Contra Cresconium
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 52). Petschenig, Michael, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1909.
Restitutus quidam in regione Hipponiensi uester presbyter fuit. qui cum ad catholicam pacem, antequam istis imperialibus legibus iuberetur, ueritatis ratione permotus manifesta uoluntate transisset, de domo sua raptus est a clericis et circumcellionibus uestris, luce palam in castellum proximum ductus et multitudine spectante nihilque resistere audente ad furentum arbitrium fustibus caesus, in lacuna lutulenta uolutatus, amictu iunceo dehonestatus posteaquam satis excruciauit oculos dolentium ridentiumque satiauit, inde ductus ad alium locum, quo nemo nostrorum audebat accedere, duodecimo uix die dimissus est. hoc episcopo uestro Hipponiensi Proculiano ipse sum questus gestis sane municipalibus, ne. [*](15 cf. epist. 88. 6. 105, 3 ) [*]( 1 quid aequos scripsi quid equo Yml quid ego WXZv quibus YmaR, cf. c. 42, 46 3 crudelitati Xm1 6 extincxit Y 8 proferuntur YB 10 recuse Xtlll 12 excitare scripai excitaret WXmlYml ut excitwret cet. v 13 pre(-ae- VTjsbiteri WYR, item linn15 per i 15 reioae H iopponienai WX i»pponiense (o eras.) Y ipomeoee B ipponiensi Z Hipponensi v 20 expectante codd. 21 lacona WYml 23 excneiatus Xm2Z ocuIos-satiaait om. W 25 die uix Bv in ipponiensi W in ippolimensi Xml ipponiensi Xm2Z in ipponiense (alt. i in ras. 2 litt. Y) YR Hipponensi v 26 ipse se sum W )
Aufer itaque de medio superuacuas inuidias molestiarum, quas regalibus iussis pro uestro errore patimini perparuas et prope nullas pro magno furore uestrorum, inputantes etiam nobis, quae ab ipsis terrenis potestatibus, ut uestrorum impetus a sua salute depellant, necessitate fiunt, non uoluntate. neque enim si quadraginta illi, qui Paulum apostolum interficere coniurauerant, in armatos a quibus deducebatur inruissent poenasque sumpsissent, Paulo ista fuerant inputanda. omitto quod etiam uoluntarias mortes, quas ipsi. sibi ingerunt. in nos mentiendo transfertis. nam de Marculo quod se ipse praecipitauerit audiui. quod profecto est credibilius quam hoc aliquam potestatem Romanam iubere potuisse Romanis legibus nimis insolitum, cum hoc malum inter tot haereses sub christiano uocabulo errantes proprium sit haeresis uestrae. unde quid prodest, quod conciliis suis hoc uestri episcopi prohibuisse et damnasse se iactant, sicut ipse commemorasti, cum tot rupes et abrupta saxorum ex Marculiano [*]( 15 cf. Act. 23, 12. 31 19. 25 cf. epist. Creac. 19 cf. Petit. II 14, 32. 20, 46. in euang. Ioh. tract. 11, 15. Optat. III 6 ) [*]( 1 necesse esset Zml 2 ab] ad WXYmlBZ inquirendam causam. XZ, ef. 1 6, 8. II 26, 31. 36, 45 5 quij quid Zml a nos W 7 penecutionem Tml 14 impectaa W necessitates WXmlYml 15 enim om. WXmlYEv 16 coniarauerunt XZ armatus WXmlYml 17 sumBisRent WB ista om. R 18 etiam quod Ztnl 19 masculo WXmlYH 20 praeoipitaaerint WXmlYml 21 quam) numquam WXmlYR 24 episcopi ueatri Z 25 profaibuisset WYml prohibuissent Ym2R se om. WXYtnlZ 26 cum] cui Xml ei] et W )
Nullis tamen bonis in catholica hoc placet, si usque ad mortem in quemquam licet haereticum saeuiatur. neque uero, si longe a morte cuiuslibet molestiis libido ulciscendi malum pro malo retribuat, adprobamus, multo amplius detestantes, si ex occasione uelut pro unitate conandi concupita quisque auferat aliena, non illa quae sub nomine ecclesiae non debent ab haereticis possideri, sed quorumque priuata. haec omnia displicent bonis et ea prohibent et cohibent quantum possunt, quantum autem non possunt ferunt et sicut dixi pro pace laudabiliter tolerant. non ea laudabilia, sed damnabilia iudicantes, et nec propter zizania segetem Christi nec propter paleas aream Christi nec propter uasa inhonorata domum magnam Christi nec propter pisces malos retia Christi derelinquunt.
Reges cum in errore sunt, pro ipso errore leges contra ueritatem ferunt; cum in ueritate sunt, similiter contra errorem pro ipsa ueritate decernunt: ita et legibus malis probantur boni et legibus bonis emendantur mali. rex Nabuchodonosor peruersus legem saeuam dedit, ut simulacrum adoraretur. idem correctus seueram, ne deus uerus blasphemaretur. in hoc enim reges, sicut eis diuiuitus praecipitur, deo seruiunt in quantum reges sunt, si in suo regno bona iubeant, mala prohibeant, non solum quae pertinent ad humanam societatem, uerum etiam quae ad diuinam religionem. [*]( 4 cf. epist. Cresc. 23 cf. Dan. 3, 5. 6. 96 27 cf. Ps. 2, 10- ) [*](1 cotidie om. Z 2 audiuerim v 4 quid] qui YB 6 nullus Yml in s. I. Y 10 uelud B conando Xm2Z 12 posaidere XmlYJR 18 conbibent R 16 et nec scripsi sed WXYR f; nec Z nec v 17 paleag-propter om. W 22 leibus B, item infra 23 emundantur YR nabochodoncsor Ytn.2 nabagodonosor R 24 simulachrum YBZ 25 blasfemaretur W )
Frustra dicis: relinquar libero arbitrio. cur enim non in homicidiis et in stupris et in quibusque aliis facinoribus et flagitiis libero te arbitrio dimittendum esse proclamas? quae tamen omnia iustis legibus conprimi utilissimum ac saluberrimum est. dedit quidem deus homini liberam uoluntatem, sed nec bonam infructuosam nec malam esse uoluit inpunitam. quisquis christianum, inquis, persequitur, (christianum est inimicus. uerum dicis, sed si non hoc in illo persequitur quod Christo est inimicum. neque enim dominus in seruo, pater in filio, maritus in coniuge, cum sunt utrique christiani, non debent persequi uitia christianae contraria ueritati. an uero, si non persequantur, non rei neglegentiae merito tenebuntur? sed in omnibus tenendus est modus aptus humanitati, congruus caritati, ut nec totum quod potestatis est exeratur et in eo quod exeritur dilectio non amittatur, in eo autem quod non exeritur mansuetudo monstretur. ubi uero nulla ex diuinis humanisue legibus potestas conceditur, nihil inprobe atque inprudenter audeatur.
Audi iam de Maximianensibus quod paulo ante distuleram, ut et tuos episcopos noueris tibi esse mentitos et non solum quod pertinet ad baptismi quaestionem uel ad alienorum peccatorum in ecclesia sine propria contaminatione tolerantiam, uerum etiam quod ad persecutionis inuidiam, in qua quidem uestri in nos omnia Romana iura et praesidia superarunt, in hac una Maximianensium causa noueris terminari. nam si concilii Bagaiensis episcoporum uestrorum trecentorum et decem memorabilem illam, de qua superius quod satis esse uidebatur inserui, non te piguit legere sententiam, cum illa uerba damnatos cum Maximiano duodecim, quorum [*]( 1. 7 epist. Cresc. ) [*]( 2 homicidis W alt. in om. Z strapris Wml 6 infratuosam W 8 sed si] sed XmlYR si Xm2Zv 10 coniugem WTml 11 an] aut Xm2Z 14 exerceatur XZ 17 impudenter Z 20 ut om. R esse tibi Zml 28 tolerantia WXml 25 causam cotlà. 26 bagagiensia WYml bagagensis Ym2R )
Sic certe incipit ea sententia: cum omnipotentis dei et Christi eius uoluntate in ecclesia Bagaiensi concilium gereremus Gamalius Primianus PontiusSecundianus Ianuarianus Saturninus Felix Pegasius Rufinus Fortunius Crispinus Florentius Optatus Donatus Donatianus et ceteri numero trecenti decem, placuit spiritui sancto qui in nobis est pacem firmare perpetuara, schismata resecare sacrilega. deinde cum multa in eos horrenda uomuisset, paulo post ait: Maximianum fidei aemulum, ueritatis adulterum, ecclesiae matris inimicum, Dathae, [*](19. 28 Sententia concilii Bagaiensis ) [*]( 1 praesentiam R 2 illi WXmlYR 3 commanionem WXmlYmJ 7 mentiente] neetiente R 12 crederis WYml 18 adtende sic R 14 tamendare W 15 alligauernnt Xml 16 toties YRv 19 ea MI ros. Xm2 20 bagagensi YR 22 ianuarius yRfn) 25 et decem t 27 uomnisset seripsi uomuissent codd. v 29 datae X dathe Z )
Audi iam quibus dilatio temporis impertita sit, ut uideas eos esse qui non interfuerunt, quando Maximiano, cum ordinaretur, manus inpositae sunt: eos autem, inquit, [*]( 5. 10. 27 Sententia concilii Bagaienais ) [*]( 1 chorae X chore YRZ sententiae om. Z 2 flumen W 6 inquid W 11 martianum WXTRv 12 baianensem B(łJ) 13 aasosensem R teodorum X sabsatensem codd. 14 elafantariensem R 15 assuritanum Z(s) salbium membraesitanum W 16 Melzitanum] uelitanum codd. 17 pertusesem W 18 fueculentia WYml feculentia XYm2Z gluttinarunt Ym2R 20 inter certui W 22 ueredico Ym2 23 plenius WXRZ expraesius W 25 Audiam W imperita WXmlYml ) [*]( LII. August. c. Don. lI. ) [*]( 80 )
Certe iam perspicis, uir disertissime, in illos te potius, a quibus audisti mendacium, omnia retorquere debere, quae in nos, tamquam mentiti de hac re fuerimus. dicenda arbitratus es. certe perspicis illos duos, de quibus agimus, ex eorum esse numero, qui cum Maximiano duodecim sine dilatione damnati sunt, non ex eorum, quibus redeundi tempus indultum est. certe liquet claret eminet, concerni obscurari obtegi nullo modo potest, quod tanta eloquentia is a quo sententia illa dicta est discreuit inlustrauit expressit. cur uerba [*]( 7 Sententia concilii Bagaiensis ) [*]( 1 sacrilegis WXtnlYml 2 a om. fv 5 easdem R sententias WXmlYmlR 6 si] sit W transacta R uoluerint uel noluerint WXmlYml 8 praesura W 10 inj ad IIII 4, 5 11 octabu TT octauo XZ ianr X ianuar Z futuram XZ 18 quisquam] quam R 17 praeatitum Z 19 certa W uir] uis W, om. XZ, cf. 71, 83 imt. 20 mendacium audisti v 25 eminet] enim et WYR eminet concerni] et cernitur o concerni alet. Y, om. R 26 quod tanta] quanta YBt: his Z is a] ira W-)
In memorato concilio Bagaiensi dies et consul adscriptus est non solum qua decretum concilii -conditum est, uerum etiam ipsius dilationis. ergo a die VIII Kalendarum Maiarum post consulatum Theodosii Augusti ter et Abundantii, qui dies est concilii Bagaiensis, usque ad VIII Kalendas Ian, qui dies est dilationis, octo menses ferme numerantur. inuenitur autem postulatio apud Herodem proconsulem uide quanto post dicta aduersus Felicianum et Praetextatum de Mustitanis et Adsuritanis locis excludendos, cuius pauca subiunxi: post consulatum dominorum nostrorum Arcadii ter et Honorii iterum Augustorum VI Nonas Mart Carthagine in secretario praetorii Titianus dixit : Peregrinus presbyter et seniores ecclesiae Mustitanae et Adsuritanae regionis tale desiderium prosequuntur:cum ecclesiae catholicae sanctitatem uir memoriae uenerabilis ab errore perfidiae Donatus adsereret, in eius nomen et cultum mundi paene totius obseruantia nutrita coaluit. sedcum [*]( 9 post consulatumI anno 394 14 Postulatio apud Herodem proconaolem (anno 895) ) [*]( 1 lucidissima in W 2 conditur WXml conditor Yml 3 adque H abrumpe WYmt rumpere Z 4 abuoluunt Wml 6 bagagensi 11 7 qua] quia R quo v 8 octauo v kaldarom H* 9 consnlatu W Abundantii scripai abundantius codd. Augusti III, conaulatn Augustoram Arcadii III et Honorii iterum v 10 ki XYRZ ianur W calendarum ianuariarum v 14 et Adsuritanis om. W excludendis Xm2Z 15 consulatn W dominorum nostrorum Engelbrecht rtdnn W <1 dum XYZ <t dominorum R dominorum x. I. m2 Yv archadii BZ _ ter Y 16 augg. WXY aagg R aug. Z non XYRZ marc. XZ mar. YR cartbaginem R 18 presbiter WY 19 et Adsaritanae om. YRfJ prosecuntnr X persequuntur YR 20 sanctitate W 22 in om. Z 23 obseruanti? YB coaluit v coluit codd. eis WXmlYml ) [*]( 30* )
Ex quolibet ergo numero fuerint — quamquam satis appareat ex quo fuerint —, qui intra constitutum dilationis diem communioni uestrae non se reddiderunt, quomodo toto illo tempore a uobis alienati baptizare potuerunt? quomodo cum his. quos extra communionem uestram baptizauerunt, non expiatis alio baptismate redierunt? in quo facto non uos reprehendimus, quod baptismum Christi nequaquam sacrilegum etiam in schismate sacrilego cognouistis, quod hominum peruersitate correcta illud, quod etiam in peruersis rectum fuerat, adprobastis, quod humana uitia cum diuinis signaculis non confudistis, quod dona ecclesiae, quae praeter ecclesiam quoque haberi et dari ad habentium et accipientium supplicium potuerunt, nec in damnatis damnanda nec in receptis mutanda censuistis.
Nec illud reprehendimus, quod eosdem ipsos famosi criminis reos et post sententiam damnationis ipsorum et post dilationis diem aliis constitutum tamen propter populos infirmos, qui eis adhaeserunt, recordantes credo patris familias sollicitudinem, ne simul cum zizaniis eradicaretur et triticum, sine aliqua degradatione colligendos et ipsa abundantia caritatis [*](6 a foris erant] scil. Felicianus et Praetextatas ) [*]( "2 ad anni XZv 3 ianuar W lanr. R quo] quod Wml eabrogate YR 4 asauritani Z(t1) 6 adforis WXYtnl 9 quanquam Y 11 communipni] commemorationi Yml coinmunioni se YmSRv ee om. WXmlYRv quomO,do-potuerunt om. YB" 12 alienatiJ alienam X baptizare (e in ras. m2) X 18 iia v 14 eipatiatis WXYml baptilzatismate W 16 ehismate W 22 quodj quos Yml 26 solicitudinem W tritriticom W 27 degradatione scripsi detraditione WYml detractione cet. v destructione coni. v habundantia Y )
Ecce iam non dico: \'si persecutionem facere non licet, fecit Optatus\', ne adhuc dicas non pertinere ad uestros quidquid Optatus eis ignorantibus fecit, cum ipsi dicere non permittant terras ab Africa remotissimas (non pertinere ad se quidquid Caecilianus eis ignorantibus fecit). qui traditores in Africa fuerint, quid mali Afri episcopi fecerint ignoramus; sed plane dico, si persecutionem facere non licet, uestri Maximianensibus ita ut non possitis negare fecerunt. si persecutionem qui patiuntur innocentes sunt, passi sunt Maximianenses. numquid et nunc dicturus es: basilicam uel speluncam Ma.cimiani populus nullo nostrorum auctore destruxit? quamquam si cuius communionis turba illa fuerit inquiratur — non a uestris credantur inmissi —, ipsi repperientur forsitan uestri aut certe uestris adiuuando permixti. sed quid ad nos? respondes enim: non feci-mus, non inmisimus, quinam illi fuerunt ignoramus. persecutionem tamen a quibuscumque passum eum, quem fateris iniustum, quoniam clara res est, ea quae patimini uos iustos demonstrare non possunt. sed a quibus etiam Maximianenses persecutionem passi sunt, proconsularia gesta testantur. instructi sunt aduocati, adita iudicia et tamquam in haereticos excitata, illi sibi tuitionem possidentibus postulabant, allegabant uestri Bagaiense concilium et damnatos flagitabant sacris [*](2 Pi. 71, 8 14. 19 epist. Cresc. 23 cf. IIII 48, 58) [*]( 5 persecutione W 6 fecitj recit W cur fecit y",.sB obtatua W 7 quicquid XYRX 8 non pertinere-fecit addidi 9 traditos Xtnl 14 est WYml 15 quanquam Y 17 inmisai sic R reperientur WXY uestri] aueatri W; an aut uestri? 18 respondis WYml 19 inmissibus (pr. 8 del.) W fuerint X 21 faterisj feceris WXml YR 24 addita Ym2 adista B 26 bagaiensi WYml ftagitabant uestri (eg iri) bagaiensi sacris Y flagitabantur iri hagarenn sacris R edibus YB aedibus v)
Tu rursus art-es dialecticas accusabis: me tamen uerum dicere saltem tacitus adprobabis et eliges tuam sententiam potius corrigere, qua nullam iustam persecutionem esse dixisti, quam Maximianensium persecutores dicere iniustos, quos uestros esse tandem gestis proconsularibus agnouisti. non sane sine fructu schismaticorum uestrorum persecuti estis errorem; nam Felicianum et Praetextatum eodem conflictu et molestiis correxistis. et Optatum quidem Gildonianum grauiora exitia comminantem Mustitani et Adsuritani, sicut ab eis quoque praesens audiui, timuisse dicuntur et suos episcopos coegisse, ut ad Primiani communionem reuerterentur. sed cum hoc Optatus nullis gestis publicis exegerit, ut quid agam talibus aduersus uos, paratos negare quidquid negare potueritis? acta extant proconsularia et municipalia, quibus recitatis ostendimus, quanta ui memorati a uestris ut locis cederent urgebantur. non culpamus, non inuidemus: non frustra laborastis, non in cassum terruistis, non inaniter agitastis. displicuit eis adflictis animositas sua, fracti sunt, emendati sunt, correcti ac recepti sunt post suam damnationem, post aliorum dilationem, post uestram persecutionem. recepti sunt autem sicut fuerant honorati, nulla paenitentiae grauioris humiliatione uel expiati uel degradati nec [*]( 9 cf. pag. 468, 7. ) [*]( 1 eo6 scripsi eo Wv, in YR, om. XZ salaium membresitanam Ym2B[v), cf. IIII 48, 58 2 haereticos scripsi haereticum codd. v 4 perhibetis Rv 8 saltim XZ eligens WYmlR 9 qua] quam B 10 quam] quia YR 11 proconsolaribus W 12 sane om. Z sine] sane Xml 14 dildonianum codd. 15 cornininante W munisitani W musitani YR assuritani Z(v) 18 exigerit WYml 19 aduersura XZ quicquid XYRZ 20 ezstant y" 21 derentur gerebantur W cgderentur gerebantur YR 28 adflictns Ym1 27 pae(-oe-JR)nitentia YIl prauiores WYml grauiore sed Ym2 grauiore R expiation Wexpiatio Yml )