Arnobii adversus nationes Libri VII
Arnobius of Sicca
Arnobius of Sicca. Arnobii adversus nationes Libri VII. Reifferscheid, August, editor. Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 4, 1875.
sed et illud hoc loco consentaneum est ex uobis addiscere. si caper caedatur Ioui, quem patri sollemne est Libero Mercurioque mactari, aut bos si sterilis Vnxiae, quam Proserpinae tribuitis, quod ritu atque obseruatione praecipitur:, quid facinoris in hoc erit,! quid malorum scelerisue contractum, cum nihil intersit obsequii, cuius animalis e capite honorarium istud debitum compleatur ? confundi haec, inquit, fas non est nec piaculi parui est officia rituum procurationumque miscere. causam, oro, edissere. quia generis certi hostias certis ius est consecrare numinibus certaque et supplicamenta praestari. et quae iterum. causa est, ut generis certi hostias certis ius sit consecrare numinibus. certaque et supplicamenta praestari? et hoc enim ius ipsum debet habere suam causam certisque ab rationibus exoriri, duci, antiquitatem consuetudinemque dicturus es? hominum mihi scita pronuntias et caeci animalis inuenta: ego autem, cum postulo causam mihi depromi, audire desidero aut caelo aliquid lapsum aut quod magis res poscit, quid adplicitum Iuppiter ad tauri habeat sanguinem, ut ei debeat immolari, non debeat Mercurio, Libero? aut natura quae capri est, ut his rursus adcommoda, Iouialibus conueniens sacrificiis non sit? animalium facta est inter deos diuisio.? transactionis alicuius pactione conuenit, ut ille contineret ab huius se hostia, hic ut [*]( 1 taetreque Salm: taetraque P et Sdb 3 hic Sdb: huic P 4 fabillis P 5 quae P corr c ferre Sab 9 mercurio P corr c 10 tribuitis Sab: tribnitus P quod Hildebrandius: co P quo c\' 12 sceleris.ue P 13 honorarium Sabhonorali- um P 15 procurationumque Meursius: procurationemque P procurationeque Sab 17 et Sdb: est P del Meursius 19 et del Mcursius 22 et Sab: set P 25 ad Sab: at P )
ergo si haec cassa sunt nec rationis alicuius habentia firmitatem, sacrificiorum et ipsa inanis est ratio. etenim qui potis est habere idoneam: id quod sequitur causam, cum ipsum illud primum, a quo defluit secundum, inanissimum esse reperiatur et uacuum et, nulla soliditate firmatum? Telluri, inquiunt, matri scrofa inciens immolatur et feta, at Mineruae uirgini uirgo caeditur uitula, nullis umquam stimulis nullius operis excitata ad conatus. atquin nos arbitramur nec uirginem uirgini oportuisse mactari, ne uirginitas uiolaretur in pecude, qua dea plurimum pollet, nec Telluri grauidas atque fetas ob honorem fecunditatis ipsius, quam cuncti expetimus et optamus inextinguibili semper † fecunditate procedere. nam si, quia uirgo Tritonia est, idcirco ei conuenit uirgines hostias immolari, et quod Tellus est mater, consimiliter grauidis accipienda est scrofis, ergo et musicis Apollo, quod musicus, et quod medicus Aesculapius, medicis,. et quod faber Vulcanus est, fabris, et quod Mercurius eloquens, eloquentibus debet disertissimisque mactari. quodsi dicere istud insanum est aut ut mediocriter pronuntiem brutum, multo illud maioris amentiae est, fetas iugulare Telluri, quod sit fetibus grauior, Mineruae castas et uirgines, quia sit pura, uirginitatis intactae.
nam quod dici a uobis accipimus, esse quosdam ex diis bonos, alios autem malos et ad nocendi libidinem promptiores, illisque ut prosint, his. uero ne noceant sacrorum sollemnia ministrari, quanam istud ratione dicatur, [*]( 1 desineret Gel: desideret P iura] iu P corr c ut Sab: ut P zelotipi P 2 communicare Sab: concumunicare P 4 aliorum Meursius: aliarum P 6 ratio Sab: datio P pote Sab 7 secundum P 9 inciens Urs: ingens P 10 et om Sab ut foetae Meuraim 11 nullus P corr excitata ad scripsi: excitata P eicita ad Oehlerus conatu Sab 15 quoniam Urs 16 fecunditate] Arnobium fertilitate uel ubertate uel uirtute scripsisse Zinkius suspicatur 19 aescolapius PI 21 dissertissimisque P 23 telluri. P 24 grauior] grauida ? _28 quamnam P corr )
estei, concedatur infelicissimas pecudes non sine aliquo religionis officio diuorum apud templa mactari et quod ex usu consuetudinis factum est rationis alicuius causam aliquam continere: sed si magmfioum uideter atque amplum iugulare diis tauros, si inlibata, si solida concremari animantium uiscera, quid sibi reliqua haec uolunt magorum cohaerentia disciplinis, quae in sacrorum reconditis legibus pontificalia † restituere mysteria et rebus inseruere diuinis? quid, inquam, sibi haec uolunt: apexaones hirciae silicernia longaui? quae sunt nomina et farciminum genera, hirquino alia sanguine, comminutis alia inculcata pulmonibus. quid taedae, quid, neniae, quid Offae non uulgi set quibus est nomen appellatioque penitae? ex quibus quod primum est, in exiguas aruina est miculas catillaminum insecta de more, quod in secundo sitUm est, intestini est perrectio, per quam proluuies editur sucis perexsiccata uitalibus. offa autem penita est cum particula uisceris cauda pecoris amputata;. quid polimina, quid omenta, quid palasea sine ut quidam cognominant plasea P ex quibus est omentum pars quaedam, qua receptacula uentrium circumretita finiuntur, bonis cauda est plasea siligine et sanguine delibuta, polimina porro sunt ea quae nos proles [*]( 2 eo* P 9 coherentia P 10 instituere ? 11 inseruere Boo: inseruire P 12 apexabo Sab apezabones Hildebrandius hirciae] issicia Sab longaui Salm: longaeui P longauo Sab 13 omina P corr farciminum Sab: facmorum P alia sab: aliae P 14 taedae] tuceta Gel taliae Salmasius ad Solin. p. 90 codae Meursius 15 taeniae Sealiger, Urs uulgi sed Sab: uulgie et P 16 petiitae Sdb: pentiSae P 17 catillaminum Meursius: cat∗illaminuam P at illa minutim Вâb 18 intiBtini P corr c est pcrrefitio est P corr porrectio Sdb prolubies P 19 percocta et exsiccata ? pWmita P 20 anputata P 21 om«nta Scib: momenta P pahusiea P plasea Gm: plassea P 22 ex owi Urs omentiim scripsi: nomen omfenti P omenti Urs qua scripsi : quo P 28 bonis Gel: uobis P 24 delibuta Sab: dilibuta P ) [*](IV. ) [*]( .17 )
si enim quaecumque ab hominibus fiunt maximeque in re sacra debent habere suas causas nec sine ratione est quicquam in negotiis omnibus atque in omni administratione faciendum: edissertate nobis et dicite, quae sit causa, quae ratio, ut haec etiam diis dentur sacrisque adoleantur altaribus. in hoc enim diutius loco huic causae uel maxime necessario inmoramur insistimus inhaeremus, cupientes addiscere, quid cum pultibus deo sit, quid cum libis, quid diuersis cum fartibus, confectis iure ex multiplici atque inpensarum uarietate conditis. opiparis numina cenis adficiuntur aut prandiis, ut innumeras conueniat excogitare his dapes? [*](2 fritilla Sab in err 3 conspolium Sab spoliom ? 6 enim anie placet del Urs 7 e coxendicibus Sdb: et condicibus P 8 non ante quae add Meursius 9 prunis scripsi: prius P 10 quae add Oel 11 hirae P. Scriuerius: dirae P 12 illas Scaliger: illa P ilia P. Scriuerius hillas Stewechius et rumas Balueius: aerumnas P rumas Canterus, Urs 13 qua Gel: quae P 14 naturae struminatoribus Sab 15 uelamen sanguinum Sab uel farciminum Salm 16 fittilarum P fritillarum Sab m err 20 aedissertate P corr r 22 huic Sab: hac P 25 fartibus Urs: fratibus P confectis scripsi: confectionis P ex Oehlerus: et P del Gel 26 opipares P corr & 27 innumeras Sab : numeras P )
sequitur, ut de thure deque mero aliquid sine ulla . nimietate dicamus. copulata enim et mixta sunt caerimoniarum et haec genera cultumque adhibentur in plurimum. ac primum illud a uobis isto ipso quaerimus percontamurque de thure, unde aut quo tempore nosse illud aut scire potueritis, ut merito existimetis aut esse diis dandum aut eorum acceptissimum uoluntati. nouella enim propemodum res est neque annorum inexplicabilis series, ex quo eius notitia profluxit in has partes et delubris meruit interesse diuinis. [*]( 1 Btomacomm P 3 semicoacta P corr modo et Gel 4 prosicias Turnebus, Urs: praeaicias P 5 gratiae Sab ducedinis P corr r 8 cauda Sab: cada P cauda postea coda r hirae Meursius: irae P omenque Meursius: nomenquae P nomenque Sab omentum Gel 9 magmentorum Urs adiiciatur Sab causin ? 11 haec] ac Urs 13 palati Salm: palatia P palatis SaJJ admoneant Sab otium P plenae fI, uulgo ad addidi adpetitu c\' appetitu uulgo 18 taenias Scaliger, Urs reddier penitas Zinkius: redemptaft P penitas Gel 20 fiunt Sab cultumque Sab: cultuque P 23 potueritis Urs: poteritis P . 26 smeruit P corr ) [*]( 17* )
denique ut illam semper regulam definitionemque teneamus, qua demonstratum et fixum est, quicquid fiat ab homine, habere oportere suas causas, et in ista quoque retinebimus parte, ut requiramus ex uobis quae sit causa, quae ratio, ut ante ipsa numinum signa thura iniciantur altaribus et ex eorum incendio familiaria fieri existimentur et mitia. quid ex huiusmodi facto adquiritur his rei aut eorum ad animos quid aocedit, ut merito iudicemus recte ista dependi et non frustra atque inaniter concremari? ut enim uos debetis ostendere, cur thura diis detis, sic et deos sequitur ut debeatis expromere habere aliquam causam, cur ea non respuant, [*]( 41 etroriae P corr 5 sacrorum ? 12 antisP corr 13 si sise Sdb: sine P 14 thurae P corr 19 eipetiaere Gel : expedi∗nere- P 29 accidit Sab 30 debetis Sab: debeatis P )
idcirco superis thus dari, quod odoratus habeat suaues et narium commulceat sensum, reliqua uero sint aspera et ob causam • offensionis exclusa? habent enim dii nares, quibus ducant aerios spiritus, accipiunt auras et remittunt, ut penetrare illos possint nidorum differentium qualitates. quod si damus ut fiat, mortalitatis eos adiungimus legi et excludimus diuinitatis a finibus. quicquid enim spirat et reciprocos halitus auris commeabilibus ducit, id necesse est esse mortale, quia caeli sustineatur e pastu. quicquid autem caeli sustinetur e pastu, si recursus abstuleris quibus alternatio redditur abstrahiturque uitalis, oblidi eius necesse est animam et rationem subrui atque interire uiuendi. ergo si et dii spirant odoremque ad se adtrahunt auris comitantibus inuolutum, non est ab re dicere, et alienis eos suffectionibus uiuere et interclusis posse spiraminibus interire. et unde nouissime scitis, an si odorum suauitate [*]( 1 familiariter] feruenter uel famelice Orellius fameliciter HQclebrandius 2 fortasei P corr c 6 ligais P corr ardore Urs 8 lacunam signaui: arboris thuriferae significationem mterci- , disee apparet resina addidi 14 sustinet Sab 19 exc.lusa P 20 pęnetrare r 23 halitos P corr c\' 27 obliti P corr 30 suffitionibus Sab. )
merum thuris est socium, quod explanari consimiliter poscimus cur eius superfundatur incensioni. nisi [*]( 2 ut addidi deoram] uide iufra, 3 pote Sab 4 deorum sint P deorum del Urs: transposui post nestras (2) essentiae scripsi: sententiae P 6 ut P 9 ut quae Sab: utque P alios Urs 18 amarae Sab: in una re P 14 ab sic Sab afficitur Gel: efficit P 16 compagiique Urs 17 sita Sab: ita P 18 oliditatis Gel: u.liditatis P Boiiditatis Urs 21 coli Pcorr c 24 a Sab 25 a Sab 26 robore scripsi: re P contagione scripsi: cogitatione P 27 pri*uatus P 28 eius .Meursius: ei P nisi SoHm: si P )
sed frustra, inquit, inequitas nobis: non enim nos superis ob eas profundimus merum causas, tamquam illos existimemus aut sitire aut bibere aut suauitatis eius adfectione laetari. honoris eis ergo datur; quo fiat illorum elatior, amplior augustiorque sublimitas, altaria super ipsa libamus et uenerabiles muscos carbonibus excitamus extinctis. et quae grauior infligi contumelia dis potest, quam si eos credas accepto mero propitios fieri, aut honorem existimes habitum his magnum, si modo uini exigui rores super uiuidam [*]( 1 non ostendetur 800 6 sq. id est uinum superfundatur del Zinkius 9 humore c nobis (bis in ras c\') P mos c\', uulgQ 10 solitos Sab 12 et Sab: ut P perquoquatur P 13 ut add Heumannus 14 scyfos P simpuuiaque Meursius: simpubiaque P sympiniaque Sab 15 lautis scripsi: tauris P 18 ac ni Sab: agni P 21 administratibus Stewechius 25 subli+mitas P 26 muscos Salm: miscus P cnissas Gel 27 diis ex dis corr P 29 rores Balm: roris P rore sic 800 )
operae pretium est etiam uerba ipsa depromere, quibus cum uinum datur uti ac supplicare consuetudo est \'mactus hoc uino inferio esto\'. inferio), inquit Trebatius, uerbum ea causa est additum eaque ratione profertur, ne uinum omne omnino quod in cellis atque apothecis est conditum, ex quibus illud quod effunditur promptum est, esse sacrum incipiat et ex usibus eripiatur humanis. addito ergo hoc uerbo solum erit quod inferetur sacrum nec religione obligabitur ceterum. qualis ergo hic honor est, in quo imponitur quasi lex deo, ne plus quaerat quam datum est? aut cuius ipse est auiditatis deus, qui nisi uerbi fuerit praescriptione summotus, cupiditatem suam protendat ulterius et [*]( 4 diceret P corr 5 paenitus P 7 plurimum scrigsi: primum P nimirum Gel apud Sab, r: pud P plus ualet Sab 9 naturat P corr 12 Veneri lJrs 17 honori dis scripsi: honorw P honori Sab honoris ergo Hildebrandius . 18 id del Gel . 19 hxoriosi P 20 opere P praetiup P praecjum c\' 29 quae erat Sab )
sed sit ut uultis honor in uino, sit in thure, immolatione et caedibus hostiarum irae numinum offensionesque placentur. etiamne di sertis, coronis adficiuntur et floribus ? etiamne aeris tinnitibus et quassationibus cymbalorum? etiamne tympanis? etiamne symphoniis? quid? efficiunt crepitus scabillorum, ut cum. eos audierint numina, honorifice secum existiment actum et feruentes animos irarum obliuione deponant? an numquid ut paruuli pusiones ab ineptis uagitibus crepitaculis exterrentur auditis, eadem ratione et omnipotentia numina tibiarum stridore mulcentur et ad numerum cymbalorum mollita indignatione flaccescunt? quid sibi uoluat excitationes illae quas canitis matutini conlatis ad tibiam uocibus? obdormiscunt enim superi,- remeare ut ad uigilias debeant. quid dormitiones illae quibus bene ut ualeant auspicabili salutatione mandatis? somni enim quiete soluuntur [*]( 1 suis $ab: pi 1? 3 dicen4m» Sab 4 est Sdb: esse P cogatur ad 17 arcetur Sab 18 vw P 19 etiam Sab dfa r Bar«tis P 20 cywda/orum P 21 tysipbanis P covr r. sypphonis P corr quid efficiuut wtlgo 24 depoaant Bab: defwnnnt P 30 domuitiones Gel )
ludi uero, quos facitis, quibus Floralibus et Megalensiis nomen est ceterique omnes alii quos esse sacros uoluistis et religionum inter officia deputari quam rationem habent, quam causam, ut institui condique debuerint et ex numinum appellatione signari? honorantur, inquit, his dii et si quas ab hominibus continent offensionum memorias inlatarum, abiciunt, excludunt redduntque se nobis redintegrata familiaritate fautores. et quae. causa est rursus, ut tranquilli, placidi efficiantur et mites, ineptae si res fiant et ab hominibus otiosis multitudine spectante ludatur? ponit animos Iuppiter, si Amphitryon fuerit actus pronuntiatusque Plautinus, aut si Europa, si Leda, Ganymedes fuerit saltatus aut Danae, motum conpescit irarum? tranquillior, lenior Mater Magna efficitur, si Attidis conspexerit priscam refricari ab histrionibus fabulam? obliterabit offensam Venus, si Adonis in habitu gestum agere uiderit saltatoriis in motibus pantomimum? indignatio relanguescit Alcidae, si tragoedia Sophoclis cui Trachiniae nomen [*]( 1 occuparique Sab: occupatique P 3 aliqua Urs: antiqua P 4 aepulum P 5 media Sab 6 esculapii P 7 ad] ab Sdb suas usiones Salm: suasionibus P 8 contracti Sab 9 caereris P 14 megalensis P corr megalensibus Sdb 15 inter Sab, r: iter P 18 illatarum Urs: inlatas P 19 familiaritates P corr 21 in#eptae P 22 ludantur Zvrikius 23 anphytrion P Amphytrio Sab 27 obliterabit Sab: obliterauit P 28 pantomimum Sab: pantomimus P relanguescet Sab 29 sofoclis P traciniae P trachine Sab )
unde isritur fluxit uel ex quibus enata est causis opinionum haec prauitas ? ex eo scilicet maxime, quod nequeuntes homines quidnam sit deus scire, quidnam sit uis eius, natura substantia qualitas, utrumne habeat formam - an [*]( 1 Euripidis Sab: enripides P actitetur Oel existimatae Meursius: existimatur P eiistimabit Heraldus 4 consecare P corr 6 iadicanit Sab, r: iudauit P 9 auras c symplegmatibus Sab: implegmatibus P simplegmatibaa r in mg R 11 salpictanum Sdb salpictarum Gel salpittarum r 12 robore P corr & 14 hos Sdb: hoc P causa] culpa Sab 15 fide Sab, r: fides P de] se 800 in err 16 cestibus P aocibasqae Zinkim: notisque P caaatisqae Salm 17 maoibus BaJJ manibus Sahn concrepare Bob: concremare P 20 attellanis r 23 differt .Sdb: defert P difert c\' 26 seilicet P corr 28 qualis P corr qualis Sahn )
age nunc summatim, quo- Diam sermo prolatus est et perductus in haec loca, singularum partium oppositionibus comparemus, utrumne uos melius rebus de superis sentiatis an potius nos multo et honoratius [*]( 3 an. P cessione fkib 4 liber. haeo mdgo 7 sensuum scrijm: rerum P 8 praetii P 13 gerere Sab: genere P 15 laeta re Mewreim: laetari P mestotque P 18 affici M Sab: adficisse P adfedsse c\' 19 nelap. (uelupe scriptum fuisge appar rflt) P uoluptae cl, vulgo labacoram P (b in u corr 4t) 21 uindeamiamus P 23 autmant P corr o 25 enterocelioos Gel: interocaelicos P enterocaelicos Sab 27 herniarum Sab: gruenearum P capita 35. 36. 37 Orellvus in ifnem libri reiecit 28 e* P siagularum OrelZius: singulorum P 29 parium Heraldm )
discordias alios ex hii) uos, alios dicitis qui pestilentias inrogent., alios qui amores, qui furias, alios uero qui praesint bellis. et sanguinis effusione laetentur: at uero nos contra. ab ingeniis numinum iudicamus esse ** disiunctas, aut si sunt qui haec mala miserrimis inferant subiciantque mortalibus, ab deorum contendimus procul esse natura nec sub huius nominis praedicatione ponendos. irasci et perturbari uos numina ceterisque animorum adfectibus mancipata esse atque obnoxia iudicatis: nos huiusmodi motus alienos existimamus [*]( 2\'natitHl Sab: naturam P 15 quoire P 20 frfmamus uel iudicaBMis UrtJ 23 et easj eas Gel quod eas uel quas Urs. 24 - discordias Ura: dfseondiaTum P 25 alios uero Sab; alius tiero F 26 ueae] haec UfS 21 lacunatn signaui: uerbomm quae interciderunt primuth uHfefwr fuisse discordias disiuncta Canterus, Urs 30 uus P corr c )
haec cum ita se habeant cumque sit opinio num tanta nostrarum uestrarumque diuersitas, ubi aut nos impii aut nos pii, cum ex pectorum sensibus pietatis debeat atque inpietatis ratio ponderari? non enim simulacrum qui sibi aliquod conficit quod pro deo ueneretur aut qui pecus trucidat innoxium sacrisque incendit altaribus thus, is habendus est rebus deditus esse diuinis. opinio religionem facit et recta de diis mens, ut nihil eos existimes contra decus propriae sublimitatis appetere. cum enim cuncta quae his dantur sub oculis hic nostris uideamus absumi, quid ad eos aliud ab nobis dicendum est peruenire nisi opiniones diis dignas et eorum [*](1 mortalitati Gel obeuntium Urs: obeuntib. P subeuntium Gel obeuntis Meursius 6 caedae P 9 credat Urs 11 sanctae P corr nitibus P corr c\' 12 aequorum P theatralibus Sab, r: thetralibus P 13 et ante delectari om Gel 14 ista addidi mollire Urs 17 res Gel: esse res P iia esse res HUdebrcmdius 19 triuialiter Sab: tibialiter P 22 pectorum scripsi: partium P 25 thus addidi 27 propriae Guyetus: promptae P praesumptae Gel 30 diis P )
Sed si dii immortales nequeunt, inquit, irasci neque ullis animorum adfectibus eorum quatitur concutiturque natura, quid historiae sibi uolunt, quid annales, quorum in conscriptionibus legimus nonnullis offensionibus deos motos pestilentias, sterilitates ac frugum inopias aliaque intulisse ciuitatibus nationibusque discrimina eosque rursus sacrorum satisfactione placatos indignationum posuisse feruores et in habitum laetiorem statum caeli tempestatumque mutasse? quid terrarum fremitus, quid motus, quos esse accepimus factos, quod essent acti per indiligentiam ludi nec ad suam formam condicionemque curati, instauratis his tamen et curiosa obseruatione repetitis superorum conquieuisse terrores et ad hominum curam familiaritatemque reuocatos? quotiens, uatum iussis haruspicumque responsis postquam diuina res facta est et ex gentibus transmarinis acciti dii quidam delubraque his facta et in altioribus columnis signa quaedam et simulacra sunt constituta, et inminentium auersi sunt periculorum metus et grauissimi hostes pulsi et amplificata res publica est et uictoriarum frequentibus gaudiis et prouinciarum possessione conplurium? quod utique non fieret, si sacrificia, si ludos ceterosque aspernarentur dii cultus neque se honorari eorum procurationibus ducerent. si ergo his datis calor omnis numinum indignatioque frigescunt uertunturque in prospera ea quae uidebantur adferre terrores: manifestum est haec omnia non sine caelitum fieri uoluntate, et quod ea tribuantur a nobis, inaniter et cum tota inperitia reprehendi.
uentum est ergo, dum loquimur, ad ipsum articulum causae, uentum rei ad cardinem, uentum ueram atque ad iustissimam quaestionem, in quam conuenit ut [*]( 16-22 = 273, 5-9. 18. ) [*]( 4 si om Sab 7 legimus Sab: legibus P motos Sab: motus P 8 alique P corr c 14 superorum Sab: superiorum P 17 transmariuis Sab, r: transmarini P 19 simulaca P corr 23 sacrificilk P 24 si. P 27 uoluptate Meursius 30 ad ueram Gel 31 ad iustissimam Urs: adiunctissimam P ad iunctissimam Comterus ad inuictissimam Meursius questionem P )
Sed neque illud aeque nos negabimus scire, temporibus quondam ciuitatis et reipublicae duris, uel quae lues infesta faciebat continua populum contage conficiens, uel quae hostes ualidi et ad periculum libertatis auferendae proeliorum prosperitate iam proximi, iussis et monitis uatum transmarinis: ex gentibus quosdam deos accitos magnificisque honoratos templis et luis sedasse flagrantiam et uiribus hostium fractis frequentissime triumphatum et auctos imperii fines innumerasque prouincias sub leges uestri cecidisse dominatus. sed neque hoc nostram conscientiam fugit lectum et positum, ictum cum esset Capitolium fulmine multaque in hoc alia, Iouis etiam simulacrum, sublimi quod in culmine stabat, suis esse ab sedibus prouolutum. responsum deinde ab haruspicibus editum, res scaeuas tristissimasque portendi ab incendiis, caedibus, ab legum interitu et ab iuris occasu, maxime tamen ab domesticis hostibus atque ab impia coniuratorum manu. sed flecti haec posse, immo aliter publicari scelerata non posse consilia, nisi Iuppiter rursus altiore in culmine figeretur orientalem conuersus ad cardinem radiisque oppositus solis. adfuisse dicto fidem: nam subrecto culmine conuersoque ad solem signo patuisse res abditas et reserata in maleficia uindicatum.