Contra Academicos

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio I, Pars III (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 63). Knöll, Pius, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1922.

Tum Alypius: Iam, inquit, securus incedam; uideo enim te non tam accusatorem quam adiutorem fore. itaque ne longius abeamus, uideamus quaeso prius, ne per hanc quaestionem, in qua successisse uideor his, qui tibi cesserunt, in uerbi controuersiam decidamus, quod te ipso insinuante et auctoritate illa Tulliana turpissimum esse saepe confessi sumus. cum enim, ni fallor, Licentius placuisse sibi diceret de probabilitate Academicorum sententiam, subiecisti, quod ille haud dubie confirmauit, sciretne hanc ab eisdem etiam ueri similitudinem nominari. et bene noui, si quidem ex te mihi nota sunt, non absque te esse Academicorum placita. quae cum, ut dixi, animo tuo infixa sint, quid uerba secteris ignoro. — Non est ista, inquam, mihi crede, uerborum, sed rerum ipsarum magna controuersia; non enim eos illos uiros fuisse arbitror. qui rebus nescirent nomina imponere, sed mihi haec uocabula uidentur elegisse et ad occultandam tardioribus et ad significandam uigilantioribus sententiam suam. quod quare et quomodo mihi uideatur exponam, cum prius illa discussero, quae ab eis tamquam cognitionis humanae inimicis dicta homines putant. itaque perlibenter habeo huc usque hodie nostrum processisse sermonem, ut satis quid inter nos quaereretur aperteque constaret. nam illi mihi uidentur graues omnino ac prudentes uiri fuisse. si quid est autem, [*]( 13 cf. Cic. de orat. I 47. cf. Aug. de ciu. dei IX 5 (1416, 1 H) ) [*](1 potius] et potius T edd. 2 sagatiter Pml ue*rum P 3 iam om.M multa] m. ea sunt autem T rationes T 4 nihil interim M 5 ueritateminueniri om.Tml 6 si] sicut (cut m2 s. I.) P 10 habeamus Pml 11 iis m 12 te Pm2 s. I. et] ex edd. 15 dubiae Pml 17 ex te] abs te H et per te T 18 quid] quae a 20 eos] eos egoTillos m uiroseosm 21 nescirent** (ntm2) P nescire M 22 cultandam MPml 24 uidetur Tml 26 a beo Pml hoc usquel/P 28 fuisse graues omnino ac pr. uiri M autem est a )

41
quod nunc disputabimus, aduersus eos erit, qui Academicos inuentioni ueritatis aduersos fuisse crediderunt. et ne me territum putes, etiam contra eos ipsos non inuitus armabor, si non occultandae sententiae suae causa, ne ab eis temere pollutis mentibus et quasi profanis quaedam ueritatis sacra proderentur, sed ex animo illa, quae in eorum libris legimus, defenderunt. quod hodie facerem, nisi nos solis occasus iam domum redire compelleret. — Hactenus illo die disputatum est.

Postridie autem, quamuis non minus blandus tranquillusque dies inluxisset, uix tamen domesticis negotiis euoluti sumus. nam magnam eius partem in epistolarum maxime scriptione consumseramus et, cum iam duae horae uix reliquae forent, ad pratum processimus. nam inuitabat caeli nimia serenitas placuitque, ut ne ipsum quidem quod restiterat tempus perire pateremur. itaque cum ad arborem solitam uentum esset et mansissemus loco:Uelim uos, inquam, adulescentuli, quoniam non est hodie magna res aggredienda, in memoriam mihi reuocetis, quomodo hesterno die rogatiunculae, quae uos turbauit, Alypius responderit. — Hic Licentius: Tam breue est, inquit, ut nihil negotii sit hoc recordari; quam leue sit autem, tu uideris. nam, ut opinor, uetuit te, res cum constaret, de uerbis mouere quaestionem. — Et ego: Hoc ipsum, inquam, quid sit quamue habeat uim, satis animaduertistis ? — Uideor, inquit, mihi uidere quid sit; sed quaeso tu id paulisper exponas. nam saepe abs te audiui turpe esse disputantibus in uerborum quaestione inmorari, cum certamen nullum de rebus remanserit. sed hoc subtilius est, quam ut explicandum a me debeat flagitari.

Audite ergo, inquam, quid sit, uos. id probabile uel ueri simile Academici uocant, quod nos ad agendum sine adsensione potest inuitare. sine adsensione autem dico, ut id quod agimus non [*]( 1 disputauimus HJl Pa aduersu Pml 2 aduersatos T dideruut Pml ne add. Pm2 s. I. teritum Pml 4 sue P ne] saltem ne T 6 defenderent a facerent HJIP 7 Tredirei T 9 post tridie T autem in ras.T tranquillusq; que(q; add. m2) P 10 illuxit M a domesticis T **sumus (su ras.) P 11 scribtione Pml consumpseramus HMPm\'2 12 patum Pml 13 mira T 15 mansisemus Pml 16 inquam uos T 18 turbant Pml 19 haec T 22 animauertistis Pml 23 quaero T 24 audiui* T 26 suptilius T 27 quid] quid istuc T uos orn T id om, T uel] ac uel Pml ac id Pm2\' )

42
opinemur uerum esse aut non id scire arbitremur, agamus tamen: ut uerbi causa, utrum hesterna nocte tam liquida ac pura hodie tam laetus sol exorturus esset, si nos quispiam rogaret. credo, quod nos id scire negaremus, diceremus tamen ita uideri. talia. inquit Academicus, mihi uidentur omnia, quae probabilia uel ueri similia putaui nominanda ; quae tu si alio nomine uis uocare, nihil pugno. satis enim mihi est te iam bene accepisse, quid dicam, id est quibus rebus haec nomina inponam. non enim uocabulorum opificem. sed rerum inquisitorem decet esse sapientem. satisne intellexistis, quomodo mihi ludicra illa, quibus uos agitabam, de manibus excussa sint? — Hic cum ambo sc intellexisse respondissent uultuque ipso responsionem postularent meam: Quid putatis, inquam, Ciceronem, cuius haec uerba sunt, inopem fuisse latinae linguae, ut minus apta rebus, quas sentiebat, nomina imponeret?

Tum Trygetius: lam, inquit, placet nobis, cum res nota sit, de uerbis nulla.- calumnias commouere. quare uide potius, quid huic respondeas, qui nos liberauit, in quos tu impulsus temtas iterum inruere. — Et Licentius: Mane, ait, quaeso; nam mihi sublucet nescio quid, quod uideam non tibi tam facile tantum argumentum cripi debuisse. et cum defixus 111 cogitatione siluisset aliquantum: Rogo, inquit, nihil esse uidetur absurdius quam dicere se ueri simile sequi eum, qui uerum quid sit ignoret; nec illa me tua similitudo conturbat. nam recte ego interrogatus, utrum ex ista temperie caeli nulla in crastinum pluuia cogatur, respondeo esse ueri simile. qui me 11011 nego nosse aliquid ueri. nam scio arborem istam modo argenteam fieri non posse multaque talia uere non inpudenter me scire dico, quorum uideo esse similia ea, quae ueri similia nomino. tu uero, Carneades, uel quae alia Graeca pestis, ut nostris parcam — quid enim dubitem in hanc partem transire ad cum, cui captiuus debeor iure uictoriae? — tu ergo, cum te nihil ueri scire dicas, unde hoc [*]( 4 Cic. Acad. frag. 19 Mtiller ) [*]( 1 non] nosT 2 tam om.M liquida**P 3 exhorturus H quisspiam P 7 repugno HMPm2T edd. te iam] etiam M 10 usse* (s ras.) P 12 sunt T 14 impoiieret quas sentiebat nomina m 17 uerho T 18 hue T 19 ruere M 20 quod] quo T edd. 22 nihil] nihil mihi T cdd. uidotur esse m 22 similem M siqui HMP quit Pml 24 intergatus Pm1 illaM tempe*rie P 27 uera Tcdd. 29 quaedam a alia] ista alia T greca JI P 31 uictoriae] u. tuae T )

43
ueri simile sequeris? at enim non ei potui aliud nomen inponere. quid ergo nobis disputandum est cum eo, qui nec loqui potest?

Nonego. inquit Alypius. perfugas metuam; quanto minus ille Carneades, in quem nescio utrum iuuenali an puerili leuitate commotus maledicta potius quam aliquod telum putasti esse iaciendum. nam illi quidem ad roborandam sententiam suam, quae semper tenus probabili fundata fuit, hoc interim aduersum te facile suffecerit. ita nos a ueri inuentione procul esse positos. ut tu tibi ipse magno argumento esse possis. qui ita una interrogatiuncula loco motus es. ut ubi tibi standum esset penitus ignorares. sed haec atque scientiam tuam, quam tibi inpressam de hac arbore paulo ante confessus es, in aliud tempus differamus. quamuis enim iam alias partes delegeris, tamen sedulo docendus es, quid paulo ante dixerim. nondum. ut opinor. in eam quaestionem, qua utrum inueniri uerum possit quaeritur, progressi fueramus, sed illud tantum in ipso uestibulo defensionis meae praescribendum putaui. in quo te lassum prostratumque prospexeram, hoc est utrum ueri simile an probabile an alio si quo nomine appellari potest, quod sibi Academici sat esse dicant, quaerendum non esse nam si tu optimus iam inuentor ueritatis tibi uideris, nihil ad me. postea si ingratus non fueris huic patrocinio meo, eadem fortasse me docebis.

Hic ego, cum uerecunde Licentius Alypii impetum formidaret: Omnia potius. inquam, Alypi, loqui maluisti quam quem ad modum nobis cum his, qui loqui nesciant, disputandum sit. — Et ille: Quoniam olim cum mihi tum omnibus notum est et nune tua professione satis indicas te loquendi peritum esse, uelim [*]( 1 nomen ei non potui uliiul m non p. ci aliud nomen a 4 iuuenali ac (c tn2)P iuuenilia (otn. an)IIM 5 teluni om.M 6 saepi1 a tenus om.JI probabili ratione u 7 sufficerit II Pm1 8 sepositos T ipsi a 10 hoc JI 11 paulo ante om.M 13 degeris Pml delegeres M ante] at Pml 14 dixeriinns T nondum] n. enim m lli ilud Pml definitionis M 18 si*mile P approbabile Tml 19 appellare (e cx i m2) P potes*/\' quod sibi] quod si MP si quod sibi T sat esso] adesse T 20 est M optimis Pml iam om.M 21 si iugratus (si iu in ras.) P patrotiuio Pml eandem T 22 nie fortasse M 23 uerecoude Pml alipyi P 24 alypit (i ras.) P 25 lis m 2(i cum] tum Mm1 edd. )

44
explices utilitatem primo huius inquisitionis suae. quae aut superflua est, ut opinor, et ei multo magis respondere superfluum est aut, si commoda uisa fuerit et a me explicari nequiuerit, precario abs te impetrem, ut magistri officium ne grauere. — Meministi, inquam, heri me esse pollicitum de istis uocabulis post acturum. et nunc ille sol admonet, ut quae ludicra pueris proposui redigam in cistas, praesertim cum ea ornandi iam potius quam uendendi gratia proponam. nunc antequam stilum nostrum tenebrae occupent, quae patronae Academicorum solent esse, uolo inter nos hodie plenissime constet, ad quam quaestionem nobis explicandam mane surgendum sit. itaque responde quaeso, utrum tibi uideantur Academici habuisse certam de ueritate sententiam et eam temere ignotis uel non purgatis animis prodere noluisse, an uero ita senserint, ut eorum se disputationes habent.

Tum ille: Quid illis animi fuerit, inquit, non temere confirmabo. nam quantum ex libris colligi datur, tu melius nosti, quae in uerba sententiam suam promere soleant; me autem de me ipso si consulis, inuentum nondum esse uerum puto. addo etiam, quod de Academicis flagitabas, nec posse inueniri me putare non solum inolita quam semper fere animaduertisti opinione mea sed etiam auctoritate magnorum excellentiorumque philosophorum, quibus nos praebere colla siue inbecillitas nostra siue sagacitas ipsorum, ultra quam nihil iam inueniri posse credendum est, nescio quo modo compellit. — Hoc est, inquam, quod uolui. nam uerebar, ne, cum tibi quoque id uideretur quod mihi, disputatio nostra manca remaneret nullo existente, qui ex altera parte rem uenire in manus cogeret, ut diligenter quantum possumus uersaretur. itaque si id euenisset, paratus eram te rogare, ut Academicorum partes ita susciperes, quasi tibi non solum disputasse sed etiam sensisse uiderentur uerum non posse comprehendi. quaeritur ergo inter nos, utrum illorum [*](1 tuae T 3 nequierit HM non quiuerit T pr*ecario (a ras.) P abs te om T 4 neg*auere (r ras.) P 5 fuisse T acturus 11 6 solam monet P redigam T praedicam IIMP in cista P hin cistas Hm1 incitat Hm2 in cystras M 9 plenisisime P 10 est M 13 disputationes se edd. 16 colligatur (om. datur) M in quae T 18 uerum esse m 19 de] ab MPm2, dcesl in PmlT 20 insolita (s m2) P fore om.M animiaduertisti Pml 22 sagatitas Pm] insagacitas M eorum M 27 si deuenisset MP 28 achad- michorum Pml )

45
argumentis probabile sit nihil percipi posse ac nulli rei esse assentiendum. quod si optinueris, cedam libenter; si autem demonstrare potuero multo esse probabilius et posse ad ueritatem peruenire sapientem et adsensionem non semper esse cohibendam, nihil habebis, ut opinor, cur non te in meam sententiam transire patiaris. — Quod cum illi placuisset et eis qui aderant. iam uespere obumbrati domum reuertimus.

LIBER TERTIUS.

Cum post illum sermonem, quem secundus liber continet, alio die consedissemus in balneis — nam erat tristior, quam ut ad pratum liberet descendere — sic exorsus sum: Arbitror uos iam satis animo aduertisse, qua de re inter nos discutienda quaestio constituta sit. sed antequam ad partes meas ueniam, quae ad eam pertinent explicandam, pauca quaeso de spe de uita de instituto nostro non ab re abhorrentia libenter audiatis. negotium nostrum non leue aut superfluum, sed necessarium ac summum esse arbitror, magno opere quaerere ueritatem. hoc inter me atque Alypium conuenit. nam et ceteri philosophi sapientem suum eam inuenisse putauerunt et Academici sapienti suo summo conatu inueniendam esse professi sunt idque illum agere §edulo, sed quoniam uel lateret obruta uel confusa non emineret, ad agendam uitam id eum sequi, quod probabile ac ueri simile occurreret. id etiam uestra pristina disceptatione confectum est. nam cum alter inuenta ueritate beatum fieri asseruerit hominem, alter uero tantum diligenter quaesita, nulli nostrum [*](2 obtinueris HM opti*uueris P 3 uenirejW 5 sententiam (tiam s. I. m2) P G eis HMP ceteris Tm 7 reuertimur a 8 AURELI AUG ACHADEMI CORUM LIBER SECUXDUS EXPLICIT. INCIPIT LIBER TERTIUS P EXPLICIT LIBER SECUNDUS AURELII AUGUSTINI EPISCOPI ACHA- DEMICORUM. LIBER TERTIUS INCIPIT H EXPLICIT L -II- CTRA AUHADETI. INCIPIT LIB III. M EXPLICIT LIB II. AUGUSTINI AU- RELII CONTRA ACHADEMICOS. INCIP *** III T 9 quem deest in T quae P 10 tristicior P 11 libere descendere possemus M exorsus sum excidit in T 12 animaduertisse T edd. 15 aborrentia P 17 magno*pero (o ras.) P magnopere HMT 18 philosophi*(a ras.) P 19 *inuenisse (m ras.) P inuenire M 24 ea inuenta (om. ueritate) T asseueret ex asseruerit P)

46
dubium est nihil esse a nobis huic negotio praeponendum. quam ob rem qualem uobis quaeso hesternum diem uidemur duxisse? uobis quidem in studiis uestris uiuere licuit. nam et tu, Trygeti, Uergilii te carminibus oblectasti et Licentius fingendis uersibus uacauit, quorum amore ita perculsus est, ut propter cum maxime mihi istum sermonem inferendum putarem, quo in eius animo philosophia — nunc enim tempus est — maiorem partem non modo quam poetica sed quaeuis alia disciplina sibi usurpet ac uindicet.

Sed quaeso uos, nonne miserati nos estis, cum pridie ita cubitum issemus, ut ad dilatam quaestionem et prorsus ad nihil aliud surgeretur, quod tanta de re familiari necessario peragenda extiterunt, ut his penitus occupati uix duas extremas diei horas in nosmet ipsos respirare possemus? quare semper fuit sententia mea sapienti iam homini nihil opus esse; ut autem sapiens fiat, plurimum necessariam esse fortunam, nisi quid aliud uidetur Alypio. — Tum ille: Quantum iuris, inquit, fortunae tribuas, nondum bene noui. nam si ad contemnendam fortunam fortuna ipsa opus esse arbitraris, me quoque comitem in hanc sententiam do tibi. sin fortunae nihil aliud concedis quam ea, quae corporis necessitati non possunt nisi ipsa uolente suppetere, non ita sentio. aut enim licet eadem repugnante atque inuita nondum sapienti, cupido tamen sapientiae ea sumere, quae uitae necessaria confitemur, aut concedendum etiam in omni sapientis uita eam dominari, cum et ipse sapiens his, quae corpori necessaria sunt, non indigere non possit.

Dicis ergo, inquam, fortunam esse necessariam studioso sapientiae, sapienti uero negas. — Non ab re est eadem repetere, inquit. itaque nunc etiam abs te quaero, utrum fortunam ad se ipsam contemnendam aliquid iuuare aestimes. quod si arbitraris, dico sapientiae cupidum magnopere indigere fortuna. — Arbitror, inquam, si quidem per illam erit talis, qualis eam possit contemnere. nec [*]( 14 cf. Retract. 11,2 ) [*]( 1 a nobis nihil esse M 2 qualiter a nobis T 3 studiis (di s. m2) P uiuere (cf. 1 4, 11)] uidere P tu om.M trygeti* (i ras.) P uirgilii MT te uirgilii Tml 4 uacauit Pm2T uacuit HMPml 8 uendicet Ma 9 miseratio HmlM miserti Migne nos T nostri HJl P (cf. Conf. V 9,16) 12 is Pm] 13 nosme ipsos Pm] 21 tamen om.Jl 22 su∗mere (m ras.) P 23 etiam Pm] e*iam Pm. post. est etiam IIMT cdd. 24 iis m 25 studioso om M )

47
absurdum est; nam sic etiam paruis nobis ubera necessaria sunt, quibus efficitur, ut sine his postea uiuere ac ualere possimus. — Sententias, ait, nostras, si animi conceptio non dissonat, concordare mihi liquet, nisi forte disserendum cuiquam uidetur, quod fortunae uel uberum non ipsa ubera seu fortuna, sed alia res quaedam nos faciat contemtores. —Nihil magnum est, inquam, alio simili uti. nam ut sine naui uel quolibet uehiculo aut omnino, ne uel ipsum Daedalum timeam, sine ullis ad hanc rem accommodatis instrumentis aut aliqua occultiore potentia Aegeum mare nemo transmittit, quamuis nihil aliud quam peruenire proponat, quod cum ei euenerit, illa omnia, quibus aduectus est, paratus sit abicere atque contemnere, ita quisquis ad sapientiae portum et quasi firmissimum et quietissimum solum peruenire uoluerit — quoniam, ut alia omittam, si caecus ac surdus fuerit, non potest, quod positum est in potestate fortunae — necessariam mihi uidetur ad id quod concupiuit habere fortunam. quod cum obtinuerit, quamuis putetur indigere quibusdam rebus ad corporis ualitudinem pertinentibus, illud tamen constat, non his opus esse, ut sapiens sit, sed ut inter homines uiuat. — Immo, ait ille, si caecus ac surdus sit, et sapientiam adipiscendam et ipsam uitam, propter quam sapientia quaeritur, mea sententia iure contemnet.

Tamen, inquam, cum ipsa uita nostra, cum hic uiuimus, sit in potestate fortunae nec nisi uiuens quisque sapiens fieri possit, nonne fatendum est opus esse eius fauore, quo ad sapientiam peruehamur? — Sed cum sapientia, inquit, non nisi uiuentibus necessaria sit remotaque uita nulla sit indigentia sapientiae, nihil in propaganda uita pertimesco fortunam. etenim quia uiuo, propterea uolo sapientiam, non quod sapientiam desidero, uolo uitam. unde fortuna si mihi abstulerit uitam, auferet causam quaerendae sapientiae. nihil igitur habeo, cur ut fiam sapiens aut fauorem optem fortunae aut impedimenta formidem, nisi alia fortasse protuleris. — Tum ego: Non [*]( 1 u**bera P uerba a sunt necessaria M 3 nostra Pm] 4 nisi priorte (in ras. et in mg. m2) P discernendum T edd. 5 fortunae] uel for- tunaeTedd. -contemptores HMPm2T 6 utinam HMml 7 dedalum MP 9 mare egeum T 10 uenerit a 11 euectus T 14 necaessariam Pm] necessarium M 15 concupiit T 16 cum (c in ras. m2) P 20 scientia a contemnit a 22 alt. cum] quam T qua edd. 24 est] et Pm] perueamur T 25 necesaria P sit necessaria edd. 31 alia ex aba corr. Pm2 )

48
igitur censes sapientiae studiosum posse fortuna, ne ad sapientiam perueniat, impediri, etiamsi ei non auferat uitam ? — Non arbitror, inquit.

Uolo, inquam, mihi paululum aperias, quid tibi inter sapientem et philosophum distare uideatur. - Sapientem ab studioso, ait, nulla re differre arbitror, nisi quod quarum rerum in sapiente quidam habitus inest, earum est in studioso sola flagrantia. — Quae sunt tandem istae res? inquam; nam mihi nihil aliud uidetur interesse, nisi quod alter scit sapientiam, alter scire desiderat. — Si scientiam, inquit, modesto fine determinas, ipsam rem planius elocutus es. — Quoquo modo, inquam, eam determinem, illud omnibus placuit scientiam falsarum rerum esse non posse. — In hoc mihi, inquit ille, uisa fuit obicienda praescriptio, ne inconsiderata consensione mea facile in principalis illius quaestionis campis tua equitaret oratio. — Plane mihi, inquam, nihil ubi equitare possem reliquisti. nam, nisi fallor, quod iam dudum molior, ad ipsum finem peruenimus. si enim, ut subtiliter uereque dixisti, nihil inter sapientiae studiosum et sapientem interest, nisi quod iste amat, ille autem habet sapientiae disciplinam — unde etiam nomen ipsum, id est habitum quendam exprimere non cunctatus es — nemo autem habere disciplinam potest in animo, qui nihil didicit, nihil autem didicit. qui nihil nouit, et nosse falsum nemo potest, nouit igitur sapiens ueritatem, quem disciplinam sapientiae habere in animo, id est habitum iam ipse confessus es. — Nescio, inquit, cuius impudentiae sim, si habitum inquisitionis diuinarum humanarumque rerum esse in sapiente confessum me negare uoluero. sed qui tibi uideatur inuentorum probabilium habitus non esse, non uideo. — Concedis inquam, mihi falsa neminem scire? — Facile quidem, inquit. — Dic iam, si potes, inquam, sapientem nescire sapientiam. — Quid enim ? ait, hoc limite uniuersa concludis, ut uideri sibi non possit comprehendisse se sapientiam? — Da, inquam, dexteram. [*]( 1 a fortuna Tm 2 non et uitam om.M 4 aperies M 5 sapientiam M am 6 sapienti T sapientia HMP 7 quidem M 10 scientiam] sapientiam M 11 eloquutus Pml quoquo] quo P inquam om-M deminem Pml homnibus P 13 obicienda (i pr. m2) P praescribtio Pvil 14 fale Pml eius T 15 inquam mihi edd. 25 inquesitionis Pml 28 mihi inquam edd. facile] facile id Tm 29 potest H 30 uideris P 31 se om.T dexteram (ram in ras.) P dextram 111 )

49
nam, si meministi, hoc est quod heri Ille dixi effecturum, quod nunc non a me conclusum, sed a te ultro mihi oblatum esse gaudeo. nam cum inter me et Academicos hoc interesse dixissem, quod illis probabile uisum est ueritatem non posse comprehendi, mihi autem nondum quidem a me inuentam, inueniri tamen posse a sapiente uideatur, nunc, cum mea interrogatione urgereris, utrum sapiens nesciat sapientiam, \'uidetur sibi scire\' dixisti. — Quid tum postea ? inquit. — Quia, si uidetur sibi, inquam, scire sapientiam, non ei uidetur nihil scire posse sapientem; aut, si sapientia nihil est, uolo affirmes.

Crederem uere, inquit, ad calcem nos finesque uenisse, sed repente, cum dexteras interposuisti, disiunctissimos nos esse et in longum progressos uideo, uidelicet quod hesterno die a nobis nulla alia quaestio constituta uidebatur, nisi quod sapientem ad comprehensionem ueri peruenire posse affirmante te ego negaueram, nunc uero nihil me opinor concessisse tibi quam uideri posse sapienti probabilium rerum sc consecutum esse sapientiam; quam tamen sapientiam in inuestigatione diuinarum humanarumque rerum Ille constituisse nulli nostrum arbitror dubium. — Non, inquam, ideo, quia inuoluis, euolueris; uideris enim iam mihi exercendi tui causa disputare et, quia bene nosti istos adulescentulos uix adhuc posse discernere, quae acute ac subtiliter disseruntur, tamquam iudicum abuterisignorantia, ut tibi quantum libet loqui nullo liceat reclamante. nam paulo ante dixisti, cum quaererem, utrum sciret sapiens sapientiam, scire sibi uideri. cui ergo uidetur sapientem scire sapientiam, non utique uidetur nihil scire sapientem. hoc enim contendi non potest, nisi quisquam dicere audeat nihil esse sapientiam. ex quo fit, ut hoc tibi, quod etiam mihi, uideatur, nam mihi uidetur sapientem non nihil scire et tibi, opinor, cui placet uideri sapienti [*](1 eri Pm] 4 compraehcmli Pml 5 inuenta T 6 nur.c] nunc tu T edd. mea cu Tml 7 uidetur add. Pm2 in mg. 8 bitiquam om.T 11 inquam T finesq;**ue P finemque H Mm in finemque T 15 perueniri M firmante M te om T 10 nihil] n. aliud T 17 consequtum Pml constiturum M 19 nullo P nostrum] uestrum .1/ nostrum esse T 20 inuoluis— quia om.HMP 21 adhuc] hic M 22 iudecum Pm1 iudicium H, om.M 23 nulIo*P 24 dixisti om.T cum ex quum P quaerem Pml 25 uide**ri (ui m2) P uideri dixisti T cui (i m2) P 28 hoc] iam hoc T edd. tibi quod Mm2 s. I. nam mihi uidetur om.HMP 29 sapienti om.M ) [*]( LXIII. August. I pars III. ed. Knoell. ) [*]( 4 )

50
sapientem scire sapientiam. — Tum ille: Non magis me ingenium exercere uelle quam te arbitror et id miror; non enim tibi ulla in hac re exercitatione opus est. nam mihi adhuc fortasse caeco uidetur interesse inter uideri sibi scire et scire et inter sapientiam, quae in inuestigatione posita est, et ueritatem. quae a nobis cum alterutra dicantur, sibi quem ad modum quadrent non inuenio. — Tum ego, cum iam ad prandium uocaremur: Non, inquam, mihi quod tantum reniteris displicet; aut enim ambo nescimus, quid loquamur, et danda est opera, ne tam turpes simus, aut unus nostrum, quod item relinquere atque neglegere non minus turpe est. sed pomeridianis horis rediemus ad inuicem. mihi enim, cum uideretur iam nos ad calcem peruenisse, pugnos etiam miscuisti. — Hic cum arrisissent, discessimus.