Confessiones

Deus mens, recorder in gratiarum actione tibi et confitear misericordias tuas super me. perfundantur ossa mea dilectione tua et dicant: domine, quis similis tibi? dirrupisti uincula mea: sacrificem tibi sacrificium laudis. quomodo dirrupisti ea, narrabo, et dicent omnes, qui adorant te, cum audient haec: "benedictus dominus in caelo et in terra; magnum et mirabile nomen eius." inhaeserant praecordiis meis uerba tua, et undique circumuailabar abs te. de uita tua aeterna certus eram, quamuis eam in aenigmate et quasi per speculum uideram; dubitatio tamen omnis de incorruptibili substantia, quod ab illa esset omnis substantia, ablata mihi erat, nec certior de te, sed stabilior in te esse cupiebam. de mea uero temporali uita nutabant omnia et mundandum erat cor a fermento ueteri; et placebat uia ipse saluator et ire per eius angustias adhuc pigebat. et inmisisti in mentem meam uisumque est bonum in conspectu meo pergere ad Simplicianum, qui mihi bonus apparebat seruus tuus et lucebat in eo gratia tua. audieram etiam, quod a iuuentute sua deuotissime tibi uiueret; iam uero tunc senuerat et longa aetate in tam bono studio sectandae uiae tuae multa expertus, multa edoctus mihi uidebatur: et uere sic erat. unde mihi ut proferret uolebam conferenti secum aestus meos, quis esset aptus modus sic affecto, ut ego eram, ad ambulandum in uia tua. [*]( 4] Ps. 34,10. Ps. 115,16 sq. 9] cf. Es. 29,2. 10] I Cor. 13,12. 15] cf. I Cor. 5, 7 sq. 24] cf. Ps. 127,1. ) [*]( 2 actionem H 4 delectatione PQb tui V (et 6) disrupisti BF GMPQW, disrumpisti V 6 enarrabo H 7 audiunt BFGHMOPQ VWbo 10 aeternu Q 11 uiderem MV, uide**ram (ba ras.) F 12 quod-substantia om. HS 14 mutandum H1 15 cor erat F anrnsU 16 angustias M 17 uisumq,** 0 bonum om. V 19 etiam] enim FQ 21 sectando F1 22 multe doctus V unde BFGHMOPQVW: undique S 23 proferre V conferentis V secum aestus meos] ex metu meo V meus F 24 abtus F affectu PV1 ad] et F )

Videbam enim plenam ecclesiam, et alius sic ibat, alius autem sic. mihi autem displicebat, quod agebam in saeculo, et oneri mihi erat ualde non iam inflammantibus cupiditatibus, ut solebant, spe honoris et pecuniae ad tolerandam illam seruitutem tam grauem. iam enim me illa non delectabant prae dulcedine tua et decore domus tuae, quam dilexi, sed adhuc tenaciter alligabar ex femina, nec me prohibebat apostolus coniugari, quamuis exhortaretur ad melius maxime uolens omnes homines sic esse, ut ipse erat. sed ego infirmior eligebam molliorem locum et propter hoc unum uoluebar in ceteris languidus et tabescens curis marcidis, quod et in aliis rebus, quas nolebam pati, congruere cogebar uitae coniugali, cui deditus obstringebar. audieram ex ore ueritatis esse spadones, qui se ipsos absciderunt propter regnum caelorum; sed, qui potest, inquit, capere, capiat. uani sunt certe omnes homines, quibus non inest dei scientia, nec de his, quae uidentur bona, potuerunt inuenire eum qui est. at ego iam non eram in illa uanitate; transcenderam eam et contestante uniuersa creatura inueneram te creatorem nostrum et uerbum tuum apud te deum, tecumque unum deum, per quod creasti omnia. et est aliud genus inpiorum, qui cognoscentes deum non sicut deum glorificauerunt aut gratias egerunt. in hoc quoque in-\' cideram, et dextera tua suscepit me et inde ablatum [*]( 6] Ps. 25, 8. 7] cf. I Cor. 7, 27 sqq. 13] Matth. 19, 12. 15] Sap. 13, 1. 20] cf. Io. 1, 1 sqq: 22] Rom. 1, 21. 24] Ps. 17, 36. ) [*]( 1 et om. V 2 pr. autem om. M 3 honeri HXV, honere F ualde erat M 4 solebam V paecuniae S, peccuniae BF tollerandam FW 5 tam om. V me] & V 6 decorS M quam om. M 7 alligabar (ba e corr.) S: conligabar BFGHFOPQVW edd., conligebar M1 8 exortaretur FVW 10 meliorem M 11 omartidis F, martidis W 12 nolebat W 13 constringebar BPQ sphadones S 14 ipso V 16 inest] est BPQ 17 de his] deis F, de iis m 18 ergo F 19 creatura] c. tua BFMPQ edd. 20 et] sed V dum F 21 tecumque] t. leo cum spu SS6 BPQ (b m), t. cum spu tuo W est et m 22 non] nos W1 23 agerunt W 24 tua] t. deus BPQb )

Perrexi ergo ad Simplicianum, patrem in accipienda gratia tunc episcopi Ambrosii et quem uere ut patrem diligebat. narraui ei circuitus erroris mei. ubi autem conmemoraui legisse me quosdam libros Platonicorum, quos Victorinus quondam rhetor urbis Romae, quem christianum defunctum esse audieram, in latinam linguam transtulisset, gratulatus est mihi, quod non in aliorum philosophorum scripta incidissem plena fallaciarum et deceptionum secundum elementa huius mundi, in istis autem omnibus modis insinuari deum et eius uerbum. deinde, ut me exhortaretur ad humilitatem Christi sapientibus absconditam et reuelatam paruulis, Victorinum ipsum recordatus est, quem, Romae cum esset, familiarissime nouerat, deque illo mihi narrauit quod non silebo. habet enim magnam laudem gratiae tuae confitendam tibi, quemadmodum ille doctissimus senex et omnium liberalium doctrinarum peritissimus quique philosophorum tam multa legerat et diiudicauerat, doctor tot nobilium senatorum, qui etiam ob insigne praeclari magisterii, quod ciues huius mundi eximium putant, statuam Romano foro meruerat et acceperat, [*]( 1] Iob 28,28. 2] Prou. 26,5 (3,7). 3] Rom.1,22. 4] cf. Matth. 13,46. 13] Col. 2, 8. 16] cf. Matth. 11, 25. ) [*](1 disti F 2 uidere F 3 se om. W 4 uenditus H1 haberent M, habebam V 6 prerexi F 7 gratia] g. tua mo ambrosi W et om. H 8 memoraui W 9 legissime F, me legisse M patonicorum M1 10 rethor mss. 11 transtulisse P, transtulisse et V, transt tulisse et (t add. m. 2) H 12 philosofhorum S scriptura V incidisse G 15 ut] in F exortaretur FHVW 16 uicturinum V1 17 ipsum] suum M familiarisse B1 18 noueram V deque] de quo FMIOIPO illo] ille Pu, illo ille G 20 quemammodum OPSW 21 quique] cuiq. Mt, quippe m 22 diiudicauerat] dilucidauerat V, d. et dilucidauerat JBPQbm tot om. F 23 insignem FV cinis W 24 Romano] in R. mo et] ei W )

1. contra Neptunum et Venerem contraque Minervam

O domine, domine, qui inclinasti caelos et descendisti, tetigisti montes et fumigaverunt, quibus modis te insinuasti illi pectori? legebat, sicut ait Simplicianus, sanctam scripturam omnesque christianas litteras investigabat studiosissime et perscrutabatur et dicebat Simpliciano non palam, sed secretius et familiarius: "noveris iam me esse christianum". et respondebat ille: „non credam nec deputabo te inter christianos, nisi in ecclesia Christi videro". ille autem inridebat dicens: „ergo parietes faciunt christianos?" et hoc saepe dicebat, iam se esse christianum, et Simplicianus illud saepe respondebat et saepe ab illo parietum inrisio repetebatur. amicos enim suos reverebatur offendere, superbos daemonicolas, quorum ex culmine [*](Only one scan of this volume of CSEL was available to us as we digitized CSEL in early 2014 and the image of pgae 172 in that scan is illegible. For now, we use the text from that the CSEL editor, P. Knöll, published with Teubner as a patch).

Denique ut uentum est ad horam profitendae fidei, quae uerbis certis conceptis retentisque memoriter de loco eminentiore in conspectu populi fidelis Romae reddi solet ab eis, qui accessuri sunt ad gratiam tuam, oblatum esse dicebat Victorino a presbyteris, ut secretius redderet, sicut nonnullis, qui uerecundia trepidaturi uidebantur, offerri mos erat; illum autem [*]( 1] cf. Ps. 28, 5. 4] cf. Matth. 10, 33. 14] cf. Ps. 111, 10. 15] Ps. 89, 5. ) [*]( 1 lybani 8 3 hiniando S, iniando HW, hiando V ausit JEPTF, auiit FPVb 4 coram] et ab V 6 uerbi tui humilitatis V humitatis G 7 sacris om. W, sacrariis V sacrilegiis MOPQ 8 imitatores V superbos B deputauit B uanitate F 9 ueritate F, uanitati OlV et om. F 12 instructionum BFMPQ edd., instructionibus HV post S: post etiam BFGHMOPQWedd., p. etiam dies V 13 mi**rante (se ras.) P 14 superbi uidebant] superbiebant BPQ 0 dentes suos V 15 tuo (s a m. 2) P domine BF eius] e. in dno do eius F 16 uanitate V et] et in Hm, nec V mendaces] falsas V 17 ad] et V ora F profitente V1 18 conceptis] coeptis conceptis V . quae a recentisque F, retentis. que (qolUl add. m. 2) M 19 qui] q W 20 aci cesuri V 21 praesbyteris PS, prespiteris-В nonnulli que V 22 uerecundiam H trepidari V offerri mos] offerimus W1 )

Deus bone, quid agitur in homine, ut plus gaudeat de salute desperatae animae et de maiore periculo liberatae, quam si spes ei semper affuisset aut periculum minus fuisset? etenim tu quoque, misericors pater, plus gaudes de uno paenitente quam de nonaginta nouem iustis, quibus non opus est paenitentia. et nos cum magna iucunditate audimus, cum audimus quam exsultantibus pastoris umeris reportetur ouis, quae errauerat, et drachma referatur in thesauros tuos [*]( 17] Luc. 15, 4 sqq. ) [*]( 1 maluisse se M 2 rethorica BHMOPQW, rethoricam F 3 ea V puplice F professus erat eam publice G 5 uerebatur V tuis B insaniarum W 7 eum] & im W nouerant V strepuerunt FMO nomen S: n. eius BFGHMOPQVWedd. strepitu] in st. V 8 aut ****** ibi (em n eum uitio membranae euanuerunt; ibi corr. m. 1 in eum) S eum non 0 presso sonitu sonuit 0 presso] p H hora W 9 u********* uictorinus (ictorinus euanuit) S sonierunt G 10 quia] qui 0 eam S silu*erunt S, soluerunt (0 in a mut. m. 2) W 11 auderent 01 pr*clara S 12 omnes eum GHW intra F in om. FP1 13 rapieb*** S heae GV, hee F, hę* (c ras.) M, hac W 15 despera*tae (n ras.) P quasi V 16 sem (om. per) F aut-fuisset om. MS pr. periculo F 18 est opus bm 19 iocunditate BFGHOPQ VWb audiuimus Fl V 20 exultantibus] exultantis BPQb, ex. angelis M<Jm pastoribus FV, pastor** (um ras.) W1 humeris BFHM OPQVWedd. 21 ouis] humeris o. M dragma mss. tesauros GMV )

Quid ergo agitur in anima, cum amplius delectatur inuentis aut redditis rebus, quas diligit, quam si eas semper habuisset? contestantur enim et cetera et plena sunt omnia testimoniis clamantibus: "ita est". triumphat uictor imperator et non uicisset, nisi pugnauisset, et quanto maius periculum fuit in proelio, tanto est gaudium maius in triumpho. iactat tempestas nauigantes minaturque naufragium; omnes futura morte pallescunt: tranquillatur caelum et mare, et exultant nimis, quoniam timuerunt nimis. aeger est carus et uena eius malum renuntiat; omnes, qui eum saluum cupiunt, aegrotant simul animo: fit ei recte et nondum ambulat pristinis uiribus, et fit iam tale gaudium, quale non fuit, cum antea saluus et fortis ambularet. easque ipsas uoluptates humanae uitae etiam non inopinatis et praeter uoluntatem inruentibus, sed institutis et uoluntariis molestiis homines adquirunt. edendi et bibendi uoluptas nulla est, nisi praecedat esuriendi et sitiendi molestia. et ebriosi quaedam salsiuscula comedunt, quo fiat molestus ardor, quem dum exstinguit potatio, fit delectatio. et institutum est, ut iam pactae sponsae non tradantur statim, ne uile habeat maritus datam, quam non suspirauerit sponsus dilatam. [*]( 1 lacrimans F 2 tuae om. W domu V 3 tuo om. BPQ b fuerat S: erat BFGHMOPQVWedd. 4 in nobis om. B 5 tu eras. M in quia] qui BFGHOPQVWbm 8 in om. W amplias F1 inuentis (in add. m. 1) S 9 quam si] quasi V 10 pr. et om. V 13 tantu V gaudio O1 maius est gaudium BPQb, g. m. est W 14 minatur V 15 mare] terra 01 16 renuntiat malum W 19 ante V 21 praeter] propter M1 non inruentibus (non add. m. 2) Q 22 uolestiis Q1 et em. V 23 uoluntas VW 24 quidam F salsiuncula FGV fiat om. Q1 molestior Q 25 sit W 26 pacta* sponsa* G spontae F ne] nec F uile GOSV: uilem BFHMPQWedd. 27 suspirauerat B )

Hoc in turpi et exsecranda laetitia, hoc in ea quae concessa et licita est, hoc in ipsa sincerissima honestate amicitiae, hoc in eo qui mortuus erat et reuixit, perierat et inuentus est: ubique maius gaudium molestia maiore praeceditur. quid est hoc, domine deus meus, cum tu aeternum tibi, tu ipse sis gaudium, et quaedam de te circa te semper gaudeant? quid est, quod haec rerum pars alternat defectu et profectu, offensionibus et conciliationibus? an is est modus earum et tantum dedisti eis, cum a summis caelorum usque ad ima terrarum, ab initio usque in finem saeculorum, ab angelo usque ad uermiculum, a motu primo usque ad extremum omnia genera bonorum et omnia iusta opera tua suis quaeque sedibus locaresl et suis quaeque temporibus ageres? ei mihi, quam excelsus j es in excelsis et quam profundus in profundis! et nusquam recedis, et uix redimus ad te.

Age, domine, fac excita et reuoca nos, accende et rape, fragra, dulcesce: amemus, curramus. nonne multi ex profun- 1 diore tartaro caecitatis quam Victorinus redeunt ad te et accedunt et inluminantur recipientes lumen, quod si qui recipiunt, accipiunt a te potestatem, ut filii tui fiant? sed si minus noti sunt populis, minus de illis gaudent etiam qui nouerunt eos. quando enim cum multis gaudetur, et in singulis uberius est gaudium, quia feruefaciunt se et inflammantur ex alterutro. deinde, quod multis noti, multis sunt auctoritati ad salutem 1 et multis praeeunt secuturis, ideoque multum de illis et qui [*](3] Luc. 15, 32. 14] cf. Ps. 112, 4. 19] cf. Io. 1, 9. 12. ) [*]( 1 execranda] in e. F, execrabili V 4 maior* (a ras.) M, maiori edd. praeciditur V1, praedicitur V m. rec., praecedit b 5 hoc om. B 6 et e om. 0 gaudent V1 7 est] e. hoc FQ1 alternant B defunctu P profatu M1 8 his GMXW 9 hima S 10 in] ad V 12 suis quaeque] suisque V 13 et om. F temporibus om. V1 hei G, heu Vmo, et W excellentius F 14 profundus] p. es BHPQWb et n. recedis om. W 16 et fac et excita BPQ, et fac exc. b 17 fragra scripsi:\\ fragla OxSV, flagra BGHMVWedd., et flagra PQ dulcisce (i ex e corr.) 0 amemus] iam a. BFPQb curramus] et c. BPb profun- i diori F 18 accendunt W 19 qui om. W 20 accipiunt om. BV1 23 inflamantur V 24 multi sunt HVW auctoritate BPW 25 prae*eunt H, praeerunt V sequuturis P, sequuturus W )

Sed ubi mihi homo tuus Simplicianus de Victorino ista narrauit, exarsi ad imitandum: ad hoc enim et ille narrauerat. [*]( 2] cf. 1M. 2, 1. 9. 3] I Cor. 1, 27 sq. 7] I Cor. 15, 9. 8] cf. Act. 13, 7-12. 18] cf. Matth. 12, 29. 20] II Tim. 2, 21. ) [*]( 1 quia-laetantw- om. MV1 quia non de] quia plurib; congaudent unde F 4 eligis (i pr. ex e corr.) H ut-elegisti om. V1 confunderis W et-elegisti om. Q1 5 huius om. F contentibilia S 6 tamquam sint om. F sint] si sint M,. quae sint BPb, ea que st Q ea om. V *uacuares 0 7 idem om. V 8 lingua O1 tua] tuain (del. m. 1) W, tu V uerba] uera 0 palus F proconsul B2FGRi 8 MSOiPQedd. 91eni GQb iugo BGPQb 10 affectus P 11 priori V uocare F insignae S 13 plu*res (e ras.) W plus BFGHMOPQ VW: plures S superb; W 15 cogitabar F tam S: tamquam BFGHMOPQVWedd. inexpugnabili receptaculo H 16 Victorini] p u. (p add. m.2) V, et u. m linguam FGHMV . quod W telo grandi] te lucrandi 0, elucrandi W 17 perimerat BFH1PQW abuudantius] habundantius W, tanto a. mo 18 quia BFGHMOPQVW: qua S 19 honore tuo F 20 dne H 22 exarsit W ) [*]( XXXIII. Aur. Augnstini conff. (Aug. 1, 1). ) [*](12 )

Sic intellegebam me ipso experimento id quod legeram, quomodo caro concupisceret aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem, ego quidem in utroque, sed magis ego in eo, quod in me approbabam quam in eo, quod in me improbabam. ibi enim magis iam non ego, quia ex magna parte id patiebar inuitus quam faciebam nolens. sed tamen consuetudo aduersus me pugnacior ex me facta erat, quoniam nolens quo nollem perueneram. et quis iure contradiceret, [*]( 4] Sap. 10, 21. 20] Gal. 5, 17. ) [*]( 1 iinperatoriis M 3 scolam mss. 4 quo] qui H, quod FM infantum V 5 facit FW dissertas BFPV nom P infelicior Q\' 7 meum] mecum M 8 fecerat catemam mihi F constrixerat S, constriucxerat P 9 uoluntate] ex u. BFHMOPQVWedd. 10 alt. consuetudine P1 11 annexibus V 12 appellauit W tenebat] et t. BPQ 14 coleremj BFGHMOPQVW edd. certa iocunditas BFOPQVWb, ioc. certa G 15 suspirandam S uetustatem BFMPQVW roborabam B 16 uoluntatis F, uoluptates V nouo F 17 alt. illa] ista F 19 me] in me W qupmodo quomodo W 22 quam-improbabam om. 8 24 patieba**r (tu ras.) B 26 quo] i idquod (i Id add. m. 2) 0 uellem W1 )

Ita sarcina saeculi, uelut somno assolet, dulciter premebar, et cogitationes, quibus meditabar in te, similes erant conatibus expergisci uolentium, qui tamen superati soporis altitudine remerguntur. et sicut nemo est, qui dormire semper uelit, omniumque sano iudicio uigilare praestat. differt tamen plerumque homo somnum excutere, cum grauis torpor in membris est, eumque iam displicentem carpit libentius, quamuis surgendi tempus aduenerit: ita certum habebam esse melius tuae caritati me dedere quam meae cupiditati cedere; sed illud placebat et uincebat, hoc libebat et uinciebat. non enim erat quod tibi responderem dicenti mihi : surge qui dormis et exsurge a mortuis, et inluminabit te Christus, et undique ostendenti uera te dicere, non erat omnino, quid responderem ueritate conuictus, nisi tantum uerba lenta et somnolenta: "modo", "ecce modo", "sine paululum". sed "modo et modo" non habebat modum et "sine paululum" in longum ibat. frustra condelectabatur legi tuae secundum [*]( 17] Eph. 5,14. 23] Rom. 7, 22-25. ) [*]( 1 poenam H1 illa] ulla BOPQb, nulle V 2 qua] quę 0, quia FI V nondum me BFG PQ b m contento S 3 seruiret V preceptio F, pen*tio V 4 enim] e. mihi F 6 expedire F 7 adsoluet ex exsoluet corr. F premebatur B1 9 expergesci H1 uolentibjjjja 0 suporati V superatis operis P 10 demerguntur F 11 praesta W1, praestet PQ 12 somnum om. M; sumnum P1, somnium W1 15 meae] mae S, mea H1 credere M 16 illa F uincebat] non u. G alt. uiueebat BFM 17 dicentem F 18 exsurge] resurge W 19 undique] ubi u. F ostendendi F te uera F docere B resonderem F 20 conecce uinctus W, coniunctus F 21 modo (etee add. m. 2) M (et 22) paulolum BMl 22 et modo om. W non] et non B habebant Gmo longinquum F 23 condelectabar BFGHMOPQVW edd. ) [*]( 12* )

Et de uinculo quidem desiderii concubitus, quo artissimo tenebar, et saecularium negotiorum seruitute quemadmodum exemeris narrabo et confitebor nomini tuo, domine, adiutor meus et redemptor meus. agebam solita crescente anxitudine et cotidie suspirabam tibi, frequentabam ecclesiam tuam, quantum uacabat ab eis negotiis, sub quorum pondere gemebam. mecum erat Alypius otiosus ab opere iuris peritorum post assessionem tertiam, expectans, quibus iterum consilia uenderet, sicut ego uendebam dicendi facultatem, si qua docendo praestari potest. Nebridius autem amicitiae nostrae cesserat, ut omnium nostrum familiarissimo Yerecundo, Mediolanensi et ciui et grammatico, subdoceret, uehementer desideranti et familiaritatis iure flagitanti de numero nostro fidele adiutorium, quo indigebat nimis. non itaque Nebridium cupiditas conmodorum eo traxit — maiora enim posset, si uellet, de litteris agere — sed officio beniuolentiae petitionem nostram contemnere noluit amicus dulcissimus et mitissimus. agebat autem illud prudentissime cauens innotescere personis [*](10] Ps. 18,15. ) [*]( m 1 lex alia bm 2 et captiuum-erat om. Q in legem Bm 4 quj (coir. m. 2) P 5 eo] et F eam] ea MV, eo F 6 liberaret BF GHMOPQW: liberet SV 7 dno rTFo 0\' 9 teneba**r (tu ras.) B seruitutem MV 10 exemeris PS: me ex. BGHMOQVW edd., me eximeris F 11 pro meus om. V anxietudiue BFG HMOtPQW edd. 12 cottidie MV frequentabam] et fr. V 15 assensionem BP, ascensionem OQ 16 dicenti W1, dicenda Q1 qua] quando 0 17 nibridins S cessarat O1 18 firoru 0, nos C 19 et ante ciui om. Gm grammatico (om. et) G subduceret W1, subderet BPQ 20 familiaris F flagitandi F, flagranti MS fldeli H1 21 quod FW1 utique B nibridium S 24 contempnere BHMW 25 innoscere F )

Quodam igitur die — non recolo causam, qua erat absens Nebridius — cum ecce ad nos domum uenit ad me et Alypium Ponticianus quidam, ciuis noster, in quantum Afer, praeclare in palatio militans: nescio quid a nobis uolebat. et consedimus, ut conloqueremur. et forte supra mensam lusoriam, quae ante nos erat, adtendit codicem: tulit, aperuit, inuenit apostolum Paulum, inopinate sane; putauerat enim aliquid de libris, quorum professio me conterebat. tum uero arridens meque intuens gratulatorie miratus est, quod eas et solas prae oculis meis litteras repente conperisset. Christianus quippe et fidelis erat et saepe tibi, deo nostro, prosternebatur in ecclesia crebris et diuturnis orationibus. cui ego cum indicassem illis me scripturis curam maximam inpendere, ortus est sermo ipso narrante de Antonio Aegyptio monacho, cuius nomen excellenter clarebat apud seruos tuos, nos autem usque in illam horam latebat. quod ille ubi conperit, inmoratus est in eo sermone insinuans tantum uirum ignorantibus et admirans eandem nostram ignorantiam. stupebamus autem audientes tam recenti memoria et prope nostris temporibus testatissima mirabilia tua in fide recta et catholica ecclesia. omnes mirabamur, et nos, quia tam magna erant, et ille, quia inaudita nobis erant. [*]( a 2 librum H1 3 possit CF horis posset M 5 que W, quam F nybridius S 6 uenit domum 0 et] et ad V, ad F t alypius FWl 7 quide conciiys nfe F affer HXMX praeciare (clarę add. \'In. 2) V 9 ut] et F men*sam (s ras.) W lutoriam V1, luxoriam W, lusoliam CIMI 10 era*t (n ras.) H 12 professio me] professione GW1 tunc FGV 13 gratularier M eas et] et eas et W, eas CM prae] quae V 14 et om. V 15 erat] e. eis V deo nostro] dño V prosternabatur B ecclesiam V 16 diurnis QIW indicasset W1 17 hortus S 18 aegytio P manacho M 19 non utem (n alt. in a corr.) F illa hora GV, illa ora F 21 insunuans G 23 memorie (om. et) W testatissimam F 24 tua om. V catholica] in c. W 25 et ille om. Wy, et illae F quia] qui co W1. )

Inde sermo eius deuolutus est ad monasteriorum greges et mores suaueolentiae tuae et ubera deserta heremi, quorum nos nihil sciebamus. et erat monasterium Mediolanii plenum bonis fratribus extra urbis moenia sub Ambrosio nutritore, et non noueramus. pertendebat ille et loquebatur adhuc, et nos intenti tacebamus. unde incidit, ut diceret nescio quando se et tres alios contubernales suos, nimirum apud Treueros, cum imperator pomeridiano circensium spectaculo teneretur, exisse deambulatum in hortos muris contiguos atque illic, ut forte combinati spatiabantur, unum secum seorsum et alios duos itidem seorsum pariterque digressos; sed illos uagabundos inruisse in quandam casam, ubi habitabant quidam serui tui spiritu pauperes, qualium est regnum caelorum, et inuenisse ibi codicem, in quo scripta erat uita Antonii. quamlegere coepit unus eorum et mirari et accendi et inter legendum meditari arripere talem uitam et relicta militia saeculari seruire tibi. erant autem ex eis, quos dicunt agentes in rebus. tum subito repletus amore sancto et sobrio pudore iratus sibi coniecit oculos in amicum et ait illi: "dic, quaeso te, omnibus istis laboribus nostris quo ambimus peruenire? quid quaerimus? cuius rei causa militamus? maiorne esse poterit spes nostra in palatio, quam ut amici imperatoris simus? et ibi quid non fragile plenumque periculis? et per quot pericula peruenitur ad grandius periculum? et quando istuc erit? [*]( 18] Matth. 5, 3. ) [*]( 1 monastheriorum S graeges S 2 deserte P1 3 monastherium S mediolani OGHMOQVWedd., mediolano F 7 tria C1 alios tres M apud om. V treberos GOSW, triberos F, triueros C1 8 promeridiano mss. cercensium Ml exspectaculo BPQ 9 ortos BPW moris F contiguus F, contiguis H 10 conuinati C1, conuinatis O, conuinatus V patiabantur V, patiebantur FI01 11 itidem] ut idem Ml degressos P, digressus Ml WI illos] alios M 12 quadam Wl hubi W quidem P1, quondam F 16 uitam] mili Q1 17 seruiret C erant-rebus om. V1 erat Plb agentis W 18 tunc BFGHM PQVWedd. 21 cui O1 maior nec B 22 imperatori M, inpectoris P1 23 et] ei V quod FHMPSV 24 quando] quamdiu BM* PQb istud FM*QVbo )

Narrabat haec Ponticianus. tu autem, domine, inter uerba eius retorquebus me ad me ipsum, auferens me a dorso meo, ubi me posueram, dum nollem me adtendere, et constituebas me ante faciem meam, ut uiderem, quam turpis essem, quam distortus et sordidus, maculosus et ulcerosus. et uidebam et horrebam, et quo a me fugerem non erat. et si conabar a me auertere aspectum, narrabat ille quod narrabat, et tu me rursus opponebus mihi et inpingebus me in oculos meos, ut inuenirem iniquitatem et odissem. noueram eam, sed dissimulabam et cohibebam et obliuiscebar.

Tunc uero quanto ardentius amabam illos, de quibus audie- bam salubres affectus, quod se totos tibi sanandos dederant, tanto exsecrabilius me conparatum eis oderam. quoniam multi mei anni mecum effluxerant — forte duodecim anni — ex quo ab undeuicensimo anno aetatis meae lecto Ciceronis Hortensio excitatus eram studio sapientiae et differebam contemta felicitate terrena ad eam inuestigandam uacare, cuius non inuentio, sed uel sola inquisitio iam praeponenda erat etiam inuentis thesauris regnisque gentium et ad nutum circumfluentibus corporis uoluptatibus. at ego adulescens miser ualde, miserior in exordio ipsius adulescentiae, etiam petieram a te castitatem et dixeram: "da mihi castitatem et continentiam, sed noli modo". timebam enim, ne me cito exaudires et cito [*]( 9] cf. Ps. 35, 3. ) [*]( 1 pontianus F, potitianus M1 2 ad me-constituebus me Otn. V1 a me ipso W 4 turbis F 6 orrebam FXG 7 auertere a me CG H OVW, a me uertere F 8 pr. me om. Q1 impigebus V me om. 01 9 iniquitatem S: i. meam BCFGHMOPQVW edd. odissem] o. eam F 10 eam] eciam W et cohibebam] et coibebam G, et conhibebam HOo, n et cotibebam P, et conibebam BQ, et coniuebam V; om. F, et conniuebam m 11 tum G audiebam om. H 12 quod se] quos et V tibi om. Q1, sibi M1 sandos F 14 anni mei F efluxerant V, effluxerunt B, affluxerant F annis V 15 hab W undeuicesimo BCFG HMO*PQVW edd. ortensio CFV 16 contenta CGS 17 non om. Q, iam non F 19 inuentis] in uestib; M tesauris FM1 20 corporum V at] et M miser del. 0 m. post. 21 miserior SW: miser BCFGHMOPQVedd. in adulescentiae V 22 sed] et M 23 mod W cito ue me F )

Et putaueram me propterea differre de die in diem contemta spe saeculi te solum sequi, quia non mihi apparebat certum aliquid, quo dirigerem cursum meum. et uenerat dies, quo nudarer mihi et increparet in me conscientia mea: "ubi est lingua mea? nempe tu dicebas propter incertum uerum nolle te abicere sarcinam uanitatis. ecce iam certum est, et illa te adhuc premit umerisque liberioribus pinnas recipiunt, qui neque ita in quaerendo adtriti sunt nec decennio et amplius ista meditati". ita rodebar intus et confundebar pudore horribili uehementer, cum Ponticianus talia loqueretur. terminato autem sermone et causa, qua uenerat, abiit ille, et ego ad me. quae non in me dixi? quibus sententiarum uerberibus non flagellaui animam meam, ut sequeretur me conantem post te ire? et renitebatur, recusabat et non se excusabat. consumpta erant et conuicta argumenta omnia: remanserat muta trepidatio et quasi mortem formidabat restringi a fluxu consuetudinis, quo tabescebat in mortem.

Tum in illa grandi rixa interioris domus meae, quam fortiter excitaueram cum anima mea in cubiculo nostro, corde [*]( 18] cf. Ier. 7, 9 et Luc. 21, 8. ) [*]( 1 quam CMedd., que 01 explere F, expleri potius M 2 hieram H1 superstitionis sacrilege F 3 non quidem] numquid PQ eam] ea M 4 obpugnauera V 5 differe C contenta S 6 apparebat mihi M 7 quo om. Ml diligerem W 8 in om. B C2 M2 PQ b 9 es BCFM*bo lingua W mea S: om. BOFGHMOPQVWedd. 10 et om. F 11 humerisque BCHMQV\'Wedd., humeris qui F liberioriq; bus (o; add. m. 2) M pennas jBCFGHO*PQV*Wedd., pennis M 12 in quaerendo] inquirendo BCFGHPQVWedd. 14 pontianus F talia] ista F 15 quo H1 habiit W 18 pos te BFW renitebantur H1, renitebar P1, retibatur C1, retinebatur BFb recusasabat PQ 19 uicta V1 20 morte 0 reformidabat BCFGHMOPQVWedd. 21 in mortem om. M 23 exitaueram V cubiculo Q, cubili F cordi F )

Denique tam multa faciebam corpore in ipsis cunctationis aestibus, quae aliquando nolunt homines et non ualent, si aut ipsa membra non habeant aut ea uel conligata uinculis uel . resoluta languore uel quoquo modo impedita sint. si uulsi capillum, si percussi frontem, si consertis digitis amplexatus sum genu, quia uolui, feci. potui autem uelle et non facere, si mobilitas membrorum non obsequeretur. tam multa ergo feci, ubi non hoc erat uelle quod posse: et non faciebam, quod et inconparabili affectu amplius mihi placebat et mox, ut uellem, possem, quia mox, ut uellem, utique uellem. ibi enim facultas ea, quae uoluntas, et ipsum uelle iam facere erat; et tamen non fiebat, faciliusque obtemperabat corpus tenuissimae uoluntati animae, ut ad nutum membra mouerentur, quam ipsa sibi anima ad uoluntatem suam magnam in sola uoluntate perficiendam.