De Interpellatione Iob et David

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Altera, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.2). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1897.

Decursa est interpellatio sancti lob: nunc adoriamur eam [*]( 661 CD ) interpellationem, quam repperimus in psalmis. ipse quidem Dauid pluribus locis de saeculi uanitate non tacuit et inania esse quae putantur bona istius mundi frequenter adseruit et maxime in psalmo tricensimo octauo, in quo dicit: uerumtamen uniuersa uanitas, omnis homo uiuens. quamquam in imagine dei ambulet homo, tamen uane conturbatur; thensaurizat et ignorat cui congregat ea, et alibi: usquequo peccatores. domine, usquequo peccatores gloriabuntur? quod hic habeant umbratilem [*]( E ) gloriam! ubi de saeculo excesserint, fructum consolationis inuenire non possint. idem tamen inseruit psalmum LXXII, in quo ipse sub Asaph nomine protestatur quod eius primo fuerit prolapsionis, ut non mediocri dolore perstrictus sit. cum uideret peccatores in hoc mundo affluere diuitiis, abundare rebus secundis, se autem, qui iustificauerit cor suum, esse in adflictionibus et aerumnis nec mediocrem [*]( F ) traxisse offensam in exordio, sed postea per domini flagella correctum et inluminatum diuinae cognitionis gratia seriem uerae didicisse traditionis.

nusquam autem inuenio sanctum Asaph aliquibus aduersis fuisse uexatum, at uero sanctus Dauid plurima grauia et periculorum plena tolerauit; de suis enim laboribus dicit, unde et psalmus non quasi sancti Asaph,[*]( 662 C ) [*]( 7 Psalm. XXXVIII 6 sq. 11 Psalm. XCIII 3 14 Psalm. LXXII 1 ) [*]( 7 psalmo P (l s. u.) XXX octauo B tricensimo P tricesimo DPC octauo P (0 alt. in rat.) dicit P (d in ras.) 8 uniuersa om. B 9 imagine B imaginem cet. 10 conturbabitur P (bi s. u.) BC thensaurizat P thesaurizat cet. 11 sq. peccatores P (es ex is) 14 psalmum P (u ex 0) in psalmum B psalmo C LXXII P LXXV B septuageMmum secundum DP\' septuagesimo secundo C 15 asaf P (f in ras.) 16 mediocri P (d in ras.) perstrictus Costerius prescriptua B prestrictus cet. 17 afluere P 19 adflictationibus P (ta s. u.) BDP1 21 cogitationis B 22 dedicisse P dedisse cet. 23 sqq. asaf P 25 enim] fort. ergo et P (t postea add.) ei DP\' )

249

sed quasi sancto Asaph, ut docet titulus, superscribitur. quod ex graeco psalterio apertius manifestatur, ut uideatur Dauid etiam huic Asaph sicut et aliis canendum quem scripserat ipse psalmum dedisse. sed quia scriptum est in ipso titulo defecisse psalmos Dauid — quomodo autem defecerunt, cum decursis his decem psalmis postea psalmos Dauid titulorum inscriptio conprehendat usque in ultimum finem ? - ideo sequestrata huiusmodi definitione quae sit psalmi series [*]( D ) consideremus et a primo uersiculo interpellationis propheticae ducamus exordium.

Quam bonus deus Istrahel rectis corde! elucet in [*]( E ) principio emendationis profectus. nemo enim potest deum bonum uere fateri nisi is qui non ex sucessibus commodorum suorum, sed ex caelestium mysteriorum profundo et diuinae dispositionis altitudine bonitatem eius agnoscit. quae non specie praesentium, sed futurorum utilitate pensanda est. [*]( F ) iusto itaque semper bonus est deus et cum torquetur doloribus corporis et cum adfligitur acerbitate poenarum, semper dicit: si bona accepimus de manu domini, quae mala sunt cur non sustinemus? gratulatur hic se conteri, ut in futurum consolationem inuenire possit sciens quoniam qui bona receperit in hac uita habet mercedem suam. futura praemia sperare non poterit qui non luctatus, non exercitus sit diuersorum certamine proeliorum.

[*]( 663 A ) qui uero siue iuste siue [*]( 5 Psalm. LXXI 19 11 Psalm. LXXH 1 19 Iob 2, 10 22 Matth. 6, 2 ) [*]( 1 suiperscribitur P (e postea add.) 4 titulum desefeciswe P 5 psalmos B psalmus cet. 7 inscriptionem DP\' comprehendit DP\' 8 huiusmundi PP1 huius B diffinitione BDP\'C sit om. B 9 interpellatione B 10 ducamur P dicamus B 11 bonll B deus ishf fisrf DG) PDC isrt deus BP\' 12 dum B 13 uere om. DP his PC commudorum P (d ex t) 14 celestium P (i ex u) 15 altitudine P (d ex corr.) cognoscit D et (i ex e) P\' 19 accipimus P suscepimus B 20 sustineamus BDP1 21 futurum P (u tert. ex o) futuro C 22 receperit B receperint cet. et futura C 23 non possunt... luctati... exercitati sint C exercitatus IJDP\' 24 p«roeliorum P )

250

iniuste adficitur in hoc saeculo gratulatur uel quod hic soluat pretia delictorum suorum uel quia nouit eam esse apud dominum uberiorem gratiam, si iniuste pro eius nomine aut pro bono aliquo opere acerba patiatur, secundum quod scriptum est quia nulla gloria est, si peccantes punimini et suffertis, sed si benefacientes et patientes, haec est gratia apud deum. in hoc enim uocati estis, [*]( B ) quia et Christus pro uobis mortuus est relinquens uobis exemplum, ut sequamini uestigia eius, qui peccatum non fecit nec inuentus est dolus in ore eius: qui cum malediceretur, non remaledixit, cum pateretur, non comminabatur. ergo iustus etiam si in eculeo sit, semper iustus est, quia iustificat deum et minora se peccatis suis dicit sustinere, semper sapiens est; non enim aufertur eculei tormentis uera et perfecta sapientia, non amittit quod est, quia timorem excludit foras studio et [*]( C ) proposito caritatis: nouit ut sapiens dicere quia indigna sunt quae in hoc corpore sustinemus remuneratione futurae gloriae et omnes huius temporis passiones superuenturam mercedem aequare non possunt. bonus igitur huic semper est deus, qui nouit quo tempore metat. et ideo quasi bonus agricola hic arat agrum suum quodam abstinentiae rigidioris uomere: hic stirpat quadam falce uirtutum amputatrice uitiorum: hic stercorat humiliando se usque ad terram sciens quia deus [*]( D ) de terra suscitat inopem et de stercore erigit pauperem, denique apostolus Paulus nisi aestimatus esset stercora, numquam Christum sibi potuisset adquirere: hic custodit [*]( 5 I Petro 2, 20-23 13 Luc. 7, 29 16 I Ioh. 4, 18 18 sq. Born. 8, 18 21 Ioh. 15, 1 24 Psalm. CXII 7 26 Philipp. 3, 8 ) [*]( 3 dum PC diTi cet., fort. recte 4 acerba aliqua DP\' patitur D 5 eet gloria DP\' 6 et] ut DP\' 8 et om. DP\' mortuus P (ns ex os) 9 sequamur B 11 non maledixit BDP\'C 12 ai ante iustue transponit B 13 aculeo D et (i e s. a) P1 semper pr. in ras. B qui B 15 aculei D et (ł e a. a) P\' 16 propositione B 18 remuneratione D (s. 1 memora) iememoratione P\' (8. t une) 19 omnes P (e ex i) 22 rigidioris abstinentiae DP\' 23 amputatricem PJi )

251

fructus suos, ut illic securus recondat. semper itaque ei bonus est deus, quia semper quae bona sunt. de deo sperat.

Accipe aliud. quam bonus inquit deus Istrahel rectis corde! non ergo omnibus bonus est deus? ille quidem omnibus bonus est, quia saluator est omnium hominum, maxime fidelium. et ideo uenit dominus Iesus, ut saluum [*]( E ) faceret quod perierat; uenit enim, ut peccatum mundi tolleret, uulnera nostra curaret. sed quia non omnes medicinam expetunt, sed plerique refugiunt, ne medicamentis conpungatur uis ulceris, ideo uolentes curat, non adstringit inuitos. accipiunt igitur sanitatem qui medicinam expetunt, illi autem qui refutant medicum nec requirunt bonitatem medici quam non experiuntur sentire non possunt. qui autem curatur etiam [*]( F ) sanatur, ideoque his bonus est medicus quos sanauit. his igitur bonus deus quibus peccata donauit; qui autem insanabile peccatum habet mentis suae ulcere quomodo potest medicum bonum aestimare, quem refugit? pulchre itaque apostolus, ut praemisimus, explanauit quia et omnibus bonus est deus, qui uult omnes homines saluos fieri. et maxime fidelibus diuinae bonitatis praerogatiua seruatur, quibus et uoluntas dei opitulatur et gratia. sed et psalmista dicendo: quam bonus deus Istrahel rectis corde!

[*]( 664 A ) ad ipsorum sententiam rettulit qui aliter de deo sentire non norunt nisi quia bonus ad omnia et in omnibus est.

Denique sequentibus exponit ipse quid senserit. dicendo: [*]( B ) mei autem paene moti sunt pedes, paulo minus effusi sunt gressus mei, quia zelaui in peccatoribus pacem [*]( 6 Luc. 19, 10 7 Ioh. 1, 29 19 I Tim. 2. 4 26 Psalra. LXXII 2 sq. ) [*]( 1 fractuos P securos B securius DP\' 2 est om. DP\' 3 illud B inquit s. u. P isht P isri cet. 4 ergo (e in ras.) omnibus (o s. u.) P 5 hominum om. DP 7 enim ergo P ergo C 10 adstringit P (n s. u.) 11 ezpectunt P (c eras.) 15 bonus est DP\' 16 peccatum P (p ex m) 17 aestimare] habere DP\' fugit B pulchre P (c postea add.) 20 pietatis DP\' 21 dei om. B 22 istrahel P isrf cet. 23 rettulit P (t pr. s. u.) retulit cet. )

252

peccatorum uidens. non utique pedes corporis <dicit et> gressus, sed directionem mentis et gressum, de quo alibi [*]( C ) dicit: non ueniat mihi pes superbiae et manus peccatorum non moueat me. ideo semper petendum est ut dirigat dominus nostrorum animorum uestigia, ne labantur et lubrico quodam erroris effusa stabilitatem sui tenere non possint. prolapsionis autem causa ea est quod pacem aemulatus est peccatorum. aemulari autem debemus quae bona sunt, non ea quae plena dedecoris, sicut et apostolus Paulus expressit dicens: bonum autem aemulari in bono semper[*](. D ) nec te moueat quod pacem in malo posuit.

denique et in euangelio habes esse pacem, quam respuit Christus, ut ipse ait: pacem meam relinquo uobis, pacem meam do uobis: non sicut mundus dat, ego do uobis. est enim pax quae non habet offendiculum, est quae habet. quae ex dilectione est non habet offendiculum, quae ex simulatione habet. ideo et propheta dicit: pax, pax; et ubi est pax? refugiamus ergo pacem peccatorum; conspirant enim aduersum [*]( E ) innocentem, coeunt ut iustum opprimant, uiduam exterminent uel expugnent eius pudorem.

et ideo non est reclinatio morti eorum, non declinatio, ut plerique codices Latini scripti sunt, sed reclinatio. quando enim laboramus et incuruamur ad opus aliquod atque inclinamur, nos reclinare consueuimus; peccatores autem grauium scilicet delictorum et maxime impii se reclinare non possunt, de quibus dictum est: et dorsum illorum semper incurua. non enim se [*]( F ) erigunt ad caelestia qui Christo non adhaeserunt. et ideo nec [*]( 3 Psalm. XXXV 12 10 Galat. 4, 18 13 Ioh. 14. 27 17 Ezech. 13, 10 19 Sap. 2, 12 20 Psalm. LXXII 4 26 Psalm. LXVIII 24 ) [*]( 1 peccatorum om. B uidens 8. u. P dicit et addidi, appellat Gelenius 2 mentes P 5 amicorum B 6 errore B 7 ea causa DP\' 10 eipressit P (r 8. u.) 11 malQ B et om. B 12 pacem esse B 13 meam om. DP\' 14 enim P (i 0. u.) 15 est] et DP\' habet... quae ex om. DP\' 16 simulationem DP\' 17 ubij non B 19 iustos D 23 aliquid B 25 impiis B (s eras.) 26 dorsa B 27 quia & B (n eras.) nec PP non BC non nec D )

253

resurgunt cum eo quorum mors pessima, sicut scriptum est: mors peccatorum pessima. qui autem Christo commoritur et consepelitur cum illo non solum reclinatur, sed etiam resuscitatur. de quo pulchre illud conuenit dictum: uniuersum stratum uersasti in infirmitate eius, maxime si martyr sit, cuius infirmitas passione soluitur, mors resurrectione.

Uidimus illum diuitem, qui indutus purpura et bysso in [*]( 665 A ) hoc saeculo recumbebat et epulabatur cottidie splendide, de cuius mensa quae cadebant pauper Lazarus colligebat, quemadmodum in tormentis positus in inferno se reclinare non poterat, sed uix ad Abraham non totum se, sed solos oculos erigebat rogans ut mitteret Lazarum, qui extremum digiti sui in aquam tingueret et linguam eius refrigeraret. ergo morti reclinatio non erat, nec firmamentum in plaga eius. [*]( B ) nihil enim prosunt flagella post mortem.

et ideo Dauid dum esset in istius corporis uita, in flagella se praeparabat, ut eum dominus reciperet castigatum. considera iterum mihi sanctum Iob, qui perfusus erat ulceribus et concutiebatur omnibus membris et plenus erat totius corporis sui doloribus, glaebas terrae uulnerum suorum sanie et umore dissoluens, quemadmodum cum se in hoc corpore positus reclinare non [*]( C ) posset, requiem mortis inuenerit. ideoque conscius sui dixit: mors uiro requies. is igitur in plaga non motus est nec nutauit sermonis sui lubrico, qui in omnibus illis nihil peccauit labiis suis, sicut scriptura testatur, sed magis plagae suae repperit firmamentum, per quam confirmatus in [*]( 2 Psalm. XXXIII 22 II Cor. 7, 3 Rom. 6, 4 4 Psalm. XXXX 4 8 Luc. 16, 19-24 14 Psalm. LXXII 4 19 Iob 2, 7 sq. 24 Iob 3, 23 25 Iob 2, 10. ) [*]( 1 sicut om. B 2 commoritur P (o pr. ex u) moritur B 4 se pulchre DP\' 6 cui.us P (i longum, i eras.) 9 splendidę P (d alt. ex t) 12 uix* ab B se totum (om. sed) B se 8. u. P 14 aquam B aqua cet. intingueret DFC illius ergo B 15 in plaga om. DP\' 23 posset P (e ex i) ideo (om. que) B consciuus P (u pr. del.) 24 requies uiro C his PC placa P 25 nutauit B mutauit cet. 27 repetierit DP\' )

254

Christo est. ergo et Iob et Dauid, quia hic flagellati sunt, firmamentum habuerunt in plaga sua, quia flagellat pater filium quem suscipit, qui autem hic non flagellantur ibi non suscipiuntur ut filii. ideoque in. laboribus hominum non [*](D ) sunt et cum hominibus non flagellabuntur, ut in perpetuum cum diabolo flagellentur.

Ideo optinuit inquit eos superbia eorum, cooperti [*]( E ) sunt iniquitate et impietate sua. malum uestimentum iniquitas, quod si qui uoluerit in nobis tenere, remittere nos oportet, ne incipiat in iudicium uenire nobiscum. et si qui tunicam nostram quam accepimus spiritalem auferre conetur, remitte pallium iniquitatis, sume operimentum fidei atque patientiae, quo se operibat Dauid in ieiunio, ne amitteret [*]( F ) integimenta uirtutis. ipsum ieiunium operimentum est. denique nisi sanctum Ioseph texisset ieiuna sobrietas, adulterae proteruitas exuisset. quo ieiunio si se tegere uoluisset Adam, nudus non fuisset effectus. sed quia de ligno scientiae boni et mali contra interdictum caeleste gustauit et imperatum ieiunium praeuaricatus est incontinentiae cibo, nudum se esse cognouit. quod si ieiunauisset, et fidei seruasset exuuias nec se aspexisset intectum. non ergo nos induamus iniquitate et impietate, ne de aliquo nostrum dicatur: et induit se maledictionem.

[*]( 666 A ) male se induit et Adam, qui dum quaerit integimenta foliorum, maledictionis excepit sententiam. induerunt se maledictione Iudaei, de quibus scriptum est: [*]( 2 Prouerb. 3, 12 Hebr. 12, 6 5 Psalm. LXXII 5 7 Psalm. LXXII 6 15 Gen. 39, 12 17 Gen. 3, 6 aqq. 22 Psalm. CVIII 18 ) [*]( 3 recipit BP1 4 suscipiuntur B (u alt. ex e) 5 perpetuum B perpetuo cet. 7 eos inquit B (om. eorum) cooperti P (i 8. tI.) 8 sunt om. DP\' 9 quid si P 9 et 10 qui P quis cet. 10 incipiat om. B 13 operiebat BDP\'C 14 integumenta B tegumenta DP\'C 15 nisi P (s in ras.) ieiunia C aobrietas ieiunia DP\' 16 tegeret P (et ex it) 18 contra P (a in ras.) 20 ieiunasset BPC et om. BDP* 21 intellectum. nos B 23 quaereret DP\' 24 integumenta BP1 et (u in raa.) D tegumenta C foliaruni P (0 8. a) filiorum B )

255

prodiuit quasi ex adipe iniquitas eorum, transierunt in dispositionem cordis. ab adipe adipale enim dicitur, id est pingue. sicut enim anima bonis pasta et referta uirtutibus tamquam adipe et pinguedine repletur, ut scriptum est, sic iniquitas, quae quasi ex adipe procedit, non tenuis et [*]( B ) exilis significatur, sed plena uitiorum. denique non fortuito quodam lapsu in errorem incidere, sed consilio et dispositione in sacrilegium transierunt.

Posuerunt in caelum os suum, et lingua eorum [*]( c ) transiuit super terram. ponere in caelo os suum quid sit docet nos ille ex fratribus adulescentior, qui regressus ad patrem dixit: pater, peccaui in caelum et coram te. ponunt autem in caelum os suum qui sibi criminum [*]( D ) auctoritates natiuitatis putant quadam necessitate deferri. hi nec caelo nec terris parcere solent, ut cursu quodam stellarum arbitrentur uitam hominis gubernari. nihil prouidentiae, nihil bonis moribus derelinquunt. atque utinam et isti sicut ille unus de duobus adulescentibus reuertissent: bonus dominus remedium non negasset. et tamen etiamsi ipsi nolint sanari, reseruat dominus regressionis gratiam, ut qui in Istrahel expulsi sunt per cordis proprii caecitatem per plenitudinem [*]( E ) ecclesiae reuertantur et non uacuos dies uitae istius ducant, sed plenos habeant bonae operationis et fidei, cum repleuerit eos dominus gratia spiritali. quomodo autem reuertantur accipe. quia caecitas inquit ex parte Istrahel contigit, [*]( 1 Psalm. LXXII 7 4 Psalm. LXII 6 8 Psalm. LXXII 9 12 Luc. 15, 18 25 Rom. 11, 25 sq. ) [*]( 1 prodiit DP1 C 2 adipale scripsi adipsal PC adeps B et (in quibus antea spatium est 5 fere litt.) DP\' id est om. DP\' 5 sicut BC et P (s eras.) 6 fortuitu DP\' 7 labso P 10 trans. in terra B ponere P (re s. u.) caelum B, recte puto, cf. u. 13 13 autem om. B 14 natiuitatis C natiuitates PB uanitates DP\' hic (c eras.) P hii ])P\'C nec] in DP\' 15 cglo P (c s. u.) cursu P (u alt. ex o) 17 moribus bonis B derelingunt P 18 reuersi essent B reuerterentur DP\' 19 etiam ipsi si nolunt DP\' 20 istrahel P (e s. u.) isrt cet. 24 dominus om. DP\' 25 sq. istrahel P isrt cet. )

256

donec plenitudo gentium intraret et sic omnis Istrahel saluus fieret. sed quia mysterium oportebat impleri ut concluderet deus omnia in incredulitate, id est redargueret atque conuinceret — cum enim duo contendunt, si unus [*]( F ) superior sit, dicitur: conclusit illum alterum — ideoque per suam misericordiam, ut subditus fieret deo mundus, regressus est quidem populus in heredibus, <sed> seri sceleris errore traductus est, ut deum non crederet occultorum esse praescium. sed dominus illis ut quandoque redimantur, salutis futurae gratiam reseruauit dicens: ideo reuertetur huc populus meus. quid est huc? id est ad me, ad aequitatem et iustitiam meam, ad cultum meum.

et implebit dies uitae suae. quod utique sic accipies, ut populus quidem redimatur, [*]( 667 A ) qui crediderit. in quo etsi non redimantur qui non crediderunt, tamen redemptio populi dei praerogatiua defertur.

isti ergo m errore positi dixerunt: quomodo sciuit deus? et si est scientia omnis in altissimo? putant enim non esse in deo scientiam, quia peccatores abundant prosperis saecularibus. et adhuc inducit eos loquentes: ecce ipsi peccatores et abundantes in saeculum optinuerunt diuitias. habes hoc in euangelio planius expressum, ubi Simon ille Pharisaeus [*]( B ) uidens quod mulier illa peccatrix uenit in domum eius et super pedes Christi effudit unguentum dicebat intra se: hic si esset propheta, sciret utique quae et qualis mulier, quae tangit eum, quia peccatrix est. sed patientia dei non praeiudicat ueritati et praescientia eius ac prouidentia [*]( 2 Rom. 11, 32 5 Reg. I 26, 8 10 Psalm. LXXII 10 12 Psalm. LXXII 10 16 Psalm. LXXII 11 19 Psahn. LXXII 12 23 Luc. 7, 39 ) [*]( 6 misericortiam P 7 est om. DP populos P sed addidi sed is celeri scr. Costerius seri PC aeris B seu D sui P1 aceleri PDP\' 8 traditus DP\' ut C et cet. 10 ideoque DP\' reuertentur PC reuertatur DP\' 11 et] ad B 12 meum om. B implebit ed. Rom. impleuit libri 14 crediderit in eo (om. in quo) DP\' 15 redemptio scripti redempti P (p s. w.) cet. ergo P (r ex c) 16 sciuit P (s. u ras.) scit B 19 et om. B 20 acto B 21 plenius B farisaeus P 24 qualis esset B qualis est FC 25 peccatrix P (i s. «.) )

257

hoc ipso amplius probatur quod in peccato positus successu affluit saecularium prosperorum. quod fortior uidens ridet. incautus transducitur et mouetur. [*]( c )

Denique psalmista dicit dixisse se: ergo sine causa iustificaui cor meum et laui inter innocentes manus meas, hoc est: uideo illos abundare, uideo illis commoda [*]( D ) omnia secundare, me autem conteri atque exagitari temptationibus plurimis. frustra ergo dedi me innocentiae atque ad studium sobriae conuersationis intendi. et pulchre ait: laui inter innocentes manus meas, ut non adrogare sibi summam innocentiae, sed sedulum deferre studium uideretur. interea non inpune huiusmodi a se sermonem exisse testatur.

nam tota die flagellatum esse se memorat, quia frustra [*]( E ) iustificasse se domino cor suum dixerat; post flagella autem continuo secuta est prauae opinionis correctio. statim enim index meus inquit in matutinis, id est in aperto et perspicuo; lux enim ueritatis conprehendens eum non siuit haec sentire quae dixit. reuincebat itaque et redarguebat me ueritatis lumen offusum animo meo, eo quod non recte dixerim: sine causa iustificaui cor meum. locutus enim illa sum tamquam in tenebris constitutus et recordanti illa mihi cor [*]( F ) conpungebatur, conpuncto autem corde inluminabatur affectus, ut fieret in corde meo ignis flammigerans, qui faciebat in me diei spiritale principium. inluminata itaque oriente mihi die et quasi in multis matutinis positus intellegebam quia extra constitutionem generationis filiorum dei factus sum, qui cum primo credidissem eo quod operator mundi prouidens [*]( 4 Psalm. LXXn 13 13 Psalm. LXXII 14 16 Psalm. LXXII 14 23 Hier. 20, 9 ) [*]( 1 successum (m del.) afiuit P 2 prosperitatum B 4 dicit dixi (dixit, t eras. P) ergo DP\' iustificaui sine causa C 5 nocentes B 9 subriae P probe D (prob in ras.) P1 pulchre P (r s. u.) 10 sibi om. B 11 sed sedulum] sed ullum DP\' 13 se esse DP\', se om. B 15 correptio DPC 16 uindex DP\' aperto P (a s. «.) 19 effusum DPG 20 sum enim illa DP\' 21 et om. DP\' 26 constructionem DP\' 27 operatur P (u ex o) DP\' ) [*]( XXXII. Ambr. para 2. ) [*]( 17 )

258

generationi humanae omnia ad utilitatem nostri uel tristia uel ea quae parum delectent fecerit, tam bonam sententiam postea prauis opinionibus turbatus amiserim.

conferebam itaque cum corde meo et dicebam mihi: si narrabo sic quia sine [*]( 668 A ) causa iustificaui cor meum; occurrebat mihi dei uox dicens: ecce generationi filiorum tuorum, cui disposui, id est: ecce in scripturis inuenis quia disposui, o tu Adam, generationi filiorum tuorum quia fortuito diuitiae ad impios, non aliquo merito deferantur. nec praemia uirtutis sunt emolumenta thensauri, ut e contrario < non) inopia poena peccati est, sed indiscrete ueniunt ista, quae modo fluminis quodam saeculi profluuio uolutantur.

et existimabam et [*]( B ) uidebar mihi cognoscere hoc esse uerum, hoc congruere diuinae prouidentiae et conuenire, me autem frustra in his turbatum esse in quibus inhaerere non debui.

Itaque quia uidebar mihi ueram sententiam conprehendisse [*]( C ) et cognitionem esse rei ipsius adsecutus, dicebam mihi: hoc labor est ante me, donec introeam in sanctuarium dei et intellegam in nouissimo, id est: solus mihi labor superest, ut ingrediar in sanctuarium dei, ubi est Cherubin,[*]( D ) id est cognitionis profundum, et non laborem in incertis et opinionibus; narratio enim fatui sicut sarcina in uia. ideo ingrediamur adytum cognitionum sacrarum atque interiora penetralia ueritatis, ut non sit in nobis labor; sapientia enim nos a sensu laboris abducit. denique non est labor in Iacob, causa autem laboris ignorantia est, quoniam [*]( 4 Psalm. LXXII 15 sq. 6 Psalm. LXXII 16 12 Psalm. LXXII 16 17 Psalm. LXXII 16 sq. 20 Exod. 25, 17 21 Philo de uit. Moys. III 8 (II 150, 15) 22 Sir. 21. 16 (19) 26 Gen. 27, 20 ) [*]( 1 tristitia P (ti alt. s. u.) B (ti alt. eras.) 2 fecerint P (n 8. M. eras.) 3 amiserim turbatus B 6 gen.rationi P (e s. ras.) 7 id est] adest DP\' in] his DP\' scribturis P (i pr. 8. u.) 8 tuorum om. B fortuitu DP\' et m2 B 10 thensauri P (n 8. u.) thesauri eet. ut PBDP\' et C nec a non addidi 12 et (e in ras.) uidebar (r in raB.) P 14 prudentiae B 17 rei ipsius esse C 18 sanctoaurium P 21 cogitationis DP\' et non est labor B 23 aditum libri 24 non om. DP\' in om. B 25 nos om. B )

259

qui nescit iustis reposita esse praemia non reficitur a laboribus, sed magis inprudentiae suae labore curuatur et frangitur. [*]( E ) ingrediamur ergo sanctuarium dei, ubi sunt Cherubin, in quibus est recordantia sacrae cognitionis et ueri illius atque aeterni luminis.

in illo candelabro imago resplendet, quo possimus intellegere in nouissimo. sanctus etenim in ultimo cognoscit et perfectam sapientiam processu aetatis adipiscitur dicens: notum mihi fac, domine, finem meum et numerum dierum meorum qui est, ut sciam quid desit mihi. qui est finis nisi ille, cum traditur regnum deo patri, [*]( F ) quando reuelantur occulta sapientiae? hunc. finem nostri certaminis requirebat propheta cupiens cognoscere quid deesset -suae perfectioni; finis enim disciplinae nostrae et studiorum perfectio est.