Res Gestae

Hic per Gallias erat ordo gestorum. Quae dum ita prospere succedunt et caute, Constantius accitum Arsacen Armeniae regem, summaque liberalitate susceptum, praemonebat et hortabatur, ut nobis amicus esse perseveraret et fidus.

Audiebat enim saepius eum temptatum a rege Persarum fallaciis et minis et dolis, ut Romanorum societate posthabita, suis rationibus stringeretur.

Qui crebro adiurans, animam prius posse amittere quam sententiam, muneratus cum comitibus quos duxerat redit ad regnum, nihil ausus temerare postea promissorum, obligatus gratiarum multiplici nexu Constantio, inter quas illud potius excellebat, quod Olympiada (Ablabi filiam), praefecti quondam praetorio, ei copulaverat coniugem sponsam fratris sui Constantis.

Quo dimisso a Cappadocia ipse per Melitenam (minoris Armeniae oppidum), et Lacotena et Samosata, transito Euphrate Edessam venit, ibique dum agmina undique convenientium militum, et

Cuius cum prope venisset moenia favillis oppleta,[*](Comma after oppleta, Clark, c.c.) collustrans, flebat cum gemitu, reputans qualis miseranda civitas pertulerat clades. Ibi forte Ursulus praesens, qui aerarium tuebatur, dolore percitus exclamavit: En quibus animis urbes a milite defenduntur, cui ut abundare stipendium possit, imperii opes iam fatiscunt! Quod dictum ita amarum militaris multitudo postea apud Chalcedona recordata, ad eius exitium consurrexit.

Exinde cuneis confertis incedens, cum Bezabden adventaret, fixis tentoriis, vallo fossarumque altitudine circumsaeptis, obequitans castrorum ambitum longius, docebatur relatione multorum, instaurata esse firmius loca, quae antehac incuria corruperat vetustatis.

Et nequid omitteret, quod ante fervorem certaminum erat necessario praestruendum, viris prudentibus missis, condicione posita dupla, urgebat moenium defensores redire ad suos, alienis sine cruore concessis, aut in dicionem venire Romanam, dignitatibus augendos et[*](et, added by G; V omits.) praemiis. Atque cum illi destinatione nativa reniterentur, ut dare nati periculisque et[*](et, added by G; V omits.) laboribus indurati[*](indurati, Val.; in cuncta, V.) obsidioni congrua parabantur.

Densis itaque ordinibus, cum tubarum incitamentis, latera oppidi cuncta adortus alacrius[*](alacrius, Her.; alacris, EBG; alacrus V2, alacris, V1.) miles, legionibus in testudines varias conglobatis paulatim tuto progrediens, subruere moenia conabatur, et quia telorum omne genus in subeuntes effundebatur, nexu clypeorum soluto discessum est, in receptum canentibus signis.

Laxatis deinde ad diem unum indutiis, tertia luce milite[*](milite, added by Her.; V omits.) curiosius tecto, elatis passim clamoribus, ascensus undique temptabatur. Et licet defensores sub[*](defensores sub, Clark; defensoribus, V.) obtentis ciliciis, ne conspicerentur ab hostibus, latebant intrinsecus, tamen quotiens flagitabat necessitas, lacertos fortiter exsertantes, lapidibus subiectos incessebant et telis.

Et vimineae crates cum procederent confidenter, essentque parietibus iam[*](iam, added by Novák; V omits.) contiguae, dolia desuper cadebant et[*](et, added by Her.; V omits.) molae, et columnarum fragmenta, quorum ponderibus nimiis obruebantur oppugnatores, hiatuque violento disiectis operimentis, cum periculis ultimis evadebant.

Decimo itaque postquam pugnari coeptum est die, cum spes nostrorum inferior[*](inferior, G; interior, V.) cuncta maerore compleret, transferri placuerat molem arietis magnam, quam Persae quondam, Antiochia pulsibus eius excisa, relatam reliquerant apud Carras. Quae subito visa, aptataque faberrime, clausorum

Nec temeritas post haec cessaverat nec consilium; namque dum instrueretur aries vetustus et dissolutus, ut facile veheretur, omni arte omnique virium nisu, et oppugnatorum[*](oppugnatorum, Val.; oppugnaturum, V.) vineae[*](uineae Her.; ui et, G; ueniet, V.) firmitudine summa defensabatur, tormenta nihilo minus et lapidum crebritas atque fundarum ex utraque parte plurimos consumebant, et aggerum moles incrementis celeribus consurgebant, acriorque in dies adulescebat obsidio, multis nostrorum idcirco cadentibus, quod decernentes sub imperatoris conspectu, spe[*](spe, added by G; V omits.) praemiorum, ut possint facile qui essent agnosci, nudantes galeis capita, sagittariorum hostilium peritia fundebantur.

Proin dies et noctes intentae vigiliis cautiores stantes utrubique faciebant. Et Persae aggerum altitudine iam in sublime porrecta, machinaeque ingentis horrore perculsi, quam minores quoque sequebantur, omnes exurere vi maxima nitebantur, et assidue malleolos atque incendiaria tela torquentes, laborabant in cassum, ea re quod umectis coriis et centonibus erant opertae materiae plures, aliae unctae alumine diligenter, ut ignis in eas laberetur innoxius.

Verum has admoventes fortitudine magna, Romani licet difficile

Et contra propugnatores cum iam discussurus turrim oppositam aries maximus adventaret, prominentem eius ferream frontem, quae re vera formam effingit arietis, arte subtili illaqueatam altrinsecus, laciniis retinuere longissimis, ne retrogradiens resumeret vires, neve ferire muros assultibus densis contemplabiliter posset, fundentes quoque[*](quoque, G; que, V.) ferventissimam picem. Et diu promotae machinae stabant, muralia saxa perferentes et tela.

Iamque aggeribus cumulatius excitatis, defensores, ni vigilassent, exitium affore iam sperantes, in audaciam ruere praecipitem, et repentino decursu, portis effusi, primosque adorti nostrorum, faces sitellasque ferreas onustas ignibus in arietes magnis viribus iaciebant.

Verum post ambiguam proelii varietatem,[*](varietatem, suggested by Her.; sortema, Novák; uirtutem, V.) plurimi nullo[*](nullo, Haupt, C. F. W. M.; nihil, V.) impetrato intra moenia repelluntur: moxque ex aggeribus quos erexerunt[*](erexerunt, Clark, c.c.; erexerant, EBG; erexerat, V.) Romani, idem Persae propugnaculis insistentes, sagittis incessebantur, et fundis telisque igniferis, quae per tegumenta turrium volitantia, paratis qui restinguerent, plerumque irrita labebantur.

Cumque pauciores utrubique fierent bellatores, et Persae truderentur ad ultima ni potior

Et quia conspectum abstulerant fumi nigerrimae nubes, classico excitante in pugnam, legiones procinctae celeri gradu venerunt, et subcrescente paulatim ardore bellandi, cum ventum fuisset ad manus, repente machinae omnes effusis ignibus urebantur praeter maiorem, quam diruptis[*](diruptis, Bent., Gardt.; direptis, V.) restibus quibus e muro iactis implicabatur, virorum fortium acrior nisus aegre semustam extraxit.

At ubi nocturnae tenebrae finem proeliis attulerunt, non in longum militi quies data. Cibo enim exiguo refectus et somno, rectorum monitu excitus, munitiones a muro longe demovit, dimicare succinctius parans per sublimes aggestus, qui iam consummati muris altius imminebant. Utque facile defensuri[*](defensuri, A; defensori, V.) moenia pellerentur, in ipsis aggerum summitatibus binae sunt locatae ballistae, quarum metu ne prospicere quidem posse hostium quisquam crederetur.