Res Gestae

Forteque eisdem diebus, per Scythiae regiones et Moesiae omnibus quae poterant mandi consumptis, feritate urgente pariter et inopia erumpere[*](erumpere added by Val., Her.; inopiae barbarique, V.) barbari molibus magnis ardebant. Hocque saepe temptato, cum obruerentur vigore nostrorum, per asperitates scruposas valide resistentium, adacti necessitate postrema, Hunorum et Halanorum aliquos ad societatem spe praedarum ingentium adsciverunt.

Quo cognito Saturninus (iam enim aderat, et praetenturas stationesque disponebat agrarias[*](agrarias, the last word of fol. 200v of V; the next one is lost, but is made up from the later MSS.; see Clark's app. crit.) ), paulatim colligens suos, digredi parabat consilio non absurdo: ne subita multitudo, ut amnis immani pulsu[*](ut amnis inmani pulsu, Novák; ut inmani pulsu, Clark; ut inmanis pulsis, MSS. (pulsus, E2A; T omits ut).) undarum obicibus ruptis emissus, convelleret levi negotio cunctos, suspecta loca acutius

Deinde post reseratas angustias abitumque militis tempestivum, incomposite, qua quisque clausorum potuit (nullo vetante), turbandis incubuit rebus: et vastabundi omnes per latitudines Thraciae pandebantur impune, ab ipsis tractibus, quos praetermeat Hister, exorsi, ad usque Rhodopen et fretum, quod immensa disterminat maria, rapinis et caedibus, sanguineque et incendiis et liberorum corporum corruptelis, omnia foedissime permiscentes.

erat spectare cum gemitu facta dictu visuque praedira, attonitas metu feminas flagris concrepantibus agitari, fetibus gravidas adhuc immaturis, antequam prodirent in lucem, impia tolerantibus multa, alios matribus parvulos, et puberum audire lamenta, puellarumque nobilium, quarum stringebat fera captivitas manus.

Post quae[*](post quae, Lind.; postque, MSS. (postquam, T).) adulta virginitas, castitasque nuptarum, ore abiecto, flens ultima ducebatur, mox profanandum pudorem optans morte (licet cruciabili) praevenire. Inter quae cum beluae ritu traheretur ingenuus paulo ante dives et liber, de te, Fortuna, ut inclementi querebatur et caeca, quae eum puncto temporis brevi opibus exutum et dulcedine caritatum, domoque extorrem, quam concidisse vidit in cinerem et ruinas, aut lacerandum membratim, aut serviturum sub verberibus et tormentis crudo devovisti victori.

Barbari tamen, velut diffractis caveis bestiae, per Thraciarum[*](Thraciarum, Pet.; spatiarum and spatiorum (spaciorum, N), MSS.) amplitudines fusius incitati, oppidum petivere nomine Dibaltum, ubi tribunum scutariorum Barzimeren inventum cum suis Cornutisque[*](cornutisque, Lind.; cornitisque (cornitis, E2 in marg., comitibusque, E2), MSS.) et aliis peditum numeris castra ponentem assiliunt, eruditum pulvere militari rectorem.

Qui confestim (ut adigebat necessitas instantis exitii) iussa canere bellicum tuba, lateribus firmatis prorupit,[*](prorupit, Pet.; praerupit and prerupit, MSS.) cum promptis accinctis ad proelium: fortiterque resistendo pari pugnandi sorte discesserat,[*](sorte discesserat, Clark, c.c.; forti disces (fortitudine discessisset, W2HT, sorte discessisset, NEA), MSS.) ni eum equitum accursus complurium anhelum circumvenisset et fessum. Et ita cecidit interfectis barbarorum non paucis, quorum clades copiarum magnitudo celabat.

Re in hunc modum peracta, Gothi quid postea molirentur incerti, quaeritabant Frigeridum, tamquam obicem validum, ubi reppererint[*](reppererint, Her. c.c.; repperirent or reperirent, MSS.) excisuri: et cultiore victu somnoque parumper assumpto, eum sequebantur ut ferae: docti quod Gratiani monitu reversus in Thracias, et prope Beroeam

Et hi quidem ad patrandum propositum discursione rapida maturabant. Ille vero regendi conservandique militis non ignarus, id quod cogitatum est suspicatus, vel exploratorum relatione, quos miserat, aperte instructus, per montium celsa silvarumque densitates ad Illyricum redit, erectus prosperitate nimia, quam ei fors obtulit insperata.

Repedando enim congregatusque[*](congregatusque, Günther; congregatosque, MSS.) in cuneos sensim progrediens, Gothorum optimatem Farnobium cum vastatoriis globis vagantem licentius occupavit, ducentemque Taifalos, nuper in societatem adhibitos: qui (si dignum est dici), nostris ignotarum gentium terrore dispersis, transiere[*](transiere, Lind.; transire, MSS.) flumen direpturi vacua defensoribus loca.

Eorum catervis subito visis, certare comminus dux cautissimus parans, adortusque nationis utriusque[*](utriusque, Val.; ut priusque, MSS. (ut prius, E; ut priusquam, A).) grassatores, minantes etiam tum acerbas strages multos occidit,[*](strages m. occidit, added by Novák in lac. sugg. by Her.) trucidassetque[*](trucidassetque, MSS.; que deleted by Val.) omnes ad unum, ut[*](ut, added by Lind.; MSS. omit.) ne nuntius quidem cladis post appareret, ni cum aliis multis perempto Farnobio, metuendo antehac incensore turbarum, obtestatus prece impensa superstitibus

Hanc Taifalorum gentem turpem ac[*](ac turpem, MSS.; tr. by Lind.; lac. before ac, Clark; ac deleted by Gardt.) obscenae vitae flagitiis ita accepimus mersam, ut apud eos nefandi concubitus foedere copulentur maribus puberes, aetatis viriditatem in eorum pollutis usibus consumpturi. Porro siqui iam adultus aprum exceperit solus, vel interemerit ursum immanem, colluvione liberatur incesti.

Haec autumno vergente in hiemem funesti per Thracias turbines converrebant. Quae[*](quae, Lind.; et qua, MSS.; aequa, Pet.; eaque, Stangl.) temporum rabies, velut cuncta cientibus Furiis, ad regiones quoque longinquas progrediens, late serpebat.

Et iam Lentiensis Alamannicus populus, tractibus Raetiarum confinis, per fallaces discursus, violato foedere dudum concepto, collimitia nostra temptabat, quae clades hinc exitiale primordium sumpsit.

Ex hac natione quidam inter principis armigeros militans, poscente negotio reversus in larem, ut erat in loquendo effusior, interrogantes multos quid ageretur in palatio, docet arcessitu

Quibus avide Lentienses acceptis, ipsi quoque haec quasi vicini cernentes, ut sunt veloces et rapidi, conferti in praedatorios globos, Rhenum gelu pervium[*](peruadunt before peruium, Pet.) pruinis Februario mense transire tentarunt; quos[*](transirequos, Val. in lac. indic. by Haupt; et, Pet.; without lac., MSS.) tendentes prope cum Petulantibus Celtae, non sine sui iactura, afflictos graviter adultis viribus averterunt.

Verum retrocedere coacti Germani, atque[*](Germani atque, vulgo; G. iamque, Her.; noscentesque, Val.; geminamque, etc., MSS. (Germanique, NEA).) noscentes exercitus pleramque partem in Illyricum (ut imperatore mox adfuturo) praegressam, exarsere flagrantius: maioraque coeptantes,[*](coeptantes, Kell.; conceptantes, MSS. (conceptantes unum, om. WHT).) pagorum omnium incolis in unum collectis, cum quadraginta armorum[*](armorum, MSS., rest. by Pet.; armatorum, NEA (cf. xxx. 1, 14).) milibus vel septuaginta, ut quidam laudes extollendo principis iactitarunt, sublati in superbiam nostra confidentius irruperunt.

Quibus Gratianus cum formidine magna compertis, revocatis cohortibus, quas praemiserat in Pannonias, convocatisque aliis, quas in Galliis retinuerat dispositio prudens, Nannieno negotium

Nannieno igitur pensante fortunarum versabiles casus, ideoque cunctandum esse censente, Mallobaudes alta pugnandi cupiditate raptatus (ut consueverat), ire in hostem, differendi impatiens, angebatur.