine querella, mox addidit: quae mihi lucra fuerunt, haec propter Christum damna esse duxi. uerum tamen et arbitror omnia damnum esse propter eminentem scientiam Christi Iesu domini nostri, propter quem omnia non solum detrimenta credidi, [*]( 4. 6 II Cor. 12, 9 17 cf. Phil. 3, 12. 15 23 Phil. 3, 6-9 ) [*](1 summis C 2 salubrae V 3 anthidotum BCD 4 serpentium b h. 10 calafo B 7 actenusOC eatenus EF perfectio ex perficiO noti potest esseO 8 in ipsa inf. b 9enimestV 10 est ne.cessaria—factum est s.l-Om2 12 hoc] quo D 13 perfecta V actenusO eatenusEF 15 hancO (n s. eraslilt.) 17etperfectumowi.OB 19 exurit B ac]etO etexestO 21 promouetur] promeretur OB 24 querellaC 25 quem V haec] add mihi OB 29 detrimentum V detrim C )
509
uerum etiam stercora existimaui esse, ut Christum lucrifaciam et inueniar in illo non habens meam iustitiam quae cx legeest, sed camquae est per fidem Christi, quae est ex deo iustitia infide. ecce apostolus secundum iustitiam, quae ex lege est, sine querella se fuisse non utique mendaciter dicit et tamen haec quae illi lucra fuerunt abicit propter Christum et damna, detrimenta et stercora existimat non solum haec, sed et cetera omnia, quae supra commemorauit, propter non qualemlibet, sed eminentem, sicut ipse dicit, scientiam Christi Iesu domini nostri, quam procul dubio adhuc in fide habebat, nondum in specie. tunc erit enim eminens Christi scientia, quando fuerit ita reuelatus, ut quod creditur uideatur. unde alio loco ita dicit: mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum Christo in deo. cum Christus apparuerit, uitauestra, tunc et uos apparebitis cum illo in gloria. hinc et ipse dominus: qui diligit m e, inquit, diligetur a patre meo, et ego diligam eum et manifestabo m e ipsum illi. hinc Iohannes euangelista: dilectissimi, inquit, filii dei sumus, et nondum apparuit quod erimus. scimus quia, cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam uidebimus cum sicuti est. tunc erit eminens Christi scientia; nunc enim est quidem abscondita in fide, sed nondum eminens apparet in specie.
Abicit ergo illa beatus Paulus praeterita iustitiae suae tamquam detrimenta et stercora, ut Christum lucrifaciat et inueniatur [*]( 14 Col. 3,3. 4 17 Ioh. 14,21 20 I Ioh. 3, 2 27 cf. Pliil. 3, 8. 9 ) [*]( 1 etiam] tamen F esse existimaui D existimauit etiam C 3 sed ea r 4 exfideF 7 damna om. D et s.l. B,om.OCEFbd 8 hoc OliEFV super V 9 commemoraui 0 emincntem Op.c. 10 sicut ipse dicit om.l\' 12 enim erit Ebd enim om.OF ■ emines Oml emimeminensJ3 13 uideatur] reurlatur F 14et]utV 15 cum enim xps EF 16 cum illo apparebitisV cum illo om.0 17 ipse s.l.m\'2V 18 diligiturDF 19 manifestabo eiD mani- festabo ei EF 21 scimus] add. autem d 22 erimus ei B 23 eum om.C scientiam V nunc] non C 24 nondum enim C 25 specixe0 26 Abicit] absit F beatus ilIę D ille OBEF tam B 27 stercora rcputiret F\' lucrifaciantD )
510
in illo non habens suam iustitiam, quae ex lege est. quare suam, si ex lege est ? neque enim lex illa dei non est. quis hoc nisi Marcion et Manicheus et aliae similes pestes dixerunt ? cum ergo lex illa dei sit, iustitiam suam dicit esse, quae ex lege est; quam iustitiam suam noluit habere, sed proiecit ut stercora. cur ita, nisi quia hoc est, quod etiam superius demonstrauimus, eos esse sub lege, qui ignorantes dei iustitiam et suam uolentes constituere iustitiae dei non sunt subiecti ? putant enim se arbitrii sui uiribus inplere legem iubentem et ista inplicati superbia ad gratiam non conuertuntur iuuantem. sic eos littera occidit aut aperte etiam sibi reos non faciendo quod praecipit aut putando se facere quod spiritali quae ex deo est non faciunt caritate. ita remanent aut aperte iniqui aut fallaciter iusti, in aperta iniquitate euidenter elisi, in fallaci iustitia insipienter elati. ac per hoc miro quidem modo, sed tamen uero iustitiam legis non inplet iustitia quae in lege est uel ex lege, sed quae in spiritu gratiae. iustitia quippe legis inpletur in eis, sicut scriptum est, qui non secundum carnem ambulant, sed secundum spiritum. secundum iustitiam uero quae in lege est se fuisse sine querella in carne, non in spiritu dicit apostolus et iustitiam quae ex lege est suam dicit fuisse, non dei. intellegendum est igitur iustitiam legis non inpleri secundum iustitiam, quae in lege est uel ex lege, id est secundum iustitiam hominis, sed secundum iustitiam quae est in spiritu gratiae; ergo secundum iustitiam dei, hoc est quae homini ex deo est. quod planius et breuius ita dici potest: iustitiam legis non inpleri, eunt lex iubet et homo quasi suis uiribus facit, sed cum spiritus adiuuat et hominis non libera, sed dei gratia liberata uoluntas facit. legis itaque iustitia est iubere quod deo placet, uetare
[*]( 6 cf. Rom. 6,14. 10, 3 10 cf. II Cor. 3, 6 17 cf. Rom. 8, 4 18 cf. Pdil. 3, 6. 9 ) [*](1 quare—lege est om.OBD,b (in mg. add-) suaTT 2 neque — est om.V marchion B 3 pestes 8. expo potestates D dixerit 0 dixerint BDV dixerant EFbd illa] add. ut dixi Db 6 etiam] iam B sseom O 9 ista] ita D istam placati superbiamOml 10 aut] utO sibi rei sunt EF 13 in aperta Exaperte0 •et elisi D elisi V (e s. eras. in) 14 qui I quidem D quodam Vb uero] iustoOB 15 ante legis add. uero OB iplent D iustitiam non quae D 16 legis cm.F 17 ambulant m2 ex amuiant 0 20 legis-iustitiam s.l-Oml 21 id-hominis IJm.O id est] sed B 22 hominis-iustitiam om.B sed secundum-in in tIIgD est in Oa.c. 23 dei onn EF hominis C,om.OB 24 legis] add. dei B 26 non ante hominis pon.OV,om. BEFd 27 uitare b ) 511
quod displicet; in lege autem iustitia est seruire litterae et extra eam nullum dei adiutorium ad recte uiuendum requirere. cum enim dixisset: non habens meam iustitiam quae ex lege est, sed eam quae est per fidem Christi; addidit: quae est ex deo. ipsa est ergo iustitia dei, quam superbi ignorantes suam uolunt constituere. non enim propterea iustitia dei dicitur, quoniam deus ea iustus est, sed quia homini ex deo est.