Confessiones

Spes mea a iuuentute mea, ubi mihi eras et quo recesseras? an uero non tu feceras me et discreueras me a quadrupedibus et uolatilibus caeli? sapientiorem me feceras, et ambulabam per tenebras et lubricum et quaerebam te foris a me et non inueniebam deum cordis mei; et ueneram in profundum maris et diffidebam et desperabam de inuentione ueri. iam uenerat ad me mater pietate fortis, terra marique me sequens et in periculis omnibus de te secura. nam et per marina discrimina ipsos nautas consolabatur, a quibus rudes abyssi uiatores, cum perturbantur, consolari solent, pollicens eis peruentionem cum salute, quia hoc ei tu per uisum pollicitus eras. et inuenit me periclitantem quidem grauiter desperatione indagandae ueritatis, sed tamen ei cum indicassem non me quidem iam esse manichaeum, sed neque catholicum christianum, non, quasi inopinatum aliquid audierit, exiluit laetitia, cum iam secura fieret ex ea parte miseriae meae, in qua me tamquam mortuum resuscitandum tibi flebat et feretro cogitationis offerebat, ut diceres filio uiduae: iuuenis, tibi dico, surge, et reuiuesceret et inciperet loqui et traderes illum matri suae. nulla ergo turbulenta exultatione trepidauit cor [*](5] cf. Ps. 34, 6 et Es. 50, 10. 19] Luc. 7, 12 sqq. ) [*](2 mihi om. Q1 4 uolatilibus] a u. FOV, uolatibus Q 7 disperad bam (i ex e corr.) 0 inuentione* (m ras.) W 8 u*enerat a me (e ras.) V pietatis V fortes W1 terrę W1 9 im periculis B 10 marina. (m ras.) W rudes om. V 11 cum] dum V, da c\'ii M consolaris F pollicens (s ex t corr.) 0 12 eis] seni V salute W t ei] et W 13 desperanione Q 14 cum ei CF 15 catholica Fl ne 16 nou (ne add. m. rec.) V exiliuit BFHOPQVWedd., exsiliuit CM leticia* (m ras.) W 17 *** iam (iam ras.) P secura W parte (e ex u corr.) G 18 resuscitandum SW: sed resuscitandum FGHMOV edd., sed r. me BCPQ 19 efferebat BCMPQb diceris W 20 surge** (re ras.) B reuiuisceret BCMP\'QV, rereuiuisceret W, reuiuiscet G traderes 0, redderes BPQb 21 ergo] erat 01 turbolenta FM exultatione] exlletione H ) [*]( XXXIII. Aur. Angnstini conff. (Ang. 1,1). ) [*]( 8 )

eius, cum audisset ex tanta parte iam factum, quod tibi cotidie plangebat ut fieret, ueritatem me nondum adeptum, sed falsitati iam ereptum: inmo uero quia certa erat, quod restabat te daturum, qui totum promiseras, placidissime et pectore pleno fiduciae respondit mihi credere se in Christo, quod, priusquam de hac uita emigraret, me uisura esset fidelem catholicum. et hoc quidem mihi. tibi autem, fons misericordiarum, preces et lacrimas densiores, ut accelerares adiutorium et inluminares tenebras meas, et studiosius ad ecclesiam currere et in Ambrosi ora suspendi, ad fontem salientis aquae in uitam aeternam. diligebat autem illum uirum sicut angelum dei, quod per illum cognouerat me interim ad illam ancipitem fluctuationem iam esse perductum, per quam transiturum me ab aegritudine ad sanitatem intercurrente artiore periculo quasi per accessionem, quam criticam medici uocant, certa praesumebat.

Itaque cum ad memorias sanctorum, sicut in Africa solebat, pultes et panem et merum adtulisset atque ab ostiario prohiberetur, ubi hoc episcopum uetuisse cognouit, tam pie atque oboedienter amplexa est, ut ipse mirarer, quam facile accusatrix potius consuetudinis suae quam disceptatrix illius [*]( 10] Io. 4,14. 11] Gal. 4, 14. ) [*]( t 1 ex] et ex CM tibi om. V 2 plangebam 0 ueritate W nondum] non BPQ 3 falsitate F quod S: et quod BCFGHMOPQV W edd. 4 qui] quia 0 5 se credere BQ xpñi BPQb 6 de hac om. W1 uitae V uisura (a ex u corr.) C, uisuram H esse H catholicam FV 7 miseriordiarum F 8 adcelerares GHXM, haccelerares F adiutorium] a. tuum BCGHOPQV edd., a. tu F, a. meum M 9 studiosus B1, studiosa BI currerem FGMV ambrosii BCFGHM OPQW\'b, Ambrosium mo 10 suspenderer FIG, suspenderet F1 aquae ex aquam corr. TFS 11 uirum illum Q 12 cognoueram W1 accipitem W1, ancipientem F 14 intercurrente om. F, intercurrentg W ar**tiore V, acriore b 15 accensionem F creticam BHO*PQSVWb certo F praesumebailt F 17 Itaque-solebat add. 81 in mg. infer. memoriam QW sicuti G affrica FHIQVW 18 hostiario GHXMXQW 19 proiberetur FW1 20 obaudienter V ipsa Q miraretur BPQ b 21 su*e (a ras.) P )

prohibitionis effecta sit. non enim obsidebat spiritum eius ninnlentia eamque stimulabat in odium ueri amor uini, sicut plerosque mares et feminas, qui ad canticum sobrietatis sicut ad potionem aquatam madidi nausiant: sed illa cum attulisset canistrum cum sollemnibus epulis praegustandis atque largiendis, plus etiam quam unum pocillum pro suo palato satis sobrio temperatum, unde dignationem sumeret, non ponebat, et si multae essent quae illo modo uidebantur honorandae memoriae defunctorum, idem ipsum unum, quod ubique poneret, circumferebat, quo iam non solum aquatissimo, sed etiam tepidissimo cum suis praesentibus per sorbitiones exiguas partiretur, quia pietatem ibi quaerebat, non uoluptatem. itaque ubi conperit a praeclaro praedicatore atque antistite pietatis praeceptum esse ista non fieri nec ab eis qui sobrie facerent, ne ulla occasio se ingurgitandi daretur ebriosis, et quia illa quasi parentalia superstitioni gentilium essent simillima, abstinuit se libentissime et pro canistro pleno terrenis fructibus plenum purgatioribus uotis pectus ad memorias martyrum afferre didicerat, ut et quod posset daret egentibus et sic communicatio dominici corporis illic celebraretur, cuius passionis imitatione immolati et coronati sunt martyres. sed tamen uidetur mihi, domine deus meus — et ita est in conspectu tuo de hac re cor meum — non facile fortasse de hac amputanda consuetudine matrem meam fuisse cessuram, si ab alio [*]( 1 proibitionis FW obsistebat W spiritum-stimnlabat om. F uiuolentia BCFGH\'MO\'P edd., uonolentia P1 2 *odium (h ras.) H ueri] ue F uini] meri Gomperz 4 po**tionem (si ras.) F 5 praegustantis W1 6 pugillum FG, potillum b 7 indignationem B sua mere F 8 si multa C, simulata P, simulatae Q 9 memorie M de- O functyrum M, defuctorum F eundem V ubi G ponere W 10 quo Q, quod CV aquatissimum F tepidissimum F 11 patiretur M1 12 querebant F 13 antistite* (m ras.) W, antestite F 14 esse] est M1 15 se om. CFHV 16 superstitione BFP gentillium F abstenuit P1 17 fluctibus W 18 purgatoribus Ml memoriam O1 19 ut et] et ut BCGHMOPQVb, et id F possit F et sic-celebra(retur) add. P* in spatio uacuo sic] si CFGHMOSVWb 20 celebretur B 21 et om. F 23 amputandam W 24 consuetudinem G matre G censuram W, cessaturam HV si (i ex a corr.) P ) [*]( 8* ) prohiberetur, quem non sicut Ambrosium diligebat. quem propter salutem meam maxime diligebat, eam uero ille propter eius religiosissimam conuersationem, qua in bonis operibus tam feruens spiritu frequentabat ecclesiam, ita ut saepe erumperet, cum me uideret, in eius praedicationem gratulans mihi, quod talem matrem haberem, nesciens, qualem illa filium, qui dubitabam de illis omnibus et inueniri posse uiam uitae minime putabam.

Nec iam ingemescebam orando, ut subuenires mihi, sed ad quaerendum intentus et ad disserendum inquietus erat animus meus ipsumque Ambrosium felicem quendam hominem secundum saeculum opinabar, quem sic tantae potestates honorarent: caelibatus tantum eius mihi laboriosus uidebatur. quid autem ille spei gereret, aduersus ipsius excellentiae temtamenta quid luctaminis haberet quidue solaminis in aduersis, et occultum os eius, quod erat in corde eius, quam sapida gaudia de pane tuo ruminaret, nec conicere noueram nec expertus eram. nec ille sciebat aestus meos nec foueam periculi mei. non enim quaerere ab eo poteram quod uolebam, sicut nolebam, secludentibus me ab eius aure atque ore cateruis negotiosorum hominum, quorum infirmitatibus seruiebat: cum quibus quando non erat, quod perexiguum temporis erat, aut corpus reficiebat necessariis sustentaculis aut lectione animum. sed cum legebat, oculi ducebantur per paginas et cor intellectum rimabatur, uox autem et lingua quiescebant. saepe, [*]( .4] cf. Act. 18, 25 et Rom. 12, 11. 7] Ps. 15, 11 et Act. 2, 28. ) [*]( 1 pr. quem] qae F alt. quem-diligebat om. B que F 3 religio- sissimam eius M qua MV 5 praedicatione BFMiPQW 6 filium SW: me me f. BGFGHMOPQ edd., f. meum V 7 inuenire MW 9 ingemi- scebam B CGMQ 10 pr. ad] at F intentus] intus M 12 potestatis F 13 eius tantum V, tamen eius Q laboriosos Fl uidebar 01 14 quid (i ex 0 corr.) P aduersus] et aduersus CFGHMOV edd. exellentiae V1, x um eccellentiae Q 16 occult? V 18 aestos W 20 sedcludentibus CM1 me om. M aurib; (ib; ex e corr.) G hore F 21 negotiorum CFG HaMOSVW 22 tempore W 23 substentaculis B, sustentasei F 24 elegebat W 25 rimabat Q quiescebat W saepe] s. autem M )

cum adessemus — non enim uetabatur quisquam ingredi aut ei uenientem nuntiari mos erat — sic eum legentem uidimus tacite et aliter numquam sedentesque in diuturno silentio — quis enim tam intento esse oneri auderet? — discedebamus et coniectabamus eum paruo ipso tempore, quod reparandae menti suae nanciscebatur, feriatum ab strepitu causarum alienarum nolle in aliud auocari et cauere fortasse, ne auditore suspenso et intento, si qua obscurius posuisset ille quem legeret, etiam exponere esset necesse aut de aliquibus difficilioribus dissertare quaestionibus atque huic operi temporibus inpensis minus quam uellet uoluminum euolueret, quamquam et causa seruandae uocis, quae illi facillime obtundebatur, poterat esse iustior tacite legendi. quolibet tamen animo id ageret, bono utique ille uir agebat.

Sed certe mihi nulla dabatur copia sciscitandi quae cupiebam de tam sancto oraculo tuo, pectore illius, nisi cum aliquid breuiter esset audiendum. aestus autem illi mei otiosum eum ualde, cui refunderentur, requirebant nec umquam inueniebant. et eum quidem in populo uerbum ueritatis recte tractantem omni die dominico audiebam, et magis magisque mihi confirmabatur omnes uersutarum calumniarum nodos, quos illi deceptores nostri aduersus diuinos libros innectebant, posse dissolui. ubi uero etiam conperi ad imaginem tuam hominem a te factum ab spiritalibus filiis tuis, quos de matre [*]( 19] H Tim. 2,15. 28] Gen. 9, 6. ) [*]( I 1 uetebatur MV1 2 uenientes G mos erat nuntiari M, mos erat nuntiari (ñ add. m. 2) Q uidemus F 3 numquam aliter M duturno F 4 honeri FMIV et om. F 5 paruum V mentis BOIPQV e 6 nasciscebatur O1, nantiscebatur F feriatii* (s ras.) M, feriatus BPQ 8 obs*curius (e ras.) M potuisset BSVW quam M\' 9 esse necesse W, n. esset edd. difficiliorioribus F dissertare] disceptare BP edd., disceptari* (b; eras.) Q 10 atque-temporibus add. S1 8. I. 11 euelleret M1 12 facillimae S 13 legende H1 id om. W1 agerent C bonum FV ille om. Ml 15 sciscitanti M1 capiebam SW 18 re- V C funderetur W1 19 populo] p. tuo W uerbo H 20 trantantem F domico F 21 mihi om. Q1 corfirmabatur G nodus F 22 diuie nos om. V1 innectabant C 23 ibi V 24 a] ad F ab] a GQ edd. )

catholica per gratiam regenerasti, non sic intellegi, ut humani corporis forma determinatum crederent atque cogitarent, quamquam quomodo se haberet spiritalis substantia, ne quidem tenuiter atque aenigmate suspicabar, tamen gaudens erubui non me tot annos aduersus catholicam fidem, sed contra carnalium cogitationum figmenta latrasse. eo quippe temerarius et inpius fueram, quod ea quae debebam quaerendo discere, accusando dixeram. tu autem, altissime et proxime, secretissime et praesentissime, cui membra non sunt alia maiora et alia minora, sed ubique totus es et nusquam locorum es, non es utique forma ista corporea, tamen fecisti hominem ad imaginem tuam, et ecce ipse a capite usque ad pedes in loco est.

Cum ergo nescirem, quomodo haec subsisteret imago tua, pulsans proponerem, quomodo credendum esset, non insultans opponerem, quasi ita creditum esset. tanto igitur acrior cura rodebat intima mea, quid certi retinerem, quanto me magis pudebat tam diu inlusum et deceptum promissione certorum puerili errore et animositate tam multa incerta quasi certa garrisse. quod enim falsa essent, postea mihi claruit. certum tamen erat, quod incerta essent et a me aliquando pro certis habita fuissent, cum catholicam tuam caecis contentionibus [*]( 4] cf. I Cor. 13, 12. 11] cf. Gen. 1, 26. ) [*]( 1 intellegi] in te i. Q 2 determinatum] determinato F, te terminatum mo crederem a. cogitarem F 3 quoquo modo M habere F substantia W nec HV 4 atque] ad F aenigmate sW: in aenigmate JBCFGHMOPQV edd. 5 annos] ad nos V aduersos Fl 6 figmentafueram om. M latrasse] narrasse F, at narrasse H s. l. 7 discere] discerem W, dicere CFGHMOPQVo 8 autem SW: enim BGFGHMOP a QV edd. 10 et alia minora om. F minore P to**tus V 11 feci***sti (sti ras.) W 14 subsiteret M1, substiterit C 15 pulsansque b 16 ita om. Q1 ita credendum BM, ita credendum ai ita creditum in mg. G, credendum ita essent F cura acrior M, acriore c. 8, agriorae c. W 17 certim W 18 promissionem MIOl ceterorum BPQ 19 pueri*li P anomisitate S **certa (in ras.) V 20 garrisse* (t ras.) M, garruisse G 21 a me] tamen W 22 tuam om. Q b; cetis W contentionis V )

accusarem, etsi nondum conpertam uera docentem, non tamen ea docentem, quae grauiter accusabam. itaque confundebar et conuertebar et gaudebam, deus meus, quod ecclesia unica, corpus unici tui, in qua mihi nomen Christi infanti est inditum, non saperet infantiles nugas neque hoc haberet in doctrina sua sana, quod te creatorem omnium in spatium loci quamuis summum et amplum, tamen undique terminatum membrorum humanorum figura contruderet.

Gaudebam etiam, quod uetera scripta legis et prophetarum iam non illo oculo mihi legenda proponerentur, quo antea uidebantur absurda, cum arguebam tamquam ita sentientes sanc-. tos tuos; uerum autem non ita sentiebant. et tamquam regulam diligentissime conmendaret, saepe in popularibus sermonibus suis dicentem Ambrosium laetus audiebam: litter.a occidit, spiritus autem uiuificat, cum ea, quae ad litteram peruersitatem docere uidebantur, remoto mystico uelamento spiritaliter aperiret, non dicens quod me offenderet, quamuis ea diceret, quae utrum uera essent adhuc ignorarem. tenebam cor meum ab omni adsensione timens praecipitium et suspendio magis necabar. uolebam enim eorum quae non uiderem ita me certum fieri, ut certus essem, quod septem et tria decem sint. neque enim tam insanus eram, ut ne hoc quidem putarem posse conprehendi, sed sicut hoc, ita cetera cupiebam siue corporalia, quae coram sensibus meis non adessent, siue spiritalia, de quibus cogitare nisi corporaliter nesciebam. et sanari [*](4] cf. Col. 1, 18. 24. 14] II Cor. 8, 6. ) [*]( 1 etsi] si F conpertam] conp F 2 ea docentem] a docente V grauit F accusabant Ml 3 meis S ecclesia] e. tua b 4 unici] u. filii F infantiae C indit*um (i ras.) M 5 saperent M1 nugas (a ex u corr.) V ne hocque W sua om. W 6 in om. F 8 concluderet V 9 gaudebam] et g. HV et om. V 10 in illo oculo** (rtI ras.) V 11 absurda W sentientem V 12 regula CGMV 13 sermonibus] i. homeliis add. M m. post. 14 tuis W dicentes V ambrosiu* e (s ras.) F hoccidit F 16 ualamento P 18 ignorem B1 tenebam S: tenebat W, tenebam enim B CFGHMOPQ s Y edd., timebam enim Q1 19 praesipitium V, praecipium Pl 20 negabar M\', negabatur M1 uolebat W quem non uideram F 21 essem] erem F decim W sunt MI W 22 putare W 25 carnaliter W )

credendo poteram, ut purgatior acies mentis meae dirigeretur aliquo modo in ueritatem tuam semper manentem et ex nullo deficientem; sed, sicut euenire assolet, ut malum medicum expertus etiam bono timeat se conmittere, ita erat ualetudo animae meae, quae utique nisi credendo sanari non poterat et, ne falsa crederet, curari recusabat, resistens manibus tuis, qui medicamenta fidei confecisti et sparsisti super morbos orbis terrarum et tantam illis auctoritatem tribuisti.

Ex hoc tamen quoque iam praeponens doctrinam catholicam modestius ibi minimeque fallaciter sentiebam iuberi, ut crederetur quod non demonstrabatur — siue esset quid, sed cui forte non esset, siue nec quid esset — quam illic temeraria pollicitatione scientiae credulitatem inrideri et postea tam multa fabulosissima et absurdissima, quia demonstrari non poterant, credenda imperari. deinde paulatim tu, domine, manu mitissima et misericordissima pertractans et conponens cor meum, consideranti, quam innumerabilia crederem, quae non uiderem neque cum gererentur affuissem, sicut tam multa in historia gentium, tam multa de locis atque urbibus, quae non uideram, tam multa amicis, tam multa medicis, tam multa hominibus aliis atque aliis, quae nisi crederentur, omnino in hac uita\'i nihil ageremus, postremo quam inconcusse fixum fide retinerem, de quibus parentibus ortus essem, quod scire non possem, nisi audiendo credidissem, persuasisti mihi non qui [*]( 1 mentis om. M1 dirigetur Ml 2 ueritate tua V manentem V 3 deficientem V 4 bono] bonu O1, homo W1 committeret W1 ualitudo BCFHMPVW 6 credere 01 WI 7 fidaei 8 conficisti W1 morbos add. 02 in mg. 8 tantam ex tam corr. Q illic V 9 praepones C 10 minime (om. que) F feliciter V 12 nec] ne FQVW temerari P1 pollititatione F1 13 incredulitate V rideri F multi H 14 fabulosissima (0 ex a corr.) Os, fabulosissima W et absurdissima om. F demonstrare F poterat P1 15 credt S, credendum SsW imperati V1 mittissima C 17 uideram G 18 afuissem P1 in historia-multa om. V istoria F, ystoria G 19 uiderem B 21 atque ñ aliis om. Ml quae nisi] que si (n add. m. 3) W omnino om. P1 re 22 inconcussa FHiM2 retinem (re add. m. post.) S 23 hortus V possim W 24 crederent] credent tfW1, crederem* (m ex nt corr.) 0 )

crederent libris tuis, quos tanta in omnibus fere gentibus auctoritate fundasti, sed qui non crederent esse culpandos nec audiendos esse, si qui forte mihi dicerent: unde scis illos libros unius ueri et ueracissimi dei spiritu esse humano generi ministratos?" id ipsum enim maxime credendum erat, quoniam nulla pugnacitas calumniosarum quaestionum per tam multa quae legeram inter se confligentium philosophorum extorquere mihi potuit, ut aliquando non crederem te esse quidquid esses, quod ego nescirem, aut administrationem rerum humanarum ad te pertinere.

Sed m credebam aiiquando robustius, aliquando exilius, semper tamen credidi et esse te et curam nostri gerere, etiamsi ignorabam uel quid sentiendum esset de substantia tua uel quae uia duceret aut reduceret ad te. ideoque cum essemus infirmi ad inueniendam liquida ratione ueritatem et ob hoc nobis opus esset auctoritate sanctarum litterarum, iam credere coeperam nullo modo te fuisse tributurum tam excellentem illi scripturae per omnes iam terras auctoritatem, nisi et per ipsam tibi credi et per ipsam te quaeri uoluisses. iam enim absurditatem, quae me in illis litteris solebat offendere, cum multa ex eis probabiliter exposita audissem, ad sacramentorum altitudinem referebam eoque mihi illa uenerabilior et sacrosancta fide dignior apparebat auctoritas, quo et omnibus ad legendum esset in promtu et secreti sui dignitatem in intellectu profundiore seruaret, uerbis apertissimis et humillimo genere loquendi se cunctis praebens et exercens intentionem eorum, [*]( 1 homnibus F auctoritatate F 2 crederem (m ex nt corr.) 0 3 si qui—spiritu esse om. W 4 dei et ueracissimi M 5 crededendum M, credentium V 6 calumniasarum V 7 multas V quae om. SW philosoforum P, phylosophorum GV 9 esses] esse posses G 10 at te C pertinere] minime p. M 12 esse te et curam] eet securam V nostra t ññ M agerere V 14 aut reduceret om. F 15 ad ex at corr. C inuenienda HV liquidam FV rationem V, rationis F esset opus M 16 auctoritatem FW 17 te] et F exellentem V illius C 18 et per—credi add. 81 8. 1. per om. M1 19 tibiper ipsam om. F ipsam om. V absurditate JPO* 20 offendere solebat B 21 probaliter M1 22 reserebam F 23 ad diligendum V 24 promptu BG HMI PQ, prom turn VW alt. in om. CV 25 generi F 26 cunctis se Q )

qui non sunt leues corde, ut exciperet omnes populari sinu et per angusta foramina paucos ad te traiceret, multo tamen plures, quam si nec tanto apice auctoritatis emineret nec turbas gremio sanctae humilitatis hauriret. cogitabam haec et aderas mihi, suspirabam et audiebas me, fluctuabam et gubernabus me, ibam per uiam saeculi latam nec deserebus.

Inhiabam honoribus, lucris, coniugio, et tu inridebus.1 patiebar in eis cupiditatibus amarissimas difficultates te propitio tanto magis, quanto minus sinebas mihi dulcescere quod non eras tu. uide cor meum, domine, qui noluisti, ut hoc recordarer et confiterer tibi. nunc tibi inhaereat anima mea, quam de uisco tam tenaci mortis exuisti. quam misera erat! et sensum uulneris tu pungebus, ut relictis omnibus conuerteretur ad te, qui es super omnia et sine quo nulla essent omnia, conuerteretur et sanaretur. quam ergo miser eram et quomodo egisti, ut sentirem miseriam meam die illo, quo, cum pararem recitare imperatori laudes, quibus plura mentirer, et mentienti faueretur ab scientibus easque curas anhelaret cor meum et cogitationum tabificarum febribus aestuaret, transiens per quendam uicum Mediolanensem animaduerti pauperem mendicum iam, credo, saturum iocantem atque laetantem. et ingemui et locutus sum cum amicis, qui mecum erant, [*](1] cf. Eccli. 19, 4. 2] cf. Matth. 7, 13. 14. 6] cf. Matth. 7,13 sq. ) [*](1 leues non sunt F sunt om. V ut] et ut GV exiperet V, exciperes F omnes] homines F 2 traiceretj traheret H 3 a*pice (p ras.) H auctoritatis apice V emineret-hauriret add. V in mg. re 4 auriret HVW, aurirent F 5 gubernas M1 6 nec] ne W desebus (rB add. m. 2) W 7 iniabam GW, inihabam F luc*ris (h ras.) H quorugio F 8 cupiditati*** (bus ras.) M, cupidi**tatibus (ta ras.) P c 9 maius V dulciscere P, dilucescere Mx 10 qui] quod M 11 nunt M 12 tenacis (s add. m. 2) M mortes O1 misera* (t ras.) B 13 sensu W1 pugnebus FW, pι̣ngebus Q eonuertere*tur (n ras.) M 15 miser ergo F, n miser ego W1 17 parerem V recitare* (m ras.) P, recitari 0 mentiretur ( add. m. 2) M 18 fauere*tur H hanelaret S, anelaret F, anhelare C et F 19 tabefactarum F feribus C transiens (sie a m. rec. obductae) S 20 mediolanensium CF 21 iam credo-locutus sum bis exhibet M )

multos dolores insaniarum nostrarum, quia omnibus talibus conatibus nostris, qualibus tunc laborabam, sub stimulis cupiditatum trahens infelicitatis meae sarcinam et trahendo exaggerans nihil uellemus aliud nisi ad securam laetitiam peruenire, quo nos mendicus ille iam praecessisset numquam illuc fortasse uenturos. quod enim iam ille pauculis et emendicatis nummulis adeptus erat, ad hoc ego tam aerumnosis anfractibus et circuitibus ambiebam, ad laetitiam scilicet temporalis felicitatis. non enim uerum gaudium habebat: sed et ego illis ambitionibus multo falsius quaerebam. et certe ille laetabatur, ego anxius eram, securus ille, ego trepidus. et si quisquam percontaretur me, utrum mallem exultare an metuere, responderem: "exultare"; rursus si rogaret, utrum me talem mallem, qualis ille, an qualis ego tunc essem, me ipsum curis timoribusque confectum eligerem, sed peruersitate: numquid ueritate? neque enim eo me praeponere illi debebam, quo doctior eram, quoniam non inde gaudebam, sed placere inde quaerebam hominibus, non ut eos docerem, sed tantum ut placerem. propter et baculo disciplinae tuae confringebus ossa mea.

Recedant ergo ab anima mea qui dicunt ei: "interest, unde quis gaudeat." gaudebat mendicus ille uinulentia, tu gloria. qua gloria, domine? quae non est in te. nam sicut uerum gaudium non erat, ita nec illa uera gloria et amplius uertebat mentem meam. et ille ipsa nocte digesturus erat [*]( 19] cf. Ps. 41, 11. ) [*]( 1 talibus om. Q 3 infelicitates V1 exagerans CFHW 4 aliud] am- O plius V 5 qui H pcessisset F fortasse illuc Q edd. 6 enim om. F \' mendicatis VW 7 nummolis F 8 at P 9 felicitatis (feli a m. 2) M habebam F 10 ambitionibus illis M 12 percuntaretur MIOI, percunctaretur BPQ 13 exultare* (m ras.) H rursum GM interrogaret BCGHMPQVW edd., interrogarer FO mallem talem B 14 esse* (m ras.) 0, eram W confectum curis timoribusque B 15 confertum P1 16 quo] quod C 18 ut tantum Q 19 ba*culo (c. ras.) M tuae om. W confringe V, in mg. add.: oratio 22 uinolentia BCFGMPQWedd. tu SIF: tu gaudere cupiebus BCFGHMO PQV edd. 23 sicut mss.: s. illud edd. 24 illa om. M )

ebrietatem suam, ego cum mea dormieram et surrexeram et dormiturus et surrecturus eram; uide quot dies! interest uero, unde quis gaudeat, scio, et gaudium spei fidelis inconpara-i biliter distat ab illa uanitate. sed et tunc distabat inter nos: nimirum quippe ille felicior erat, non tantum quod hilaritate perfundebatur, cum ego curis euiscerarer, uerum etiam quod ille bene optando adquisiuerat uinum, ego mentiendo quaerebam tyfum. dixi tunc multa in hac sententia caris meis et\' saepe aduertebam in his, quomodo mihi esset, et inueniebam male mihi esse et dolebam et conduplicabam ipsum male, et si quid adrisisset prosperum, taedebat adprehendere, quia paene priusquam teneretur auolabat.

Congemescebamus in his qui simul amice uiuebamus, et maxime cum Alypio et Nebridio ista conloquebar. quorum Alypius ex eodem quo ego eram ortus municipio, parentibus primatibus municipalibus, me minor natu. nam et studuerat apud me, cum in nostro oppido docere coepi, et postea Carthagini et diligebat multum, quod ei bonus et doctus uiderer, et ego illum propter magnam uirtutis indolem, quae in non magna aetate satis eminebat. gurges tamen morum Carthaginensium, quibus nugatoria feruent spectacula, [*](1 ego] ego autem FM cum mea] cum ea CMV, cum ea (ea add. m. 1 s. Z.) W, cu ea F, cum BPQ 2 resurrecturus BP eram et surrecturus F quod FGHSW diebus BCFGHMPQV edd. 3 incorporaliter F me 5 felicior Q illaritate W 6 perfundebar V1 e*go (r ras.) P 7 ego] ego autem BPQVb 8 typhum BHMiPQ, tifum CGW dixit V multa om. V hanc W caris (i ex u corr.) V, carissimis W 9 inuenieba* (t ras.) W 10 alt. malum Q 11 taedebat (t pr. ex c corr.) V 12 uolabat V 18 congemiscebamus BCiMPQ iis mo amici add. Ys. l. 14 maxime SW: m. ac familiarissime cet.etedd. *a.lypio (m ras.) W, alipio B CGHPQ 15 i G, erat CFHV ortus eram b, ortus erat mo manicipio V 16 prima primatibus C natum F 17 docere coepi oppido BPQ edd. 18 kartagini M, cart thagine PV, kartagine BQ diligebam (corr. m. 3) W, diligebat me edd. ei] ego F doctus et bonus V doctor W 19 magnae CM 20 non in M inminebat W gurges] turgens M 21 cartaginensium G, kartaginensium BM, carthaginiensium FHOPQV . feruent] fuerunt V obsorbuerat W, absorduerat B )

absorbuerat eum in insaniam circensium. sed cum in eo miserabiliter uolueretur, ego autem rhetoricam ibi professus publica schola uterer, nondum me audiebat ut magistrum propter quandam simultatem, quae inter me et patrem eius erat exorta. et conpereram, quod circum exitiabiliter amaret, et grauiter angebar, quod tantam spem perditurus uel etiam perdidisse mihi uidebatur. sed monendi eum et aliqua cohercitione reuocandi nulla erat copia uel amicitiae beniuolentia uel iure magisterii. putabam enim eum de me cum patre sentire, ille uero non sic erat. itaque postposita in hac re patris uoluntate salutare me coeperat ueniens in auditorium meum et audire aliquid atque abire.

Sed enim de memoria mihi lapsum erat agere cum illo, ne uanorum ludorum caeco et praecipiti studio tam bonum interimeretur ingenium. uerum autem, domine, tu, qui praesides gubernaculis omnium, quae creasti, non eum oblitus eras futurum inter filios tuos antistitem sacramenti tui et, ut aperte tibi tribueretur eius correctio, per me quidem illam sed nescientem operatus es. nam quodam die cum sederem loco solito et coram me adessent discipuli, uenit, salutauit; sedit atque in ea quae agebantur intendit animum. et forte lectio in manibus erat. quam dum exponerem et opportune mihi adhibenda uideretur similitudo circensium, quo illud quod [*](1 pr. in om. BOPQVb insania BCFMOPQb, inania V 2 rethoricam codd. 3 scola BFGHMPQVW quendam B1 4 similitudinem B 5 compererat V 6 angebam V, angebat W 7 monenti G. coercitione IPQ, coertitione MV, quohercitione W, quoercitione G 8 beniuolentie V 9 eum de] meum de M1 W1, eunde V meum V 10 sic non H hanc V 11 uiuens F adiutorium BFPQV 12 habire V 13 mihi de memoria M mememoria H labsum CFGOS, lapsus M 14 pręcipitii V interimeret BCFGHMOPQV edd. 15 ueruntamen V domine om. F 16 omnium gubernaculis G omnium om. M eum] enim MSW, enim eum F 17 antestitem P 18 tibi] ibi W ei W correptio BPQ illa 0 nesciente FG 19 solito ex posito corr. 81 20 discipuli* (um ? ras.) F sedit om. O1 21 animum om. V animum intendit edd. 22 et om. CFGHMOPVW oportune BCHMP SVw, oportunu F 23 uidebatur V quo] quod C quod] quo V )

insinuabam et iucundius et planius fieret et cum inrisione mordaci eorum, quos illa captiuasset insania, scis tu, deus noster, quod tunc de Alypio ab illa peste sanando non cogitauerim. at ille in se rapuit meque illud non nisi propter se dixisse credidit et quod alius acciperet ad suscensendum mihi, accepit honestus adulescens ad suscensendum sibi et ad me ardentius diligendum. dixeras enim tu iam olim et innexueras litteris tuis: corripe sapientem, et amabit te. at illum ego non corripueram, sed utens tu omnibus et scientibus et nescientibus ordine quo nosti — et ille ordo iustus est — de corde et lingua mea carbones ardentes operatus es, quibus mentem spei bonae adureres tabescentem ac sanares. taceat laudes tuas qui miserationes tuas non considerat, quae tibi de medullis meis confitentur. etenim uero ille post illa uerba proripuit se ex fouea tam alta, qua libenter demergebatur et cum mira uoluptate caecabatur, et excussit animum forti temperantia, et resiluerunt omnes circensium sordes ab eo ampliusque illuc non accessit. deinde patrem reluctantem euicit, ut me magistro uteretur: cessit ille atque concessit. et audire me rursus incipiens illa mecum superstitione inuolutus est amans in manichaeis ostentationem continentiae, quam ueram et germanam putabat. erat autem illa uecors et seductoria, pretiosas animas [*]( 8] Prou. 9, 8. 11] cf. Ezech. 1, 13. 22] cf. Prou. 6, 26. ) [*]( 1 iocundius BFGOQW et cum SW: cum BCFGHMOPQV edd. mordati F, mendati W 2 insania (s ex a corr.) P tu scis C edd. 3 alipio BCFGHPQTV, alipyo V ab illa add. S* s. l. cogitaueram B 4 illud] illum (om. non) H 5 et 6 succensendum BGMQ 7 nexueras V 8 tuis (t ex s corr.) V amauit M1 illum ego] ego illum BCFGHM OPQV, ego i. iam edd. non om. V 9 tu] te SW nescientibus] non bus scientibus C 11 es* (t ras.) F qui (bus add. m. 2) M 12 adureris W tabes adurescentem F misertiones F 13 meis] tuis P1 14 confitenter H1 uero] uere 0; om. BPQ edd. illa om. V uerba om. M 15 fouea] illa f. V alta] multa C liuenter V mira] mirabili BPQb, miserabili mo uoluntate C 16 cecabar B forte F1 17 omnis W1 circentium S cordes V 18 deinde] sed d. BPQVb 20 superstitionem V 22 uaecors BGH1 seductoria* 0 praetiosas GPS ) captans nondum uirtutis altitudinem scientes tangere et superficie decipi faciles, sed tamen adumbratae simulataeque uirtutis.

Non sane relinquens incantatam sibi a parentibus terrenam uiam Romam praecesserat, ut ius disceret, et ibi gladiatorii spectaculi hiatu incredibili et incredibiliter abreptus est. cum enim auersaretur et detestaretur talia, quidam eius amici et condiscipuli, cum forte de prandio redeuntibus peruium esset, recusantem uehementer et resistentem familiari uiolentia duxerunt in amphitheatrum crudelium et funestorum ludorum diebus haec dicentem: "si corpus meum in locum illum trahitis, numquid et animum et oculos meos in illa spectacula potestis intendere? adero itaque absens ac sic et uos et illa superabo". quibus auditis illi nihilo setius eum adduxerunt secum, id ipsum forte explorare cupientes utram posset efficere. quo ubi uentum est et sedibus quibus potuerunt locati sunt, feruebant omnia inmanissimis uoluptatibus. ille clausis foribus oculorum interdixit animo, ne in tanta mala procederet. atque utinam et aures opturasset! nam quodam pugnae casu, cum clamor ingens totius populi uehementer eum pulsasset, curiositate uictus et quasi paratus, quidquid illud esset, etiam uisum contemnere et uincere, aperuit et percussus est grauiore [*]( e . 2 sed] et C tamen] tanquam V uirtutes C1FW 3 sanare linquens V incantata GW 4 ius] tucius F, uos Ml gladiatori M, gladiatoris F 5 inhiatu BPQb arreptus GM, areptus W 6 aduersaretur W 7 condiscipulis W peruium] per uiam MiW, per uim M1, peruius mo, obuius b 9 duxerunt] d. eum V amphiteatrum FMSV, amphyteatrum G, anfitheatrum CH 10 loco illum W, illum locum CM edd. trahitis SW: t. et ibi constituitis BCFGHMOPQV edd. 13 nihilo setius] n. setius (q add. m. 2) S, nichilos & qb\' W, nihil setius V, n. ***ius (set ras.) 0, n. satius alit nihilo minus H, nihil hom minus F, n. setius (?) C, n. secretius M*, n. segnius Q* in mg., n. serius b e eum om. V adduxerant PQ, adduxerat B 14 possit FW 15 quod CGM10SVW sedimus (corr. S*) 16 inmanissimas) F clausit F 18 obturauisset BCGHMOPQV edd., obdurauisset F quondam F casum W 19 curiositate] & c. V 20 uisu 0, uisum V 21 contemneret W aperuit SW: a. oculos BCFGHMOPQV edd. grauiori CM )

uulnere in anima quam ille in corpore, quem cernere concupiuit, ceciditque miserabilius quam ille, quo cadente factus est clamor: qui per eius aures intrauit et reserauit eius lumina, ut esset, qua feriretur et deiceretur audax adhuc potius quam fortis animus et eo infirmior, quo de se praesumserat, qui debuit de te. ut enim uidit illum sanguinem, inmanitatem simul ebibit et non se auertit, sed fixit aspectum et hauriebat furias et nesciebat et delectabatur scelere certaminis et cruenta uoluptate inebriabatur. et non erat iam ille, qui uenerat, sed unus de turba, ad quam uenerat, et uerus eorum socius, a quibus adductus erat. quid plura? spectauit, clamauit, exarsit, abstulit inde secum insaniam, qua stimularetur redire non tantum cum illis, a quibus abstractus est, sed etiam prae illis et alios trahens. et inde tamen manu ualidissima et misericordissima eruisti eum tu et docuisti eum non sui habere, sed tui fiduciam, sed longe postea.

Verum tamen iam hoc ad medicinam futuram in eius memoria reponebatur. nam et illud, quod, cum adhuc studeret iam me audiens apud Carthaginem et medio die cogitaret in foro quod recitaturus erat, sicut exerceri scholastici solent, siuisti eum conprehendi ab aeditimis fori tamquam furem, non arbitror aliam ob causam te permisisse, deus noster, nisi ut ille uir tantus futurus iam inciperet discere, quam non facile [*]( 5] cf. Iudith 6,15 15] cf. Es. 57, 13. ) [*]( e 1 uulnare G in anima-cernere om. F illae P 2 caeciditque S cadente* (m ras.) F clamor factus est M 3 per] pauperes F aures om. F 4 deieceretur P 5 quo] quod BM1 VI 6 de om. M1 uidi F ullum uidit C inmanitate BP 7 alt. et om. F auriebat FHVW 8 scelere-inebriabatur om. F 9 iam om. V 10 uersus G 11 exarsit] et ex. MW 12 insania F redire om. 0, ridere B 13 quibus SW: q. prius BCFGHMOPQ edd. 15 pr. eum] enim M1 docuisti (om. eum) BCGHMOPQV edd. 16 fiducia SW1 fiduciam sed tui H 17 de alipio add. V in mg. iam om. W futurum B 18 memoriam BPQ stuperet SW 19 apud] capud F cartaginem G, karthaginem PQ, kartaginem M 20 recitatus P1 sicuti CGHmo scolastici BFHM PQSVW sinisti CV 21 editimis FGMOSVW, i edituis V in mg. 22 ob aliam causam V permisse V, permisisset W )

in noscendis causis homo ab homine damnandus esset temeraria credulitate. quippe ante tribunal deambulabat solus cum tabulis ac stilo, cum ecce adulescens quidam ex numero scholasticorum, fur uerus, securim clanculo apportans illo non sentiente ingressus est ad cancellos plumbeos, qui uico argentario desuper praeminent, et praecidere plumbum coepit. sono autem securis audito submurmurauerunt argentarii, qui subter erant, et miserunt qui adprehenderent quem forte inuenissent. quorum uocibus auditis relicto instrumento ille discessit timens, ne cum eo teneretur. Alypius autem, qui non uiderat intrantem, exeuntem sensit et celeriter uidit abeuntem et causam scire cupiens ingressus est locum et inuentam securim stans atque admirans considerabat, cum ecce illi, qui missi erant, reperiunt eum solum ferentem ferrum, cuius sonitu exciti uenerant: tenent, adtrahunt, congregatis inquilinis fori tamquam furem manifestum se conprehendisse gloriantur, et inde offerendus indiciis ducebatur.

Sed hactenus docendus fuit. statim enim, domine, adfuisti innocentiae, cuius testis eras tu solus. cum enim duceretur uel ad custodiam uel ad supplicium, fit eis obuiam quidam architectus, cuius - maxima erat cura publicarum fabricarum. gaudent illi eum potissimum occurrisse, cui solebant in suspicionem uenire ablatarum rerum, quae perissent de foro, ut quasi tandem iam ille cognosceret, a quibus haec fierent. [*]( 1 in gnoscendis S, ignoscendis (om. in) VW, in cognoscendis BCFGHM OPQb, in dignoscendiswo temeralia W 2 crudelitate OPQW 3 ecce] enim W scolasticorum BFHMPQVW 4 securem BPIQV, securi (r ex t corr.) M1 6 prominent G, praeminente W 7 submurmurauerant C argentari W 10 teneretur - p. 131, 11 hoc solo autem paene iam om. F alipius BCGQV, alyppius M exeuntem] & ex. W 12 sen curem W1 staris C atque] et V 13 mirans W erant] fuerant edd. reppererunt G 14 illum V excitati BPQVb 16 gloriabantur BP QV, gratulabantur b deinde V 17 iudicib; W, iudici Vmo iudiciis offerendus M 18 actenus BHXPXSVW ducendus 0 adfuisti SW: subuenisti BCGHMOPQV edd. 19 tu om. M 21 cura erat M u fabricarum publicarum V 22 solebat V suspicione 0 23 benire V 24 tandem quasi G iam om. Wmo ) [*]( XXXIII. Anr. Augustini confr. (Ang. 1,1). ) [*]( 9 )

uerum autem uiderat homo saepe Alypium in domo cuiusdam senatoris, ad quem salutandum uentitabat, statimque cognitum manu adprehensa semouit a turbis et tanti mali causam quaerens, quid gestum esset, audiuit omnesque tumultuantes, qui aderant, et minaciter frementes iussit uenire secum. et uenerunt ad domum illius adulescentis, qui rem conmiserat. puer uero erat ante ostium et tam paruus erat, ut nihil exinde domino suo metuens facile posset totum indicare; cum eo quippe in foro fuit pedisecus. quem posteaquam recoluit Alypius, architecto intimauit. at ille securim demonstrauit puero quaerens ab eo, cuius esset. qui confestim "nostra" inquit; deinde interrogatus aperuit cetera. sic in illam domum translata causa confusisque turbis, quae de illo triumphare iam coeperant, futurus dispensator uerbi tui et multarum in ecclesia tua causarum examinator experientior instructiorque discessit.

Hunc ergo Romae inueneram, et adhaesit mihi fortissimo uinculo mecumque Mediolanium profectus est, ut nec me desereret et de iure, quod didicerat, aliquid ageret secundum, uotum magis parentum quam suum. et ter iam adsederat\' mirabili continentia ceteris, cum ille magis miraretur eos, qui aurum innocentiae praeponerent. temtata est quoque eius in-\', doles non solum de inlecebra cupiditatis sed etiam stimulo timoris. Romae adsidebat comiti largitionum Italicianarum. erat eo tempore quidam potentissimus senator, cuius et [*]( 1 uiderat (a ex e corr.) P domu* (m ras.) 0 2 at W ueniebat C cognitu W 5 frementes] frequentes M1 6 adulescentes P1 7 hostium HVW paruulus V 8 indicaret W eo] me W 9 pedisse- Sj cus GW, pedissequus CHIOQ edd., pedisequus HSOi, pedis equus V alipius BPQW, *alipius (c ras.) V arcitecto V 10 at-esset ona. Q1 V securem Cl W 12 domQ 0 translacta G, transtulata M 13 iam triumfare V futurus] uerus C 15 experientior] et e. B 17 mediolanum BCPQ4 edd. dissereret P1, deserereret Q 18 aliquid******* 0li agere W 19 ter] inter B, ibi b assiderat V, sederat H1 20 miraret S1; corr. m. 2 21 praeparent C 22 de om. BCGHMOPQV edd. inlecebra] inlicita W cupiditate SW 23 italiciannarum W rat 24 eo Q )

beneficiis obstricti multi et terrori subditi erant. noluit sibi licere nescio quid ex more potentiae suae, quod esset per leges inlicitum; restitit Alypius. promissum est praemium; inrisit animo. praetentae minae; calcauit mirantibus omnibus inusitatam animam, quae hominem tantum et innumerabilibus praestandi nocendique modis ingenti fama celebratum uel amicum non optaret uel non formidaret inimicum. ipse autem iudex, cui consiliarius erat, quamuis et ipse fieri nollet, non tamen aperte recusabat, sed in istum causam transferens ab eo se non permitti adserebat, quia et re uera, si ipse faceret, iste discederet. hoc solo autem paene iam inlectus erat studio litterario, ut pretiis praetorianis codices sibi conficiendos curaret, sed consulta iustitia deliberationem in melius uertit utiliorem iudicans aequitatem, qua prohibebatur, quam potestatem, qua sinebatur. paruum est hoc; sed qui in paruo fidelis est, et in magno fidelis est, nec ullo modo erit inane, quod tuae ueritatis ore processit: si in iniusto mamona fideles non fuistis, uerum quis dabit uobis? et si in alieno fideles non fuistis, uestrum quis dabit uobis? talis tunc ille inhaerebat mihi mecumque nutabat in consilio, quisnam esset tenendus uitae modus.

Nebridius etiam, qui relicta patria uicina Carthagini atque ipsa Carthagine, ubi frequentissimus erat, relicto paterno rure [*]( 15] Luc. 16,10-12. ) [*]( bufl d c 1 terroris W, terrori (bos m. 2) C abditi (d et c a m. 2) C uoluita inlicitum add. V in mg. 4 pretentem minime V inusitatem P 9 istam M se non] fesio W 10 et om. CVlW 11 solum W lectus OW litteriario Q, litterariae M 12 praetiis (s a m. 1 add.) S praetoriariis W 13 deliberatione W conuertit F 15 parum. V sed om. W 16 quod] quod de mo ueritates V1 17 in om. GXW mammona BCHMOgPQW edd., mamone V fidelis W uerum] uestrum GOm; ras. 5-6 litt. F; quod uerum est Q edd. uerum-19 dabit uobis om. H 18 dabit] credet BPQ edd. et si-dabit uobis om. W 19 uestrum] quod u. est BPQ edd. tales W ille tunc BCGHMOP U QV edd., tunc (om. ille) F 20 natabat V conscilio W 22 nibridius S, nibrius W etiam] enim BPQ, autem G karthagini V, cartagini GP, kartagini MQ, karhagini B, carthagi F atque ipsa Carthagine om. V 28 rure om. P1 rure paterno edd. ) [*]( 9* )

optimo, relicta domo et non secutura matre nullam ob aliam causam Mediolanium uenerat, nisi ut mecum uiueret in flagrantissimo studio ueritatis atque sapientiae, pariter suspirabat pariterque fluctuabat beatae uitae inquisitor ardens et quaestionum difficillimarum scrutator acerrimus. et erant ora trium egentium et inopiam suam sibimet inuicem anhelantium et ad te expectantium, ut dares eis escam in tempore opportuno. et in omni amaritudine, quae nostros saeculares actus de misericordia tua sequebatur, intuentibus nobis finem, cur ea pateremur, occurrebant tenebrae, et auersabamur gementes et dicebamus: "quamdiu haec?" et hoc crebro dicebamus et dicentes non relinquebamus ea, quia non elucebat certum aliquid, quod illis relictis adprehenderemus.

Et ego maxime mirabar satagens et recolens, quam\' longum tempus esset ab undeuicensimo anno aetatis meae, quo feruere coeperam studio sapientiae, disponens ea inuenta relinquere omnes uanarum cupiditatum spes inanes et insanias mendaces. et ecce iam tricenariam aetatem gerebam in eodem luto haesitans auiditate fruendi praesentibus fugientibus et dissipantibus me, dum dico: "cras inueniam; ecce manifestum apparebit, et tenebo; ecce Faustus ueniet et exponet omnia. o magni uiri Academici! nihil ad agendam uitam certi conprehendi potest. inmo quaeramus diligentius et non desperemus. ecce iam non sunt absurda in libris ecclesiasticis, quae [*]( 7] Ps. 144, 15. ) [*]( 1 optimo-domo om. P1 secura HM1 2 mediolanum CP edd. fraglantissimo V 3 suspirabet P1 5 egentium ora trium M 6 inuicem om. V hanelantium FS a te GFGMQVW edd. 7 illis C escas V 8 actus] estus V 9 sequebantur de mis. tua F quur GP 10 ea] etiam W et om. 0 aduersabamur CW gementes] egentes Ql 11 ante tert. et ras. 8 Zitt. V 13 illis ex illic corr. V 14 satagens om. Q1 15 longom V1 undeuicesimo BCGHMO*PQVW edd., uno de uicesimo F 16 inuenta] i. ueritate V, inuena F 17 spes] species B b insanas SW 18 tricennariam W 19 luto (t ex d corr.) 0 abiditate W, a*uiditate H feruendi SW 20 inueniebam M 21 eeca] et ecce BPQb omnia om. M 22 magi F achademici BCXGHM OPQSVW 23 imo FV disperemus F )

absurda uidebantur, et possunt aliter atque honeste intellegi. figam pedes in eo gradu, in quo puer a parentibus positus eram, donec inueniatur perspicua ueritas. sed ubi quaeretur? quando quaeretur? non uacat Ambrosio, non uacat legere. ubi ipsos codices quaerimus? unde aut quando conparamus? a quibus sumimus? deputentur tempora, distribuantur horae pro salute animae. magna spes oborta est: non docet catholica fides, quod putabamus et uani accusabamus. nefas habent docti eius credere deum figura humani corporis terminatum. et dubitamus pulsare, quo aperiantur cetera? antemeridianis horis discipuli occupant; ceteris quid facimus? cur non id agimus? sed quando salutamus amicos maiores, quorum suffragiis opus habemus? quando praeparamus quod emant scholastici? quando reparamus nos ipsos relaxando animo ab intentione curarum?

pereant omnia et dimittamus haec uana et inania: conferamus nos ad solam inquisitionem ueritatis. uita misera est, mors incerta est; subito obrepat: quomodo hinc exibimus? et ubi nobis discenda sunt quae hinc negleximus? ac non potius huius neglegentiae supplicia luenda? quid, si mors ipsa omnem curam cum sensu amputabit et finiet? ergo et hoc quaerendum. sed absit, ut ita sit. non uacat, non est inane, quod tam eminens culmen auctoritatis Christianae fidei toto [*]( 2 a* (b ras.) H 4 ambrosium OIW ubique V 5 quaeremus C quando] quomodo PQ 6 sumemus FM, sumus V1 orae FH 7 obhorta V, aborta P, orta W1 8 putamus SW 9 dubitabamus FV 10 quod W aperiatur C antemeridianas PQb oris HW, horas PQb 11 occupabant MO faciamus C id non 0 12 sufragiis V 13 quando-scholastici om. 0 scolastici BFGMPQSVW 14 re*paramus (p ras.) H, praeparamus 0 relaxando animum BFPQ, r. animos G, animum r. bm 15 pereunt V una H1 inania (n pr. ex m corr.) 8 16 s*olam (c ras.) M uita] u. haec BFHOPQVbm misera om. Ml, miseria G 17 mors inc. est om. H est om. BGPQ edd. subito] si s. BCPQ edd. obrepit CFGMo eihibimus BHIMl, exiuimus W, eximus V 18 dicenda G hic CFGHMOPQV edd., om. B necleximus et neclegentiae S ac] hac W, an BCVbrn 19 luenda] ludenda F, lugenda H1, luenda sunt GMPQbm, ludenda sunt B ipsa] ista M1 20 amputauit BW hocq, W 22 quod-christianae om. V auctatis F )

orbe diffunditur. numquam tanta et talia pro nobis diuinitus agerentur, si morte corporis etiam uita animae consumeretur. quid cunctamur igitur relicta spe saeculi conferre nos totos, ad quaerendum deum et uitam beatam? sed expecta: iucunda sunt etiam ista, habent non paruam dulcedinem suam; non facile ab eis praecidenda est intentio, quia turpe est ad ea rursum redire. ecce iam quantum est, ut inpetretur aliquis honor. et quid amplius in his desiderandum? suppetit amicorum maiorum copia: ut nihil aliud multum festinemus, uel praesidatus dari potest. et ducenda uxor cum aliqua pecunia, ne sumptum nostrum grauet, et ille erit modus cupiditatis. multi magni uiri et imitatione dignissimi sapientiae studio cum coniugibus dediti fuerunt."

Cum haec dicebam et alternabant hi uenti et inpellebant huc atque illuc cor meum, transibant tempora, et tardabam conuerti ad dominum et differebam de die in diem uiuere in te et non differebam cotidie in memet ipso mori: amans beatam uitam timebam illam in sede sua et ab ea fugiens quaerebam eam. putabam enim me miserum fore nimis, si feminae priuarer amplexibus, et medicinam misericordiae tuae ad eandem infirmitatem sanandam non cogitabam, quia expertus non eram, et propriarum uirium credebam esse continentiam, quarum mihi non eram conscius, cum tam stultus essem, ut nescirem, sicut scriptum est, neminem posse esse continentem, [*]( . 24] cf. Sap. 8, 21. ) [*]( 1 talia et tanta FM, et talia alia G diuinitas F 2 si—consumeretur add. V m mg. mortem F uitg F consumaretur H 3 saeculi spe V confere W 4 deum om. V iocunda BFGOPQW 6 ea] eam V 7 rursus F 9 maiorum om. V multum] et multum BCFGHMOP QV edd. 10 et eras. V paecunia S, peccunia F 11 illic F 13 deti 8 di (ti add. m. 2) H 14 dicebant W hii GSW impellabant 0 15 transiebant BFMOIPQV 16 ad om. F deum BPQ, dominum deum b n differebam V diem] die V 17 diffebam W1 ipsu VXW 18 sedem suam V 19 eum Fl 20 priuaret M1 medicina W 21 sanandum F1 22 uirium-quarum add. V in mg. continentia V 23 cum] quod W tam] tamen SW, om. V 24 esse posse M, posse (om. esse) H, p. esset (m ras.) V . )

nisi tu dederis. utique dares, si gemitu interno pulsarem aures tuas et fide solida in te iactarem curam meam.