Confessiones

Quid est autem, quod me mouit, domine deus meus, ut ad Hierium, Romanae urbis oratorem, scriberem illos libros? quem non noueram facie, sed amaueram hominem ex doctrinae fama, quae illi clara erat, et quaedam uerba eius audieram, [*]( 2] Ps. 83, 7. ) [*]( 1 ad deum] ad eum V, et ad deum ascendatis G alt. deum] eum BCF ti HPQV edd. 2 ista] sta V ploraonis P rape tecum] rapite cum W 8 deum Oa in ras. dices FO si dicis] sic dicens BP, sic dicens et Q 4 ignem V 5 tunc (t m. 2 in ras.) W pulcra MQ inferiora] i. mea F 7 nisi] sine F pulhrum F quid] quidquid C ergo] om. V, enim HW pulcrum QV et om. Q 8 pulcritudo CQV nos (s ex n corr.) 0 conciliat] con add. W*, conligat H 10 moueret C animaduertebam] a pr. ex e corr. P, anima aduertebam V in] om. FV1 11 esse] e F pulhrum F, pulcrum V 12 doceret W, diceret FM1, diceretur Mi 14 pr. et] aut V, et his F scaturriuit BCGHOPQV, scaturiuit FIM edd., scatiriuit F*, saturauit Ml 15 pulcro CQ 16 tres] res W1 excidit] et excidi F 17 habebamus BPQ eos] om. V1 errauerunt V 19 ierium V, iherium B, icherium b, hierim F romanae] eo mane F orbis Wl scribere F 20 moueram F facio M 21 fama W clara erat] claruerat SW, fort. scrib. qua ille claruerat eius uerba GQ. )

Sic enim tunc amabam homines ex hominum iudicio; non enim ex tuo, deus meus, in quo nemo fallitur. sed tamen cur non sicut auriga nobilis, sicut uenator studiis popularibus diffamatus, sed longe aliter et grauiter et ita, quemadmodum et me laudari uellem? non autem uellem ita laudari et amari me ut histriones, quamquam eos et ipse laudarem et amarem, sed eligens latere quam ita notus esse et uel haberi odio quam sic amari. ubi distribuuntur ista pondera uariorum et diuersorum amorum in anima una? quid est, quod amo in alio, quod rursus nisi odissem, non a me detestarer et repellerem, cum sit uterque nostrum homo? non enim sicut equus bonus amatur ab eo qui nollet hoc esse, etiamsi posset, hoc et de histrione dicendum est, qui naturae nostrae socius est. ergone amo in homine quod odi esse, cum sim homo? grande profundum est ipse homo, cuius etiam capillos tu, domine, [*]( 24] cf. Matth. 10, 30. ) [*]( 1 placuerat ClF placebant H ecferebant O1 efferebant eum edd. 2 omine F siro G 3 facundia F postea BCP edd. in] om. F latine F, latinam V dictor] doctor BFHOPQb, doctor** (em ras.) V, dictator M extitisse W 4 rerum] uerum B 5 laudatur et amatur BCFGHMOPQV edd. absens—7 amatur] om. F 7 sed ex-alius] add. V in mg. aliis HI 9 id est] id M 11 falitur F 12 cur] om. F 13 diffamatur H et ita] add. 0 8. Z. 14 uellem non-laudari] add. S% % 15 istriones C, striones FV 16 sed eligens] se diligens W, sed eliens (g tn. 2) M uel] uelle BPQb aberi C1 *odio (h ras.) H 17 distribuntur B1 18 una] mea M1 amo] hamo ex homo corr. W* 19 quo Ml rursum F detestarem F 20 *** sicut (sic ras.) W 21 amator W posset (sse a m. alia in ras.) S 22 et] etiam H istrione CF, strione V 23 homo (corr. m. 2) 0 odii V ) [*]( XXXIII. Anr. Aognstini conff. (Ang. I, 1).. ) [*]( 6 )

At ille rhetor ex eo erat genere, quem sic amabam, ut esse me uellem talem; et errabam tyfo et circumferebar omni uento et nimis occulte gubernabar abs te. et unde scio et unde certus confiteor tibi, quod illum in amore laudantium magis amaueram quam in rebus ipsis, de quibus laudabatur? quia si non laudatum uituperarent eum idem ipsi et uituperando atque spernendo ea ipsa narrarent, non accenderer in eo et non excitarer, et certe res non aliae forent nec homo ipse alius, sed tantummodo alius affectus narrantium. ecce ubi iacet anima infirma nondum haerens soliditati ueritatis. sicut aurae linguarum flauerint a pectoribus opinantium, ita fertur et uertitur, torquetur ac retorquetur, et obnubilatur ei lumen et non cernitur ueritas. et ecce est ante nos. et magnum quiddam mihi erat, si sermo meus et studia mea illi uiro innotescerent: quae si probaret, flagrarem magis; si autem inprobaret, sauciaretur cor nanum et inane soliditatis tuae. et tamen pulchrum illud atque aptum, unde ad eum scripseram, libenter animo uersabam ob os contemplationis meae et nullo conlaudatore mirabar. [*]( 5] cf. Eph. 4, 14. ) [*]( 1 numeratus W1 2 numerabiles] n. sunt edd. 4 rethor BCGHM OlPQWS, retbor 5W1, retor F 5 uellem esse me BFGHMOPQV, esse uelle me W, uellem me esse C edd. typho BGHBP2, tifo GV, typo FRlplb et] ut F 7 illo FW 8 in rebus] irebus F 9 uituperarent eum] uituperantem V *idem M, item W1 10 sperando V accederer V1 11 eum CFOa edd. exercitarer M non add. W* in mg. r 12 effectus BFVm 13 infima S herens (s ex t corr.) F soliditate F, solicitati V 14 -flauerunt G peccatoribus FHV 15 torquet et retorquet F obnubilatus F 16 ecce (om. et) F 17 quidam W1 et] esset SW uiro] in ras. W1, uero H1, ultro G innotesceret V1 18 adprobarept F fragare V 19 solicitatis V suae G 20 pulcrum QV, pulhrum F abtum V1 ad (d ex t corr.) F 21 ob os] ab os PS, a*b os W, ad os Q, quos G, modos H )

Sed tantae rei cardinem in arte tua nondum uidebam, omnipotens, qui facis mirabilia solus, et ibat animus meus per formas corporeas et pulchrum, quod per se ipsum, aptum autem, quod ad aliquid adconmodatum deceret, definiebam et distinguebam et exemplis corporeis adstruebam. et conuerti me ad animi naturam et non me sinebat falsa opinio, quam de spiritalibus habebam, uerum cernere. et inruebat in oculos ipsa uis ueri et auertebam palpitantem mentem ab incorporea re ad liniamenta et colores et tumentes magnitudines et, quia non poteram ea uidere in animo, putabam me non posse uidere animum meum. et cum in uirtute pacem amarem, in uitiositate autem odissem discordiam, in illa unitatem, in ista\' quandam diuisionem notabam, inque illa unitate mens rationalis et natura ueritatis ac summi boni mihi esse uidebatur, in ista uero diuisione inrationalis uitae nescio quam substantiam et naturam summi mali, quae non solum esset substantia, sed omnino uita esset et tamen abs te non esset, deus meus, ex quo sunt omnia, miser opinabar. et illam monadem appellabam tamquam sine ullo sexu mentem, hanc uero dyadem, iram in facinoribus, libidinem in flagitiis, nesciens quid loquerer. non enim noueram neque didiceram nec ullam substantiam malum esse nec ipsam mentem nostram summum atque inconmutabile bonum. [*]( 2] Ps. 71,18. 186,4. ) [*]( dum 1 non Q 2 meus om. CFGHMOxW 8 pulcrum QV, pulhrum F 4 aut W diceret F diffiniebam M 5 astruebam BCHiMOPQV, u asstruebam G 6 pr. me] om. F ad] ab M natura M 7 uere Q 9 re ad] om. F 10 in] om. Ml, eras. V 11 meum] om. OxW, eras. V 12 autem] om. H odisse W in illa-inque illa] add. P* in mg. unitatem] humanitatem Ml 13 in quae BPiV, in qua G illam V rationabilis V, ratiotionalis F 14 bonitatis F 15 diuisione W inrationabilis CHMQV, rationalis Pl qua* (m ras.) P1, quae P* substantia* et natura* (m ras.) P 16 *esset B, esse FSW substancia W 17 uita] uite V, ita M2 s. l. et] ut M* s. l. 18 et] et tamen BPQ edd. illa W 19 sexu] sensu CFGHM diadem FGHM, di atem V 20 fatinoribus F 23 bonum atque incommutabile F incommutabile* (m ras.) H ) [*]( 6* )

Sicut enim facinora sunt, si uitiosus est ille animi motus, in quo est impetus, et se iactat insolenter ac turbide, et flagitia, si est inmoderata illa animae affectio, qua carnales hauriuntur uoluptates, ita errores et falsae opiniones uitam contaminant, si rationalis mens ipsa uitiosa est. qualis in me tunc erat nesciente alio lumine illam inlustrandam esse, ut sit particeps ueritatis, quia non est ipsa natura ueritatis, quoniam tu inluminabis lucernam meam, domine; deus meus, inluminabis tenebras meas, et de plenitudine tua omnes nos accepimus. es enim tu lumen uerum, quod inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum, quia in te non est transmutatio nec momenti obumbratio.

Sed ego conabar ad te et repellebar abs te, ut saperem mortem, quoniam superbis resistis. quid autem superbius, quam ut assererem mira dementia me id esse naturaliter, quod tu es? cum enim ego essem mutabilis et eo mihi manifestum esset, quod utique ideo sapiens esse cupiebam, ut ex deteriore melior fierem, malebam tamen etiam te opinari mutabilem quam me non hoc esse, quod tu es. itaque repellebar et resistebus uentosae ceruici meae et imaginabar formas corporeas et caro carnem accusabam et spiritus ambulans non reuertebar ad te et ambulando ambulabam in ea, quae non sunt neque in te neque in me neque in corpore neque mihi [*]( 7] Ps. 17, 29. 9] Io. 1, 16. 10] Io. 1, 9. 12] Iac. 1, 17. 15] I Petro 5, 5; lac. 4, 6. 22] Ps. 77, 39. ) [*]( 08 1 animo P1 2 flagitia (os add. m. 2) M 3 animi FV affectatio G t auriuntur OlFHIVW 4 opiones 01 5 rationabilis V 6 si (t add. m. 2) M 7 quia-ueritatis om. V illuminas Q 9 nos omnes BPQ edd., omnes (om. nos) F 10 accipimus CHV 11 ominem F 14 canabar S, canebar W ad te] add. Fs re*pellebar (p ras.) H, repellabar S, rea pellaebar W aF 16 asserem H1, adsere**rem F dementi ) a me V esse (es in ras.) H 17 enim] om. HM eo] ego V 18 est Q ideo utique CH edd. deteriore W, deteriori C 19 mallebam FV tamen etiam] enim G 20 me] om. V 22 pr. et] sed V acusabam W, accua sabat F ambulens W non] nondum BCGHMOPQ edd., et nondum F )

Et eram aetate annorum fortasse uiginti sex aut septem, cum illa uolumina scripsi, uoluens apud me corporalia figmenta obstrepentia cordis mei auribus, quas intendebam, dulcis ueritas, in interiorem melodiam tuam, cogitans de pulchro et apto et stare cupiens et audire te et gaudio gaudere propter uocem sponsi, et non poteram, quia uocibus erroris mei rapiebar foras et pondere superbiae meae in ima decidebam. non enim dabas auditui meo gaudium et laetitiam, aut exultabant ossa, quae humiliata non erant.

Et quid mihi proderat, quod annos natus ferme uiginti, cum in manus meas uenissent Aristotelica quaedam, quas appellant decem categorias — quarum nomine, cum eas rhetor Carthaginiensis, magister meus, buccis tyfo crepantibus conmemoraret et alii qui docti habebantur, tamquam in nescio quid magnum et diuinum suspensus inhiabam — legi eas solus [*]( 12] Io. 3, 29. 15] Ps. 50, 10. ) [*]( 1 ueritate (om. a) M 2 paruulus F 3 exolabam HlOlSVW quur HW ergo om. Q, ego VI WI, er ergo F 4 nolebam (m. 2 in ras.) t uo in mg. B quur HPW . 5 erat B IFpl 6 deuiasset W 7 poenam (m add. m. 3 H) CH, poene OiV, pene BPQb 8 erram F fortasse annorum 0 9 uolens V1 10 obstrepantia Ml cordis mei et auribus BQ, cordi meo et a. b 11 interiore melodia tua W pulcro MIQ, pulhro F 12 te (om. et) BPIQ gauderE V 14 hima S decidebam] decedebam W, deiciebar V 15 audui F 16 exultabus W ossa] o. mea mo quae] om. Ml 17 «ponderat F, pde erat V 18 in] om. Hl 19 appellabant V decim W1 cathegorias BFGHIMPQ, ca*thegorias (r ras.) V nomina (a ex e corr.) CM rethor libri 20 carthaginensis CHPQ, cartaginensis V, karthaginensis B, kartaginensis M typho BHMPQ, tifo GV commemorarent M 21 alii qui] aliqui V 22 inabam (hi m. 2) M ea BO )

Quid hoc mihi proderat, quando et oberat, cum etiam te, deus meus, mirabiliter simplicem atque inconmutabilem, illis decem praedicamentis putans quidquid esset omnino conprehensum, sic intellegere conarer, quasi et tu subiectum esses magnitudini tuae aut pulchritudini, ut illa essent in te quasi in subiecto sicut in corpore, cum tua magnitudo et tua pulchritudo tu ipse sis, corpus autem non eo sit magnum et pulchrum, quo corpus est, quia etsi minus magnum et minus pulchrum esset, nihilominus corpus esset. falsitas enim erat, quam de te cogitabam, non ueritas, et figmenta miseriae meae, non firmamenta beatitudinis tuae. iusseras enim et ita fiebat in me, ut terra spinas et tribolos pareret mihi et cum labore peruenirem ad panem meum. [*]( 28] Gen. 3,18 sq.Ł; ) [*]( 1 intellexit F se] om. H1 2 erudissimis (tl m. 2) P 3 puluerem V depinguentibus F 5 apertae S, aperta F mihi aperte M uidebatur 01 6 sicut BF esset <SW 7 et] om. G quod CaFaHaO1 c plSW aut] et BOFGHMOPQVWedd. 9 pr. au (\' m. 2) P stat F1 an] aut BCFHMOQVmo uel] aut GM sit] om. G 10 patitur M 11 posui] gratis p. BPQ 13 prode erat V 14 decem illis M 15 decim W1 esse VW 16 subiectum S: subiectus BCFGHMOPQVW edd. magitudini P1 17 pulhritudini F ut] aut W ut-essent BS in ras. i illam F quas (i add. m. 3) H 18 in] eras. V pr. tua (a ex 0 corr.) F et tua pulchritudo om. SW 19 quo] qd F corp\'os G 20 alt. minus] nimis W, si minus Q nihilominus] pr. n ex m corr. V, nihilhominus HI W 23 iusserat V fi*ebat (g ras.) M 24 tribulos m BOFGHMOPQVWedd. peruenire S )

Et quid mihi proderat, quod omnes libros artium, quas liberales uocant, tunc nequissimus malarum cupiditatum seruus per me ipsum legi et intellexi, quoscumque legere potui? et gaudebam in eis et nesciebam, unde esset quidquid ibi uerum et certum esset. dorsum enim habebam ad lumen et ad ea, quae inluminantur, faciem: unde ipsa facies mea, qua inluminata cernebam, non inluminabatur. quidquid de arte loquendi et disserendi, quidquid de dimensionibus figurarum et de musicis et de numeris sine magna difficultate nullo hominum tradente intellexi, scis tu, domine deus meus, quia et celeritas intellegendi et dispiciendi acumen donum tuum est. sed non inde sacrificabam tibi. itaque mihi non ad usum, sed ad perniciem magis ualebat, quia tam bonam partem substantiae meae sategi habere in potestate et fortitudinem meam non ad te custodiebam, sed profectus sum abs te in longinquam regionem, ut eam dissiparem in meretrices cupiditates. nam quid mihi proderat bona res non utenti bene? non enim sentiebam illas artes etiam ab studiosis et ingeniosis difficillime intellegi, nisi cum eis eadem conabar exponere et erat ille excellentissimus in eis, qui me exponentem non tardius sequeretur.

Sed quid mihi hoc proderat putanti, quod tu, domine deus ueritas, corpus esses lucidum et inmensum et ego frustum de illo corpore? nimia peruersitas! sed sic eram nec erubesco, [*]( 12] cf. Ps. 53, 8. 14] Ps. 58,10. 15] Luc. 15,13. ) [*]( 2 (nequi)ssimus malarum B* in ras. 4 his V 5 pr. ad] at F et] om. CHO 6 inluminant SW, inluminatur F ipsa (a ex e corr.) F quae P 8 et] aut M di*serendi (s ras.) M dimentionibus SW, dimensionibus aliter H 9 numeris ex muneribus corr. V 11 intelegendi F despiciendi BCIMIQSW, discendi Gb, diligenter inspiciendi Fa in mg. 12 perneciem BM* 14 sataegi F potestatem FIV fortitudine mea W 15 ad] a FG1 16 meretricias b cupiditatis B O FPQ 17 prode erat V utendi (0 a m. 2) M bene (e pr. ex o corr.) M 18 illas] s in m corr. S, illam W, me illas BP, **illas Q a Q 19 easdem BG edd. **conabar exponere (ab ras.) M* in ras. 20 exponente FW 22 quid] q. ergo BPQb proderat hoc M, h. prode erat V 23 ueritatis FP1 esset W1 frust*um (r ras.) F )

Accipe sacrificium confessionum mearum de manu linguae meae, quam formasti et excitasti, ut confiteatur nomini tuo, et sana omnia ossa mea, et dicant: domine, quis similis tibi? neque enim docet te, quid in se agatur, qui tibi confitetur, quia oculum tuum non excludit cor clausum nec manum tuam repellit duritia hominum, sed soluis eam, cum uoles, aut miserans aut uindicans, et non est qui se abscondat a calore tuo. sed te laudet anima mea, ut amet te, et confiteatur tibi miserationes tuas, ut laudet te. non cessat nec tacet laudes tuas uniuersa creatura tua nec spiritus omnis hominis per os conuersum ad te nec animalia nec corporalia per os considerantium ea, ut exsurgat in te a lassitudine anima nostra innitens eis, quae fecisti, et adtransiens ad te, qui fecisti haec mirabiliter: et ibi refectio et uera fortitudo.

Eant et fugiant a te inquieti iniqui. et tu uides eos et distinguis umbras, et ecce pulchra sunt cum eis omnia et ipsi turpes sunt. et quid nocuerunt tibi? aut in quo imperium tuum dehonestauerunt a caelis usque in nouissima iustum et integrum? quo enim fugerunt, cum fugerent a facie tua.? aut ubi tu non inuenis eos? sed fugerunt, ut non uiderent te uidentem se atque excaecati in te offenderent — quia non [*]( 4] cf. Ps. 6, 3 et 34, 10. 8] Ps. 18, 7. 16] cf. Ps. 138, 7. 22] cf. Sap. 11, 25. ) [*]( 2 accipe-meae tuinio depicta exh. S sac*rificium 0 3 mae C tnr quam] quoniam BP1 confitea Mi, confiteamur Ml 4 pr. et] om. Wl, et (T m. 2) C dicam V 5 tibi] tui Q confiteatur F 6 conclusum M manu tua (~ add. Mt. 3) TT 7 soluis] solus S uolens FM 9 anima- l. 13 considerantium ea add. B* in ras. 10 ut] & V 11 uniuersa] in uniuersa M18 omnis om. F 12 hominis om. BCGHMOPQVWb 13 ea] te B* m ras. lasitudine W 14 adtransiens SW: transiens BCFGHMOPQVedd. qui* (a ras.) HO 16 iniqui] et i. BCFGHMP QV edd. uides] diues F 17 ipse F 18 turpes* B, turpe FV e 19 dohonestauerunt F cęlį\'ł H, caeli W 20 alt. fugirent W 21 inuenies V uidere V1 22 in] ibi V )

Proloquor in conspectu dei mei annum illum undetricensimum aetatis meae. iam uenerat Carthaginem quidam manichaeorum episcopus, Faustus nomine, magnus laqueus diaboli, et multi inplicabantur in eo per inlecebram suauiloquentiae. quam ego iam tametsi laudabam, discernebam tamen a ueritate rerum, quarum discernendarum auidus eram, nec quali uasculo sermonis, sed quid mihi scientiae comedendum [*]( 1 aliquod V offenderunt H, offende? C ras.) F, offenderint W 2 et] ut FH subtraentes F 3 alt. tuam] suam CFHMXV mo 4 nesciant V1 ubiq;** (ue ras.) M circumscribit BGFGHMOPQ edd., circumscribet V 5 est V iis mo 6 conuertentur V1 et om. Q1 deseru*erunt (i ras.) M, deserunt W 7 creatorem] cretorem F, te cr. Q tu] et tu edd. 8 ipse F conuertantur] c. et quaerant te BPQ edd. 5s B 10 suas] tuas B facile F terges BGOPVb, tergis QW, exter- gens F 11 et] ut BPQb plorent (e ex a corr. B) BQb gaudeant Qb refeeiftti fetibus F 13 reficis V et ubi-quaerebam om. Q1 15 quando F 16 proloquar BOFGHMIOPQVedd., i. pala loquar F undetrine cesimum BCGHMO*PQVW, unudtricesimum F 17 uera (ne m. 2) V karthaginem G, kartaginem BMQ, chartaginem W, carthagine SV, cartagine F 18 laquaeus 8 19 suaue loquentie F, suauilo*quentiae M, suauis eloquentiae GQb 20 iam om. edd. tametsi] tam etsi F, etsi V 21 a] om. V ueritatem VW1 quas M discendarum BCFHMO PQV edd. 22 qualis uasculos W quid] om. Ml coipmedendum M )

Mente sua enim quaerunt ista et ingenio, quod tu dedisti eis, et multa inuenerunt et praenuntiauerunt ante multos annos, defectus luminarium solis et lunae, quo die, qua hora, quanta ex parte futuri essent, et non eos fefellit numeras. et ita factum est, ut praenuntiauerunt, et scripserunt regulas indagatas et leguntur hodie atque ex eis praenuntiatur, quo anno et quo mense anni et quo die mensis et qua hora diei et quota parte luminis sui defectura sit luna uel sol: et ita fiet, ut praenuntiatur. et mirantur haec homines et stupent qui nesciunt ea, et exultant atque extolluntur qui sciunt, et per [*]( 7] Sap. 13, 9. 9] Ps. 187, 6. 11] cf. Ps. 88, 19. ) [*]( 1 eos] nos JB1 faustus] factus F iutuebar] om. H, intuebatur B 2 praeloquuta P erant F 3 doctrinarum hominum (om. omnium) F adprimae S 4 philosoforum S, phylosophorum C legeram om. Y 8 a memorie quę* V 5 his F conparabem (a pr. ex o corr.) F 7 qui tantum] quantum V 8 extimare V 9 inueueruut FGl VI domine om. F 10 cognoscis BCFGHMOPQV edd. 11 inueneris FVI, inuenieris B 12 stellas numerent V arenam FGH, arenam**** (et di ras.) V dementientur (e tert. ex a corr.) M 13 inuestigent G 14 enim sua PQ edd. quo G 1 15 <pnuntiivuerunt F annos] om. Ml 17 futura F eis V numeros W1 18 ut] et 0 jmuntiauerunt Fl 19 praenuntiantur BIG, praeenuntiatur W, jmuntiatur** F 20 uel q. t mense (om. et) Q diei] die FM 21 quoda H fit FV 22 aenunciatur F 23 exexultant F sciunt] nesciunt F )

Sed non nouerunt uiam, uerbum tuum, per quod fecisti ea quae numerant et ipsos qui numerant et sensum, quo cernunt quae numerant, et mentem, de qua numerant; et sapientiae tuae non est numerus. ipse autem unigenitus factus est nobis sapientia et iustitia et sanctificatio et numeratus est inter nos et soluit tributum Caesari. non nouerunt hanc uiam, qua descendant ad illum a se et per eum ascendant ad eum. non nouerunt hanc uiam et putant se excelsos esse cum sideribus et lucidos, et ecce ruerunt in terram, etobscuratum est insipiens cor eorum. et multa uera de creatura dicunt et ueritatem, creaturae artificem, non pie quaerunt et ideo non I inueniunt, aut si inueniunt, cognoscentes deum non sicut ; [*]( 7] Ps. 8, 8 sq. 9] cf. Deut. 4, 24; Hebr. 12, 29. 11] cf. Io. 1, 3. 13] Ps. 146, 5. 14] I Cor. 1, 30. 16] cf. Matth. 22, 21. 19] Rom. 1, 21-25. 8 ) [*]( lsnperbiam] scientiam Q defecientes F lumino3f 2 futurum] om. W 1 suum] sum C 4 quo] quod V inuentes W 5 se dant tibi ** ut (se ras.) CP\', se dant tibi ut H, dant tibi se ut FQV edd. 6 occidant P* se] et V trucidaent P, trucidante V exultationes V 8 abissi H, habyssi W luxurias suas] luxorias s. P, luxuriosas V 9 peccora BFAf ut] et Jtff s. I. edax ignis 0 consumis GlM*, consumans H 10 creans v B, recrenas V 11 nonerunt (corr. m. 2) M 12 pnumerant (om. quae) M sensu VW1 quod (corr. m. 3) W 13 quae numerant] om. V mente V 14 tuae om. Q unigenitus] u. tuus F 16 nouerant M hanc om. Q, hac F 17 qua-hanc uiam] om. VIW qu*a (i ras.) H descendebant Q a] ad§f H ad eum] ad dm M, ad te V, cum (om. ad). BPQ 18 et] eras. P exelsos ee* (m ras.) V, esse excelsos C 19 ecce (et om.) W 21 ueritatem] ueru***** 0 alt. et] sed OFHMVedd. )

Multa tamen ab eis ex ipsa creatura uera dicta retinebam, et occurrebat mihi ratio per numeros et ordinem temporum et uisibiles attestationes siderum et conferebam cum dictis Manichaei, quae de his rebus multa scripsit copiosissime delirans, et non mihi occurrebat ratio nec solistitiorum et aequinoctiorum nec defectuum luminarium nec quidquid tale in libris saecularis sapientiae didiceram. ibi autem credere iubebar, et ad illas rationes numeris et oculis meis exploratas non occurrebat et longe diuersum erat.

Numquid, domine deus ueritatis, quisquis nouit ista, iam placet tibi? infelix enim homo, qui scit illa omnia, te autem nescit; beatus autem, qui te scit, etiamsi illa nesciat. qui uero et te et illa nouit, non propter illa beatior, sed propter te solum beatus est, si cognoscens te sicut te glorificet et gratias agat et non euanescat in cogitationibus suis. [*]( 23] cf. Rom. 1, 21. ) [*]( t t 3 *ac (h rae.) HP 4 ibi V 5 et om. G imllmutantes M ina corruptibilis W 6 corruptibili 1(I add. m. 3) H 7 serpentum CPmo 9 potius-creatura om. Fx 12 attestationes] estimationes Q1 cum om. W 13 qui Qb delerans CXFM*, delyrans Q 14 non mihi B\' in ras. nec om. F solstitiorum BGMPQ edd., sol*stitiorum (i ras.) CH, soli+stitiorum (s ras.) W, soJstitiorum F 15 defectum BOIHVW O 16 saecularibus B iubebar (r ex t corr.) F, iuuebar W1 17 illas C O rationales CF numeris C explorata F 22 pr. et om. Qb et illa] 1 ut illa HVm 23 cognoscens** B, cognoscen* (t ros.) P sicut te] sic te V, sic te M, sicut deum BPQ edd., sicut H 24 euenescat V1, euaniscat P1 )

Sed tamen quis quaerebat manichaeum nescio quem etiam ista scribere, sine quorum peritia pietas disci poterat? dixisti enim homini: ecce pietas est sapientia. quam ille ignorare posset, etiamsi ista perfecte nosset: ista uero quia non nouerat, impudentissime audens docere, prorsus illam nosse non posset. uanitas est enim mundana ista etiam nota profiteri, pietas autem tibi confiteri. unde ille deuius ad hoc ista multum locutus est, ut conuictus ab eis, qui ista uere didicissent, quis esset eius sensus in ceteris, quae abditiora sunt, manifeste cognosceretur. non enim parui se aestimari noluit, sed spiritum sanctum, consolatorem et ditatorem fidelium tuorum, auctoritate plenaria personaliter in se esse persuadere conatus est. itaque cum de caelo ac stellis et de solis. ac [*]( 6] cf. II Cor. 6,10. 10] Sap. 11, 21. 14] Hiob. 28, 28 (LXX). ) [*]( 1 melior SW: m. est BCFGHMOPQV edd. 2 gratias agit tibi C quod FHIPSWl cupitis W1 3 latitudine] 1. sit F, altitudine C ea W me*titur (n ras.) M 4 possedet ex possidit corr. W2 5 diligit] didicit BPQb cui** (us ras.) M 7 tibi om. PQ saltim BF HlpiW 8 giros GMV 10 elimentorum F neclegens S 18 poteram W 14 est] es BPW, et mo ille] om. V1 15 possit VIW tx etiamsi] quam si (tII a m. 2) P, quamuis BQ ■ 16 audens (u in ras.) 0%, audes W illa BFGMPQW 18 pietas-confiteri om. SW 19 multa F ista (a ex i corr.) M, om. V didicerant V 21 cognoscereiitur F paruis ea estimari 0, parui se aestimare HIM, paruis se estimari W, parui* se extimari (s ras.) V, parui se existimari BPQ, parui existimari se edd. 24 itaque cum] ita quaecumq; BPQ )

Cum enim audio christianum aliquem fratrem illum aut illum ista nescientem et aliud pro alio sentientem, patienter intueor opinantem hominem nec illi obesse uideo, cum de te, domine creator omnium, non credat indigna, si forte situs et habitus creaturae corporalis ignoret. obest autem, si hoc ad ipsam doctrinae pietatis formam pertinere arbitretur et pertinacius affirmare audeat quod ignorat. sed etiam talis infirmitas in fidei cunabulis a caritate matre sustinetur, donec assurgat nouus homo in uirum perfectum et circumferri non possit omni uento doctrinae. in illo autem, qui doctor, qui auctor, qui dux et princeps eorum, quibus illa suaderet, ita fieri ausus est, ut qui eum sequerentur non quemlibet hominem, sed spirithm tuum sanctum se sequi arbitrarentur, quis tantam dementiam, sicubi falsa dixisse conuinceretur, non detestandam longeque abiciendam esse indicaret? sed tamen nondum liquido conpereram, utrum etiam secundum eius uerba uicissitudines longiorum et breuiorum dierum atque noctium et ipsius noctis et diei et deliquia luminum et si quid eius modi in aliis libris legeram, posset exponi, ut, si forte posset, incertum [*]( 14] Eph. 4, 13 sq. ) [*]( 1 deprehenderetur BCFGHMOPQV edd. 2 sacrilegos] sacrilegas F, sacrilego spu BQ, sacrilegus spu P 3 fuisses W eminere W eam V ignoratam VW 4 falsa tam] falsata* (m ras.) 0, falsatam W, falsata BFPQ, falsa uel falsata b uaesania S, uexania (x in s corr.) W, uesana*** V superbla C doceret V 5 sibi tribuere V 6 christiae norum C 7 aliud] alium W 9 creator (8 m. 2) M abitus F 10 ad] ab W ipsum S, ipso W 11 formam** V, forma W 13 fidaei S, fide 0 matre. (m ras.) V, materna F 16 suadere CQ, suaderi BP 17 sequeretur F 18 se om. Q 19 dixisse] dixisset S, dixisset non W 21 nondum] n. ea CM conperam W etia (tia m. 2) 0 23 deliquia] reliquia V, delinqueat W **quid W 24 pr. posset] posse V alt. posset] possit W incertum mihi] i. quidem m. BCFGHMOPV edd., i. mihi quidem Q )