Res Gestae

Eusebium super his, cui erat Constantiani thalami cura commissa, alte spirantem et dirum, addixere iudices[*](iudices, added by Novák.) poenae letali, quem ab ima sorte ad usque iubendum imperatoria paene elatum, ideoque intolerabilem, humanorum spectatrix Adrastia aurem (quod dicitur) vellens, monensque ut castigatius viveret, reluctantem, praecipitem tamquam e rupe quadam egit excelsa.

Conversus post haec princeps ad palatinos, omnes omnino qui sunt quique esse possunt removit[*](removit, added by Pithoeus.)

Laudari enim poterat, si saltem quosdam licet paucos retinuisset, morumque probitate compertos. Namque fatendum est, pleramque eorum partem vitiorum omnium seminarium effusius aluisse, ita ut rem publicam infecerint cupiditatibus pravis, plusque exemplis, quam peccandi licentia, laederent multos.

Pasti enim ex his quidam templorum spoliis et lucra ex omni odorantes occasione, ab egestate infima ad saltum[*](culmen altum, suggested by Her.; altum, Haupt; fastum, Corn.) sublati divitiarum ingentium nec largiendi nec rapiendi nec absumendi tenuere aliquem modum, aliena invadere semper assuefacti.

Unde fluxioris vitae initia pullularunt, et periuria, et nullus existimationis respectus, demensque superbia fidem suam probrosis quaestibus polluebat.

Inter quae ingluvies[*](ingluvies, E, Lind.; glubies, V (corr. by V3).) et gurgites crevere praerupti conviviorum, et pro victorialibus epulares triumphi, ususque abundantes[*](abundantes, Lind.; abundantis, V.) serici et textiles auctae sunt artes, et culinarum sollicitior cura, et ambitiosa ornatarum domorum exquisita sunt spatia, quorum mensuram si in agris consul Quinctius possedisset, amiserat etiam post dictaturam gloriam paupertatis.

Quibus tam maculosis accessere flagitia disciplinae castrensis, cum miles cantilenas meditaretur, pro iubilo molliores: et non saxa (ut erant[*](saxa (ut erant antehac), Pighius; saxa merant uthac, V (c add. V2, ut hac, del. V3).) antehac)

Adeo autem ferox erat in suos illis temporibus miles et rapax, ignavus vero in hostes et fractus, ut per ambitiones otiumque opibus partis, auri et lapillorum varietates discerneret scientissime, contra quam recens memoria tradidit.

Notum est enim sub Maximiano Caesare vallo regis Persarum direpto, gregarium quendam post[*](post, added in G; scuto Parthico reperto, Val., Bent.; saccutum (sacculum, V3) repertum, V.) sacculum Parthicum (in quo erant margaritae) repertum, proiectis imperitia gemmis, abisse, pellis nitore solo contentum.

Evenerat eisdem diebus, ut ad demendum imperatoris capillum, tonsor venire praeceptus, introiret quidam ambitiose vestitus. Quo viso Iulianus obstipuit, et[*](obstupuit et, Her.; V omits et; obstupuit, WBG.) Ego inquit non rationalem iussi, sed tonsorem acciri. Interrogatus tamen ille quid haberet ex arte compendii, vicenas diurnas respondit annonas, totidemque pabula iumentorum, quae vulgo dictitant capita, et annuum stipendium grave, absque fructuosis petitionibus multis.

Unde motus omnes huius modi, cum cocis similibusque

Et quamquam a rudimentis pueritiae primis, inclinatior erat erga numinum cultum, paulatimque adulescens, desiderio rei flagrabat, multa metuens tamen agitabat quaedam ad id pertinentia, quantum fieri poterat, occultissime.

Ubi vero abolitis quae verebatur, adesse sibi liberum tempus faciendi quae vellet advertit, pectoris patefecit arcana, et planis absolutisque decretis, aperire[*](aperire, Clark; aperiri, V.) templa arisque hostias admovere, et restituere[*](etrestituere, add. Her.; admovere deorum, V.) deorum statuit cultum.

Utque dispositorum roboraret effectum, dissidentes Christianorum antistites cum plebe discissa in palatium intromissos, monebat civilius, ut discordiis consopitis, quisque nullo vetante, religioni suae serviret intrepidus.

Quod agebat ideo obstinate, ut dissensiones augente licentia, non timeret unanimantem postea plebem, nullas infestas hominibus bestias, ut sunt sibi ferales plerique[*](bestias ut sibi feralibus plerisque, Momm.; bestias sunt sibi feralibus plerique, V (ut sunt, G; ferales, W2HTN2, Lind.).) Christianorum expertus. Saepeque dictitabat:

Ille enim cum Palaestinam transiret, Aegyptum petens, Iudaeorum faetentium et tumultuantium saepe taedio percitus, dolenter dicitur exclamasse: O Marcomanni, o Quadi, o Sarmatae, tandem alios vobis inquietiores inveni.

Per hoc idem tempus, rumoribus exciti variis, Aegyptii venere complures, genus hominum controversum et assuetudine perplexius litigandi semper laetissimum, maximeque avidum multiplicatum reposcere, si compulsori quicquam dederit, ut levari debito possit, vel certe commodius per dilationem inferre quae flagitantur, aut criminis vitandi formidine, divites pecuniarum repetundarum interrogare.

Hi omnes in unum,[*](denseti in, Kiessling; densati in, G; densi coactique in, Brakman; densi (i add. V2) (lac. 10 letters) unum, V.) principem ipsum, et praefectos praetorio, graculorum more strepentes, interpellabant incondite, modo non ante septuagensimum annum extorquentes, quae dedisse se iure vel secus plurimis affirmabant.

Cumque nihil aliud agi permitterent, edicto proposito, universos iussit transire Chalcedona, pollicitus quod ipse quoque protinus veniet,[*](veniet, V; veniret, G.) cuncta eorum negotia finiturus.

Quibus transgressis, mandatum est navigiorum magistris, ultro citroque discurrentium, nequis transfretare auderet Aegyptium, hocque observato cura perpensiore,[*](perpensiore, V; inpensiore, Her.) evanuit pertinax calumniandi propositum, et omnes spe praesumpta frustrati, redierunt ad lares.