Res Gestae

Haec dum per eoas partes et Gallias pro captu temporum disponuntur, Constantius quasi cluso[*](quasi cluso, Her.; quam recluso, V.) Iani templo stratisque hostibus cunctis, Romam visere gestiebat, post Magnenti exitium absque nomine ex sanguine Romano triumphaturus.

Nec enim gentem ullam bella cientem per se superavit, aut victam fortitudine suorum comperit ducum, vel addidit quaedam imperio, aut usquam in necessitatibus summis primus vel inter primos est visus, sed ut pompam nimis extentam, rigentiaque auro vexilla, et pulcritudinem stipatorum ostenderet agenti tranquillius populo, haec vel simile quicquam videre nec speranti umquam nec optanti.

Ignorans fortasse, quosdam veterum principum in pace quidem lictoribus fuisse contentos, ubi vero proeliorum ardor nihil perpeti poterat segne, alium anhelante rabido flatu ventorum lenunculo se commisisse piscantis, alium ad Deciorum exempla vovisse pro re publica spiritum, alium

Ut igitur multa quaeque consumpta sunt in apparatu regio, pro meritis cuilibet munera reddita,[*](regio reddita, BG in lac. of 17 letters.) secunda Orfiti praefectura, transcurso Ocriculo, elatus honoribus magnis, stipatusque agminibus formidandis, tamquam acie ducebatur instructa, omnium oculis in eum[*](eum, Bentley, Günther; eo, V.) contuitu pertinaci intentis.

Cumque urbi propinquaret, senatus officia, reverendasque patriciae stirpis effigies, ore sereno contemplans, non ut Cineas ille Pyrri legatus, in unum coactam multitudinem regum, sed asylum mundi totius adesse existimabat.

Unde cum se vertisset ad plebem, stupebat qua celebritate[*](celebritate, Bentley; celeritate, V.) omne quod ubique est hominum genus confluxerit Romam. Et tamquam Euphraten armorum specie territurus aut Rhenum, altrinsecus praeeuntibus signis, insidebat aureo solus ipse carpento, fulgenti claritudine lapidum variorum, quo micante lux quaedam misceri videbatur alterna.

Eumque post antegressos multiplices alios, purpureis subtegminibus texti, circumdedere dracones, hastarum aureis gemmatisque summitatibus illigati, hiatu vasto perflabiles, et ideo velut ira perciti sibilantes, caudarumque volumina relinquentes in ventum.

Et

Augustus itaque faustis vocibus appellatus, non montium[*](appellatus, EG; non, added by Her.; montium, Val.; appella (lac. 10 letters) otium, V.) litorumque intonante fragore cohorruit, talem se tamque immobilem, qualis in provinciis suis visebatur, ostendens.

Nam et corpus perhumile curvabat portas ingrediens celsas, et velut collo munito, rectam aciem luminum tendens, nec dextra vultum nec laeva flectebat et[*](et, added by Clark; V omits; asyndeton def. Heilmann.) (tamquam figmentum hominis) nec[*](nec, Clark; nam, V; non, AG.) cum rota concuteret nutans, nec spuens, aut os aut nasum tergens vel fricans, manumve agitans visus est umquam.

Quae licet affectabat, erant tamen haec et alia quaedam in citeriore vita, patientiae non mediocris indicia, ut existimari dabatur, uni illi concessae.

Quod autem per omne tempus imperil, nec in consessum vehiculi quemquam suscepit, nec in trabea socium privatum asscivit, ut fecere principes consecrati, et similia multa elatus in arduum

Proinde Romam ingressus imperil virtutumque omnium larem, cum venisset ad rostra, perspectissimum priscae potentiae forum, obstipuit, perque omne latus quo se oculi contulissent, miraculorum densitate praestrictus, allocutus nobilitatem in curia, populumque e[*](e, Val.; pro, BG; V omits.) tribunali, in palatium receptus favore multiplici, laetitia fruebatur optata, et saepe, cum equestres ederet ludos, dicacitate plebis oblectabatur, nec superbae nec a libertate coalita desciscentis, reverenter modum ipse quoque debitum servans.

Non enim (ut per civitates alias) ad arbitrium suum certamina finiri patiebatur, sed (ut mos est) variis casibus permittebat. Deinde intra septem montium culmina, per acclivitates planitiemque posita urbis membra collustrans et suburbana, quicquid viderat[*](uiderat, Val.; erat, V.) primum, id eminere inter alia cuncta sperabat: Iovis Tarpei delubra, quantum terrenis divina praecellunt; lavacra in modum provinciarum exstructa; amphitheatri molem solidatam lapidis Tiburtini compage, ad cuius summitatem aegre visio humana conscendit; Pantheum velut regionem teretem speciosa celsitudine fornicatam; elatosque vertices qui[*](qui, added by Novák.) scansili[*](uertice scaneili, G; uertices rasili, B; u.s., Lind; u. cassili, V.)

Verum cum ad Traiani forum venisset, singularem sub omni caelo structuram, ut[*](et ut, Her.) opinamur, etiam numinum assensione mirabilem, haerebat attonitus, per giganteos contextus circumferens mentem, nec relatu effabiles, nec rursus mortalibus appetendos. Omni itaque spe huius modi quicquam conandi depulsa, Traiani equum solum, locatum in atrii medio, qui ipsum principem vehit, imitari se velle dicebat et posse.

Cui prope adstans regalis Ormisda, cuius e Perside discessum supra monstravimus, respondit astu gentili: Ante inquit imperator, stabulum tale condi iubeto, si vales; equus[*](ut equus, Her.) quem fabricare disponis, ita late succedat, ut iste quem videmus. Is ipse interrogatus quid

Multis igitur cum stupore visis horrendo, imperator de[*](imperator de, AG; imperator in, Gronov; imperatori, V. See Dessau, Inscr. 736: C.I.L. vi. 1163.) fama querebatur, ut invalida vel maligna,[*](maligna, A; magna, V.) quod augens omnia semper in maius, erga haec explicanda quae Romae sunt obsolescit, deliberansque diu quid ibi[*](quid ibi, suggested by Clark; quid, E2BG; Vomits.) ageret, urbis addere statuit ornamentis, ut in maximo[*](maximo, E2, Val.; proximo, V.) circo erigeret obeliscum, cuius originem formamque loco competenti monstrabo.

Inter haec Helenae sorori Constanti, Iuliani coniugi Caesaris, Romam affectionis specie ductae, regina tunc insidiabatur Eusebia, ipsa quoad vixerat sterilis, quaesitumque venenum bibere per fraudem illexit, ut quotienscumque concepisset, immaturum abiceret partum.

Nam et pridem in Galliis, cum marem genuisset infantem, hoc perdidit dolo, quod obstetrix corrupta mercede, mox[*](mox, V, 20, 4; modo, Damsté.) natum, praesecto plus quam convenerat umbilico, necavit; tanta tamque diligens opera navabatur, ne fortissimi viri soboles appareret.

Cupiens itaque augustissima omnium sede morari diutius imperator, ut otio puriore frueretur et voluptate, assiduis nuntiis terrebatur et certis, indicantibus Suebos Raetias incursare, Quadosque