Vos autem in bono opere sic putatis adiuuari hominem gratia dei, ut in excitanda eius ad ipsum bonum opus uoluntate nihil eam credatis operari. quod satis ipsa tua uerba declarant. cur enim non dixisti hominem dei gratia in bonum opus excitari, sicut dixisti: in malum diaboli suggestionibus incitari, sed aisti: in bono opere a dei gratia semper adiuuari? tamquam sua uoluntate, nulla dei gratia bonum opus a lgressus in ipso iam opere diuinitus adiuuetur, pro meritis uidelicct uoluntatis bonae, ut reddatur debita gratia, non donetur indebita ac sic gratia iam non sit gratia, sed sit illud, quod Pelagius in iudicio Palestino ficto corde damnauit, \'gratiam dei secundum merita nostra dari\'. dic mihi, obsecro, quid boni Paulus adhuc Saulus uolebat ac non potius magna mala, quando spirans eaedem pergebat ad uastandos horrenda mentis caecitate ac furore Christianos? quibus meritis bonae uoluntatis deus illum ab his malis ad bona mirabili et repentina uocatione conuertit ? quid ego dicam, quibus meritis, cum ipse clamet: non exoperibus iustitiae quae nosfecimus, sed secundum suam misericordiam saluos nosfecit ? quid illud, quod iam commemoraui dixisse dominum: nemo potest uenire ad [*]( 6 Pail. 2, 13 7 Prou. 8, 35 13 Iulianus 17 cf. Rom. 11, 6 19 cf. De gestis Pelagii (CSEL XLII 84, 5. 15) 20 cf. Act. 9, 1. 3. 15 24 Tit. 3, 5 27 Ioh. 6, 6G ) [*]( 5 gratiarGL etiam om.GL G enim est D (e s.l.),nL nobis DmlEFL 10 uoluntatemGa.c.L 11 eum F credatis (a jw ras., i ex e)0 ipseOml quur (u alt. s. I. m2)0 cumGL 12 hominem—dixisti om. GL in dei gratiaOB siicutl7 13 suggessionibus T" aisti (ais add. m2) 0 adisti C dixisti Db 14 a*0 gratiaintfa.c.L suam uoluntatem Ga.c.L 15 adgressus] aduersusL adiuuet La.c. 17 si L 18 palestino codd. 19 damnari a.c.GL miehi BC obsegro r quod B 20 ac ex at O annon (OJM. ac) C 21 inspiransGL caecitatem T" 22 ac] et GL 23 et] ac B 24*egoO ergo BYLa.c. quibus] cui L 25 fecinum nosD miserrordiun suamOL 26 illumL quod om.C 27 commemorani∗∗∗0 )
454
m e — quod intellegitur \'credere in me\' -, nisi ei datum fuerit a patre meo? utrum iam uolenti credere pro meritis bonae uoluntatis hoc datur an potius, ut credat, ipsa uoluntas, sicut Sauli, desuper excitatur, etiam si tam sit auersus a fide, ut credentes etiam persequatur? ut quid enim nobis dominus praecipit, ut oremus pro eis qui nos persequuntur ? numquid hoc oramus, ut eis pro bona eorum uoluntate gratia dei retribuatur ac non potius ut mala in bonum uoluntatis ipsa mutetur? sicut credimus tunc a sanctis, quos persequebatur, non inaniter oratum esse pro Saulo, ut ad fidem, quam uastabat, uoluntas eius conuerteretur. et illius quidem conuersio desuper facta manifesto etiam miraculo apparuit; quam multi inimici Christi cotidie subito dei occulta gratia trahuntur ad Christum! quod uerbum si non ex euangelio posuissem, quanta de me propter hoc iste dixisset, cum etiam nunc obluctetur non mihi, sed illi qui clamat: nemo potest uenire ad me, nisi pater, qui misit me, traxerit eum! non enim ait \'duxerit\', ut illic aliquo modo intellegamus praecedere uoluntatem. quis trahitur, si iam uolebat ? et tamen nemo uenit, nisi uelit. trahitur ergo miris modis, ut uelit, ab illo, qui nouit intus in ipsis hominum cordibus operari, non ut homines, quod fieri non potest, nolentes credant, sed ut uolentes ex nolentibus fiant.
Hoc uerum esse non coniectura suspicamur humana, sed euidentissima diuinarum scripturarum auctoritate dinoscimus. legitur in Paralipomenon libris: etquidem in Iudafacta [*]( 5 cf. Jlatth. 5, 44 9 cf. Act. 9, 3 sqq- 15Ioh. G, 44 24 II Paral. 30,12 ) [*](2 boneOml 3 datur] dicaturO credat ex reddatO sicutiL 4 ad- ucrsus B a*uersus D 5 praecipit (pr. i exe)0 praecepit BDFGbd 6 perse- cuntur BC hoc om.D horamusD TtribuaturGL ac] aut G ut L 8 ipsa] eorum b uteturOmi sicut credimus sqq. exhibentur foll. 55a sqq. V 9 non om.GL oratu* (t s. ras.)0 pro saulo ut (u ei ut s.l )0 ad om.0 10 ipsiusGL 11 facta∗0 facto D aperuitB 12 Christi om.GL cottidie OG quotidie EP subit gratia dei trauntur V 13 posuis***sem 0 14 nunc obluctetur] nisi ci oboediretur GL loclamabatV ad me s.1 L 16 me misit V 17 nt illic m2 ex uillicO illucF 18 uenit (1 s. n ni2)0 19 ergo] enimD ut ue\'it] uelisC illo**0 intus om.GL 20 hominis V potes C 21 ut om. V 22 suscipiaturO susspicamur CsuspicaniusV huma Om1 23euidcntissima V 24 paralvpomenon B paralippomenon GL, et quidem] aequidemC equidemEF in] ni B uda V )
455
est manus (1 c i, u t daret illis cor unum, ut facerent praeceptum regis et principum in uerbo domini. item per Hiezechielem prophetam dominus dicit: dabo eis cor aliud et spiritum nouum dabo eis et euellam coreorum la pideum de carneeorum et dabo eis cor carneum, ut in praeceptis meis ambulent et iustificationes meas obseruent et faciant eas. quid est autem, quod Hester illa regina orat et dicit: da sermonem concinnum in os meum et uerba mea clarifica in conspectu leonis et conuerte cor eius in odium inpugnantis nos? ut quid ista in oratione dicit deo, si non operatur deus in cordibus hominum uoluntatem? sed forte hoc mulier insipienter orauit. uideamus ergo, utrum inaniter praemissus fuerit orantis affectus et consecutus non fuerit exaudientis effectus. ecce ingreditur ad regem — ne multa dicamus — et quia non ordine suo ingrediebatur magna necessitate conpulsa, intuitus est eam, sicut scriptum est, uelut taurus in inpetu indignationis suae. et timuit regina et conuersus est color eius per dissolutionem et inclinauit se super caput delicatae suae, quae praecedebat eam. et conuertit deus et transtulit indignationem eius in lenitatem. iam sequentia commemorare quid opus est, ubi deum conpleuisse quod illa rogauerat diuina scriptura testatur operando in corde regis quid aliud quam uoluntatem, qua iussit et factum est quod ab eo regina poposcerat? quam deus iam, ut fieret, exaudierat, qui cor regis, antequam mulieris sermonem poscentis audisset, occultissima et efficacissima potestate conuertit et transtulit ab
[*]( 3 Ezech. 3G, 2G. 27 9 Esth. 14, 13 15 cf. Esth. 15, 9—11 ) [*]( 1 dniO 2 legis B 3 ezechielem CVEFG ezechihelem BL iezechielem D 4 alium GL 5 la pideum-eorum om. V 8 antem om.D estr G esther EFbd 9 concinnatumOZi hosC 10 gratificaOB llhodiumC 12 deo om. GL 15 cusecutusC et exaudientisC effectus ex affectusOml 1G non omO 17 alt. est om. Om1 18 ueluti aurusOml in om.OBCEFV 19 conuersu̅∗G color] corGL 20 praedebatOml eumLml 22 sequentia̅ 0 commemorare Gac. quod B coniplenisse (nisse add. m2)0 23 testanturEF 25 poscebatfiL iam s.l.L iam exaudierat L 26 sermonem mulieris V 27 et om. GL potestate.0 ) 456
indignatione ad lenitatem, hoc est a uoluntate laedendi ad uoluntatem fauendi, secundum illud apostoli: deus operatur in uobis et uelle. numquid homines dei qui haec scripserunt, immo ipse spiritus dei, quo auctore per eos ista conscripta sunt, oppugnauit hominis liberum arbitrium? absit, sed omnipotentis in omnibus et iudicium iustissimum et auxilium misericordissimum commendauit. sufficit enim scire homini, quod non est iniquitas apud deum. iam quomodo ista dispenset faciens alia secundum meritum uasa irae, alia secundum gratiam uasa misericordiae, quis cognouit sensum domini? aut quis consiliarius eius fuit? si ergo ad honorem gratiae pertinemus, non simus ingrati tribuendo nobis quod accepimus. quid enim habemus, quod non accepimus?