De civitate dei
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio V, Pars I-II. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 40, Part 1-2). Hoffmann, Emmanuel, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1899-1900.
Quod autem respondimus, cum de mundi origine quaestio uerteretur, eis, qui nolunt credere non eum semper fuisse, sed esse coepisse, sicut etiam Plato apertissime confitetur, quamuis a nonnullis contra quam loquitur sensisse credatur: hoc etiam de prima hominis conditione responderim, propter eos, qui similiter mouentur, quur homo per innumerabilia adque infinita retro tempora creatus non sit tamque sero sit creatus, ut minus quam sex milia sint annorum, ex quo esse coepisse in sacris litteris inuenitur. Si enim breuitas eos offendit temporis, quod tam pauci eis uidentur anni, ex quo institutus homo in nostris auctoritatibus legitur: considerent nihil esse diuturnum, in quo est aliquid extremum, et omnia saeculorum spatia definita, si aeternitati interminae comparentur, non exigua existimanda esse, sed nulla. Ac per hoc si non quinque uel sex, uerum etiam sexaginta milia siue sescenta, aut sexagiens, aut sescentiens, aut sescentiens miliens dicerentur annorum, aut itidem per totidem totiens multiplicaretur haec summa, ubi iam nullum numeri nomen haberemus, ex quo Deus hominem fecit: similiter quaeri posset, quur ante [*]( 1 aliquid V abl a1; aliqui eptα2ƒv relinquatur abltƒ; relinquantur Vep a v 4 a om. Vt; ex p apparentibus b 6 Cap. XII. v it r 12 sensisseJ sumpsisse l 14 similem amouentur V 15 temporum t sit creatus Vb el p t f; sit conditus a v 21 interminae Ve2 Ipt a f; interminatae ab es v 22 exigua J ex ista t 24 aut sescentiens aut sescentiens miliens Vel t Dübn.; siue sescentiens aut s. m. a Domb.; prius aut sescentiens om. abpƒν 25 multiplicarentur V t 26 nulli t 27 possit l )
Hanc autem se philosophi mundi huius non aliter putauerunt posse uel debere dissoluere, nisi ut circuitus temporum inducerent, quibus eadem semper fuisse renouata adque repetita in rerum natura adque ita deinceps fore sine cessatione adseuerarent uolumina uenientium et praetereuntium saeculorum; siue in mundo permanente isti circuitus fierent, siue certis interuallis oriens et occidens mundus eadem semper quasi noua, quae transacta et uentura sunt, exhiberet. A quo ludibrio prorsus inmortalem animam, etiam cum sapientiam perceperit, liberare non possunt, euntem sine cessatione ad falsam beatitudinem et ad ueram miseriam sine cessatione redeuntem. Quo modo enim uera beatitudo est, de cuius numquam aeternitate confiditur, dum anima uenturam miseriam aut inperitissime in ueritate nescit aut infelicissime in beatitudine [*]( 1 occubando (obcub. I ) Vellt; occupando b; occumbendo al2pv 5 quura t factus om. t et] est t 6 nunc ex hunc corr. V 7 controuersiaj lacuna t 8 Cap. XIII v 13 mundi huius] _lacuna t aliterj inter t 14 deb. diseol.] lacuna t 14. 18, p. 588, 4 circumitus v 15 ducerent t renouarem t utque repet. t 17 nen. praetereuntiumque v 18 circuiuit t 20 ea quae e que transierunt I et quae uentura. I v at quo V 21 perceperint liberares t 24 de caius] deo uitus t 25 miseram e2 )
Nam quidam et illud, quod legitur in libro Salomonis, qui uocatur ecclesiastes: Quid est quod fuit? Ipsum quod erit. Et quid est quod factum est? Ipsum quod fiet; et non est omne recens sub sole. Qui loquetur et dicet: Ecce hoc nouum est: iam fuit saeculis quae fuerunt ante nos, propter hos circuitus in eadem redeuntes et in eadem cuncta reuocantes dictum intellegi uolunt; quod ille aut de his rebus dixit, de quibus superius loquebatur, hoc est de generationibus aliis euntibus. aliis uenientibus, de solis anfractibus, de torrentium lapsibus: aut certe de omnium rerum generibus, quae oriuntur adque occidunt. Fuerunt enim homines ante nos, sunt et nobiscum, erunt et post nos: ita quaeque animantia uel arbusta. Monstra quoque ipsa, quae inusitata nascuntur, quamuis inter se diuersa sint et quaedam eorum semel facta narrentur, tamen secundum id, quod generaliter miracula et monstra sunt, utique et fuerunt et erunt. nec recens et nouum est, ut monstrum sub sole nascatur. Quamuis haec uerba quidam sic intellexerint, tamquam in praedestinatione Dei iam facta fuisse omnia sapiens ille uoluisset intellegi, et ideo nihil recens esse sub sole. Absit autem a recta fide, ut his Salomonis uerbis illos circuitus significatos esse credamus, quibus illi [*]( 8 1, 9 sq. ) [*]( I at Vat rz f; ait el; ant a2e ; ac p (in marg. aut), t; aut v; om. b At usque ad pergit om. I 7 est et a 10 qui V ab e lp t tJj quis ƒv loquitur mss.; loquatur v; loquetur Domb. 11 dicit ab ePp 11 .(1:; dicet Fi1 Domb.; dicat v in saeculis b l2 p v 12. 28 circumitus r 13 et in eadem e 19 et erunt v 21 narrarentur t 22 monstrata t 25 iam om. V. )
Quid autem mirum est, si in his circuitibus errantes nec aditum nec exitum inueniunt? quia genus humanum adque ista nostra mortalitas nec quo initio coepta sit sciunt, nec quo fine claudatur; quando quidem altitudinem Dei penetrare [*]( 9 Rom. 6, 9 12 Ps. 11, 8 \'sq. ) [*]( 2 saeculo Plato philosophusj saeculi iniqui (iniquo tia. 2) philosophos\' i 3 schola] domo m. 2 sup. lin. t 4 docuit] floruit t saeculi t - 5 prolixis quidem v 6 et idem l 9 resurgens e v autem om.. a 13 alterum et om. a b lp v 14 istis] et isti t circumitu sic semper v 15 et p. 590, 14 ambulabunt V e da a; ambulant a b 11 P v 18 Cap. XIIII v 19 hum. generis p 20 constituerit p q v 25 quidem quando cum transpositionis nota V )
Ego quidem sicut Dominum Deum aliquando dominum non fuisse dicere non audeo, ita hominem numquam antea fuisse et ex quodam tempore primum hominem creatum esse dubitare non debeo. Sed cum cogito cuius rei dominus semper fuerit, si semper creatura non fuit, adfirmare aliquid pertimesco, quia et me ipsum intueor et scriptum esse recolo: Quis hominum potest scire consilium Dei, aut quis poterit cogitare quid uelit Dominus? Cogitationes enim mortalium timidae et incertae adinuentiones nostrae. Corruptibile enim corpus adgrauat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Ex his igitur, quae in hac terrena inhabitatione multa cogito (ideo utique multa, quia unum, quod ex illis uel praeter illa. quod forte non cogito, uerum est, inuenire non possum), si dixero semper fuisse creaturam, cuius dominus esset. qui semper est dominus nec dominus umquam non fuit; sed nunc illam, nunc aliam per alia adque alia temporum spatia, ne aliquam Creatori coaeternam esse dicamus, quod fides ratioque sana condemnat: cauendum est, ne sit absurdum et a luce ueritatis alienum mortalem quidem per uices temporum semper fuisse creaturam, decedentem aliam, aliam succedentem; inmortalem uero non esse coepisse, nisi cum ad nostrum saeculum uentum est, quando et angeli creati sunt, si eos recte lux illa primum facta significat aut illud potius [*]( 12 Sap. 9, 13 sqq. ) [*]( n fuisse semper intellegatur pqv 5 eternum p 8 sed ex a 9 cum om. I 13 uelit Dominus om. t deus l 17 cogitante t 18. unum] non t 19 forte omisso non t 20 possumus V*t 22 alterum alia om. t 23 nec t 24 est om. e 26 alterum aliam om. e 27 uera t 29 si cos] lacuna t )
Sed si hoc respondero, dicetur mihi: Quo modo ergo non coaeterni Creatori, si semper ille, semper illi fuerunt? Quo modo etiam creati dicendi sunt, si semper fuisse intelleguntur? Ad hoc quid respondebitur? An dicendum est et semper [*]( 3 dicantur b v 4 esse creatos e 5 dns dS t 6 quaeritnr a el 7 facti sint si tamen omissis quae inde a lin. 7 usque ad 12 tnter- cedunt a 12 sunt t a om. t 13 At] ac b, ut t2 IS et tempora t et annos e 19 prius aliud ex aliquid corr. V 20 posterius esse p praeterierit v; poterit p t potuerunt p t 21 et ideo t. i. fuit om. at 22 temp. iam] temporum t et angeli l 24 sint I 26 hoc quid superscripto est b non sunt a v 2! coaeterno e )
Quapropter si Deus semper dominus fuit, semper habuit creaturam suo dominatui seruientem; uerum tamen non de ipso genitam, sed ab ipso de nihilo factam nec ei coaeternam; erat quippe ante illam, quamuis nullo tempore sine illa; non eam spatio transcurrente, sed manente perpetuitate praecedens. Sed hoc si respondero eis qui requirunt, quo modo semper creator, semper dominus fuit, si creatura seruiens non semper fuit; aut quo modo creata est et non potius creatori coaeterna est, si semper fuit: uereor ne facilius iudicer adfirmare quod nescio, quam docere quod scio. Redeo igitur ad id, quod creator noster scire nos uoluit; illa uero, quae uel sapientioribus in hac uita scire permisit uel omnino perfectis in alia uita scienda seruauit, ultra uires meas esse\' confiteor. Sed ideo putaui sine adfirmatione tractanda, ut qui haec legunt uideant, a quibus quaestionum periculis debeant temperare, nec ad omnia se idoneos arbitrentur potiusque intellegant quam sit apostolo obtemperandum praecipienti salubriter, ubi ait: Dico autem per gratiam Dei quae data est mihi omnibus qui sunt in uobis, non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad temperantiam, unicuique [*]( 26 Rom. 12, 3 ) [*]( 2 aeternitate t 4 nec futura q. non dum sit om.. t 5 peragunt V 8 quo 2 11 de ipso non e 12 genitum VI quoaēnā 21 13 sine illam t nonne aspatio l 14 transcurrentem t 16 dominus fuerit I 19 ad quod e 25 intellegat t 26 praecipiendi t 27 dei mss.; om. v 28 inter uos a a 29 sicut unicuique v )
Quae saecula praeterierint antequam genus institueretur humanum, me fateor ignorare; non tamen dubito nihil omnino creaturae Creatori esse coaeternum. Dicit etiam apostolus tempora aeterna, nec ea futura, sed, quod magis est mirandum, praeterita. Sic enim ait: In spem uitae aeternae, quam promisit non mendax Deus ante tempora aeterna; man i fe s tau ita autem temporibus suis uerbum suum. Ecce dixit retro quod fuerint tempora aeterna, quae tamen non fuerint Deo coaeterna, si quidem ille ante tempora aeterna non solum erat, uerum etiam promisit uitam aeternam, quam manifestauit temporibus suis, id est congruis, quid aliud quam Verbum suum? Hoc est enim uita aeterna. Quo modo autem promisit, cum hominibus utique promiserit, qui nondum erant ante tempora aeterna, nisi quia in eius aeternitate adque in ipso Verbo eius eidem coaeterno iam praedestinatione fixum erat, quod suo tempore futurum erat? [*]( 12 Tit. 1, 2 sq. ) [*]( 2 suis om. t 3 abscedat l 5 Cap. XVI v 8 praeterierunt I intueretur t 11 nec afutura t 12 spe t 20 nam quo modo ante promisit p; nam quomodo autem proin. t homo t 21 ante om. t ante temp. aet. nisi om. I quiaj qui a in eius mss.; in ipsius v 22 eius Verbo v ) [*]( 38* )
Illud quoque non dubito, antequam homo primus creatus esset, numquam quemquam fuisse hominem; nec eundem ipsum nescio quibus circuitibus nescio quotiens reuolutum, nec alium aliquem, natura similem. Neque ab hac fide me philosophorum argumenta deterrent, quorum acutissimum illud putatur, quod dicunt nulla infinita ulla scientia posse conprehendi; ac per hoc Deus, inquiunt, rerum quas facit omnium finitarum omnes finitas aput se rationes habet; bonitas autem eius numquam uacua fuisse credenda est, ne sit temporalis eius operatio, cuius retro fuerit aeterna cessatio, quasi paenituerit eum prioris sine initio uacationis ac propterea sit operis adgressus initium; et ideo necesse est, inquiunt, eadem semper repeti eademque semper repetenda transcurrere, uel manente mundo mutabiliter, qui licet numquam non fuerit et sine initio temporis tamen factus est, uel eius quoque ortu et occasu semper illis circuitibus repetito semperque repetendo; ne uidelicet, si aliquando primum Dei opera coepta dicuntur, priorem suam sine initio uacationem tamquam inertem ac desidiosam et ideo sibi displicentem damnasse quodam modo adque ob hoc mutasse credatur; si autem semper quidem temporalia, sed alia adque alia perhibetur operatus ac sic aliquando etiam ad hominem [*]( 1 Cap. XVII v 2 Quod q immutabili p q ac Va; aut p q v Dei om. p 4 Dei om. p 5 et semper p circumitus v 6 primus homo v primus erasum in e esset creatus ęternum quemquam a 7 hom. fuisse v 8. 20 circumitibus v 10 quod dicitur b 12 ds̄ inquiunt dS a rerum finitarum finitas, in tnarg. omnes a fecit e et omnium p finitorum p; infinitorum t; infinitarum eαf 18 mente t 20 hortu et hoccasu l 21 repetitio t 22 praecepta p t dicuntur mss t dicantur v 23 uạcuatam tam inertem p; uacuaṭι̣////tamqu̱am t et ideo] lacuna t 24 ob hoc om. p t a )
Has argumentationes, quibus inpii nostram simplicem pietatem, ut cum illis in circuitu ambulemus, de uia recta conantur auertere, si ratio refutare non posset, fides inridere deberet. Huc accedit, quod in adiutorio Domini Dei nostri hos uolubiles circulos, quos opinio confingit, ratio manifesta confringit. Hinc enim maxime isti errant, ut in circuitu falso ambulare quam uero et recto itinere malint, quod mentem diuinam omnino inmutabilem, cuiuslibet infinitatis capacem et innumera omnia sine cogitationis alternatione numerantem, de sua humana mutabili angustaque metiuntur; et fit illis quod ait apostolus: Conparantes enim semet ipsos sibimet ipsis non intellegunt. Nam quia illis quidquid noui faciendum uenit in mentem, nouo consilio faciunt (mutabiles quippe mentes gerunt): profecto non Deum, quem cogitare non possunt, sed semet ipsos pro illo cogitantes, non illum, sed se ipsos, nec illi, sed sibi conparant. Nobis autem fas non est credere, aliter affici Deum cum uacat, aliter [*]( 14 Ps. 11, 9 23 2. Cor. 10, 12 ) [*]( 2 quemcunque t 5 illic e circumit. et sic semper v 6 renolntiles It; reuolutile e 7 circuiti inserentes t 8 ignauium t 15 possit I 16 in aduentum p; in aduentu in ras. t 17 confingit ratio] configuratio t 22 angustiaque e 28 conparantur b 29 Deum affici v )
Illud autem aliud quod dicunt, nec Dei scientia quae infinita sunt posse conprehendi: restat eis, ut dicere audeant adque huic se uoragini profundae inpietatis inmergant, quod non omnes numeros Deus nouerit. Eos quippe infinitos esse, certissimum est; quoniam in quocumque numero finem faciendum putaueris, idem ipse, non dico uno addito augeri, sed [*]( 1 quia nec om. e aff. dic.] afficiendus e; afficicendus t in eius om. b 2 non ante v quia t 4 utique, in marg. itaque, e cogitur t inhertia t 11 et posterius in rebus prius om. e 12 in illo autem fuit t 13 mutabit et 14 sed usque ad uoluntate om. ll 17 hostendens l 18 indiguerunt t 19 beatitudine V eJ 28 fine t )
Quod utrum ita faciat, et continuata sibi conexione copulentur quae appellantur saecula saeculorum. alia tamen adque alia ordinata dissimilitudine procurrentia, eis dumtaxat, qui ex miseria liberantur, in sua beata inmortalitate sine fine manentibus; an ita dicantur saecula saeculorum, ut intellegantur saecula in sapientia Dei inconcussa stabilitate manentia istorum, quae cum tempore transeunt, tamquam efficientia saeculorum, definire non audeo. Fortassis enim possit dici saeculum, quae sunt saecula, ut nihil aliud perhibeatur saeculum saeculi quam saecula saeculorum, sicut nihil aliud dicitur caelum caeli quam caeli caelorum. Nam caelum Deus uocauit firmamentum super quod sunt aquae; et tamen psalmus: Et aquae, inquit, quae super caelos, laudent nomen Domini. Quid ergo istorum duorum sit, an praeter haec [*]( 23 Pa. 148, 4 ) [*]( 2 facit Vetaf; fecit ablpv 8 ut] quid I 4 simpliciter m. 2 in ueraciter mutatam t 6 dissimile t consequantur i 7 facere] eanere t et prouisa b 8 possit l prouideret Va b e pi t a I; praeuideret Zp2 v ex] e b; et V si ex t si proximo ex tempore transpositione notata p; 10 Cap, XVIIII v 12 ista V fiat, in marg. faciat, e 14 his l 15 liberentur Vi 21 in nihil t 23 insuper t quo super e 24 super caelos Veta; sap. c. sunt ablpv )
Quorum enim aures piorum ferant post emensam tot tantisque calamitatibus uitam (si tamen uita ista dicenda est, quae potius mors est, ita grauis, ut mors, quae ab hac liberat, mortis huius amore timeatur), post tam magna mala tamque multa et horrenda tandem aliquando per ueram religionem adque sapientiam expiata adque finita ita peruenire ad conspectum [*]( is Mt. 25, 46 ) [*]( 3 si interimdiscussa V sine Vi 5 aliquid temere v 7 adserunt t 10 sunt e 11 contexitne V 12 procurrenti t 14 circumitus et sic semper v 15 habentes maxima V 17 Cap. XX v 19 bereque V 21 lauoresque V 23 ista uita v 25 timeatur, in marg. non, e mala tamque] multamque t )
Si autem dicunt neminem posse ad illam beatitudinem peruenire, nisi hos circuitus, ubi beatitudo et miseria uicissim alternant, in huius uitae eruditione cognouerit: quo modo [*]( 1 ita om. t 3 amore om. e quando I 6 hodio t ueritatis I 7 et huc V 9 factum iuturum, in marg. est, e 10 in I uerba et hoc ... usque ad ... falsae beatitudinis p. 603, 10 hic omissa et inserto folio suppleta infra p. 607, 5 post consecutus exstant ibique lineolis deleta sunt definitis ... redeuntibus om. e 14 potest Ya e l II; possit v potest ea] postea ab 15 indagare] inuenire l ferat quis credat t 18 memoriam t habuerimus V; habemus a 19 et cur a amplius om. a 20 ibia V i 24 ammit. t )
Sed quoniam haec falsa sunt clamante pietate, conuincente ueritate (illa enim nobis ueraciter promittitur uera felicitas, cuius erit semper retinenda et nulla infelicitate rumpenda certa securitas): uiam rectam sequentes, quod nobis est Christus, eo duce ac saluatore a uano et inepto inpiorum circuitu iter fidei mentemque auertamus. Si enim de istis circuitibus et sine cessatione alternantibus itionibus et reditionibus animarum Porphyrius Platonicus suorum opinionem [*]( 1 tanta t 8 nouit Vciblelptaf; nouerit b2 v 11 ac a 20 praescientia t 21 imminentiam t 25 eius 1 26 quod codd. praeter p; quae pv 27 ac] ex l 28 mente tenensque t 29 rectionibua b 30 Porph.] proprius a, superscripto plotinus b opinione a t; opiniones a )
Quapropter quoniam circuitus illi iam explosi sunt, quibus ad easdem miserias necessario putabatur anima reditura: quid restat conuenientius pietati quam credere non esse inpossibile Deo et ea, quae numquam fecerit, noua facere et ineffabili praescientia uoluntatem mutabilem non habere? Porro autem utrum animarum liberatarum nec ulterius ad miserias rediturarum numerus possit semper augeri, ipsi uiderint, qui de rerum [*](1 sunt t 2 facere per imprud. v 4 ordine usque ad eam non oni, t eam ex enim corr. V inprouida V 5 uanitss t 8 animas liberatas quidem p miserias ex 11 concedant e v 13 dicant esse v 14 de] sed e de quorum] decorum t 18 fierent homines v 21 exse VI possunt V 24 putatur V 25 conueniens b 29 semper om. VI; tempore t )
Hac igitur quaestione difficillima propter aeternitatem Dei noua creantis sine nouitate aliqua uoluntatis, quantum potuimus, explicata non est arduum uidere multo fuisse melius quod factum est, ut ex uno homine, quem primum condidit, multiplicaret genus humanum, quam si id incohasset a pluribus. Nam cum animantes alias solitarias et quodam modo soliuagas, id est, quae solitudinem magis adpetant, sicuti sunt aquilae milui, leones lupi et quaecumque ita sunt, alias congreges instituerit, quae congregatae adque in gregibus malint uiuere, ut sunt columbi sturni, cerui damulae et cetera huius modi: utrumque tamen genus non ex singulis propagauit, sed plura simul iussit existere. Hominem uero, [*]( 1 subpliciter t 3 utegatur. in marg. n. b 4 est a animarum om. b numquam antea non V 5 nunquam fieri v 8 alterius t 11 posset Vepta; possit ablv 14 Cap. XXI v 21 multiplicare t 22 quodadmodo t 23 adpetunt secuti t 25 alias graeges V; alia congreges l 26 sturni, in marg. x sturdi, a dammulae V e; danimulae t 27 tamen omn. IX )
Nec ignorabat Deus hominem peccaturum et morti iam obnoxium morituros propagaturum eoque progressuros peccandi inmanitate mortales, ut tutius adque pacatius inter se rationalis uoluntatis expertes bestiae sui generis uiuerent, quarum ex aquis et terris plurium pullulauit exordium, quam homines, quorum genus ex uno est ad commendandam concordiam propagatum. Neque enim umquam inter se leones aut inter [*]( 1 quodadmodo t 5 termino] tempore l consecuturus Ip2 a; consecuturil e nisi t 12 cognitionis effectu ab 13 nec ipsam abp tv 14 uiri t illi sup. lin. V 15 omnino Vel p t a f; omne a v hominem b uno om. a 17 Cap. XXII v 18 Dens om. p primum dena p 20 populora p 21 essent p transituros p 24 capacius e rationali V 25 sue el 26 plurium V l tI; plurimum abeptaf )
Fecit ergo Deus hominem ad imaginem suam. Talem quippe illi animam creauit, qua per rationem adque intellegentiam omnibus esset praestantior animalibus terrestribus et natatilibus et uolatilibus, quae mentem huius modi non haberent. Et cum uirum terreno formasset ex puluere eique animam qualem dixi siue quam iam fecerat sufflando indidisset siue potius sufflando fecisset eumque flatum, quem sufflando fecit (nam quid est aliud sufflare quam flatum facere?), animam hominis esse uoluisset, etiam coniugem illi in adiutorium generandi ex eius latere osse detracto fecit, ut Deus. Neque enim haec carnali consuetudine cogitanda sunt, ut uidere solemus opifices ex materia quacumque terrena corporalibus membris. quod artis industria potuerint, fabricantes. Manus Dei potentia Dei est, qui etiam uisibilia inuisibiliter operatur. Sed haec fabulosa potius quam uera esse arbitrantur, qui uirtutem ac sapientiam Dei, qua nouit et potest etiam sine seminibus ipsa certe facere semina, ex his usitatis et cottidianis metiuntur operibus; ea uero, quae primitus instituta sunt, quoniam non nouerunt, infideliter cogitant; quasi non haec ipsa, quae [*]( 2 adoptione t 5 esse t 9 Cap. XXIII v 13 illi om. II 14 animabus V 18 nam usque ad hominis om. I 20 uoluisse/, t eraso, e in] ad t adiutorio l 21 os l 24 potuerunt Ip t 25 Dei one. p qui] qua p 27 nobit t 28 ista facere omisso certe p t 29 uea V )
Sed cum his nullum nobis est in his libris negotium, qui diuinam mentem facere uel curare ista non credunt. Illi autem qui Platoni suo credunt non ab illo summo Deo, qui fabricatus est mundum, sed ab aliis minoribus, quos quidem ipse creauerit, permissu siue iussu eius animalia facta esse cuncta mortalia, in quibus homo praecipuum disque ipsis cognatum teneret locum, si superstitione careant, qua quaerunt unde iuste uideantur sacra et sacrificia facere quasi conditoribus suis, facile carebunt etiam huius opinionis errore. Neque enim fas est ullius naturae quamlibet minimae mortalisque creatorem nisi Deum credere ac dicere, et antequam possit intellegi. Angeli autem, quos illi deos libentius appellant, etiamsi adhibent uel iussi uel permissi operationem suam rebus quae gignuntur in mundo, tam non eos dicimus creatores animalium, quam nec agricolas frugum adque arborum.
Cum enim alia sit species, quae adhibetur extrinsecus cuicumque materiae corporali, sicut operantur homines figuli et [*]( 10 Tim. p. 41, C ) [*]( 1 partibus V11 4 menti t 5 Cap. XXIIII v 13 praecipuugdisque V 14 superstitutione l 15 sacra et om. t 21 tam non Ve11 ll; iam non t a; tamen non a b e2 p; tamen tam non v 25 fieri adque Fot; om. p q v ) [*]( XXXX Aug. opera Sectio V para I. ) [*]( 39 )
Ita sane Plato minores et a summo Deo factos deos effectores esse uoluit animalium ceterorum, ut inmortalem partem ab ipso sumerent, ipsi uero mortalem adtexerent. Proinde animarum nostrarum eos creatores noluit esse, sed corporum. Unde quoniam Porphyrius propter animae purgationem dicit corpus omne fugiendum simulque cum suo Platone aliisque Platonicis sentit eos, qui inmoderate adque inhoneste uixerint, propter luendas poenas ad corpora redire mortalia, Plato quidem etiam bestiarum, Porphyrius tantummodo ad hominum: sequitur eos, ut dicant deos istos, quos a nobis uolunt quasi parentes et conditores nostros coli, nihil esse aliud quam fabros conpedum carcerumue nostrorum, nec institutores, sed inclusores adligatoresque nostros ergastulis aerumnosis et grauissimis uinculis. Aut ergo desinant Platonici poenas animarum ex istis corporibus comminari, aut eos nobis deos colendos non praedicent, quorum in nobis operationem, ut 5 quantum possumus fugiamus et euadamus, hortantur, cum [*]( 10 Tim. 41, C ) [*]( 1 tuam b 2 subtraha/t, n eras., V; subtrahas b 5 current t 6 Cap. XXVI v 10 sed a l 11 ut, superscripto m. 1 et, V 12 adtexerent, in marg. attingerent, l 13 esse noluit v 15 omne corpus v simulque supplicatione aliisquc inhoneste uixerunt (aic!) b 16 sentit ut V a; sentiunt p t ac v uixerunt a 18 etiam bestiarum Vblt: bestiarum etiam e; etiam ad bestiarum apv 21 carcerumq. ueV 22 sed om. b )
Merito igitur uera religio, quem mundi uniuersi, eum animalium quoque uniuersorum, hoc est et animarum et corpo- \' rum, conditorem agnoscit et praedicat. In quibus terrenis praecipuus ab illo ad eius imaginem homo propter eam causam, quam dixi, et si qua forte alia maior latet, factus est unus, sed non relictus est solus. Nihil enim est quam hoc [*]( 5 Tim. 92, B ) [*]( 3 in terram V 4 etsi e est causa a 7 id est etiam mortalium generibus (sic!) b 8 et inmort. Vel p t; et om. a v et mortalium om. I y uel qua e 11 deos t 12 uniuersi mundi v 17 Cap. XXVII v 19 praeuiderit V q; prouiderit p; praeuidit v 22 uera est p aeram eligo b quem V a bl e 1 t a f; quae b2p Dübn.; om. v 24 cognoscit p,, )
Nunc quoniam liber iste claudendus est, in hoc [primo] homine, qui primitus factus est, nondum quidem secundum euidentiam, iam tamen secundum Dei praescientiam exortas fuisse existimemus in genere humano societates tamquam ciuitates duas. Ex illo enim futuri erant homines, alii malis angelis in supplicio, alii bonis in praemio sociandi, quamuis occulto Dei iudicio, sed tamen iusto. Cum enim scriptum sit: Uniuersae uiae Domini misericordia et ueritas: nec iniusta eius gratia nec crudelis potest esse iustitia. [*]( 14 Pa. 45, 9 25 Pe. 24, 10 ) [*]( 1 neque enim t 7 illi om. t hic Ve1 p t a; hinc a b ti 9 utrique V 12 quis V t 16 est t primum, in marg. ipsa, a 17 quodadmodo t dicetur Vel p a.j alio loco q. m. d. adiuuerit dicam a b v 19 primo om. V 20 secundum om. b 21 Dei om. I praesentiam b ezhortas fuisse exhistimemus 1 23 alii in malis angelia alii in supplitio b 24 sociandis e EXPL. LIB. XII. AURELI AUGUSTINI ; INCIP. LIBER Xfijf. V )
Expeditis de nostri saeculi exortu et de initio generis humani difficillimis quaestionibus nunc iam de lapsu primi hominis, immo primorum hominum, et de origine ac propagine mortis humanae disputationem a nobis institutam rerum ordo deposcit. Non enim eo modo, quo angelos, condiderat Deus homines, ut etiam si peccassent mori omnino non possent; sed ita ut perfunctos oboedientiae munere sine interuentu mortis angelica inmortalitas et beata aeternitas sequeretur; inoboedientes autem mors plecteret damnatione iustissima; quod etiam in libro superiore iam diximus.
Sed de ipso genere mortis uideo mihi paulo diligentius disserendum. Quamuis enim anima humana ueraciter inmortalis perhibeatur, habet tamen quandam etiam ipsa mortem suam. Nam ideo dicitur inmortalis, quia modo quodam quantulocumque non desinit uiuere adque sentire; corpus autem ideo mortale, quoniam deseri omni uita potest nec per se ipsum aliquatenus uiuit. Mors igitur animae fit, cum eam [*]( 14 c. 21 ) [*]( 8 primorum hominum Vpq; primi hominis v 8 humana VI disputatione V; dispositionem b instituta/, m eraso, Vi institutus l 9 quo om. b 10 si non pecc. b omnino mori b ut om. I 12 inmutabilitas ab 20 hum. anima v 21 perhibeatur usque ad dicitar inmortalis om. p; ad explendam sententiam in margine m. 2 sit etiam om. I 22 quodam om. V 23 sentire] sustinere b 25 aliquanltinus i )
Non autem dissimulanda nascitur quaestio, utrum re uera mors, qua separantur anima et corpus, bonis sit bona; quia si ita est, quo modo poterit obtineri, quod etiam ipsa sit poena peccati? Hanc enim primi homines, nisi peccauissent, perpessi utique non fuissent. Quo pacto igitur bona esse possit bonis, quae accidere non posset nisi malis? Et rursus si non nisi malis posset accidere, non deberet bonis bona esse, sed nulla. Quur enim esset ulla poena in quibus non essent ulla punienda? Quapropter fatendum est primos quidem homines ita fuisse institutos, ut, si non peccassent, nullum mortis experirentur genus; sed eosdem primos peccatores ita fuisse morte multatos, ut etiam quidquid de eorum stirpe esset exortum eadem poena teneretur obnoxium. Non enim aliud ex eis, quam quod ipsi fuerant, nasceretur. Pro magnitudine quippe culpae illius naturam damnatio mutauit in peius, ut, quod poenaliter praecessit in peccantibus hominibus primis, etiam naturaliter sequeretur in nascentibus ceteris. Neque enim ita homo ex homine, sicut homo ex puluere. Puluis namque [*]( i 5 bona malis mala ait a 10 in F;OM. pqav 13 qua V 16 Quo igitur pacto v 17 et rarene p; sed rursas rell. v Domb. 22 primos om. al ita morte fuisse b 23 de eorum pvi de om. rell. Domb. 24 eadem poena mss.; eidem poenae v 25 nascere/tur, n eraso, V 26 culpae om. e )
Si quem uero mouet, quur uel ipsam patiantur, si et ipsa peccati poena est, quorum per gratiam reatus aboletur: iam ista quaestio in alio nostro opere, quod scripsimus de baptismo paruulorum, tractata ac soluta est; ubi dictum est ad hoc relinqui animae experimentum separationis a corpore, quamuis ablato iam criminis nexu, quoniam, si regenerationis sacramentum continuo sequeretur inmortalitas corporis, ipsa fides eneruaretur, quae tunc est fides, quando expectatur in spe, quod in re nondum uidetur. Fidei autem robore adque certamine, in maioribus dumtaxat aetatibus, etiam mortis fuerat superandus timor, quod in sanctis martyribus maxime eminuit; cuius profecto certaminis esset nulla uictoria, nulla gloria (quia nec ipsum omnino posset esse certamen), si post lauacrum regenerationis iam sancti non possent mortem perpeti corporalem. Cum paruulis autem baptizandis quis non ad Christi gratiam propterea potius curreret, ne a corpore solueretur? Adque ita non inuisibili praemio probaretur fides, sed iam nec fides esset, confestim sui operis quaerendo et sumendo mercedem. Nunc uero maiore et mirabiliore gratia Saluatoris in usus iustitiae peccati poena conuersa est. Tunc enim dictum est homini: Morieris, si peccaueris: nunc dicitur martyri: Morere, ne pecces. Tunc dictum est: Si mandatum [*]( 10 II, c. 30 sqq._ ) [*]( 2 obligationem V 5 sunt absoluti p 6 non om. p 9 poena est peccati a; poena peccati est v 10 in alio usque ad baptismo in marg. e babtismo l 19 nulla esset v 20 possit l 22 babti. I 28 dicinitur V 29 ne ex non corr. e )