Res Gestae

Eminuit tamen per id tempus inter alias humilium neces, mors Dioclis ex comite largitionum Illyrici, quem ob delicta brevia[*](breuia, V, Clark; leuia, EAG, Novák.) flammis iussit exuri; et Diodori ex agente in rebus, triumque apparitorum potestatis vicariae per Italiam, ob id necatorum[*](necatorum, Hadr. Val.; uexatorum, G; peccatorum, V.) atrociter, quod apud eum questus est comes, Diodorum quidem adversus se civiliter[*](ciuiliter, G; uiriliter, W2; inlicite, Dimock; inlicite ter, suggested by Clark; uiliciter, V.) implorasse iuris auxilium, officiales vero iussu iudicis ausos monere proficiscentem, ut responderet ex lege. Quorum memoriam apud Mediolanum colentes nunc usque Christiani, locum ubi sepulti sunt Ad Innocentis appellant.

Dein cum in negotio Maxentii cuiusdam Pannonii, ob exsecutionem a iudice recte maturari praeceptam, trium oppidorum ordines mactari iussisset, interpellavit Eupraxius, tunc quaestor, et Parcius inquit agito, piissime principum: hos enim, quos interfici tamquam noxios iubes, ut martyras (id est divinitati acceptos) colet religio Christiana.

Cuius salutarem fiduciam praefectus imitatus Florentius, cum in re quadam venia digna audisset, eum percitum ira, iussisse itidem ternos per ordines urbium interfici plurimarum, Et quid[*](et quid, V, Clark; ecquid, vulgo.) agetur[*](agetur, Novák; agimus, Pet.; agitur, Clark; agitus, V.) ait si oppidum aliquod curialis non habuerit[*](habuerit, A; habet, Pet.; haberet, V.) tantos? Inter reliqua id quoque suspendi debet, ut cum habuerit, occidantur.

Ad hanc inclementiam illud quoque accedebat, dictu dirum et factu, quod siquis eum adisset, iudicium potentis inimici declinans, aliumque sibi postulans dari, hoc non impetrato, ad eundem quem metuebat, licet multa praetenderet iusta, remittebatur. Itemque aliud audiebatur horrendum, quod ubi debitorum aliquem egestate obstrictum nihil reddere posse discebat,[*](discebat, Clark; dicebatur, AG; dicebant, E; dicebat, V.) interfici debere pronuntiabat.

Haec autem et similia licenter ideo altiore fastu quidam principes agunt, quod amicis emendandi secus cogitata vel gesta copiam negant, inimicos loqui terrent amplitudine potestatis. Nil autem valet correctio[*](nil autem (autem, cod. Scott.) ualet correctio, Clark (ualet, Novák; correctio, Val.; mentio, Dimock); nulla uasat uectio, V.) pravitatum apud eos qui quod effici[*](uelint effici, Madvig (transposui); ueineffi; maximas, V.) velint maximae putant esse virtutis.

Profectus itaque ab Ambianis, Treverosque festinans, nuntio percellitur gravi, qui Britannias indicabat barbarica conspiratione ad ultimam vexatas inopiam, Nectaridumque comitem maritimi tractus occisum, et Fullofauden ducem hostilibus insidiis circumventum.

Quibus magno cum horrore compertis, Severum etiam tum domesticorum comitem misit, si fors casum dedisset optatum, correcturum sequius gesta: quo paulo postea revocato, Iovinus --- in[*](in, added by Her. with preceding lac.; reuocata uinus cadem, V (eadem, EAG).) eadem loca profectus reverti eisdem[*](reuerti isdem, Her.; prouertuidem, vulgo; prouertu idem caeleri, V.) celeri gradu permisit, adminicula petiturus exercitus validi; id enim instantes necessitates flagitare firmabat.[*](firmabat, scripsi; firmabant, V.)

Postremo ob multa et metuenda,

Et quoniam cum Constantis principis actus componerem, motus adulescentis et senescentis oceani, situmque Britanniae, pro captu virium explanavi, ad ea quae digesta sunt semel, revolvi superfluum duxi, ut Ulixes Homericus apud Phaeacas ob difficultatem nimiam replicare formidat.

Illud tamen sufficiet dici, quod eo tempore Picti in duas gentes divisi, Dicalydonas et Verturiones, itidemque Attacotti, bellicosa hominum natio, et Scotti, per diversa vagantes, multa populabantur. Gallicanos vero tractus Franci et Saxones, eisdem confines, quo quisque erumpere potuit, terra vel mari, praedis acerbis incendiisque, et captivorum funeribus omnium violabant.

Ad haec prohibenda, si copiam dedisset fortuna prosperior, orbis extrema dux efficacissimus petens, cum venisset ad Bononiae litus, quod a spatio controverso terrarum, angustiis reciproci distinguitur maris, attolli horrendis aestibus assueti, rursusque sine ulla navigantium noxa, in speciem complanari camporum, exinde transmeato lentius freto, defertur

Unde cum consecuti Batavi venissent et Heruli, Ioviique et Victores, fidentes viribus numeri, egressus tendensque ad Lundinium, vetus oppidum quod Augustam posteritas appellavit, divisis plurifariam globis, adortus est vagantes hostium vastatorias manus, graves onere sarcinarum, et propere fusis, qui vinctos homines agebant et pecora, praedam excussit, quam tributarii perdidere miserrimi.

Eisdemque[*](isdemque, Gardt.; denique, EAG; benigne, Corn.; miserimisdemque, V.) restituta omni praeter partem exiguam, impensam militibus fessis, mersam difficultatibus summis[*](summis, C. F. W. M.; arduis, Her.; suis, V.) antehac civitatem, sed subito, quam salus sperari potuit recreatam, in ovantis speciem laetissimus introiit.

Ubi ad audenda maiora, prospero successu elatus, tutaque scrutando consilia, futuri morabatur ambiguus, diffusam variarum gentium plebem, et ferocientem immaniter, non nisi per dolos occultiores, et improvisos excursus, superari posse,[*](et uinci, added by Novák, c.c.) captivorum confessionibus, et transfugarum indiciis, doctus.

Denique edictis propositis, impunitateque promissa, desertores ad procinctum vocabat, et multos alios per diversa libero commeatu dispersos. Quo

Haec in Britanniis agebantur. Africam vero, iam inde ab exordio Valentiniani , exurebat barbarica rabies, per procursus audentiores, et crebris caedibus et rapinis intenta. Quam rem militaris augebat socordia, et aliena invadendi cupiditas, maximeque Romani nomine comitis.

Qui venturi[*](uenturi, EAG; uenturi exitii, sugg. by Clark, c.c.; uentura, V.) providus transferendaeque in alios invidiae artifex, saevitia morum multis erat exosus, hac praecipue causa, quod superare hostes in vastandis provinciis festinabat, affinitate Remigii magistri officiorum confisus, quo prava et contraria referente, princeps (ut prae se ferebat ipse) cautissimus, lacrimosa dispendia diutius ignoravit Afrorum.

Gestorum autem per eas regiones seriem plenam, et praesidis legatorumque mortem, et cetera luctuosa, cum adegerit ratio, diligentius explicabo.

Et quoniam adest liber locus dicendi quae sentimus, aperte loquemur:[*](loquemur, Her. and Clark, c.c.; loquamur, EA; loquimur, V.) hunc imperatorem omnium primum in maius militares fastus ad damna rerum auxisse communium, dignitates opesque eorum sublimius erigentem, et quod erat publice privatimque dolendum, indeflexa saevitia punientem gregariorum errata, parcentem potioribus, qui tamquam peccatis indulta licentia, ad labes delictorum immanium consurgebant; qui ex eo altius anhelantes,[*](altius anhelantes, C.F.W.M., a. superbius, Novák; anhelantes, EAG; annillantes (second n from h), V.) ex nutu suo indistanter putant omnium pendere fortunas.