Res Gestae

Utque multa praetereamus, quae egit moderatoris auctoritate fundati, quaeque per se vel correxit industrios, post Gratianum filium in societatem suae potestatis assumptum, Vithicabium[*](Vithicabium, Gardt.; uithigabium, V.) regem Alamannorum, Vadomario genitum, adulescentem in flore primo genarum, nationes ad tumultus

Inter haec tamen caute gesta, iam[*](gesta, iam, G; gradiens, Pet.; graviterque peracta, Novák; grauiam conuersus, V.) conversos ad metuendam rabiem Saxonas, semper quolibet inexplorato ruentes, delatosque ad maritimos[*](ad maritimos, G; ad terrestres, vulgo; tune (lac. 12 letters) restractus, V.) tractus, quorum spoliis paene redierant locupletes,[*](locupletes, vulgo; onusti, G; (lac. 8 letters) tetes, V.) malefido quidem sed utili commento peremit, praeda raptoribus vi fractis excussa.

Itidemque Britannos, catervas superfusorum hostium non ferentes, spe meliorum assumpta, in libertatem et quietem restituit placidam, nullo paene redire permisso grassatorum ad sua.

Efficacia pari Valentinum quoque, Pannonium exsulem, per has provincias molientem otium turbare commune, antequam negotium effervescat, oppressit.

Africam deinde malo repentino perculsam,[*](perculsam, EA; perturbatam, G; per (lac. 6 letters), V.) discriminibus magnis exemit, cum voracis militarium fastus ferre nequiens Firmus, ad omnes dissensionum motus perflabiles gentes Mauricas concitasset.

Similique fortitudine clades ingemiscendas Illyrici

Ac licet opera[*](opera, AG (cf. xxxi. 4, 5); per opera, E; per operam, Momm; propera que, V.) praestabilium haec quae rettulimus consummata sunt, tamen ipsum quoque satis constat, ut erat expeditae mentis usuque castrensis negotii diuturno firmatus, egisse complura; inter quae illud elucere clarius potuit, si Macrianum regem ea tempestate terribilem, vivum capere potuisset, ut industria magna temptarat, postquam eum Burgundios, quos ipse admoverat Alamannis, maerens didicisset et tristis.

Haec super actibus principis brevi sunt textu percursa: nunc confisi quod nec metu nec adulandi foeditate constricta posteritas, incorrupta praeteritorum solet esse spectatrix, summatim eius numerabimus vitia, post et praecipua[*](praecipua, Val.; bene merita, G; praeterita, V.) narraturi.

Adsimulavit[*](adsimulauit, without lac. G; (lac. 9 letters) ad (lac. 7 letters) bit, V.) non numquam clementiae speciem, cum esset in acerbitatem naturae calore propensior, oblitus profecto quod regenti imperium omnia nimia, velut praecipites[*](praecipites, Clark; praerupti, AG; praeacuti, Novák; praeteritis copuli, V.) scopuli, sunt evitanda.

Nec enim usquam reperitur miti cohercitione contentus, sed aliquotiens quaestiones multiplicari iussisse cruentas, per[*](per, W. Meyer Spir.; post, V.) interrogationes funestas, non nullis ad usque discrimina vitae vexatis: et ita erat effusior

Atquin potuit exempla multa contueri maiorum, et imitari peregrina atque interna humanitatis et pietatis, quas sapientes consanguineas virtutum esse definiunt bonas. E quibus haec sufficiet poni. Artaxerxes Persarum ille rex potentissimus, quem Macrochira membri unius commemoravit,[*](commemorauit, V; cognominauit, E, C. F. W. M.) suppliciorum varietates, quas natio semper exercuit cruda, lenitate genuina castigans, tiaras ad vicem capitum quibusdam noxiis amputabat: et ne secaret aures more regio pro delictis, ex galeris fila pendentia praecidebat: quae temperantia morum ita tolerabilem eum fecit et verecundum, ut annitentibus cunctis, multos et mirabiles actus impleret, Graecis scriptoribus .

Praenestino praetore, qui bello quodam Samnitico properare iussus ad praesidium venerat segnius, ad crimen diluendum exhibito, Papirius Cursor, ea tempestate dictator, securem per lictorem expediri homineque abiecta purgandi se fiducia stupefacto, visum prope fruticem iussit abscidi: hocque ioci genere castigatum, cum

Haec forsitan Valentinianus ignorans, minimeque reputans, afflicti solacium[*](solacium, Haupt; solatia, G; solacio, V.) status semper esse lenitudinem principum, poenas per ignes augebat et gladios: quod ultimum in adversis rebus remedium pietas reperit animorum, ut Isocratis memorat pulchritudo: cuius vox est perpetua docentis, ignosci debere interdum armis superato rectori, quam iustum[*](quam iustum, V; quasi or tamquam iustum, Haupt (quam added to um of neminium (see note 6) by Her.).) quid sit ignoranti.

Unde motum existimo Tullium praeclare pronuntiasse, cum defenderet Oppium: Et enim multum posse ad salutem alterius, honori multis; parum potuisse ad exitium, probro nemini umquam[*](nemini umquam, W2A, Her. (see note 5); nernminium, V.) fuit.