Confessiones

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio I, Pars I. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 33). Knöll, Pius, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

Veni Karthaginem et circumstrepebat me undique sartago llagitiosorum amorum. nondum amabam et amare amabam et secretiore indigentia oderam me minus indigentem. quaerebam quid amarem, amans amare, et oderam securitatem et [*]( 9] Matth. 25, 21. ) [*]( 2 inuestigabiles G1 ex] & W iogo W dampni GO\'QV 3 lucui (h ras.) H, lucra V nulla] om. F 5 exaperet G, exaperit Q et implicatissimam add. 0\' nodositatem et inplic. F 6 feda HS in] om. FV 7 iustitia W 8 saciabili F quies] qui MXW 9 alde F 10 domini] om. C1 obtimo F 11 de*ui*us H 12 ab] a HQ edd. adolescentia C\'iłpV, aduliscentia PW, adolescentia mea G EXPLIC LIB II CONFESSIONY. INCIPIT LIBER TERTIVS EIVSDEM 8, Explicit confessionfl liber II. Incipit confessiontl liber III G, Explicit liber secundus. Incipit liber III CHV, Explicit liber secundus confessionū. Incipit liber III. OW, Confessionum liber explicit secundus. Incipit liber III P, Explicit liber secundus. Incipit liber III confessipnum scl aug. M, explicit secundus. incipit tertius Q, om. F 15 *eni F carthaginem CFHO, cartaginem QV, kartaginem B, charthaginem W, kartagine M circumstrepebant V undique] om. B sarthago FH1 16 flagitiorum VW, flagiosorum 01 amari CFMOgl 18 quid] quod mo amae F amare] amarem W )

uiam sine muscipulis, quoniam famis mihi erat intus ab interiore cibo, te ipso, deus meus, et ea fame non esuriebam, sed eram sine desiderio alimentorum incorruptibilium, non quia plenus eis eram, sed quo inanior, fastidiosior. et ideo non bene ualebat anima mea et ulcerosa proiciebat se foras, miserabiliter scalpi auida contactu sensibilium. sed si non, haberent animam, non utique amarentur. amare et amari dulce mihi erat magis, si et amantis corpore fruerer. uenam igitur amicitiae coinquinabam sordibus concupiscentiae candoremque eius obnubilabam de tartaro libidinis, et tamen foedus atque inhonestus, elegans et urbanus esse gestiebam abundanti uanitate. rui etiam in amorem, quo cupiebam capi. deus meus, misericordia mea, quanto felle mihi suauitatem illam et quam bonus aspersisti, quia et amatus sum et perueni ad uinculum fruendi et conligabar laetus aerumnosis nexibus, ut caederer uirgis ferreis ardentibus zeli et suspicionum et timorum et irarum atque rixarum.

Rapiebant me spectacula theatrica plena imaginibus miseriarum mearum et fomitibus ignis mei. quid est, quod ibi homo uult dolere luctuosa et tragica, quae tamen pati ipse nollet? et tamen pati uult ex eis dolorem spectator et dolor [*]( 1] Sap. 14, 11. ) [*]( 1 fames BCGHMOPQV edd. 2 ipsfl W esuritebam (g ras.) M 3 sed-eis eram] om. F erat W incorruptibilium] add. G* in mg. 4 fastidiosior] fastidior V, eo fastidiosior C%M*0%Q edd. 5 ualeba W1, uolebat F proiecebat M 6 auida] a alt. in ras. P*, auido BQ 7 habeetiam ret W1 8 erat mihi F si et] si etiam BFPQ b, si. et (enam m. 2) 0 fruerer (r pro et er in ras.) Oa 9 quoinquinabam FHOW 10 thartaro libidinis H, tarta 1. F, tartarea libidine b fedus HIS 11 eligans o IFMO 1 et] om. V habundanti O\'iłQV, abundante M 12 uanitati a a Ol, unitate (a m. 2) M amore GW quo V 13 meus eras. G 14 aspersisti* (s ras.) F quia] om. W sum] om. H perueni ad] p. occulte ad BCFGHMOPQ edd., p. occulte usque ad V 15 conlibebar M1 **erumnosis 0 ut] om. F; add. 0* in ras. 16 cederet V ardentis (s ex b; corr.) M 18 rapiabant M teatrica HV 19 ab quid incipit cap. II in GHb quid] qui V quod est V 20 hibi W homo ibi uult Ob, i. u. homo M dolore BOIHI luctuosa SW: cum spectat 1. BC DFGHMOPQV edd. et] atque C edd. tracica O1, tragoca P1, thraguica F, tragita W, gratica Y ipse om. Q1 )

ipse est uoluptas eius. quid est nisi miserabilis insania? nam eo magis eis monetur quisque, quo minus a talibus affectibus sanus est, quamquam, cum ipse patitur, miseria, cum diis compatitur, misericordia dici solet. sed qualis tandem misericordia in rebus fictis et scenicis? non enim ad subueniendum prouocatur auditor, sed tantum ad dolendum innitatur et auctori earum imaginum amplius fauet, cum amplius dolet. et si calamitates illae hominum uel antiquae uel falsae sic agantur, ut qui spectat non doleat, abscedit inde fastidiens et reprehendens; si autem doleat, manet intentus et gaudens.

Lacrimae ergo amantur et dolores. certe omnis homo gaudere uult. an cum miserum esse neminem libeat, libet tamen esse misericordem, quod quia non sine dolore est, hac una causa. amantur dolores? et hoc de illa uena amicitiae est. sed quo uadit? quo fluit? ut quid decurrit in torrentem picis bullientis, aestus inmanes taetrarum libidinum, in quos ipsa mutatur et uertitur per nutum proprium de caelesti serenitate detorta atque deiecta? repudietur ergo misericordia? nequaquam. ergo amentur dolores aliquando. sed caue inmunditiam, anima mea, sub tutore, deo meo, deo patrum nostrorum et laudabili et superelato in omnia saecula, caue inmunditiam. [*]( 20] cf. Dan. 3, 52 (8, 32). ) [*]( 1 mirabilis CFHOPQVW 2 eis] eius C, eo V quo] co W a s talibus] om. F 3 cum] cum (corr. m. 1) M miseria MV miseriacompatitur] om. W 4 tandem] d ex t corr. M\' 5 schenicis SW, senicis F subueniendo F1 6 actori BOHOPQlmo 7 eorum F fabet W 8 calamitatis F1 9 abscedit-doleat] om. F abscedat M 10 maneat H 11 Lacrimae ergo B09PQSW: lacrimat. Ergo CDFGH, lacrimat*. Ergo O1, lacrimatur. ergo Vedd., lacrimator. ergo M 12 gaudere] g. et amare G miseri F esse nemine* W, neminem esse edd. 13 hac] hec M1 14 hoc] hec F, hac V amicitiae uena V, uana amititia F 15 quo* uadit (d ras.) 0 in torrentem om. Q1 piIj.lcis C 16 **estus (es ras.) F, exttus V inmanis (is ex es corr.) 0, inmaneils a F, in manus P\' ipse (g a m. 2) C, ipse F 17 emutatur F reuertitur V nudum W 18 deiecta] d ex r corr. S misericordia. (m i ras.) F 19 ergo] om. F 20 alt. deo] om. V; deu W1 21 laudabile Q superelato S: superexaltato BCDFGHMOPQVWedd. )

neque enim nunc non misereor, sed tunc in theatris congaudebam amantibus, cum sese fruebantur per flagitia, quamuis haec imaginarie gererent in ludo spectaculi, cum autem sese amittebant, quasi misericors contristabar; et utrumque delectabat tamen. nunc uero magis miseror gaudentem in flagitio quam uelut dura perpessum detrimento perniciosae uoluptatis et amissione miserae felicitatis. haec certe uerior misericordia, sed non in ea delectat dolor. nam etsi adprobatur officio caritatis qui dolet miserum, mallet tamen utique non esse quod doleret, qui gormanitus misericors est. si enim est maliuola beniuolentia, quod fieri non potest, potest et ille, qui ueraciter sineeriterquc miseretur, cupere esse miseros, ut misereatur. nounullus itaque dolor adprobandus, nullus amandus est. hoc enim tu, domine deus, qui animas amas, longe alteque purius quam nos et incorruptibilius misereris, quod nullo dolore saueiaris. et ad haec quis idoneus?

At ego tunc miser dolere amabam et quaerebam, ut esset quod dolerem, quando mihi in aerumna aliena et falsa et saltatoria ea magis placebat actio histrionis meque alliciebat uehementius, qua mihi lacrimae excutiebantur. quid autem mirum, cum infelix pecus aberrans a grege tuo et inpatiens custodiae tuae turpi scabie foedarer? et inde erant dolorum amores, non quibus altius penetrarer — non enim amabam talia [*]( 16] II Cor. 2, 16. ) [*]( 1 uoufj om. M1 congaudebat CF, gaudebam V 3 imaginaria V gerout MIS, gererentur CGb, generent Y, generentur F, geunt W expectaculi M so Ml 4 coutristabatur C 5 miseror SW: misereor BCFGHMOPQV edd. 6 uelut] uult Ml detrimentum W pernetiosae B uoluptas F, uoluntas V 7 amissionem W uereor FO1 8 delectat dolorj delectatur cor BPQb probatur F 9 esse* (t ras.) HO 10 germaititas F 11 et] om. CF 12 miseratur C miseros] miseriores G, imsericors CM, misertis F 13 itaque-enim tu] om. F 14 deus] d. meus V alteque] lateque CVmo 16 et] om. G 17 ad S, nut F dolore B 18 doleret HlW, dolorem FMl 19 istrionis FGV* in mg., strionis MV1 alieciebat W, allicebat H, alliciebant G 20 quam G 22 scabiae BGMOIPSV fedarer CFHS et inde (et inde erant ros.) H 23 artius V penetarer P )

perpeti, qualia spectare — sed quibus auditis et fictis tamquam in superficie raderer: quos tamen quasi ungues scalpentium feruidus tumor et tabes et sanies horrida consequebatur. talis uita mea numquid uita erat, deus meus?

Et circumuolabat super me fidelis a longe misericordia tua. in quantas iniquitates distabui et sacrilega curiositate secutus sum, ut deserentem te deduceret me ad ima infida et circumuentoria obsequia daemoniorum, quibus immolabam facta mea mala, et in omnibus flagellabus me! ausus sum etiam in celebritate sollemnitatum tuarum intra parietes ecclesiae tuae concupiscere et agere negotium procurandi fructus mortis: unde me uerberasti grauibus poenis, sed nil ad culpam meam, o tu praegrandis misericordia mea, deus meus, refugium meum a terribilibus nocentibus, in quibus uagatus sum praefidenti collo ad longe recedendum a te, amans uias meas et non tuas, amans fugitiuam libertatem.

Habebant et illa studia, quae honesta uocabantur, ductum suum intuentem fora litigiosa, ut excellerem in eis, hoc laudabilior, quo fraudulentior. tanta est caecitas hominum de caecitate etiam gloriantium. et maior iam eram in schola rhetoris et gaudebam superbe et tumebam tyfo, quamquam longe [*]( 8] cf. Deut. 32,17 et I Cor. 10,20. 9] cf. Ps. 72,14. 12] cf. Rom. 7,5. ) [*]( telt 1 spectarem BPQVb 2 scalpentium (вela m. 2) M 3 timor F sames B orrido V 4 erat] mea erat M, eras Fl 5 circumuolaba*t (n ras.) H super] sp F 6 contabui V sacrilega curiositatem H, sacrilegam curiositatem O1 edd. 7 deserente W deducerent C*08 infida] d in ras. 0%, infima V 9 sum] om. W 10 celebritate] om. W, cev lecebritate (c6 add. m. 2) M solemnitatem H intra] intrare V 11 agere BCFGHMOPQV, augere SW 12 nihil BCFGHMOPQV edd. ad] om. G 14 in quibus] add. P\' in mg., iniquitatibus V uacatus W 15 praeuidenti B ad] a W secedendum BO\'PQ 18 excellem F in eis] meis F hoc] om. M, eo CFGH laudabilior et fraudulentio* F 20 maior iam] maioria F, maior H scola BCF is h HMOPQ, scola W, schola V retoris SV, rethoris BMPQW, retoris GHO, etoris F 21 pr. et] sed V superbae CIGW, sup me F typho BHM\' PQ, tifo V, tipho F quamquam] quam V )

sedatior, domine, tu scis, et remotus omnino ab euersionibus, quas faciebant euersores — hoc enim nomen scaeuum et diabolicum uelut insigne urbanitatis est — inter quos uiuebam\' pudore inpudenti, quia talis non eram: et cum eis eram et amicitiis eorum delectabar aliquando, a quorum semper factis abhorrebam, hoc est ab euersionibus, quibus proterue insectabantur ignotorum uerecundiam, quam proturbarent gratis inludendo atque inde pascendo maliuolas laetitias suas. nihil est illo actu similius actibus daemoniorum. quid itaque uerius quam euersores uocarentur, euersi plane prius ipsi atque peruersi deridentibus eos et seducentibus fallacibus occulte spiritibus in eo ipso, quo alios inridere amant et fallere?

Inter hos ego inbecilla tunc aetate discebam libros eloquentiae, in qua eminere cupiebam fine damnabili et uentoso per gaudia uanitatis humanae, et usitato iam discendi ordine perueneram in librum cuiusdam Ciceronis, cuius linguam fere omnes mirantur, pectus non ita. sed liber ille ipsius exhortationem continet ad philosophiam et uocatur Hortensius. ille uero liber mutauit affectum meum et ad te ipsum, domine, mutauit preces meas et uota ac desideria mea fecit alia. uiluit mihi repente omnis uana spes et inmortalitatem sapientiae concupiscebam aestu cordis incredibili et surgere coeperam, ut ad te redirem. non enim ad acuendam linguam, quod uidebar emere maternis mercedibus, cum agerem annum aetatis [*]( o 1 sis W remetus (° a m. 2) M 2 scaeuura (c del. m. 2) P, sguum Vll, sceuium M, om. Q1 3 inter] et inter SW 4 pudorS F 6 aborue rebam M1 ab] om. F insectabantur] om. W 7 uerecundia W, re- cundiam (ue m. 3) H qua F perturbarent MW edd. indudendo P, includendo Q 9 illo] om. W 10 uocantur BPV1 11 falljcibus P 12 quod FHMOIW 13 ego] enim M1 inbecella (a in i corr. m. 2) 0 aetate tunc M, aetate* t. (m ras.) W ******* discebam (discebam in ras.) V 14 sine BPW dapnabili GQV 15 u*sitato (i ras.) V 16 perueni V in] ad V cuiusdam] quendam cuiusdam BCFHPQb, quemdam mo cyceronis G 17 pectus non ita] del. H* exortationem CFHQV, exortatione M 18 continea F ortensius FHMOVW meum 19 meum] tunc m. F, suym M 22 coeperam] iam c. BCFO\'PQb 23 acuendum F uidebar** (r in ras.) B 24 aetatis annum CF )

undeuicensimum iam defuncto patre ante biennium, non ergo ad acuendam linguam referebam illum librum neque mihi locutionem, sed quod loquebatur persuaserat.

Quomodo ardebam, deus meus, quomodo ardebam reuolare a terrenis ad te, et nesciebam quid ageres mecum! apud te est enim sapientia. amor autem sapientiae nomen graecum habet philosophiam, quo me accendebant illae litterae. sunt qui seducant per philosophiam magno et blando et honesto nomine colorantes et fucantes errores suos, et prope omnes, qui ex illis et supra temporibus tales erant, notantur in eo libro et demonstrantur, et manifestatur ibi salutifera illa admonitio spiritus tui per seruum tuum bonum et pium: uidete, ne quis uos decipiat per philosophiam et inanem seductionem secundum traditionem hominum, secundum elementa huius mundi et non secundum Christum,\' quia in ipso inhabitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. et ego illo tempore, scis tu, lumen cordis mei, quoniam necdum mihi haec apostolica nota erant, hoc tamen solo delectabar in illa exhortatione, quod non illam aut illam sectam, sed ipsam quaecumque esset sapientiam ut diligerem et quaererem et adsequerer et tenerem atque amplexarer fortiter, excitabar sermone illo et accendebar et ardebam, et hoc solum me in tanta flagrantia refrangebat, quod nomen Christi non erat ibi, quoniam hoc nomen secundum misericordiam tuam, domine, hoc nomen saluatoris mei, fili tui, in ipso [*]( 12] CoL 2, 8 sq. ) [*]( 1 undeuicesimum BCHMO*PVW, indeuicesimum Q, unumdeuiceusi- O mum F, unumdeuicesimum G 2 librum illum Q 3 quid (corr. ns. 2) M loquebar (r in ras.) Q 7 phylosophyam G, philosophia F me] nomine V 8 quae V 9 fugantes OlW, fuscantes Ml, suffocantes MI 11 manifestantur FHSW solutifera F1 ammonitio BCHMOP, admotio S 12 tio sps tui per ser] S in ras. 13 decipiat] seducat Q in sedutionem F, fallaciS V 14 traditiunem M1 16 habitat S, habitat Q1 diuinitatis] om. W 18 nondum BCFGHMOPQV edd. apostolica haec Q 19 eiortatione CFH 20 ipsa W sapientia W 21 tenerem (m in ras.) 01 amplexarem CMOxV 23 solum hoc M refringebat BO1 24 secundum] se*<t (n ras.) F 25 filii BCFGHMOPQVWedd. ipso] o ex e corr. Mi ) [*]( XXXIII. Anr. Augustini conff. (Aug. 1, 1). ) [*](4 )

adhuc lacte matris tenerum cor meum pie biberat et alte retinebat, et quidquid sine hoc nomine fuisset quamuis litteratum et expolitum et ueridicum, non me totum rapiebat.

Itaque institui animum intendere in scripturas sanctasI et uidere, quales essent. et ecce uideo rem non conpertam superbis neque nudatam pueris, sed incessu humilem, successa excelsam et uelatam mysteriis, et non eram ego talis, ut intrare in eam possem aut inclinare ceruicem ad eius gressus. non enim sicut modo loquor, ita sensi, cum adtendi ad illam scripturam, sed uisa est mihi indigna, quam Tullianae dignitati eonpararem. tumor enim meus refugiebat modum eius et acies mea non penetrabat interiora eius. uerum tamen illa erat, quae cresceret cum paruulis, sed ego dedignabar esse paruulus et turgidus fastu mihi grandis uidebar.

Itaque incidi in homines superbe delirantes, carnales nimis et loquaces, in quorum ore laquei diaboli et uiscum confectum conmixtione syllabarum nominis tui et domini Iesu Christi et paracleti consolatoris nostri spiritus sancti. haec nomina non recedebant de ore eorum, sed tenus sono et strepitu linguae; ceterum cor inane ueri. et dicebant: "ueritas et ueritas" et multum eam dicebant mihi et nusquam erat in eis, sed falsa loquebantur non de te tantum, qui uere ueritas es, [*](16] cf. II Tim. 2, 26 (I Tim. 8, 7. 6, 9). 22] cf. I Io. 2, 4. ) [*]( 1 pie biberat] praebiberat mo 3 ueredicum W non me] nomine Y 5 et uidere] ut uiderem BPQ edd., ut uidere F comptam (mp in ras. m. 2) 0, confertam S, confectam GM% VW, confictam M1 6 incensu F, in excessu W succensu F 7 e*go (r ras.) P 8 posse O1 9 adtendi* (t ras.) F 10 mihi est BPb dignitate F 11 comparem CP1, comparerem M1, comparare W _12 in interiora V uerum tamen] uerum autem CGHMOV, u. ***** aut (tamen eras.) F 14 et] sed H turgi*dus (n ras.) W factu M 15 Incidi itaque edd. dilerantes S, delerantes C\'FIW carnales] et c. BPQ edd. 16 loquaces (om. et) Q s *ore (m ras.) W laquaei S uiscu Q 17 cornmixtionê W, commyxtione GO1 et domini] sed et d. BPQ 18 paraclyti SW, paracliti B FGHMOiPQV nostri] om. M 19 nomina] omnia BPQ, enim omnia b recebant V1 tenui CFGMQV sonu FIW etJ ex B trepitu W, 20 et ceterum mo 21 multi BPQb dicebant eam Q 22 te] om. Vpr. )

sed etiam de istis elementis mundi, creatura tua, de quibus etiam uera dicentes philosophos transgredi debui prae amore tuo, mi pater summe bone, pulchritudo pulchrorum omnium. o ueritas, ueritas, quam intime etiam tum medullae animi mei suspirabant tibi, cum te illi sonarent mihi frequenter et multipliciter uoce sola et libris multis et ingentibus! et illa erant fercula, in quibus mihi esurienti te inferebatur sol et luna, pulchra opera tua, sed tamen opera tua, non tu, nec ipsa prima. priora enim spiritalia opera tua quam ista corporea quamuis lucida et caelestia. at ego nec priora illa, sed te ipsam, ueritas, in qua non est conmutatio nec momenti obumbratio, esuriebam et sitiebam. et apponebantur adhuc mihi in illis ferculis phantasmata splendida, quibus iam melius erat amare istum solem saltem istis oculis uerum quam illa falsa animo decepto per oculos. et tamen, quia te putabam, manducabam, non auide quidem, quia nec sapiebus in ore meo sicuti es — neque enim tu eras illa figmenta inania — nec nutriebar eis, sed exhauriebar magis. cibus in somnis simillimus est cibis uigilantium, quo tamen dormientes non aluntur; dormiunt enim. at illa nec similia erant ullo modo tibi, sicut nunc mihi locuta es, quia illa erant corporalia phantasmata, [*]( 11] Iao. 1, 17. ) [*]( 1 elimentis P1, aelementis BC mundi] huius m. BCFGHMOPQV edd. creaturis tuis BPQVb, creaturae tuae C 2 phylosophos G, philosoe phus W 3 summo W pulcritudo pulcrorum Q, pulhritudo pulh. F 4 o uera ueritas G tum] tu HI Y 5 suspirant V te] tue F 6 et illa-I.9 corporea] B* in ras. 7 inferebantur BCFG sol] pro te sol BOFGHMOPQVedd. 8 pulcra Q, pulhra F sed-opera tua] a om. 01 non tu] om. F, non tu a(* add. m. 2) B 9 corporea] corpora ea Błw 10 prior V 11 ipsa PQVW, ipsum b ueritas] te u. BC FSGHMO edd., in te u. PQ 12 adponebatur HIVl adduc Q 14 eram W saltim BFGMP ueri F 15 falso 01 decepta W potabam BMtPQ 17 figmenta illa edd. 18 eis] ex eis BPQ exh r auriebar CFH1 V, exaudiebar Q magis] om. V ciuus F, cibos V simillib. P1 19 cib; F, cybus W 20 ad Y 21 mihi nunc Q locutus BPQVb illa** F corporalia (al ex ea corr.) M* \' phantasma G, fastasmata M1 ) [*]( 4* )

falsa corpora, quibus certiora sunt uera corpora ista, quae uidemus uisu carneo, siue caelestia siue terrestria: cum pecudibus et uolatilibus uidemus, et certiora sunt, quam cum imaginamur ea. et rursus certius imaginamur ea quam ex eis suspicamur alia grandiora et infinita, quae omnino nulla sunt. qualibus ego tunc pascebar inanibus et non pascebar. at tu, amor meus, in quem deficio, ut fortis sim, nec ista corpora es, quae uidemus quamquam in caelo, nec ea, quae non uidemus ibi, quia tu ista condidisti nec in summis tuis conditionibus habes. quanto ergo longe es a phantasmatis illis meis, phantasmatis corporum, quae omnino non sunt! quibus certiores sunt phantasiae corporum eorum, quae sunt, et eis certiora corpora, quae tamen non es. sed nec anima es, quae uita est corporum — ideo melior uita corporum certiorque quam i corpora — sed tu uita es animarum, uita uitarum, uiuens te ipsa et non mutaris, uita animae meae.

Vbi ergo mihi tunc eras et quam longe? et longe peregrinabar abs te exclusus et a siliquis porcorum, quos de siliquis pascebam. quanto enim meliores grammaticorum et poetarum fabellae quam illa decipula! nam uersus et carmen et Medea uolans utiliores certe quam quinque elementa uarie [*]( 18] cf. Luc. 15, 16. ) [*]( 1 cerciores F 2 uiso 01 3 uidemus SW: u. haec BCFGHMOPQVedd. 4 et—ea om. Q1 certior W quam] q. cum F 5 et infinita] et O infima V, confinita C qui F nulla] nihil F 6 tunc] om. V 8 corpora es] a e in ras. pi, corporea es H, c. 5 V ea] ea es BCM PQmo, illa es F 10 *abes (h ras.) CM, abes F, ades Q1 fantasmatis W, phantasmatibus CP*Q* edd., fantasmatibus HIV\'ił, fantasmatibus corporum M illis—phantasmatis] om. F 11 phantasmatibus CH* edd., fantasmatibus MP2Qt, a phantasmatibus GV2 corporum] c. eorum M omnino non] om. Ml non] om. V1 quibus-quae sunt] add. M2 in mg. 12 cerciora F fantasiae MPQV, phantasmatae S, phantasmatu W 13 sed] om. M1. es] eius C 14 certior (ona. que) Q 15 uidens F 16 ipsam FO1 17 tunc mihi Q et longe] om. F 18 a siliquis] si aliquis PQ porcorum] om. H quas V seliquis O1, a siiisquis P, siquis (11 m. 3) H 19 meliores] melior est G V et poetarum] om. 01 20 fabulae 01QVl, fabula G 21 Medea. uolans] a at mede abulans V, melodia u. F *erte (rt a m. 3) H )

fucata propter quinque antra tenebrarum, quae omnino nulla sunt et occidunt credentem. nam uersum et carmen etiam ad uera pulmenta transfero; uolantem autem Medeam etsi cantabam, non asserebam, etsi cantari audiebam, non credebam: illa autem credidi, uae, uae! quibus gradibus deductus in profunda inferi, quippe laborans et aestuans inopia ueri, cum te, deus meus — tibi confiteor, qui me miseratus es et nondum confitentem — cum te non secundum intellectum mentis, quo . modo praestare noluisti beluis, sed secundum sensum carnis quaererem. tu autem eras interior intimo meo et superior summo meo. offendi illam mulierem audacem, inopem prudentiae, aenigma Salomonis, sedentem super sellam in foribus et dicentem: panes occultos libenter edite et aquam dulcem furtiuam bibite. quae me seduxit, quia inuenit foris habitantem in oculo carnis meae et talia ruminantem apud me, qualia per illum uorassem.

Nesciebam enim aliud, uere quod est, et quasi acutule mouebar, ut suffragarer stultis deceptoribus, cum a me quaereretur, unde malum est et utrum forma corporea deus finiretur et haberet capillos et ungues et utrum iusti existimandi essent qui haberent uxores multas simul et occiderent homines et sacrificarent de animalibus. quibus rerum ignarus perturbabar et recedens a ueritate ire in eam mihi uidebar, quia non [*]( 5] cf. Prou. 9, 18. 13] Prou. 9, 17. ) [*]( 1 fogata OlYIW quae] quia 01 omnino] omnia MOVW; t qug omnino 0\' in mg. 3 aduera V 4 audebam B 5 credidi] credeba G deductus] d. sum BCFMPQ edd. 6 inferni H et] om. F oummeus] eras. M 7 tibi] t. enim BCFGHMOPQV edd. mei W 8 quo modo SW: quo me BCFGHMO*PQV edd., quo 01 9 prestare FS, praestantiorem esse V ueluis GV 10 querem F, quererer V eras] om. V 11 illam] illa F, in illam BHPQb prudentia CFHM 12 enigma BCFHPS, sic semper solomonis M1 13 occultos] om. V1 15 foras GMV habentg Ml oculo* (s ras.) V talia] alia W ruminatem H1 16 illam Fb 17 acutulo 0 18 quaererent BCFGH MOPQV edd. 19 est SW: om. BCFGHMOPQV edd. utrum] t ex i corr. 0* fingeretur Q\' 8. I. 21 multas] ducentes m. F 22 rerum 0, rebus BMPQVb perturbar H1 23 ea W non] oni. 01 )

noueram malum non esse nisi priuationem boni usque ad quod omnino non est. quod unde uiderem, cuius uidere usque ad corpus erat oculis et animo usque ad phantasma? non noueram deum esse spiritum, non cui membra essent per longum et latum nec cui esse moles esset, quia moles in parte minor est quam in toto suo, et si infinita sit, minor est in aliqua parte certo spatio definita quam per infinitum et non est tota ubique sicut spiritus, sicut deus. et quid in nobis esset, secundum quod essemus, et quid in scriptura diceremur ad imaginem dei, prorsus ignorabam.

Et non noueram iustitiam ueram interiorem non ex consuetudine indicantem, sed ex lege lectissima dei omnipotentis, qua formarentur mores regionum et dierum pro regionibus et diebus, cum ipsa ubique ac semper esset, non alibi alia nec alias aliter, secundum quam iusti essent Abraham et Isaac et Iacob et Moyses et Dauid et illi omnes laudati ore dei; sed eos ab imperitis iudicari iniquos, indicantibus ex humano die et uniuersos mores humani generis ex parte moris sui metientibus, tamquam si quis nescius in armamentis, quid cui membro adcommodatum sit, ocrea uelit caput contegi et galea calciari et murmuret, quod non apte conueniat, aut in uno die [*]( 9] Gen. 1, 27. 17] 1 Cor. 4, 3. ) [*]( 1 priuatione V 2 cuius uidere] om. V 3 phantasmata F non] et non BCFGMOPQV edd. 4 spiritum] xPffi V esset M 5 esse] y y ene om. V moles esse F, moles ** (ee ras.) Q esset] essent W, possit G 6 suo] est Ml sint 0XV 8 ubique] om. W 9 quod] quod n M1, quid add. Q* 8. l. essemus] e. similes deo BCFGHMPQ edd. et quid SW: et recte BCFGHMOPQV edd. scripturis BFPQb diceremus W, dicemur B 11 ueram iustitiam M 12 lectissima] letissima W, rectissima BFHOPQVmo, iustissima GMb 15 abruam M, abraam W isaac (om. et) QVW 16 iacob (om. et) V moyses (om. et) Q laudati ore] laudatores M*P*QW*, laudari ore F 17 ab] om. Ml imperitus W1 iniquos] in quos W ex] et W 18 moris] oris 0 mentientibus 01 MXPQ 19 nescius in armamentis (us in a in ras.) 8 cui] cuique BFPQb membro (em in ras.) B* 20 uelet (et ex it corr.) B conteget (om. et) B 21 calceari F, calcari C, )

indicto a pomeridianis horis iustitio quisquam stomachetur non sibi concedi quod uenale proponere, quia mane concessum est, aut in una domo uideat aliquid tractari manibus a quoquam seruo, quod facere non sinatur qui pocula ministrat, aut aliquid post praesepia fieri, quod ante mensam prohibeatur, et indignetur, cum sit unum habitaculum et una familia, non ubique atque omnibus idem tribui. sic sunt isti qui indignantur, cum audierint illo saeculo licuisse iustis aliquid, quod isto non licet iustis, et quia illis aliud praecepit deus, istis aliud pro temporalibus causis, cum eidem iustitiae utrique seruierint, cum in uno homine et in uno die et in unis aedibus uideant aliud alii membro congruere et aliud iam dudum licuisse, post horam non licere, quiddam in illo angulo permitti aut iuberi, quod in isto iuxta uetetur et uindicetur. numquid iustitia uaria est et mutabilis? sed tempora, quibus praesidet, non pariter eunt; tempora enim sunt. homines autem, quorum uita super terram breuis est, quia sensu non ualent causas contexere saeculorum priorum aliarumque gentium, quas experti non sunt, cum his quas experti sunt, in uno autem corpore uel die uel domo facile possunt uidere, quid cui membro, quibus momentis, quibus partibus personisue congruat, in illis offenduntur, hic seruiunt. [*]( 1 indicta G a] ad V promeridianis BCFHMOPQVWb iustitio] iustitie V, iusticiam W, iuste BCFMPQ, iustior H sthomacetur SW, stomacetur CQ, sthomachetur GH 2 quod SW: quid BCFGHMOP QV edd. uenale* (m ras.) H, uenali F *mane (a ras.) P 3 domu V aliquis BFPQb trectari FPlQ1 quodam F 4 non] om. V qui] quo SW poeulaip V aut] ut V aliquis Q 5 post] potest FP, e1 putat Q prgpia F missam F prohibe*antur (b ras.) 0, proibeatur Q 6 dignetur F 7 ubique] in ras. V sic] om. M1 indignatur F 9 praecipit Q i*stis (u ras.) P 10 idem F seruirent V 11 uno ministerio in rcts. V aedubus C1 12 aliud] alium V *membro 0, membro (mini»tcri0 ri m. 2) V post] et post BFPQb 13 oram P1 liceret O1 iuberi W, iubent (ent in ras.) G 14 iuxta] iuste GM edd., iustae C uertetur W et numquid C 15 motabilis V sed] et M1 16 pariter] in pariter (in add. m. 2) M euut] ex eum corr. P autem] om. G 1; enim B 17 terra W sensus V 19 non snnt-experti om. PQ 20 domu V1 21 personisque V in] et in V 22 hic] his HO* edd. sehiiuut Q )

Haec ego tunc nesciebam et non aduertebam, et feriebant undique ista oculos meos et non uidebam. et cantabam carmina et non mihi licebat ponere pedem quemlibet et ubilibet, sed in alio atque alio metro aliter atque aliter et in uno aliquo uersu non omnibus locis eundem pedem; et ars ipsa, qua canebam, non habebat aliud alibi, sed omnia simul. et non intuebar iustitiam, cui seruirent boni et sancti homines, longe excellentius atque sublimius habere simul omnia quae praecipit et nulla ex parte uarie, tamen uariis temporibus non omnia simul, sed propria distribuentem ac praecipientem. et reprehendebam caecus pios patres non solum, sicut deus iuberet atque inspiraret, utentes praesentibus uerum quoque, sicut deus reuelaret, futura praenuntiantes.

Numquid aliquando aut alicubi iniustum est diligere deum ex toto corde et ex tota anima et ex tota mente et diligere proximum tamquam te ipsum? itaque flagitia, quae sunt contra naturam, ubique ac semper detestanda atque punienda sunt, qualia Sodomitarum fuerunt. quae si omnes gentes facerent, eodem criminis diuina lege tenerentur, quae non sic fecit homines, ut hoc se uterentur modo. uiolatur quippe ipsa societas, quae cum deo nobis esse debet, cum eadem natura, cuius ille auctor est, libidinis peruersitate polluitur. quae autem contra mores hominum sunt flagitia, pro morum diuersitate uitanda sunt, ut pactum inter se ciuitatis aut gentis consuetudine uel lege Armatum nulla ciuis aut peregrini libidine [*](15] cf. Marc. 12, 30 sq. Matth. 22, 87 -89. ) [*]( .1 ego] ergo FMIOIQ nescibam Fl auertebam V 2 occulos W 3 mihi non C et SW: om. BCFGHMOPQV edd. 5 eundem] aundem B qua W, que F 6 habebam W et non] om. W intuebat W 8 sublimis F precipet W, praecepit BCFGHMPQVbmo, praecepit deus l 9 uarie] uariae S, uarica W, uariari et BCFGHMOPQV edd. 10 ac praecipientem] om. V 11 iuberet] i. et utentes C 14 iustum Ml 15 bis et] om. BFHOPQb bis toto F 16 te] se edd. 17 sunt*** M detectanda Q1 19 criminis SW: cr. reatu BCGHMOPQV edd., cr. raeatii F 20 hoc se SW: se illo BCFGHMOPQV edd. uiulatur F1 21 quippe] p pr. ex d corr. F ista M sotietas ipsa F 22 autor F t 24 inter] in W au (* add. m. 2) 0 25 firma***tum (men ras.) W aut] atq; V peregrinis W )

nioletur. turpis enim omnis pars uniuerso suo non congruens. cum autem deus aliquid contra morem aut pactum quorumlibet iubet, etsi numquam ibi factum est, faciendum est, et si omissum, instaurandum, et si institutum non erat, instituendum est. si enim regi licet in ciuitate, cui regnat, iubere aliquid, quod neque ante illum quisquam nec ipse umquam iusserat, et non contra societatem ciuitatis eius obtemperatur, inmo contra societatem non obtemperatur — generale quippe pactum est societatis humanae oboedire regibus suis — quanto magis deus regnator uniuersae creaturae, cui ad ea quae iusserit sine dubitatione seruiendum est! sicut enim in potestatibus societatis humanae maior potestas minori ad oboediendum praeponitur, ita deus omnibus.

Item in facinoribus, ubi libido est nocendi siue per contumeam siue per iniuriam et utrumque uel ulciscendi causa, sicut inimico inimicus, uel adipiscendi alicuius extra conmodi, sicut latro uiatori, uel euitandi mali, sicut ei qui timetur, uel inuidendo, sicut feliciori miserior aut in aliquo prosperatus ei, quem sibi aequari timet aut aequalem dolet, uel sola uoluptate alieni mali, sicut spectatores gladiatorum aut inrisores aut inlusores quorumlibet. haec sunt capita iniquitatis, quae pullulant principandi et spectandi et sentiendi libidine aut una aut duabus earum aut simul omnibus, et uiuitur male aduersum tria et [*]( 21] cf. I Io. 2,16. ) [*]( 1 pars] p. est edd. suo uniuerso edd. congruens] ens in ras. O3, congruentes W 2 mortem FP1 3 iubet om. SW 5 est] om. W ciuitatem W iuberet F 6 quod neque-l. 8 quippe B* in ras. 7 non dr eras. M ciuitatis eius om. M1 eius] ei mo 8 societatem (d\'i add. m. 2) M 9 societas F1 obediri C legibus M 10 deo C GO 1 pI edd. regnator] regnatori CGOIPl edd., gubernator F cui scripsi: siue SW, suae BCFGHMOPQV edd. 12 obaudiendum V 14 siue per contumeliam om. B 15 uel] om. CH 18 inuidendi STF infeliciori W misereor F eius F 19 aut] et aut B, *aut P uoluptatem V, uoluptatea (uoluptate ras.) H 20 alieni mali] alii enim V expectatores SW 21 pululant iTO1 22 sentiendi BCFGHMOPQV: sitiendi SW libidinem MV aut duabus] ut g d. M 23 aduersum (m m. 2 in ras.) 0 )

septem, psalterium decem chordarum, decalogum tuum, deus altissime et dulcissime. sed quae flagitia in te, qui non corrumperis? aut quae aduersus te facinora, cui noceri non potest? sed hoc uindicas, quod in se homines perpetrant, quia etiam cum in te peccant, inpie faciunt in animas suas, et mentitur iniquitas sibi siue corrumpendo ac peruertendo naturam suam, quam tu fecisti et ordinasti, uel inmoderate utendo concessis rebus uel in non concessa flagrando in eum usum, qui est contra naturam; aut rei tenentur animo et uerbis saeuientes aduersus te et aduersus stimulum calcitrantes, aut cum diruptis limitibus humanae societatis laetantur audaces priuatis conciliationibus aut diremptionibus, prout quidque delectauerit aut offenderit. et ea fiunt, cum tu derelinqueris, fons uitae, qui es unus et uerus creator et rector uniuersitatis, et priuata superbia diligitur in parte, unum falsum. itaque pietate humili reditur in te et purgas nos a consuetudine mala et propitius es peccatis confitentium et exaudis gemitus conpeditorum et soluis a uinculis, quae nobis fecimus, si iam non erigamus aduersus te cornua falsae libertatis auaritia plus habendi et damno totum amittendi, amplius amando proprium nostrum quam te, omnium bonum.

Sed inter fiagitia et facinora et tam multas iniquitates sunt peccato proficientium, quae bene indicantibus et [*](1] cf. Ps. 143,9. 5] cf. Ps. 26,12. 8] Rora. 1, 26. 10] cf. Act. 9,5. 17] cf. Ps. 77, 38 et 78, 9. cf. Ps. 101, 21. 19] cf. Ps. 74, 5 sq. ) [*](t 1 decim W decem chordarum] decacordum Q cordarum (E a m. 2) 0 2 dulcissime] dulcedine F 4 uindicas] cum dicas P, cum u. Q pertractant C 5 post. in] cum V 6 ac] *ac (h ras.) H, aut M, uim ac V 8 fraglando V 9 uerbis] b ex s corr. W\' 10 stimulth (s ras.) V calcitrantis M* 11 disruptis BCFGHaMaOaPV, direptis 0\' aut daces F 12 priuates P1, priuantis F conciationibus W diremtionibus BCFOlplV, direptionibus GlHMQb, direptionibus W quique rl BPb, cuique Q 13 te dereliqueris W 15 digitur W unu (u in ras.) 0 unum parte Q 16 pietati 0 reditur (0 eras) 8, creditur W et] om. F; eras. V purgans V 19 aduersum HO 20 dampno GQ, damna W amamus W 23 proficentium V1 bene SW: a bene BC FGHMOPQV edd. uituperautur BCFGHMOPQV edd. )

uituperantibus ex regula perfectionis et laudantur spe frugis sicut herba segetis. et sunt quaedam similia uel flagitio uel facinori et non sunt peccata, quia nec te offendunt, dominum deum nostrum, nec sociale consortium, cum conciliantur aliqua in usum uitae congrua et tempori, et incertum est an libidine habendi, aut puniuntur corrigendi studio potestate ordinata, et incertum est an libidine nocendi. multa itaque facta, quae hominibus inprobanda uiderentur, testimonio tuo adprobata sunt et multa laudata ab hominibus te teste damnantur, cum saepe se aliter habet species facti et aliter facientis animus atque articulus occulti temporis. cum uero aliquid tu repente inusitatum et inprouisum imperas, etiamsi hoc aliquando uetuisti, quamuis causam imperii tui pro tempore occultes et quamuis contra pactum sit aliquorum hominum societatis, quis dubitet esse faciendum, quando ea iusta est societas hominum, quae seruit tibi? sed beati qui te imperasse sciunt. fiunt enim omnia a seruientibus tibi uel ad exhibendum, quod ad praesens opus est, uel ad futura praenuntianda.

Haec ego nesciens inridebam illos sanctos seruos et prophetas tuos. et quid agebam, cum inridebam eos, nisi ut inriderer abs te sensim atque paulatim perductus ad eas nugas, ut crederem ficum plorare, cum decerpitur, et matrem eius arborem lacrimis lacteis? quam tamen ficum si comedisset aliquis sanctus alieno sane, non suo scelere decerptam, misceret uisceribus et anhelaret de illa angelos, inmo uero particulas [*]( 1 frugis**** 0 erba W 2 segitis M, segetes F flagitia F facinora F, facinore W 3 non] om. V1 nec] non M dominum et deum BFOPQV 4 cQ* (n ras.) B 5 congrue FP, congruae BCQb, congruentem (nt in ras. m. 2) 0 pr. et SW: om. BCFGHMOPQV edd. tempore PI, tempora W libidine W, libidini V1 6 puniuntur] om. V qoM potestata F 7 an a libidine F 8 uidentur GO\' 9 te] te (qu m. 3) M 10 se] om. B species*** W habet species aliter Q facientes W1 11 rpente S 12 uetuisti] e ex i corr. W 15 societas iussta est Q 16 fiant W 17 a] om. W pr. ad om. Q1 exibendum QV quo W 19 ergo Fb 20 et] sed H irriderem Q 21 irrider M sensum P1 h 23 arborem om. Q1 ficus W 24 decerpta V 25 hanelaret S, anelaret (h m. 3) H, ane la**ret (te ras.) Y, anelaret Q )

dei gemendo in oratione atque ructando: quae particulae summi et ueri dei ligatae fuissent in illo pomo, nisi electi sancti dente ac uentre soluerentur. et credidi miser magis misericordiam praestandam fructibus terrae quam hominibus, propter quos nascerentur. si quis uero esuriens peteret, qui manichaeus non esset, quasi capitali supplicio damnanda buccella uideretur, si ei daretur.

Et misisti manum tuam ex alto et de hac profunda caligine eruisti animam meam, cum pro me fleret ad te mea mater, fidelis tua, amplius quam flent matres corporea funera. uidebat enim illa mortem meam ex fide et spiritu, quem habebat ex te, et exaudisti eam, domine. exaudisti eam nec despexisti lacrimas eius, cum profluentes rigarent terram sub oculis eius in omni loco orationis eius: exaudisti eam. nam unde illud somnium, quo eam consolatus es, ut uiuere mecum cederet et habere mecum eandem mensam in domo? quod nolle coeperat auersans et detestans blasphemias erroris mei. uidit enim se stantem in quadam regula lignea et uenientem ad se iuuenem splendidum hilarem atque arridentem sibi, cum illa esset maerens et maerore confecta. qui cum [*]( 8] cf. Ps. 143, 7. 9] Ps. 85, 18. ) [*]( 1 *ructando (f ras.) V 2 legatae G sancti] di F dente (8 m. 3) M 3 ac] aut V magis] m. esse BCFGHMOPQV edd. 4 prestandam S quos] om. F 5 uero] enim BCFGHMOPQ edd.; om. V peteret] peniteret C manicheus libri 6 esset] est sed HI capitalis V damnandam V bucella GHOIPIQW, bucellam V uidebatur C, a n0 dematur M m. post. in mg. 8 alta W 9 calligine V fleret] ploraret BFPQb 10 mater mea G edd. corpora F 11 funere P1 morte mea W1 12 quam MW 13 ne MlW dispexisti GP eius] om. F 14 exaudisti] et ex. BFPQVb 15 illud** 0, illum P1 somnium illud Q quo* M es* (t ras.) W ut] om. OlV uiuire F, bibere B 16 mecum] me secum BCHPQb, me mo cederet] caederet G, crederet BCFHM\'O\'Qb, credere V, dum crederet P, concederet mo n haberS G, haberet FH secum B edd. eadem (n m. 2) 0 domu V 17 quod] qua V aduersans BFOPQVWb testans F blasphemia W1 errores Q1 18 stantem se edd. aduenientem BCFGHMOPQV edd. 20 esset illa FQ et] om. W )

causas ab ea quaesisset maestitiae suae cotidianarumque lacrimarum docendi, ut adsolet, non discendi gratia, atque illa respondisset perditionem meam se plangere, iussisse illum, quo secura esset, atque admonuisse, ut adtenderet et uideret, ubi esset illa, ibi esse et me. quod illa ubi adtendit, uidit me iuxta se in eadem regula stantem. unde hoc, nisi quia erant aures tuae ad cor eius, o tu bone omnipotens, qui sic curas unumquemque nostrum, tamquam solum cures, et sic omnes, tamquam singulos?

Vnde illud etiam, quod cum mihi narrasset ipsum uisum et ego ad id detrahere conarer, ut illa se potius non desperaret futuram esse quod eram, continuo sine aliqua haesitatione: "non" inquit; "non enim mihi dictum est: ubi ille, ibi et tu, sed: ubi tu, ibi et ille." confiteor tibi, domine, recordationem meam, quantum recolo, quod saepe non tacui, amplius me isto per matrem responso tuo, quod tam uicina interpretationis falsitate turbata non est et tam cito uidit quod uidendum fuit, quod ego certe, antequam dixisset, non uideram, etiam tum fuisse conmotum quam ipso somnio, quo feminae piae gaudium tanto post futurum ad consolationem tunc praesentis sollicitudinis tanto ante praedictum est. nam nouem ferme anni secuti sunt, quibus ego in illo limo profundi ac tenebris falsitatis, cum saepe surgere conarer et grauius alliderer, uolutatus sum, cum tamen illa uidua casta, pia et sobria, [*]( 1 institiae H1 cottidianarumque BMOVW 3 perdicione mea W d illam (a ex u corr.) P quo (d add. m. 2) P 4 ammonuisse BCHM t OlPs, admonuisset V, ammonuisset GlP! 5 esse (4 add. m. 3) W **esse (et ras.) 01 et] add. 0\' 7 qui] onto H; i in ras. M* 10 cum] om. V 11 id detrahere] ide thrahere W, id trahere BFGHMOPQV edd. 12 aesitatione FH1 13 mihi-et ille] add. B\' in ras. mihi] O* supr. lin. 16 matrem] m. uigilantem BFGHMPQV edd., m. uigilante 0 17 interprętatione V, interpretationi M non est turbata Q uidi W 18 e*go (r ras.) M certa V uideram] u. me Q 19 comiii motum (ni nt. 2) M commotum fuisse edd. 21 sollititudinis F pro quanto Q nam] quam S 22 fundi (Pro m. 2) M 23 falsitates V1 re surge (re add. m. 3) H 24 uoltÚtatus (n ras.) F illa] add. 0\' supr. lin. et] om. W, ac Q )

quales amas, iam quidem spe alacrior, sed fletu et gemitu non segnior, non desineret horis omnibus orationum suarum de me plangere ad te, et intrabant in conspectum tuum preces eius, et tamen dimittebus adhuc uolui et inuolui illa caligine.