Confessiones

Verum tamen iam hoc ad medicinam futuram in eius memoria reponebatur. nam et illud, quod, cum adhuc studeret iam me audiens apud Carthaginem et medio die cogitaret in foro quod recitaturus erat, sicut exerceri scholastici solent, siuisti eum conprehendi ab aeditimis fori tamquam furem, non arbitror aliam ob causam te permisisse, deus noster, nisi ut ille uir tantus futurus iam inciperet discere, quam non facile [*]( 5] cf. Iudith 6,15 15] cf. Es. 57, 13. ) [*]( e 1 uulnare G in anima-cernere om. F illae P 2 caeciditque S cadente* (m ras.) F clamor factus est M 3 per] pauperes F aures om. F 4 deieceretur P 5 quo] quod BM1 VI 6 de om. M1 uidi F ullum uidit C inmanitate BP 7 alt. et om. F auriebat FHVW 8 scelere-inebriabatur om. F 9 iam om. V 10 uersus G 11 exarsit] et ex. MW 12 insania F redire om. 0, ridere B 13 quibus SW: q. prius BCFGHMOPQ edd. 15 pr. eum] enim M1 docuisti (om. eum) BCGHMOPQV edd. 16 fiducia SW1 fiduciam sed tui H 17 de alipio add. V in mg. iam om. W futurum B 18 memoriam BPQ stuperet SW 19 apud] capud F cartaginem G, karthaginem PQ, kartaginem M 20 recitatus P1 sicuti CGHmo scolastici BFHM PQSVW sinisti CV 21 editimis FGMOSVW, i edituis V in mg. 22 ob aliam causam V permisse V, permisisset W )

Sed hactenus docendus fuit. statim enim, domine, adfuisti innocentiae, cuius testis eras tu solus. cum enim duceretur uel ad custodiam uel ad supplicium, fit eis obuiam quidam architectus, cuius - maxima erat cura publicarum fabricarum. gaudent illi eum potissimum occurrisse, cui solebant in suspicionem uenire ablatarum rerum, quae perissent de foro, ut quasi tandem iam ille cognosceret, a quibus haec fierent. [*]( 1 in gnoscendis S, ignoscendis (om. in) VW, in cognoscendis BCFGHM OPQb, in dignoscendiswo temeralia W 2 crudelitate OPQW 3 ecce] enim W scolasticorum BFHMPQVW 4 securem BPIQV, securi (r ex t corr.) M1 6 prominent G, praeminente W 7 submurmurauerant C argentari W 10 teneretur - p. 131, 11 hoc solo autem paene iam om. F alipius BCGQV, alyppius M exeuntem] & ex. W 12 sen curem W1 staris C atque] et V 13 mirans W erant] fuerant edd. reppererunt G 14 illum V excitati BPQVb 16 gloriabantur BP QV, gratulabantur b deinde V 17 iudicib; W, iudici Vmo iudiciis offerendus M 18 actenus BHXPXSVW ducendus 0 adfuisti SW: subuenisti BCGHMOPQV edd. 19 tu om. M 21 cura erat M u fabricarum publicarum V 22 solebat V suspicione 0 23 benire V 24 tandem quasi G iam om. Wmo ) [*]( XXXIII. Anr. Augustini confr. (Ang. 1,1). ) [*]( 9 )

Hunc ergo Romae inueneram, et adhaesit mihi fortissimo uinculo mecumque Mediolanium profectus est, ut nec me desereret et de iure, quod didicerat, aliquid ageret secundum, uotum magis parentum quam suum. et ter iam adsederat\' mirabili continentia ceteris, cum ille magis miraretur eos, qui aurum innocentiae praeponerent. temtata est quoque eius in-\', doles non solum de inlecebra cupiditatis sed etiam stimulo timoris. Romae adsidebat comiti largitionum Italicianarum. erat eo tempore quidam potentissimus senator, cuius et [*]( 1 uiderat (a ex e corr.) P domu* (m ras.) 0 2 at W ueniebat C cognitu W 5 frementes] frequentes M1 6 adulescentes P1 7 hostium HVW paruulus V 8 indicaret W eo] me W 9 pedisse- Sj cus GW, pedissequus CHIOQ edd., pedisequus HSOi, pedis equus V alipius BPQW, *alipius (c ras.) V arcitecto V 10 at-esset ona. Q1 V securem Cl W 12 domQ 0 translacta G, transtulata M 13 iam triumfare V futurus] uerus C 15 experientior] et e. B 17 mediolanum BCPQ4 edd. dissereret P1, deserereret Q 18 aliquid******* 0li agere W 19 ter] inter B, ibi b assiderat V, sederat H1 20 miraret S1; corr. m. 2 21 praeparent C 22 de om. BCGHMOPQV edd. inlecebra] inlicita W cupiditate SW 23 italiciannarum W rat 24 eo Q )

Nebridius etiam, qui relicta patria uicina Carthagini atque ipsa Carthagine, ubi frequentissimus erat, relicto paterno rure [*]( 15] Luc. 16,10-12. ) [*]( bufl d c 1 terroris W, terrori (bos m. 2) C abditi (d et c a m. 2) C uoluita inlicitum add. V in mg. 4 pretentem minime V inusitatem P 9 istam M se non] fesio W 10 et om. CVlW 11 solum W lectus OW litteriario Q, litterariae M 12 praetiis (s a m. 1 add.) S praetoriariis W 13 deliberatione W conuertit F 15 parum. V sed om. W 16 quod] quod de mo ueritates V1 17 in om. GXW mammona BCHMOgPQW edd., mamone V fidelis W uerum] uestrum GOm; ras. 5-6 litt. F; quod uerum est Q edd. uerum-19 dabit uobis om. H 18 dabit] credet BPQ edd. et si-dabit uobis om. W 19 uestrum] quod u. est BPQ edd. tales W ille tunc BCGHMOP U QV edd., tunc (om. ille) F 20 natabat V conscilio W 22 nibridius S, nibrius W etiam] enim BPQ, autem G karthagini V, cartagini GP, kartagini MQ, karhagini B, carthagi F atque ipsa Carthagine om. V 28 rure om. P1 rure paterno edd. ) [*]( 9* )

Et ego maxime mirabar satagens et recolens, quam\' longum tempus esset ab undeuicensimo anno aetatis meae, quo feruere coeperam studio sapientiae, disponens ea inuenta relinquere omnes uanarum cupiditatum spes inanes et insanias mendaces. et ecce iam tricenariam aetatem gerebam in eodem luto haesitans auiditate fruendi praesentibus fugientibus et dissipantibus me, dum dico: "cras inueniam; ecce manifestum apparebit, et tenebo; ecce Faustus ueniet et exponet omnia. o magni uiri Academici! nihil ad agendam uitam certi conprehendi potest. inmo quaeramus diligentius et non desperemus. ecce iam non sunt absurda in libris ecclesiasticis, quae [*]( 7] Ps. 144, 15. ) [*]( 1 optimo-domo om. P1 secura HM1 2 mediolanum CP edd. fraglantissimo V 3 suspirabet P1 5 egentium ora trium M 6 inuicem om. V hanelantium FS a te GFGMQVW edd. 7 illis C escas V 8 actus] estus V 9 sequebantur de mis. tua F quur GP 10 ea] etiam W et om. 0 aduersabamur CW gementes] egentes Ql 11 ante tert. et ras. 8 Zitt. V 13 illis ex illic corr. V 14 satagens om. Q1 15 longom V1 undeuicesimo BCGHMO*PQVW edd., uno de uicesimo F 16 inuenta] i. ueritate V, inuena F 17 spes] species B b insanas SW 18 tricennariam W 19 luto (t ex d corr.) 0 abiditate W, a*uiditate H feruendi SW 20 inueniebam M 21 eeca] et ecce BPQb omnia om. M 22 magi F achademici BCXGHM OPQSVW 23 imo FV disperemus F )

pereant omnia et dimittamus haec uana et inania: conferamus nos ad solam inquisitionem ueritatis. uita misera est, mors incerta est; subito obrepat: quomodo hinc exibimus? et ubi nobis discenda sunt quae hinc negleximus? ac non potius huius neglegentiae supplicia luenda? quid, si mors ipsa omnem curam cum sensu amputabit et finiet? ergo et hoc quaerendum. sed absit, ut ita sit. non uacat, non est inane, quod tam eminens culmen auctoritatis Christianae fidei toto [*]( 2 a* (b ras.) H 4 ambrosium OIW ubique V 5 quaeremus C quando] quomodo PQ 6 sumemus FM, sumus V1 orae FH 7 obhorta V, aborta P, orta W1 8 putamus SW 9 dubitabamus FV 10 quod W aperiatur C antemeridianas PQb oris HW, horas PQb 11 occupabant MO faciamus C id non 0 12 sufragiis V 13 quando-scholastici om. 0 scolastici BFGMPQSVW 14 re*paramus (p ras.) H, praeparamus 0 relaxando animum BFPQ, r. animos G, animum r. bm 15 pereunt V una H1 inania (n pr. ex m corr.) 8 16 s*olam (c ras.) M uita] u. haec BFHOPQVbm misera om. Ml, miseria G 17 mors inc. est om. H est om. BGPQ edd. subito] si s. BCPQ edd. obrepit CFGMo eihibimus BHIMl, exiuimus W, eximus V 18 dicenda G hic CFGHMOPQV edd., om. B necleximus et neclegentiae S ac] hac W, an BCVbrn 19 luenda] ludenda F, lugenda H1, luenda sunt GMPQbm, ludenda sunt B ipsa] ista M1 20 amputauit BW hocq, W 22 quod-christianae om. V auctatis F )

Cum haec dicebam et alternabant hi uenti et inpellebant huc atque illuc cor meum, transibant tempora, et tardabam conuerti ad dominum et differebam de die in diem uiuere in te et non differebam cotidie in memet ipso mori: amans beatam uitam timebam illam in sede sua et ab ea fugiens quaerebam eam. putabam enim me miserum fore nimis, si feminae priuarer amplexibus, et medicinam misericordiae tuae ad eandem infirmitatem sanandam non cogitabam, quia expertus non eram, et propriarum uirium credebam esse continentiam, quarum mihi non eram conscius, cum tam stultus essem, ut nescirem, sicut scriptum est, neminem posse esse continentem, [*]( . 24] cf. Sap. 8, 21. ) [*]( 1 talia et tanta FM, et talia alia G diuinitas F 2 si—consumeretur add. V m mg. mortem F uitg F consumaretur H 3 saeculi spe V confere W 4 deum om. V iocunda BFGOPQW 6 ea] eam V 7 rursus F 9 maiorum om. V multum] et multum BCFGHMOP QV edd. 10 et eras. V paecunia S, peccunia F 11 illic F 13 deti 8 di (ti add. m. 2) H 14 dicebant W hii GSW impellabant 0 15 transiebant BFMOIPQV 16 ad om. F deum BPQ, dominum deum b n differebam V diem] die V 17 diffebam W1 ipsu VXW 18 sedem suam V 19 eum Fl 20 priuaret M1 medicina W 21 sanandum F1 22 uirium-quarum add. V in mg. continentia V 23 cum] quod W tam] tamen SW, om. V 24 esse posse M, posse (om. esse) H, p. esset (m ras.) V . )

Prohibebat me sane Alypius ab uxore ducenda cantans nullo modo nos posse securo otio simul in amore sapientiae uiuere, sicut iam diu desideraremus, si id fecissem. erat enim ipse in ea re etiam tunc castissimus, ita ut mirum esset, quia uel experientiam concubitus ceperat in ingressu adulescentiae suae, sed non haeserat magisque doluerat et spreuerat et deinde iam continentissime uiuebat. ego autem resistebam illi exemplis eorum, qui coniugati coluissent sapientiam et promeruissent deum et habuissent fideliter ac dilexissent amicos. a quorum ego granditate quidem animi longe aberam et deligatus morbo carnis mortifera suauitate trahebam catenam meam solui timens et quasi concusso uulnere repellens uerba bene suadentis tamquam manum soluentis. insuper etiam per me ipsi quoque Alypio loquebatur serpens et innectebat atque spargebat per linguam meam dulces laqueos in uia eius, quibus illi honesti et expediti pedes inplicarentur.

Cum enim me ille miraretur, quem non parui penderet, ita haerere uisco illius uoluptatis, ut me adfirmarem, quotienscumque inde inter nos quaereremus, caelibem uitam nullo modo posse degere atque ita me defenderem, cum illum mirantem uiderem, ut dicerem multum interesse inter illud, quod ipse raptim et furtim expertus esset, quod paene iam ne [*]( 11] cf. Hebr. 13, 16. 16] cf. Gen. 3, 14 sq. ) [*]( 1 dederis] deris F 2 solita V 3 cantans] causans m 4 nos] non W posses V 6 a*re V 7 uel om. W coeperat BHMPS aduliscentiae P 8 eserat F deinde] pr. de add. 81 s. l. 9 continentissimae S uiueret V illis F 10 illorum 0 11 dnfii F abuissent F oui 12 quidem granditate BCFGHMOPQV edd. grandtitate (onl ni. 2) M, granditatem H1 animo W delegatus FS, delicatus BGMiPQb 18 suauitate W1, suauite F trahebant catenanam F 15 manu COSW 16 ipsa C* et om. W 17 lingam meam B, lingua mea W1 laquaeos S 18 illi] illius M 19 ille me M mirarentur W penderent 0 ita om. W 22 degere] detegere B defendere BMPQ illu 8 23 ut] et BPQb 24 raptam V1 esset 0 quod—p. 136, l. 2 accessisset om. F ne] nec BPQ b, non M )

Et instabatur inpigre, ut ducerem uxorem. iam petebam, iam promittebatur maxime matre dante operam, quo me iam coniugatum baptismus salutaris ablueret, quo me in dies gaudebat aptari et uota sua ac promissa tua in mea fide conpleri animaduertebat. cum sane et rogatu meo et desiderio suo forti clamore cordis abs te deprecaretur cotidie, ut ei per [*]( 11] cf. Es. 28, 18. 12] Eccli. 3, 27. ) [*]( 1 nullam molestiam CM 2 et om. M 3 oporteret FOV ergo BGVW 4 spernere W desideraret W 5 talis om. V 7 illic W 8 liber] ille 1. MV 9 hibat F, ibam V in] et F 10 inde] in fide M labsurus CFOS 11 stupebam V 12 mortem H incidit BPQW 13 illum GMlV si quod] sicut BPQ 15 ex parte om. Q1 16 me] meae F*0*PQV, ne 01 18 altissim*e (a ras) P, altisse Ml humum] humanum W nostrum FXSW (cf. Prisco 5, 42): nostram BOFIGHM OPQV edd. 19 miseris F subueniris F miris] miseris GMQX 20 stabatur H1 inpigre] et i. F, inpigre re P 21 promittebantur W 22 babtismus F abluerat V 23 conplere F 24 meo] eo G1 25 corde V quotidie H. )

Et multi amici agitaueramus animo et conloquentes ac detestantes turbulentas humanae uitae molestias paene iam firmaueramus remoti a turbis otiose uiuere, id otium sic moliti, ut, si quid habere possemus, conferremus in medium unamque rem familiarem conflaremus ex omnibus, ut per amicitiae sinceritatem non esset aliud huius et aliud illius, sed quod ex cunctis fieret unum, et uniuersum singulorum esset et omnia omnium, cum uideremur nobis esse posse decem ferme homines in eadem societate essentque inter nos praediuites, Romanianus maxime communiceps noster, quem tunc graues aestus negotiorum suorum ad comitatum adtraxerant, ab ineunte aetate mihi familiarissimus. qui maxime instabat huic rei et magnam in suadendo habebat auctoritatem, quod ampla res eius multam ceteris anteibat. et placuerat nobis, ut bini annui tamquam magistratus omnia necessaria curarent ceteris quietis. sed posteaquam coepit cogitari, utrum hoc mulierculae sinerent, [*]( 1 numquam] quam F 2 quaedam] quedec F uena M 4 solet CMOSVW tu om. M, te W demonstrares BPQbm ei om. BPQ ***sed (sed ras.) V 5 contempnens HMW, contemnes V, contempnes F eam FP1 se discernere Q1 6 quid] qui M reualantem S 7 te] me W 8 cuius-exspectabatur add. 81 in mg. infer. bienniū V1 minus] nmltt a« mira minor minus PQ, minor b 9 nobilis FW1 10 multi amici M agitaueramus] agit aberramus M1, exagitaueramus 0 11 turbolentas F 13 possimus W, possumus G1 15 et om. V 16 hunum F 17 uideremus F decim W1 18 eandem V societatem H1, securitatem V praediues B 20 negotiosorum SW comitatu SW, cominatum F 22 ei W 23 uini CXFV 24 necessaria om. W 25 coepi W cogitare BPQ hoc] hg V )

Interea mea peccata multiplicabantur, et auulsa a latere meo tamquam inpedimento coniugii cum qua cubare solitus eram, cor, ubi adhaerebat, concisum et uulneratum mihi erat et trahebat sanguinem. et illa in Africam redierat uouens tibi alium se uirum nescituram relicto apud me naturali ex illa filio meo. at ego infelix nec feminae imitator, dilationis inpatiens, tamquam post biennium accepturus eam quam petebam, quia non amator coniugii sed libidinis seruus eram, procuraui aliam, non utique coniugem, quo tamquam sustentaretur et perduceretur uel integer uel auctior morbus animae meae satellitio perdurantis consuetudinis in regnum uxorium. nec sanabatur uulnus illud meum, quod prioris praecisione factum erat, sed post feruorem doloremque acerrimum putrescebat et quasi frigidius, sed desperatius dolebat.

XYI. Tibi laus, tibi gloria, fons misericordiarum. ego fiebam miserior et tu propinquior. aderat iam iamque dextera tua [*]( 4] cf. Matth. 7,13. 5] Prou. 19,21. Ps. 32,11. 7] Ps. 144,15 sq. ) [*]( 1 iam nostrum habebant W, n. habebant iam F, nostrum h. (om. iam) V habebant] in mg. al abebant G 2 illum M, illi W firmabamus BPQb dissoluit GHV, dissuluit W 3 aque W suspira F 4 gemitus] g. conuertebamur F et gressus] regressus M tritas] tristes V uiasaeculi V 5 post nostro ras. 9 litt. V conscilium W 8 oportunitatem F, oportunitate cet. manum] m. tuam BCPQbm 10 peccata mea Cbm euulsa C 11 coniugis M3 qua F 13 affricam FQV 14 se alium GM nescitura MV 15 dalationis Ml 16 uiennium V1 17 eram P 18 coniugem] coniugebam C 19 uel auctior om. Q 1, u. acutior V 20 satellatio P, satelliti G 21 priori V 22 fuerat BGPQV edd. 23 frigidus B sedesperatius F, sed disperatius BP, s. desperantius M 24 gloria] gratias V 25 aderant F iam om. W )

Iam mortua erat adulescentia mea mala et nefanda, et ibam in iuuentutem, quanto aetate maior, tanto uanitate turpior, qui cogitare aliquid substantiae nisi tale non poteram, quale per hos oculos uideri solet. non te\'cogitabam, deus, in figura corporis humani, ex quo audire aliquid de sapientia coepi; semper hoc fugi et gaudebam me hoc reperire in fide spiritalis matris nostrae, catholicae tuae; sed quid te aliud cogitarem non occurrebat. et conabar cogitare te homo, et talis homo, summum et solum et uerum deum, et te incorruptibilem et inuiolabilem et inconmutabilem totis medullis credebam, quia nesciens, unde et quomodo, plane tamen uidebam et certus eram id, quod corrumpi potest, deterius esse quam id quod non potest, et quod uiolari non potest, incunctanter praeponebam uiolabili, et quod nullam patitur [*](2] cf. Ps. 85,11. ) [*]( 2 constituis OFGHMOViWedd. e*go (r ras.) M 3 fducam F alt. feram] f. amen GM Explc. lib. sextus. incp. lift septimus confessionū S, Explicit liber sextus incipit liber septimus BCHOV, Explicit liber sextus confessionu. incipit liber septimus W, Explicit liber sextus. incipit liber septimus sci augustini epi conf M, Confessionu liber sextus explicit. Incipit confessionum sfci aug lifc VII G, Explicit liber sextus. incipit YII Q, Incipit liber YII P, YII L F a m. post. 5 iam] i. enim H fuit H 7 tale* (m ras.) H 8 quales GM, 1 quare P os FIHWl uidere M non] n. tamen b 9 figuram V aliquid de s. audire V sapientia] s. tua F, sapiantia M 10 coepi semper] coepissem per MSV, c. sed semper G repperisse BCHMOP QW edd., repperesse F, repe*le*** V, recepisse G 11 matris n. spiritalis F 12 hoccurrebat F te om. V et talis homo om. F 14 intnr conmutabilem et inuiolabilem C 18 patiar V permutationem BPQ )

Ego itaque incrassatus corde nec mihimet ipsi uel ipse conspicuus, quidquid non per aliquanta spatia tenderetur uel diffunderetur uel conglobaretur uel tumeret uel tale aliquid caperet aut capere posset, nihil prorsus esse arbitrabar. per quales enim formas ire solent oculi mei, per tales imagines ibat cor meum, nec uidebam hanc eandem intentionem, quaillas ipsas imagines formabam, non esse tale aliquid: quae tamen ipsas non formaret, nisi esset magnum aliquid.. ita etiam te, uita uitae meae, grandem per infinita spatia undique cogitabam penetrare totam mundi molem et extra eam [*]( 4] cf. I Cor. 15, 52. 16] cf. Matth. 13,15. ) [*]( 1 id om. F 3 *ictu (h ras.) P 4 demota M in] ab V ecce] 11 & ecce F 5 meom V 6 ut] et V formam G 8 mundum PQ extra*** V 9 incorruptibili et inuiolabili F* inconmutabili-uiolabili et om. F inconmutabile et inuiolabile C incontaminabile V * 12 sed . (* add. m. 2) M 13 uacuus B 14 aereo M* edd., herio H inannis F 16 ingrassatus OV1 ipse] ipsi FPl 17 teneretur B ut uel diffunderetur om. S 20 solent (bit m. 2) M 21 qua] quia W 22 imagines] i. ibat cor m. nec uidebam h. eandem intentionS W formgbam M, formabat W 23 esse W 24 grande F )

Sat erat mihi, domine, aduersus illos deceptos deceptores et loquaces mutos, quoniam non ex eis sonabat uerbum tuum, sat erat ergo illud quod iam diu ab usque Carthagine a Nebridio proponi solebat et omnes, qui audiebamus, concussi [*]( 17] cf. Ps. 17, 29. ) [*]( 1 qu*aqua*uersum H terram (om. te) VW 2 caelum] et c. F homnia F 3 nusquam (s ex m corr.) H lucis V solis] oculis V aeris corpus] aeris corpos P, corpus (om. aeris) CGH edd., oculis corporis F 5 trahiceretur HIP1 disrumpendo BGMOIPQW, dirumpendo 77O2, disrumpendum F 7 et maris om. S 8 minimisq. minimisq. M penetrabilg M capiendum V 9 tuam om. F 10 adomnium ministrantem FO, amministrationem M omnia M; corr. m. 2 11 aliquid BPQ nam] nec F 12 maior-terrae om. F tui ex tibi corr. P1 6 minor minorem M 13 plana M ut] aut HW 14 elefanti BCHQ, elifanti P, elefantis FW iste V grandoremque P 15 frustratim FOIV 16 magni H magnas om. M 17 es BCGHMPQVWedd. nondum] nu M1, dū M" ex corr. 18 sat-tuum om. M deceptus F1 VI illos deceptos et deceptores BGPQ, illos deceptores H, deceptos i. et deceptores bm 19 et om. W mutos ex motus corr. V1 sanabat FW 20 diu ab usque] duabusque P, duobus usque V karthagine BQV1, kartagine M, carthaginem F nybridio S 21 audieramus BCFGHM OPQVWedd.. )

Sed et ego adhuc, quamuis incontaminabilem et inconuertibilem et nulla ex parte mutabilem dicerem firmeque sentirem dominum nostrum, deum uerum, qui fecisti non solum animas nostras sed etiam corpora, nec tantum nostras animas et corpora, sed omnes et omnia, non tenebam explicitam et [*]( 1 tibi] ibi W qua] quae BCGHIMQViWedd. 2 opponere BCF n d GHMOPQVWedd. 3 uoluisses. (a add. m. 2) Q, uoluisses b nocitura CG 4 nocere eam F 5 diceretur (i ex o corr.) V afferetur HI V, affer**retur 0 6 tui (i a m. 2) M et om. C prolis F 7 misereretur W 8 ad te F ab eis in tantum V, ab eis (om. in tantum) H 9 cummutaretur F, mutaretur V 10 et egeret S: et indigeret BCFGHMOPQVedd., indieret (om. et) W possit F han F 11 seruenti W 13 es] est V 14 id est om. V, id M qua es] quasi B\'iPQ, quae si B1, quam H 15 essent W illa omnia esse V id] ad M 16 abhominandum HM* ergo erat Gbm 17 istud C\'FGH edd., stunc F 18 qua] quia F orribili FHV 20 intaminabilem F, incommutabilem OVW 21 matabilem P firmique W 22 dominum] dm HMOWb 23 sed—animas om. V animas nostras CGM edd. 24 sed] s. & F explicatam CGHMOW )

Et intendebam, ut cernerem quod audiebam, liberum uoluntatis arbitrium causam esse, ut male faceremus et rectum iudicium tuum ut pateremur, et eam liquidam cernere non ualebam. itaque aciem mentis de profundo educere conatus mergebar iterum et saepe conatus mergebar iterum atque iterum. subleuabat enim me in lucem tuam, quod tam sciebam me habere uoluntatem quam me uiuere. itaque cum aliquid uellem aut nollem, non alium quam me uelle ac nolle certissimus eram et ibi esse causam peccati mei iam iamque aduertebam. quod autem inuitus facerem, pati me potius quam facere uidebam et id non culpam, sed poenam esse iudicabam, qua me non iniuste plecti, te iustum cogitans, cito fatebar. sed rursus dicebam: "quis fecit me? nonne deus meus, non tantum bonus, sed ipsum bonum? unde igitur mihi male uelle et bene nolle? ut esset, cur iuste poenas luerem? quis in me hoc posuit et inseuit mihi plantarium amaritudinis, cum totus fierem a dulcissimo deo meo? si diabolus auctor, unde ipse diabolus? quod si et ipse peruersa uoluntate ex bono [*]( 1 mali] alia W sic] et sic V quaerendam uidebam] incommutabilE M1, consistere M* s. I. 2 constringerer BCFGHMOPQVWedà. 3 mutabilem om. PQ 5 anime W fugebam B quia uidebam om. 8 6 quaerendum F 7 pr. male] etiam m. BPQVb suam om. M 8 audieram GM 9 malum BPQVb 10 tuum om. V ut om. B eam] eum G, iam M liquide BPQ b, ad liquidum G, i liquido Mi s. I. 11 profando F 12 pr. iterum-mergebar om. V 13 tam] alibi iam tam H tam me sciebam HIm, sc. tam me b 15 aut F aliud BFPQb, quam (a ex e corr.) V uellem P 16 causa 018 animaduertebam BCFGHMOPQW edd. 17 facere 8 pati me bis scriptum exhib. M 19 qua F, quia B iniuste] iuste V 20 deus] tu d. G 21 tantumJ tam M bonus] bonum C 22 esse W luere W 23 inseruit BC FGHMPQVbo 24 fierer BPQ (et 25) diabulus FV1 )

Sic enim nitebar inuenire cetera, ut iam inueneram melius esse incorruptibile quam corruptibile, et ideo te, quidquid esses, esse incorruptibilem confitebar. neque enim ulla anima umquam potuit poteritue cogitare aliquid, quod sit te melius, qui summum et optimum bonum es. cum autem uerissime atque certissime incorruptibile corruptibili praeponatur, sicut ego iam praeponebam, poteram iam cogitatione aliquid adtingere, quod esset melius deo meo, nisi tu esses incorruptibilis. ubi igitur uidebam incorruptibile corruptibili esse praeferendum, ibi te quaerere debebam atque inde aduertere, ubi sit malum, id est unde sit ipsa corruptio, qua uiolari substantia tua nullo modo potest. nullo enim prorsus uiolat corruptio deum nostrum, nulla uoluntate, nulla necessitate, nullo inprouiso casu, quoniam ipse est deus et quod sibi uult, bonum est et ipse est idem bonum; corrumpi autem non est bonum. nec cogeris inuitus ad aliquid, quia uoluntas tua non est maior quam potentia tua. esset autem maior, si te ipso tu ipse [*]( 4] cf. Ps. 6, 6. ) [*]( 1 et] etiam M in om. F ipsa F qua diabolus] quiabnlus F 2 obtimo B 8 esset] e. bonus BGHOa (in mg.) PQVbm, essent bonus F his] et his H 5 conStetur tibi m, confitebitur t. b male F 7 cetera inuenire HMb m 8 incorruptibilem V corruptibilem V ide F 9 incorruptibile 0 10 poteritque B 11 summum] s. bonum M obtimum BH bonum om. V1 12 corruptibile Fl praeponebatur G 13 iam ego BGFGHMOPQWbm, etiam ego V 15 incorruptibilem BPV praeferendum esse F, e. praeponendum W 16 ubi] unde m O 17 id est] id M, item W 18 alt. nullo* (m ras.) M prorsus] p. modo BOFGHMOPQVW edd. 19 nostrum] meum M 20 inprouisu FW minor bonum (om. est) BPQ1 22 nec] et V cogeres Ml maior (minor add. In m. 2) Q 23 maior (corr. m. 2) Q si om. W tu* (m ras.) H ) [*]( XXXIII. Anr. Augustini conff. (Aug. 1, 1). ) [*]( 10 )

Et quaerebam, unde malum, et male quaerebam et in ipsa inquisitione mea non uidebam malum. et constituebam in conspectu spiritus mei uniuersam creaturam, quidquid in ea cernere possumus, sicuti est terra et mare et aer et sidera et arbores et animalia mortalia, et quidquid in ea non uidemus, sicut firmamentum caeli insuper et omnes angelos et cuncta spiritalia eius, sed etiam ipsa, quasi corpora essent, locis et locis ordinata, ut imaginatio mea; et feci unam massam grandem distinctam generibus corporum creaturam tuam, siue re uera quae corpora erant, siue quae ipse pro spiritibus finxeram, et eam feci grandem, non quantum erat, quod scire non poteram, sed quantum libuit, undiqueuersum sane finitam, te autem, domine, ex omni parte ambientem et penetrantem eam, sed usquequaque infinitum, tamquam si mare esset ubique et undique per inmensa infinitum solum mare et haberet intra se spongiam quamlibet magnam, sed finitam tamen, plena esset utique spongia illa ex omni sua parte ex inmenso mari: sic creaturam tuam finitam te infinito plenam putabam et dicebam: "ecce deus et ecce quae creauit deus, et bonus deus [*]( ni 1 maior (corr. Mt. 2) Q uoluntas] et u. BPQ uoluntas-ipse est om. F et om. M1 quid S: et q. BCFGHMOPQVWedd. 2 tiui V1 et nulla - p. 147,22 solus esset desunt in V 4 est] eet W quando] qm F 7 mea om. W 8 mei] me in W 9 posumus B sydera B 10 animalia] alia BCPQ non] nondum F uidimus W 12 quasi (a ex e corr.) M corporea G 13 ordinata ut OS: ordinata F, ordinauit cet. et edd. fecisti M 14 tuam creaturam Q, creaturarum tuarum M 15 re uera quae] quae re uera Go, quae uera BFHPQbm ipsae W spiritalibus G 16 fincxeram H, fixeram F, finxerant Mi 18 ambientem] a. eam Cbo 19 eam om. bo 20 inmensa] inmensum BPQ, i. spatia CGMbm habere S, haberept Q 21 sfongeam 01SW, sfongiam Os, spongeam H1, sopongiam F **finitam (in ras.) B 22 undique BG MPQb sfongea OSW, spongea H1 alt. ex] et H 23 plenum W 24 bonus deus om. F; b. est deus Qbm )