Confessiones

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio I, Pars I. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 33). Knöll, Pius, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

Iam mortua erat adulescentia mea mala et nefanda, et ibam in iuuentutem, quanto aetate maior, tanto uanitate turpior, qui cogitare aliquid substantiae nisi tale non poteram, quale per hos oculos uideri solet. non te\'cogitabam, deus, in figura corporis humani, ex quo audire aliquid de sapientia coepi; semper hoc fugi et gaudebam me hoc reperire in fide spiritalis matris nostrae, catholicae tuae; sed quid te aliud cogitarem non occurrebat. et conabar cogitare te homo, et talis homo, summum et solum et uerum deum, et te incorruptibilem et inuiolabilem et inconmutabilem totis medullis credebam, quia nesciens, unde et quomodo, plane tamen uidebam et certus eram id, quod corrumpi potest, deterius esse quam id quod non potest, et quod uiolari non potest, incunctanter praeponebam uiolabili, et quod nullam patitur [*](2] cf. Ps. 85,11. ) [*]( 2 constituis OFGHMOViWedd. e*go (r ras.) M 3 fducam F alt. feram] f. amen GM Explc. lib. sextus. incp. lift septimus confessionū S, Explicit liber sextus incipit liber septimus BCHOV, Explicit liber sextus confessionu. incipit liber septimus W, Explicit liber sextus. incipit liber septimus sci augustini epi conf M, Confessionu liber sextus explicit. Incipit confessionum sfci aug lifc VII G, Explicit liber sextus. incipit YII Q, Incipit liber YII P, YII L F a m. post. 5 iam] i. enim H fuit H 7 tale* (m ras.) H 8 quales GM, 1 quare P os FIHWl uidere M non] n. tamen b 9 figuram V aliquid de s. audire V sapientia] s. tua F, sapiantia M 10 coepi semper] coepissem per MSV, c. sed semper G repperisse BCHMOP QW edd., repperesse F, repe*le*** V, recepisse G 11 matris n. spiritalis F 12 hoccurrebat F te om. V et talis homo om. F 14 intnr conmutabilem et inuiolabilem C 18 patiar V permutationem BPQ )

141

mutationem, melius esse quam id quod mutari potest. clamabat uiolenter cor meam aduersus omnia phantasmata mea et hoc uno ictu conabar abigere circumuolantem turbam inmunditiae ab acie mentis meae: et nix dimota in ictu oculi ecce conglobata rursus aderat et inruebat in aspectum meam et obnubilabat eum, ut quamuis non forma humani corporis, corpoream tamen aliquid cogitare cogerer per spatia locorum siue infusum mundo siue etiam extra mundum per infinita diffusum, etiam ipsum incorruptibile et inuiolabile et inconmutabile, quod corruptibili et uiolabili et conmutabili praeponebam, quoniam quidquid priuabam spatiis talibus, nihil mihi esse uidebatur, sed prorsus nihil, ne inane quidem, tamquam si corpus auferatur loco et maneat locus omni corpore uacuatus et terreno et humido et aerio et caelesti, sed tamen sit locus inanis tamquam spatiosum nihil.

Ego itaque incrassatus corde nec mihimet ipsi uel ipse conspicuus, quidquid non per aliquanta spatia tenderetur uel diffunderetur uel conglobaretur uel tumeret uel tale aliquid caperet aut capere posset, nihil prorsus esse arbitrabar. per quales enim formas ire solent oculi mei, per tales imagines ibat cor meum, nec uidebam hanc eandem intentionem, quaillas ipsas imagines formabam, non esse tale aliquid: quae tamen ipsas non formaret, nisi esset magnum aliquid.. ita etiam te, uita uitae meae, grandem per infinita spatia undique cogitabam penetrare totam mundi molem et extra eam [*]( 4] cf. I Cor. 15, 52. 16] cf. Matth. 13,15. ) [*]( 1 id om. F 3 *ictu (h ras.) P 4 demota M in] ab V ecce] 11 & ecce F 5 meom V 6 ut] et V formam G 8 mundum PQ extra*** V 9 incorruptibili et inuiolabili F* inconmutabili-uiolabili et om. F inconmutabile et inuiolabile C incontaminabile V * 12 sed . (* add. m. 2) M 13 uacuus B 14 aereo M* edd., herio H inannis F 16 ingrassatus OV1 ipse] ipsi FPl 17 teneretur B ut uel diffunderetur om. S 20 solent (bit m. 2) M 21 qua] quia W 22 imagines] i. ibat cor m. nec uidebam h. eandem intentionS W formgbam M, formabat W 23 esse W 24 grande F )

142

quaquauersum per inmensa sine termino, ut haberet te terra, haberet caelum, haberent omnia et illa finirentur in te, tu autem nusquam. sicut autem luci solis non obsisteret aeris corpus, aeris huius, qui supra terram est, quominus per eum traiceretur penetrans eum non dirrumpendo aut concidendo, sed implendo eum totum, sic tibi putabam non solum caeli et aeris et maris, sed etiam terrae corpus peruium et ex omnibus maximis minimisque partibus penetrabile ad capiendam praesentiam tuam, occulta inspiratione intrinsecus et extrinsecus administrante omnia, quae creasti. ita suspicabar, quia cogitare aliud non poteram; nam falsum erat. illo enim modo maior pars terrae maiorem tui partem haberet et minorem minor, atque ita te plena essent omnia, ut amplius tui caperet elephanti corpus quam passeris, quo esset isto grandius grandioremque occuparet locum, atque ita frustatim partibus mundi magnis magnas, breuibus breues partes tuas praesentes faceres. non est autem ita. sed nondum inluminaueras tenebras meas.

Sat erat mihi, domine, aduersus illos deceptos deceptores et loquaces mutos, quoniam non ex eis sonabat uerbum tuum, sat erat ergo illud quod iam diu ab usque Carthagine a Nebridio proponi solebat et omnes, qui audiebamus, concussi [*]( 17] cf. Ps. 17, 29. ) [*]( 1 qu*aqua*uersum H terram (om. te) VW 2 caelum] et c. F homnia F 3 nusquam (s ex m corr.) H lucis V solis] oculis V aeris corpus] aeris corpos P, corpus (om. aeris) CGH edd., oculis corporis F 5 trahiceretur HIP1 disrumpendo BGMOIPQW, dirumpendo 77O2, disrumpendum F 7 et maris om. S 8 minimisq. minimisq. M penetrabilg M capiendum V 9 tuam om. F 10 adomnium ministrantem FO, amministrationem M omnia M; corr. m. 2 11 aliquid BPQ nam] nec F 12 maior-terrae om. F tui ex tibi corr. P1 6 minor minorem M 13 plana M ut] aut HW 14 elefanti BCHQ, elifanti P, elefantis FW iste V grandoremque P 15 frustratim FOIV 16 magni H magnas om. M 17 es BCGHMPQVWedd. nondum] nu M1, dū M" ex corr. 18 sat-tuum om. M deceptus F1 VI illos deceptos et deceptores BGPQ, illos deceptores H, deceptos i. et deceptores bm 19 et om. W mutos ex motus corr. V1 sanabat FW 20 diu ab usque] duabusque P, duobus usque V karthagine BQV1, kartagine M, carthaginem F nybridio S 21 audieramus BCFGHM OPQVWedd.. )

143

sumus: quid erat tibi factura nescio qua gens tenebrarum, quam ex aduersa mole solent proponere, si tu cum ea pugnare noluisses? si enim responderetur aliquid fuisse nocituram, uiolabilis tu et corruptibilis fores. si autem nihil ea nocere potuisse diceretur, nulla afferretur causa pugnandi et ita pugnandi, ut quaedam portio tua et membrum tuum uel proles de ipsa substantia tua misceretur aduersis potestatibus et non a te creatis naturis atque in tantum ab eis corrumperetur et conmutaretur in deterius, ut a beatitudine in miseriam uerteretur et egeret auxilio, quo erui purgarique posset, et hanc esse animam, cui tuus sermo seruienti liber et contaminatae purus et corruptae integer subueniret, sed et ipse corruptibilis, quia ex una eademque substantia. itaque si te, quidquid es, id est substantiam tuam, qua es, incorruptibilem dicerent, falsa esse illa omnia et exsecrabilia; si autem corruptibilem, id ipsum iam falsum et prima uoce abominandum. sat erat ergo istuc aduersus eos omni modo euomendos a pressura pectoris, quia non habebant, qua exirent sine horribili sacrilegio cordis et linguae sentiendo de te ista et loquendo.

Sed et ego adhuc, quamuis incontaminabilem et inconuertibilem et nulla ex parte mutabilem dicerem firmeque sentirem dominum nostrum, deum uerum, qui fecisti non solum animas nostras sed etiam corpora, nec tantum nostras animas et corpora, sed omnes et omnia, non tenebam explicitam et [*]( 1 tibi] ibi W qua] quae BCGHIMQViWedd. 2 opponere BCF n d GHMOPQVWedd. 3 uoluisses. (a add. m. 2) Q, uoluisses b nocitura CG 4 nocere eam F 5 diceretur (i ex o corr.) V afferetur HI V, affer**retur 0 6 tui (i a m. 2) M et om. C prolis F 7 misereretur W 8 ad te F ab eis in tantum V, ab eis (om. in tantum) H 9 cummutaretur F, mutaretur V 10 et egeret S: et indigeret BCFGHMOPQVedd., indieret (om. et) W possit F han F 11 seruenti W 13 es] est V 14 id est om. V, id M qua es] quasi B\'iPQ, quae si B1, quam H 15 essent W illa omnia esse V id] ad M 16 abhominandum HM* ergo erat Gbm 17 istud C\'FGH edd., stunc F 18 qua] quia F orribili FHV 20 intaminabilem F, incommutabilem OVW 21 matabilem P firmique W 22 dominum] dm HMOWb 23 sed—animas om. V animas nostras CGM edd. 24 sed] s. & F explicatam CGHMOW )

144

enodatam causam mali. quaecumque tamen esset, sic eam quaerendam uidebam, ut non per illam constringerem deum in-, conmutabilem mutabilem credere, ne ipse fierem quod quaere-\' bam. itaque securus eam quaerebam et certus non esse uerum quod illi dicerent, quos toto animo fugiebam, quia uidebam quaerendo, unde malum, repletos malitia, qua opinarentur tuam potius substantiam male pati quam suam male facere.

Et intendebam, ut cernerem quod audiebam, liberum uoluntatis arbitrium causam esse, ut male faceremus et rectum iudicium tuum ut pateremur, et eam liquidam cernere non ualebam. itaque aciem mentis de profundo educere conatus mergebar iterum et saepe conatus mergebar iterum atque iterum. subleuabat enim me in lucem tuam, quod tam sciebam me habere uoluntatem quam me uiuere. itaque cum aliquid uellem aut nollem, non alium quam me uelle ac nolle certissimus eram et ibi esse causam peccati mei iam iamque aduertebam. quod autem inuitus facerem, pati me potius quam facere uidebam et id non culpam, sed poenam esse iudicabam, qua me non iniuste plecti, te iustum cogitans, cito fatebar. sed rursus dicebam: "quis fecit me? nonne deus meus, non tantum bonus, sed ipsum bonum? unde igitur mihi male uelle et bene nolle? ut esset, cur iuste poenas luerem? quis in me hoc posuit et inseuit mihi plantarium amaritudinis, cum totus fierem a dulcissimo deo meo? si diabolus auctor, unde ipse diabolus? quod si et ipse peruersa uoluntate ex bono [*]( 1 mali] alia W sic] et sic V quaerendam uidebam] incommutabilE M1, consistere M* s. I. 2 constringerer BCFGHMOPQVWedà. 3 mutabilem om. PQ 5 anime W fugebam B quia uidebam om. 8 6 quaerendum F 7 pr. male] etiam m. BPQVb suam om. M 8 audieram GM 9 malum BPQVb 10 tuum om. V ut om. B eam] eum G, iam M liquide BPQ b, ad liquidum G, i liquido Mi s. I. 11 profando F 12 pr. iterum-mergebar om. V 13 tam] alibi iam tam H tam me sciebam HIm, sc. tam me b 15 aut F aliud BFPQb, quam (a ex e corr.) V uellem P 16 causa 018 animaduertebam BCFGHMOPQW edd. 17 facere 8 pati me bis scriptum exhib. M 19 qua F, quia B iniuste] iuste V 20 deus] tu d. G 21 tantumJ tam M bonus] bonum C 22 esse W luere W 23 inseruit BC FGHMPQVbo 24 fierer BPQ (et 25) diabulus FV1 )

145

angelo diabolus factus est, unde et in ipso uoluntas mala, qua diabolus fieret, quando totus angelus a conditore optimo factus esset?" his cogitationibus deprimebar iterum et suffocabar, sed non usque ad illum infernum subducebar erroris, ubi nemo tibi confitetur, dum tu potius mala pati quam homo facere putator.

Sic enim nitebar inuenire cetera, ut iam inueneram melius esse incorruptibile quam corruptibile, et ideo te, quidquid esses, esse incorruptibilem confitebar. neque enim ulla anima umquam potuit poteritue cogitare aliquid, quod sit te melius, qui summum et optimum bonum es. cum autem uerissime atque certissime incorruptibile corruptibili praeponatur, sicut ego iam praeponebam, poteram iam cogitatione aliquid adtingere, quod esset melius deo meo, nisi tu esses incorruptibilis. ubi igitur uidebam incorruptibile corruptibili esse praeferendum, ibi te quaerere debebam atque inde aduertere, ubi sit malum, id est unde sit ipsa corruptio, qua uiolari substantia tua nullo modo potest. nullo enim prorsus uiolat corruptio deum nostrum, nulla uoluntate, nulla necessitate, nullo inprouiso casu, quoniam ipse est deus et quod sibi uult, bonum est et ipse est idem bonum; corrumpi autem non est bonum. nec cogeris inuitus ad aliquid, quia uoluntas tua non est maior quam potentia tua. esset autem maior, si te ipso tu ipse [*]( 4] cf. Ps. 6, 6. ) [*]( 1 et] etiam M in om. F ipsa F qua diabolus] quiabnlus F 2 obtimo B 8 esset] e. bonus BGHOa (in mg.) PQVbm, essent bonus F his] et his H 5 conStetur tibi m, confitebitur t. b male F 7 cetera inuenire HMb m 8 incorruptibilem V corruptibilem V ide F 9 incorruptibile 0 10 poteritque B 11 summum] s. bonum M obtimum BH bonum om. V1 12 corruptibile Fl praeponebatur G 13 iam ego BGFGHMOPQWbm, etiam ego V 15 incorruptibilem BPV praeferendum esse F, e. praeponendum W 16 ubi] unde m O 17 id est] id M, item W 18 alt. nullo* (m ras.) M prorsus] p. modo BOFGHMOPQVW edd. 19 nostrum] meum M 20 inprouisu FW minor bonum (om. est) BPQ1 22 nec] et V cogeres Ml maior (minor add. In m. 2) Q 23 maior (corr. m. 2) Q si om. W tu* (m ras.) H ) [*]( XXXIII. Anr. Augustini conff. (Aug. 1, 1). ) [*]( 10 )

146

maior esses: uoluntas enim et potentia dei deus ipse est. quid inprouisum tibi, qui nosti omnia? et nulla natura est, nisi quia nosti eam. et ut quid multa dicimus, cur non sit corruptibilis substantia, quae deus est, quando, si hoc esset, non esset deus? .

Et quaerebam, unde malum, et male quaerebam et in ipsa inquisitione mea non uidebam malum. et constituebam in conspectu spiritus mei uniuersam creaturam, quidquid in ea cernere possumus, sicuti est terra et mare et aer et sidera et arbores et animalia mortalia, et quidquid in ea non uidemus, sicut firmamentum caeli insuper et omnes angelos et cuncta spiritalia eius, sed etiam ipsa, quasi corpora essent, locis et locis ordinata, ut imaginatio mea; et feci unam massam grandem distinctam generibus corporum creaturam tuam, siue re uera quae corpora erant, siue quae ipse pro spiritibus finxeram, et eam feci grandem, non quantum erat, quod scire non poteram, sed quantum libuit, undiqueuersum sane finitam, te autem, domine, ex omni parte ambientem et penetrantem eam, sed usquequaque infinitum, tamquam si mare esset ubique et undique per inmensa infinitum solum mare et haberet intra se spongiam quamlibet magnam, sed finitam tamen, plena esset utique spongia illa ex omni sua parte ex inmenso mari: sic creaturam tuam finitam te infinito plenam putabam et dicebam: "ecce deus et ecce quae creauit deus, et bonus deus [*]( ni 1 maior (corr. Mt. 2) Q uoluntas] et u. BPQ uoluntas-ipse est om. F et om. M1 quid S: et q. BCFGHMOPQVWedd. 2 tiui V1 et nulla - p. 147,22 solus esset desunt in V 4 est] eet W quando] qm F 7 mea om. W 8 mei] me in W 9 posumus B sydera B 10 animalia] alia BCPQ non] nondum F uidimus W 12 quasi (a ex e corr.) M corporea G 13 ordinata ut OS: ordinata F, ordinauit cet. et edd. fecisti M 14 tuam creaturam Q, creaturarum tuarum M 15 re uera quae] quae re uera Go, quae uera BFHPQbm ipsae W spiritalibus G 16 fincxeram H, fixeram F, finxerant Mi 18 ambientem] a. eam Cbo 19 eam om. bo 20 inmensa] inmensum BPQ, i. spatia CGMbm habere S, haberept Q 21 sfongeam 01SW, sfongiam Os, spongeam H1, sopongiam F **finitam (in ras.) B 22 undique BG MPQb sfongea OSW, spongea H1 alt. ex] et H 23 plenum W 24 bonus deus om. F; b. est deus Qbm )

147

atque his ualidissime longissimeque praestantior; sed tamen bonus bona creauit: et ecce quomodo ambit atque implet ea? ubi ergo malum et unde et qua huc inrepsit? quae radix eius et quod semen eius? an omnino non est? cur ergo timemus et cauemus quod non est? aut si inaniter timemus, timor ipse malum est, quo incassum stimulatur et excruciatur cor, et tanto grauius malum, quanto non est, quod timeamus, et timemus. idcirco aut est malum, quod timemus, aut hoc malum est, quia timemus. unde est igitur, quia deus fecit haec omnia bonus bona? maius quidem et summum bonum minora fecit bona, sed tamen et creans et creata bona sunt omnia. unde est malum? an unde fecit ea, materies aliqua mala erat, et formauit atque ordinauit eam, sed reliquit aliquid in illa, quod in bonum non conuerteret? cur et hoc? an inpotens erat totam uertere et conmutare, ut nihil mali remaneret, cum sit omnipotens? postremo cur inde aliquid facere uoluit ac non potius eadem omnipotentia fecit, ut nulla esset omnino? aut uero exsistere poterat contra eius uoluntatem? aut si aeterna erat, cur tam diu per infinita retro spatia temporum sic eam siuit esse ac tanto post placuit aliquid ex ea facere? aut iam, si aliquid subito uoluit agere, hoc potius ageret omnipotens, ut illa non esset atque ipse solus esset totum uerum et summum et infinitum bonum? aut si non erat bene, ut non aliquid boni etiam fabricaretur et conderet qui bonus erat, illa sublata et ad nihilum redacta materie, quae mala erat, bonam ipse institueret, unde omnia crearet? non enim esset [*]( 3 hac C radix] est r. H 6 timor S: certe uel timor BCFGHM OPQW edd. quod BP 7 quanto non-aut est malum om. 8 8 iccirco Q aut est] autem BFPQW, autem est b timeamus W 9 pr. i quia] quod M alt. quia] quoniam BCFGHMOPQWedd. 10 manius P 11 facit B 12 materises P 13 ea F 14 cur- uertere et om. W 15 conmutare] conuertere F 16 omnia potens BGMPQbm ,19 erant F r cor M, quur P 20 si*uit (n ras.) H, sunt M1 ex om. F 21 si] se M hoc] ac M agere M, ageret F 22 totum] et t. M 23 erat bene ut non om. S 24 fabricaret BQb 25 materia CFMiV, meteria Ml 26 bona PQV, bonum C ips*e (a .ras.) M instituerat V1 ) [*]( 10* )

148

omnipotens, si condere non posset aliquid boni, nisi ea quam non ipse condiderat adiuuaretur materia". talia uoluebam pectore misero, ingrauidato curis mordacissimis de timore mortis et non inuenta ueritate; stabiliter tamen haerebat in corde meo in catholica ecclesia fides Christi tui, domini et saluatoris nostri, in multis quidem adhuc informis et praeter doctrinae normam fluitans, sed tamen non eam relinquebat animus, inmo in dies magis magisque inhibebat.

Iam etiam mathematicorum fallaces diuinationes et inpia deliramenta reieceram. confiteantur etiam hinc tibi de intimis uisceribus animae meae miserationes tuae, deus meus! tu enim, tu omnino — nam quis alius a morte omnis erroris reuocat nos nisi uita, quae mori nescit, et sapientia mentes indigentes inluminans, nullo indigens lumine, qua mundus administratur usque ad arborum uolatica folia? — tu procurasti peruicaciae meae, qua obluctatus sum Yindiciano acuto seni et Nebridio adulescenti mirabilis animae, illi uehementer adfirmanti, huic cum dubitatione quidem aliqua, sed tamen crebro dicenti non esse illam artem futura praeuidendi, coniecturas autem hominum habere saepe uim sortis et multa dicendo dici pleraque uentura nescientibus eis, qui dicerent, sed in ea non tacendo incurrentibus, procurasti tu ergo hominem amicum, non quidem segnem consultatorem mathematicorum [*]( 1 condere* (t ras.) 0 eam S 2 ipse non BPQbm, non posse M1 conderat S, conderet V, considerat F adiubaretur P uouebam Hl, i uolebam B 4 non om. V 5 domini] et d. H, dS5 V 6 informis adhuc HO doctrinam norme 0\' 7 fluitas F, fluctuans BPQVb eam non Cm 8 inhibebat Q 9 matematicorum F, mathemathicorum W 10 deleramenta FM* reiecerant Ms, deieceram 0 13 uita add. Q2 s. Z. mentis F 14 administratus V 15 ad om. FV arborem P uolatica C 16 peruiuaciae S, perficaciae F uindeciano F, uindictiano W enti T acutu F, acuta V seni] senti V 17 nybridio S, nebridiQ F, nebridiano V animi F illo F adfirmante F 18 cum] con M aliqua* (s ras.) V 19 ullam m futuram CMPQ1 20 fortis BM1 21 qui] quid BPQWb 22 tacenda V ergo tu BCGHMOPQVWedd., erro tu F 23 signem W consultatorem scripsi: consulatorem S, consolatorem W, consultorem BCFGHMOPQV edd. mathemathicorum 11W, matematicorum FV1)

149

nec eas litteras bene callentem, sed, ut dixi, consultorem cariosum et tamen scientem aliquid, quod a patre suo se audisse dicebat: quod quantum ualeret ad illius artis opinionem euertendam, ignorabat. is ergo uir nomine Firminus, liberaliter institutus et excultus eloquio, cum me tamquam carissimum de quibusdam suis rebus, in quas saecularis spes eius intumuerat, consuleret, quid mihi secundum suas quas constellationes appellant uideretur, ego autem, qui iam de hac re in Nebridii sententiam flecti coeperam, non quidem abnuerem conicere ac dicere quod nutanti occurrebat, sed tamen subicerem prope iam esse mihi persuasum ridicula illa esse et inania, tum ille mihi narrauit patrem suum fuisse librorum talium curiosissimum et habuisse amicum aeque illa simulque sectantem. qui pari studio et conlatione flagrabant in eas nugas igne cordis sui, ita ut mutorum quoque animalium, si quae domi parerent, obseruarent momenta nascentium atque ad ea caeli positionem notarent, unde illius quasi artis experimenta colligerent. itaque dicebat audisse se a patre suo, quod cum eundem Firminum praegnans mater esset, etiam illius paterni amici famula quaedam pariter utero grandescebat. quod latere non potuit dominum, qui etiam canum suarum partus examinatissima diligentia nosse curabat; atque ita factum esse, ut cum iste coniugis, ille autem ancillae dies et horas minutioresque horarum articulos cautissima obseruatione [*](2 audisse se GM 8 tantum F 4 is om. 0, his HIW 5 exculptus 08 6 qua V saeculares S intimuerat F 7 e estillationes V 8 quia V 9 inebridii (om. in) V, nibridii S sententia FV*, sentia V1 10 connicere V subicere PW 11 prope] ac dicere V redicula P1 esse illa b m 12 tunc Q narrauit] persuasit V 13 curiosissimum om. F aeque illa] *eque i. (a ras.) 0, eaque W, aequa i. M1, aequalia M\' s. z. * simul (que om.) W 14 flagrabantj flabant GV, flatabant 0(mo), flagitabaot CFM 15 igne b: ignem mss. cordis sui ignem V 16 qua BFH obseruaret M 17 eam B caeli positione PQV, positionem caeli Mbm 18 dicebant F se audisse Q suo om. BCFHOPQW 19 eodem Firmino C2, eiusdem Firmini Q* paterni illius M 20 famula] d n ancilla F grandesciebat P 21 quo H1 22 partas P examinantissima BFMPQ 23 eet (om. ut) V isti F illae G oras F 24 minutionesque W numeraret V )

150

numerarent, enixae essejit ambae simul, ita ut easdem constellationes usque ad easdem minutias utrique nascenti facere cogerentur, iste filio, ille seruulo. nam cum mulieres parturire coepissent, indicauerunt sibi ambo, quid sua cuiusque domo ageretur, et parauerunt quos ad se inuicem mitterent, simul ut natum quod parturiebatur esset cuique nuntiatum: quod tamen ut continuo nuntiaretur, tamquam in regno suo facile effecerant. atque ita qui ab alterutro missi sunt, tam ex paribus domorum interuallis sibi obuiam factos esse dicebat, ut aliam positionem siderum aliasque particulas momentorum neuter eorum notare sineretur: et tamen Firminus amplo apud suos loco natus dealbatiores uias saeculi cursitabat, augebatur diuitiis, sublimabatur honoribus, seruus autem ille conditionis iugo nullatenus relaxato dominis seruiebat ipso indicante, qui nouerat eum.

His itaque auditis et creditis-talis quippe narrauerat—omnis illa reluctatio mea soluta concidit, et primo Firminum ipsum conatus sum ab illa curiositate reuocare, cum dicerem, constellationibus eius inspectis ut uera pronuntiarem, debuisse me utique uidere ibi parentes inter suos esse primarios, nobilem familiam propriae ciuitatis, natales ingenuos, honestam educationem liberalesque doctrinas; at si me ille seruus ex eisdem constellationibus — quia et illius ipsae essent — consuluisset, ut eidem quoque uera proferrem, debuisse me rursus ibi [*]( 11 1 constillationes V1 3 seruolo P 4 sua] in sua Om domu V -5 agerentur F 6 pr. quod-nuntiatum add. V in mg. pr. quod om. F partueriebatur P unicuique V 8 efficerant S, efficerent BPQ, efferant V qui om. V missg F tam] tamquam F 9 factus esset F 10 partiunculas V, partilas F 11 sinerentur F 12 loco natus] conan i tos V dealbationes H 13 condicionis OPS, condictionis V 14 dns V iudicante V 16 talis] aliis F 17 resoluta BCFGHMOPQVW edd. primum F .18 illa] ipsa M constillationibus GV 19 conspectis Q1 ueram FV pronuntiare GQ1, praenuntiarem H debuissem BGPV 20 me om. V ibi uidere V 21 proprie S ingenios P 22 at B CFGHMOPQW: ac S, aut V 23 isdem MIOP, hisdem BVW constillationibus G quia] qua V consuluisse*t V 24 quoque om. V prgferrem V rursum BPQVbm, )

151

uidere abiectissimam familiam, conditionem seruilem et cetera longe a prioribus aliena longeque distantia. unde autem fieret, ut eadem inspiciens diuersa dicerem, si uera dicerem — si autem eadem dicerem, falsa dicerem - inde certissime colligi ea, quae uera consideratis constellationibus dicerentur, non arte dici, sed sorte, quae autem falsa, non artis inperitia, sed sortis mendacio.

Hinc autem accepto aditu ipse mecum talia ruminando, ne quis eorundem deiirorum, qui talem quaestum sequerentur, quos iam iamque inuadere atque inrisos refellere cupiebam, mihi ita resisteret, quasi aut Firminus mihi aut illi pater falsa narrauerit, intendi considerationem in eos qui gemini nascuntur, quorum plerique ita post inuicem funduntur ex utero, ut paruum ipsum temporis interuallum, quantamlibet uim in rerum natura habere contendant, colligi tamen humana obseruatione non possit litterisque signari omnino non ualeat, quas mathematicus inspecturus est, ut uera pronuntiet. et non erunt uera, quia easdem litteras inspiciens eadem debuit dicere de Esau et Iacob; sed non eadem utrique acciderunt. falsa ergo diceret aut, si uera diceret, non eadem diceret: at eadem inspiceret. non ergo arte, sed sorte uera diceret. tu enim, -domine, iustissime moderator uniuersitatis, consulentibus consultisque nescientibus occulto instinctu agis, ut, dum quisque consulit, hoc audiat, quod eum oportet audire occultis meritis [*]( 1 conditionem - VIII 5, 12 s. f. et tenetur desunt in C condicionem GPS 3 inspicere QI si uera-falsa dicerem om. V1 4 eadem om. M falsa dicerem om. H collegi BMOPQS, collige W 5 constillationibus G V 6 imperia V 7 fortis M1 8 hinc-ruminando om. M auditu BGPQb 9 delirorum] delyrorum Qb, librorum BMV 11 resisterent V 12 narraue**rit (e ex i corr.) F intende F qui] q; F ■ 14 quantumlibet W1, quantalibet V 15 contendunt O1 16 signare F quas] quasi F 17 matematicus F, mathemathicus HXW pronuni tiaret B 18 quia] qui V dicere om. V; decere Q 19 Iacob] de i. MOV utriusque V 20 at—diceret add. V2 in mg. at om. V1, ad U PQVI in mg., *t (a ras.) 0, aut si G, si Mb, etiamsi m eadS ex eam corr. P 21 non] et non W 22 consultisque] consulentisque F 24 consulet F )

152

animarum ex abysso iusti iudicii tui. cui non dicat homo: "quid est hoc?" "ut quid hoc?" non dicat, non dicat; homo est enim.

Iam itaque me, adiutor meus, illis uinculis solueras, et quaerebam, unde malum, et non erat exitus. sed me non sinebas ullis fluctibus cogitationis auferri ab ea fide, qua credebam et esse te et esse inconmutabilem substantiam tuam et esse de hominibus curam et iudicium tuum et in Christo, filio tuo, domino nostro, atque scripturis sanctis, quas ecclesiae tuae catholicae conmendaret auctoritas, uiam te posuisse salutis humanae ad eam uitam, quae post hanc mortem futura est. his itaque saluis atque inconcusse roboratis in animo meo quaerebam aestuans, unde sit malum. quae illa tormenta parturientis cordis mei, qui gemitus, deus meus! et ibi erant aures tuae nesciente me. et cum in silentio fortiter quaererem, magnae uoces erant ad misericordiam tuam, tacitae contritiones animi mei. tu sciebas, quid patiebar, et nullus hominum. quantum enim erat, quod inde digerebatur per linguam meam in aures familiarissimorum meorum! numquid tumultus animae meae, cui nec tempora nec os meum sufficiebat, sonabat eis? totum tamen ibat in auditum tuum, quod rugiebam a gemitu cordis mei, et ante te erat desiderium meum et lumen oculorum meorum non erat mecum. intus enim erat, ego autem foris, nec in loco illud. at ego intendebam in ea, quae locis continentur, et non ibi inueniebam locum ad requiescendum, nec recipiebant me ista, 25 [*]( 1] cf. Ps. 35, 7. 21] Ps. 37, 9—11. ) [*]( 1 habysso W 2 hoc] hic V ut quid hoc om. F ut] aut QWo, aut ut b pr. non dicat om. BHVW homo] non h. H 3 iam om. W a 4 me om. V 5 sinebat W fructibus B qui P 6 pr. et esse om. W 7 *om*nibus (h et i ras.) 0 curum F tert. et om. H 8 atque] absque V in scripturis BFPQbm scripturas sanctas qu§ F1 9 commendarent H1 10 ad eam] eandem W hanc om. V 12 meo] tuo ,Q1 emei 15 tatitae F contrictiones V, contritionis M 16 anime* F *** 0, mee F parturiebar M 17 dirigebatur W **per (su ras.) H 19 tumultus] totus t. BFHMOPQVW edd., totus tu tumultus G os om. F 20 totum] os meum t. V quo W 21 desiderium] omne d. 0 23 nec] non V 24 in ea-inueniebam om. V 25 recipiebat V )

153

ut dicerem: "at est et bene est," nec dimittebant redire, ubi mihi satis esset bene. superior enim eram istis, te uero inferior, et tu gaudium uerum mihi subdito tibi et tu mihi subieceras quae infra me creasti. et hoc erat rectum temperamentum et media regio salutis meae, ut manerem ad imaginem tuam et tibi seruiens dominarer corpori. sed cum superbe contra te surgerem et currerem aduersus dominum in ceruice crassa scuti mei,. etiam ista infima supra me facta sunt et premebant, et nusquam erat laxa-mentum et respiramentum. ipsa occurrebant undique aceruatim et conglobatim cernenti, cogitanti autem imagines corporum ipsae opponebantur redeunti, quasi diceretur: "quo is, indigne et sordide?" et haec de uulnere meo creuerant, quia humiliasti tamquam uulneratum superbum, et tumore meo separabar abs te et nimis inflata facies claudebat oculos meos.

Tu uero, domine, in aeternum manes et non in aeternum irasceris nobis, quoniam miseratus es terram et cinerem, et placuit in conspectu tuo reformare deformia mea. et stimulis internis agitabus me, ut inpatiens essem, donec mihi per interiorem aspectum certus esses. et residebat tumor meus ex occulta manu medicinae tuae aciesque conturbata et contenebrata mentis meae acri collyrio salubrium dolorum de die in diem sanabatur. [*]( 7] Iob 15, 26. 13] Ps. 88, 11. 16] Ps. 32, 11. Ps. 84, 6. 17] cf. Eccli. 17, 31. ) [*]( 2 bene] et bene F superior (•* add. m. 2) V eram istis] isti V, erant ista eras istrs M te] tu HIMW 3 subito B subdito-mihi om. W 6 tibi] ibi V superue V 7 dm M ceruice* (m ras.) H 8 crassas 0XVX sicuti M infirma H, infirmia V sup V 9 praemebant OPSV numquam H erant relaxamentum W 10 acerbatim SW 11 cernenti] certanti G ipse S 12 didiceretur F quo* (s ras.) M is] his HW, es G indegne P1 13 inluminasti M 15 facies] f. e mea HV 16 non om. V1 17 irascens S, iras eris V 19 agitabus (s ex t e corr.) V 20 essem BPQW resedebat** W 21 ex] et W contebrata M1 22 collirio FHQVW 23 dolorum] d. meorum BFP i Qbo in die F, indee V sanaba*tur (n ras.) P )

154

Et primo uolens ostendere mihi, quam resistas superbis, humilibus autem des gratiam et quanta misericordia tua demonstrata sit hominibus uia humilitatis, quod uerbum caro factum est et habitauit inter homines, procurasti mihi per quendam hominem inmanissimo tyfo turgidum quosdam Platonicorum libros ex graeca lingua in latinum uersos, et ibi legi non quidem his uerbis, sed hoc idem omnino multis et multiplicibus suaderi rationibus, quod in principio erat uerbum et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum: hoc erat in principio apud deum; omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, quod factum est; in eo uita est, et uita erat lux hominum; et lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non conprehenderunt; et quia hominis anima, quampis testimonium perhibeat de lumine, non est tamen ipsa lumen, sed uerbum, deus ipse, est lumen uerum, quod inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum; et quia in hoc mundo erat, et mundus per eum factus est, et mundus eum non cognouit. quia uero in sua propria uenit et sui eum non receperunt, quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios dei fieri credentibus in nomine eius, non ibi legi.

Item legi ibi, quia uerbum, deus, non ex carne, non ex san-\' guine neque ex uoluntate uiri neque ex uoluntate carnis, sed [*]( 1] I Petr. 5, 5. 4] Io. 1,14. 8] Io. 1, 1-12. ) [*]( 1 mihi ostendere F quam] quia G 2 das M 3 demonstrasti (om. sit) G uiam FGM1 4 uerbum S: u. tuum BCFGHMOPQVWedd. habitabit V 5 typho MQ, tifo GV, typo W turgidum] i. inflatn add. M* s. l. 6 latinam BFsGHMOPQW edd., latina V 8 suadere F im V 9 pr. et] et ceta (uerbum-18 conprehenderunt om.) Q 11 nihil h (om. est) P 12 illo F 14 anima hominis M 15 peribeat HS, periberet M, perhibebat W uerbum deus ipse SW: u. deus FGOVo, u. dei deus BHPQbm, uerbum M 18 mundo*** (0 ex u corr.) W eum] ipsum Wbm per eum factus bis exhibet F 20 quodquot S, quodquod F eum receperunt BP 21 filius F 23 ibi legi BPQbm deus uerbum BPQbm pr. non add. 81 s. l. 24 neque S: non BFG HMOPQVW edd. alt. uoluntate* (m ras.) F )

155

ex deo natus est; sed quia uerbum caro factus est et habitauit in nobis, non ibi legi. indagaui quippe in illis litteris uarie dictum et in multis modis, quod sit filius in forma patris non rapinam arbitratus esse aequalis deo, quia naturaliter id ipsum est, sed quia semet ipsum exinaniuit formam serui accipiens, in similitudinem hominum factus et habitu inuentus ut homo, humiliauit se factus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis: propter quod deus eum exaltauit a mortuis et donauit ei nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Iesn omne genu flectatur caelestium, terrestrium et infernorum et omnis lingua confiteatur, quia dominus Iesus irr gloria est dei patris non habent illi libri. quod autem ante omnia tempora et supra omnia tempora inconmutabiliter manet unigenitus filius tuus coaeternus tibi et quia de plenitudine eius accipiunt animae, ut beatae sint, et quia participatione manentis in se sapientiae renouantur, ut sapientes sint, est ibi; quod autem secundum tempus pro inpiis mortuus est et filio unico tuo non pepercisti, sed pro nobis omnibus tradidisti eum non est ibi. abscondisti enim haec a sapientibus et reuelasti ea paruulis, ut uenirent ad eum laborantes et onerati et reficeret eos, quoniam mitis est et humilis corde, et dirigit mites in indicio et docet mansuetos uias suas [*]( 1] Io. 1,14. 3] Philipp. 2, 6-11. 16] Io. 1,16. 18] Rom. 5, 6. 19] Rom. 8,32. 21] Matth. 11,25. 22] Matth. 11,28 sq. 24] Ps. 24, 9. ) [*](n 1 factum BFGHMOPQVJV edd. 8 uane (corr. m.2) 0 multis modis (om. in) BFGHOPQVW edd., multimodis M sit] cum s. W 4 rapina BFGPQV esse] est se S, est esse W, esset 0 deo om. M 6 similitudine BFOP hominis V 7 habitu*nuentus (s ras.) V humiliauit se factus om. Q1 facątus F 9 quod] et q. M, q. et F illum FM 10 illi F alt. nomen] et cetera que secuntur (ut in -18 patris om.) Q ut] et Ml 11 Iesu] diu M genu] ienu F 13 Iesus] I. Christus Gm 14 autem S: enim cet. et edd. super FM 15 quoaeternus HI 16 quia] qui B 17 manentes PQ1 pacientiae W 18 est ibi om. S 19 tuo unico BFGHMOPQVWo, unigenito t. M pp**cisti V 21 haec om. P1 sapientibus] s.et prudentibus V 22 honeratiilf aPaF*, honoratiplVl 23 est add. Q* 24 diriget BFMOPVIW, dirigeret G mitis P doceret G )

156

uidens humilitatem nostram et laborem nostrum et dimittens omnia peccata nostra. qui autem cothurno tamquam doctrinae sublimioris elati non audiunt dicentem: disciteame, quoniam mitis sum et humilis corde, et inuenietis requiem animabus uestris, etsi cognoscunt deum, non sicut deum glorificant aut gratias agunt, sed euanescunt in cogitationibus suis et obscuratur insipiens cor eorum; dicentes se esse sapientes stulti fiunt.

Et ideo legebam ibi etiam inmutatam gloriam incorruptionis tuae in idola et uaria simulacra, in similitudinem imaginis corruptibilis hominis et uolucrum et quadrupedum et serpentium, uidelicet Aegyptium cibum, quo Esau perdidit primogenita sua, quoniam caput quadrupedis pro te honorauit populus primogenitus, conuersus corde in Aegyptum et curuans imaginem tuam, animam suam, ante imaginem uituli manducantis foenum. inueni haec ibi et non manducaui. placuit enim tibi, domine, auferre opprobrium diminutionis ab lacob, ut maior seruiret minori, et uocasti gentes in hereditatem tuam. et ego ad te ueneram ex gentibus et intendi in aurum, quod ab Aegypto uoluisti ut auferret populus tuus, quoniam tuum erat, ubicumque erat. et dixisti Atheniensibus per apostolum tuum, quod in te uiuimus et mouemur et sumus, sicut et quidam secundum eos dixerunt, et utique inde erant illi libri. et non adtendi in idola [*]( 1] Ps. 24,18. 3] Matth. 11,29. 5] Rom. 1,21 sq. 9] Eom. 1,23. 12] cf. Aug. Enarr. Ps. 46; Gen. 25, 33 sq. 14] Act. 7, 39; cf. Ex. 32,1-6. 16] Ps. 105, 20. 18] Rom. 9,13. 20] cf. Ei. 3, 22 et 11, 2. 22] Act. 17, 28. ) [*]( 2 coturno libri; i. crassitudine add. Ma 3 sublimiores BFP audierunt (corr. m. 1) S 4 quoniam] quia GM edd. 6 glorificauerunt V egerunt V uanescunt V 8 se esse BFGHOPQVW: esse MS ri facti sunt FHMO 9 etiam] et V 10 et uaria] et uana G, tria S simulacra om. G similitudine GV 11 uoluchrum H1 quadrupedium F 12 serpentum IIedd. tibum F, cybum add. Q s in mg. 15 egipto U F, egyptem V curuens F1 amaginem M 17 domine om. V 18 de- minutionis FG 1 H 01 VW 19igentes.F exientibusJ1 22 quod] qin V 24 pr. et om. B )

157

Aegyptiorum, quibus de auro tuo ministrabant, qui transmutauerunt ueritatem dei in mendacium et coluerunt et seruierunt creaturae potius quam creatori.

Et inde admonitus redire ad memet ipsum intrani in intima mea duce te et potui, quoniam factus es adiutor meus. intraui et uidi qualicumque oculo animae meae supra eundem oculum animae meae, supra mentem meam lucem inconmutabilem, non hanc uulgarem et conspicuam omni carni nec quasi ex eodem genere grandior erat, tamquam si ista multo multoque clarius claresceret totumque occuparet magnitudine. non hoc illa erat, sed aliud, aliud ualde ab istis omnibus. nec ita erat supra mentem meam, sicut oleum super aquam nec sicut caelum super terram, sed superior, quia ipsa fecit me, et ego inferior, quia factus ab ea. qui nouit ueritatem, nouit eam, et qui nouit eam, nouit aeternitatem. caritas nouit eam. o aeterna ueritas et uera caritas et cara aeternitas! tu es deus meus, tibi suspiro die ac nocte. et cum te primum cognoui, tu assumsisti me, uf uiderem esse, quod uiderem, et nondum me esse, qui uiderem. et reuerberasti infirmitatem aspectus mei radians in me uehementer, et contremui amore et horrore: et inueni longe me esse a te in regione dissimilitudinis, tamquam audirem uocem tuam de excelso: "cibus sum grandium: cresce et manducabis me. nec tu me in te mutabis sicut cibum carnis tuae, sed tu mutaberis in me." et cognoui, quoniam pro iniquitate erudisti [*]( _1] Rom. 1, 25. 5] Ps. 29,11. 25] Ps. 38,12. ) [*]( 1 qui] quia F mutauerunt V 2 colierunt F 4 intraui] et i. H 6 supra.-meae om. HS 7 mentem mente M lucem] 1. dñr BPQb melhuo 10 multo om. V, m. M magmagnitudine F 11 sed om. V homi- II nibus W 12 sapra P mea F 13 aqua V ipse P 14 me om. M et om. W factus] f. sum BFHMPQV edd. qui-16 nouit eam om. V1 15 et qui-aeternitatem add. S1 8. l. ueritatem W 16 eam] eam nouit aeternitatem caritas nouit eam S et uera caritas om. V 18 cogitaui FW ut om. B quod uideram P 19 qui] qd F aspectus infirmitatis meae V 20 rediens G et om. G 21 orrore FH1, errore W 22 dissimulitudinis F audire S 23 manducabit W 25 cognoui] ego noui W iniquitatem H eruisti B )

158

hominem et tabescere fecisti sicut araneam animam meam, et dixi: "numquid nihil est ueritas, quoniam neque per finita neque per infinita locorum spatia diffusa est?" et clamasti de longinquo: ego sum qui sum. et audiui, sicut auditur in corde, et non erat prorsus, unde dubitarem faciliusque dubitarem uiuere me quam non esse. ueritatem, quae per ea, quae facta sunt, intellecta conspicitur.

Et inspexi cetera infra te et uidi nec omnino esse nee omnino non esse: esse quidem, quoniam abs te sunt, non esse autem, quoniam id quod es non sunt. id enim uere est, quod inconrautabiliter manet. mihi autem inhaerere deo bonum est, quia, si non manebo in illo, nec in me potero. ille autem in se manens innouat omnia; et dominus meus es, quoniam bonorum meorum non eges.

Et manifestatum est mihi, quoniam bona sunt, quae corrumpuntur, quae neque si summa bona essent, corrumpi possent, neque nisi bona essent, corrumpi possent, quia, si summa bona essent, incorruptibilia essent, si autem nulla bona essent, quid in eis conrumperetur non esset. nocet enim corruptio et, nisi bonum minueret, non noceret. aut igitur nihil nocet corruptio, quod fieri non potest, aut, quod certissimum est, omnia, quae corrumpuntur, priuantur bono. si autem omni bono priuabuntur, omnino non erunt. si enim erunt et corrumpi iam non poterunt, meliora erunt, quia incorruptibiliter permanebunt. et quid monstrosius quam ea dicere [*]( 4] Ex. S, 14. 6] Rom. 1, 20. 11] Ps. 72, 28. 13] Sap. 7, 27. Ps. 15, 2. ) [*]( 1 aranea S, haraneam G 2 finita] infinita F, infima V 3 infinata M1, finita F 4 ego S: immo uero ego BFGHMOPQVW edd. qui sum om. H 6 uiuere] u. latere B quae] qm W per] q F 7 conspiciuntur BHPQVW 10 autem] quidem V es] est V quo W 11 adherere F 12 autem] a. qui M 13 inuocat F dominus] deus . idem Fo, d. deus bm meus. M* est B 15 manifestum MXQ bona om. W sunt] non s. BPQ 16 nec V1 corrumpi possent S: om. cet. et edd. 17 nisi bona] n. b. non F, si b. non G 19 quid] quod BHb m 22 priuatur F 23 omni] boni F priuantur V 24 incorruptiliter Q1 25 monstruosius BFGHMiPQVW edd., menstruosius Mx )

159

omni bono amisso facta meliora? ergo si omni bono priuabuntnr, omnino nulla erunt: ergo quamdiu sunt, bona sunt. ergo quaecumque sunt, bona sunt, malumque illud, quod quaerebam unde esset, non est substantia, quia, si substantia esset, bonum esset. aut enim esset incorruptibilis substantia, magnum utique bonum, aut substantia corruptibilis esset, quae nisi bona esset, corruptibilis non esset. itaque uidi et manifestatum est mihi, quia omnia bona tu fecisti et prorsus nullae substantiae sunt, quas tu non fecisti. et quoniam non aequalia omnia fecisti, ideo sunt omnia, quia singula bona sunt et simul omnia ualde bona, quoniam fecit deus noster omnia bona ualde.

Et tibi omnino non est malum, non solum tibi sed nec uniuersae creaturae tuae, quia extra non est aliquid, quod inrumpat et corrumpat ordinem, quem inposuisti ei. in partibus autem eius quaedam quibusdam quia non conueniunt, mala putantur; et eadem ipsa non conueniunt aliis et bona sunt et in semet ipsis bona sunt. et omnia haec, quae sibimet inuicem non conueniunt, conueniunt inferiori parti rerum, quam terram dicimus, habentem caelum suum nubilosum atque uentosum congruum sibi. et absit, ut dicerem iam: "non essent ista", quia etsi sola ista cernerem, desiderarem quidem meliora, sed iam etiam de solis istis laudare te deberem, quoniam laudandum te ostendunt de terra dracones et omnes abyssi, [*]( 11] Gen. 1, 31 et Eccli. 39, 21. 24] Ps. 148, 7—12. ) [*]( 1 amisso-bono om. V1 priuantur V 2 ergo-bona sunt om. V 5 aut enim — 6 corruptibilis esset] add. W3 in mg. 7 corruptibilis n. esset S: corrumpi n. posset BFGHMOPQVWedd. 8 tu* (n ras.) V 9 quas] quae BPQ quoniam] quia H omnia aequalia F 11 fecisti BPQb 13 pr. tibi] ibi G 14 nec om. V1; et BPQb extra] e. te BOIPQb 15 ordinem et corrumpat M posuisti Gbm 16 eius om. W, ei. F quaedam] quae W 17 pr. et] ut W non conueniunt S: non conueniant W, conueniunt BFGHMOPQV edd. 19 conue- Y niunt alterum om. 8 parte W rerem F 20 nobilosum BI 21 iam ut dicerem BFGHMOPQW edd., iam n dicerem V esse BOiWI 22 etsi si W 24 drachones GS, d. i thracones Mi s. l. habyssi W, abbyssi F )

160

ignis, grajado, nix, glacies, spiritus tempestatis, quae faciunt uerbum tuum, montes et omnes colles, ligna fructifera et omnes cedri, bestiae et omnia pecora, reptilia et uolatilia pennata; reges terrae et omnes populi, principes et omnes iudices terrae, iuuenes et uirgines, seniores cum iunioribus laudent nomen tuum. cum uero etiam de caelis te laudent, laudent te, deus noster, in excelsis omnes angeli tui, omnes uirtutes tuae, sol et luna, omnes stellae et lumen, caeli caelorum et aquae, quae super caelos sunt, laudent nomen tuum: non iam desiderabam meliora, quia omnia cogitabam, et meliora quidem superiora quam inferiora, sed meliora omnia quam sola superiora indicio saniore pendebam.

Non est sanitas eis, quibus displicet aliquid creaturae tuae, sicut mihi non erat, cum displicerent multa, quae fecisti. et quia non audebat anima mea, ut ei displiceret deus meus, nolebat esse tuum quidquid ei displicebat. et inde ierat in opinionem duarum substantiarum et non requiescebat et aliena loquebatur. et inde rediens fecerat sibi deum per infinita spatia locorum omnium et eum putauerat esse te et eum collocauerat in corde suo et facta erat rursus templum idoli sui abominandum tibi. sed posteaquam fouisti caput nescientis et clausisti oculos meos, ne uiderent uanitatem, cessaui de me paululum, et consopita est insania mea; et euigilaui in te et uidi te infinitum aliter, et uisus iste non a carne trahebatur. [*]( 7] Ps. 148, 1-5. 23] Ps. 118, 37. ) [*]( 3 caedri 8 omnia] uniuersa V peccora BFM 4 pinnata OaSW* 6 senes M laudant GHMOPmo 7 uero] enim F1 etiam om. M de caelis te] de caelis iam te M, de caelesti W, de celeste F, te S laudent laudent] laude laudent W, laudant laudent GM, laudant laudant V, laudent S 8 exelsis W 10 caelo F 11 non iam BFGHMOP QV: nondum SW et] et non W 12 sed-IS superiora add. S1 s. I. omnia add. QS s. l. quam sola om. BMPQ 13 sano rependebam BPQ, samino rependebam F 14 displicit F 15 quae] qM W 17 tuum] tunc V inde ierat] i. eierat F, i. inierat Q, indierat V1 in om. F 18 opinione OV 20 pr. eum] cum HV alt. eum] cum M 21 erat] 6 V 22 postea confouisti V nescienti V 23 uidere V cessauit W, cessaui* H 24 me] meo V paulolum BMP uigilaui W )

161