De Cain et Abel
Ambrose, Saint, Bishop of Milan
Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.
et ideo non legimus de eo sicut de ceteris quia deficiens mortuus est, sed per uerbum dei [*]( D ) mortuus est; deus enim neque defectionem aut diminutionem patitur neque adiectionem capit. unde et addidit scriptura quia nemo scit sepulturam eius usque in hodiernum [*]( 1 Philo de sacr. 3 (165, 3; I 205, 5 C.) 3 Dent. 5, 31 7 Gal. 3, 16 12 Matth. 5, 17 14 Philo de sacr. 3 (165, 19; I 205, 16 C.) 15 Exod. 7, 1 18 Philipp. 3, 20 22 Deut. 34, 5 25 Deut. 34, 6 ) [*]( 2 mereatur M mereretur (re alt. 8. u.) B 8 promissiones AA\'PV et i -ea ex em) B 9 tamquam inutilis M 12 uetus testamentum B 13 condicionis (ex dicioni) dignitatem B 15 in om. B Pharao scripsi faraoni MM\' pharaoni cet. 16 ullis B Monacensis 2549 a illius S ml tillius S m2 cet. 18 conuersationis B a conuersionis cet. 21 firmauerat M et (i ex o m2) S 22 est om. P 23 aut] neque B diminutionem (i pr. ex 1) S deminutionem JIlJPP )
bene autem inter dominum et seruum seruatur distantia, ut praerogatiuam domini intellegas, serui gratiam. de Moyse legitur quia sepulturam eius nemo scit, de Christo autem <quia> sepultura eius de terra sublata est, quia ille secundum mysterium legis expectabat redemptionem, ut resurgeret, hic secundum euangelii donum redemptionem non expectabat, sed [*]( 187 A ) donabat. et ideo sepultura eius non ignorata est, sed eleuata, quam diutius creatura tenere non potuit, quia per ipsum omnis creatura properauit a corruptionis seruitiis eleuari. nemo ergo scit sepulturam Moysi, quia uitam eius omnes [*]( 7 Matth. 17, 3 8 Reg. IIII 2, 11 12 Psalm. XXXII 6 20 Esai. 53, 8 Marc. 16, 19 25 Rom. 8, 21 ) [*]( 2 successio (s alt. 8. u., secessio m2) S 3 est igitur AA\'M\' 6 terris Monac. 14399 et Uindob. 758 terrenis S (en eras.) cet. 8 post est add. a quibusdam B malim quom translatus 9 est om. Monac. 2549 10 mortus M mortuus autem moyses (om. quidem) B 17 inter dili M 19 quia addidi 20 misterium MBA\' 22 euangelid S (tl eras. et s. ras. i) V euangeli B (i in ras.) 26 sepulturam scit B )
Ergo, ut quod proposuimus conpleamus, adiecit inquit [*]( C ) parere Abel, hoc est meliorem Eua, quae grauiter ante peccauerat, ex se generauit sententiam, ut superioris sententiae aboleret errorem. mentior, nisi hoc in uniuersis probatur. ita enim nascimur, ut ante infirmus infantiae sensus in nobis sit, postea pueritiae corporis tantummodo curam sciens, nullum cultum, nullam habens obseruantiam diuinorum. unde et [*]( D ) euidenti naturae nouitate ortum Iesum Christum ex uirgine ut probaret propheta ait: ecce uirgo in utero accipiet et pariet filium, et uocabunt nomen eius Emmanuhel. butyrum et mel manducabit, priusquam sciat malum aut bonum: quoniam priusquam sciat bonum aut malum non credit malitiae, ut eligat quod bonum est et infra: priusquam sciat puer uocare patrem aut matrem, accipiet uirtutem Damasci et spolia Samariae contra regem Assyriorum . solus enim fuit qui non est captus saeculi huius uanitate et carnali tumore. utpote qui se humiliauit factus oboediens [*]( E ) usque ad mortem. longe uniuscuiusque nostrum dissimilis, qui nos frustra extollimus mente carnis inflati. unde et nemo sine peccato nec unius diei infans, ille autem peccatum [*]( 4 Matth. 27, 60 5 Esai. 11, 10 15 Esai. 7, 14 sq. 20 Esai. 8, 4 24 Philipp. 2. 8 27 Iob 14, 4 sq. I Petr. 2, 22, cf. I Ioh. 3, 5 ) [*]( 1 m nunc iam M nuntium lłf\' iam nunc SAA\' 2 quia M (a s. u.) V qui cet. 5 licet eras. S, om. M.L4.\' eius eras. S, om. MAA\' 6 euangelii M (i alt. s. u.) euangeli B comprobabit P 16 uocabitur P uocab V 17 malum aut bonum quoniam priusquam sciat om. liVV 18 bonum aut malum M malum aut bonum SAA\'jI\'PP\'V bonum et malum B 24 utpute M et (corr. m2) SP 26 quia BP )
et factus est inquit Abel pastor ouium, Cain autem operabatur terram. non est otiosum quod cum ante generatus sit Cain, ut lectio docet, praelatus sit hoc loco Abel, nec idem sit ordo nominum qui est ordo naturae. quid sibi uult mutatio ordinis, ut prius iunioris meminerit, ubi describitur uitae status operisque usus? interrogemus officiorum distantiam, ut colligamus causam praelationis. operari terram usu prius est, gratia inferius quam oues pascere. hoc enim instar cuiusdam est doctoris et principis meritoque senior a uetustioribus inchoauit, iunior recentiora praetulit, quae nullas spinas, nullos tribulos germinarent, nulli sententiae essent [*]( 1SSA ) obnoxia. denique peccati reus Adam de paradiso dimissus est uoluptatis, ut operaretur terram. recte ergo ubi nascuntur hi fratres, seruatur etiam in praedicando ordo naturae: ubi uero exprimitur disciplina uiuendi, seniori iunior antefertur, quia etsi tempore iunior uirtute praestantior est. innocentia enim tempore posterior est quam malitia et quadam suppar aetate, sed meritorum nobilitate antiquior; senectus enim [*]( B ) uenerabilis est, non annis incana,. sed moribus. et aetas inquit senectutis uita inmaculata. ubi ergo generatio exprimitur, praeueniat Cain, ubi disciplinarum fit praedicatio, praecurrat Abel. adulescentiam igitur et ipsam in [*](6 Gen. 4, 2 Philo de sacr. 4 (165, 35; I 206, 12 C.) Quaest. I 59 15 Gen. 3. 18 17 Gen. 3, 17 21 Philo de sacr. 4 (166, 14; I 207, 8 e.) 23 Sap. 4, 8 25 Philo de sacr. 4 (166, 16; I 207, 9 C.) 27 Philo de sacr. 4 (166, 19; I 207, 11 C.) ) [*]( 4 agnoscitur a cognoscit M agnoscit cet. bonum est MBV 7 non est] none M 14 senior MAA\' et (nior 8. u. m1) SP\' se cet. 15 incoauit P\'V 16 nullos om. S 17 dimissus V demissus P (e ex i) cet. 18 hi BPV hii cet. 27 adulescentiara P adolescentia M adolescentiam M\' (0 ex u) eet. )
Ne ergo dubites talibus naturae admonitus exemplis quod [*]( D ) malitia praecedat tempore, sed iuuenculescat infirmitate. habet illa aetatis stipendium, uirtus autem praerogatiuam gloriae, quam plerumque iusto iniquus iudici cedit. cuius rei testis est fidelis diuina scriptura, quae docet Esau cognomine stultitiae uirum cessisse patienter primatus suos fratri suo Iacob, ita ut. diceret: ut quid milii primatus? sed quos iste posthabuit hos uir cognomento exercitationis praeditus quaesiuit mereri. nonne tibi uidetur Esau tamquam in agone uictus et propriae mentis [*]( E ) infirmitate inparem se existimans cessisse uictori coronam, quem uidebat nullis passionum inlecebris inflecti, quarum ipse puluerem sustinere non poterat? ut quid mihi inquit primatus? apud ignauos enim nulla sunt insignia uirtutis, apud sapientes prima habentur; studia enim uirtutis quaedam instrumenta sunt. itaque sicut bellator sine armis esse non potest ita nec sine exercitatione uirtus. unde et dominus in euangelio ait: a diebus Iohannis Baptistae regnum [*]( F ) caelorum cogitur, et cogentes diripiunt illud et alibi: quaerite regnum dei, et ecce omnia praesto sunt uobis. non dormientibus nec otiantibus, sed uigilantibus et laborantibus pollicentur praemia, ... sed labori merces parata [*]( 7 Philo de sacr. 4 (166, 34; I 208, 3 C.) 11 Philo de sacf. 4 (166. 37; I 208, 5 C.) 13 Gen. 25, 32 14 Philo de sacr. 4 (166, 41; I 208, 7 C.) 23 Matth. 11, 12 25 Matth. 6, 33 ) [*]( 9 qua P (a ex &) 10 est om. MAA\' testis... S (eras. 8 in) fidelis est S (est 8. u.) MAA\' 26 neque otiantibue B non otiantibus V 27 lacunam significaui; fort. acribendum <non inertiae; , sed...; et labori a )
si fuerint inquit uni homini duae uxores, una earum dilecta et altera odibilis., et pepererint ei ambae filios, dilecta et odibilis, et fuerit primitiuus filius mulieris odibilis, qua die heredes reliquerit filios in substantia sua, non poterit primatum dare filio mulieris dilectae omittens filium odibilis, sed primitiuum filium mulieris [*]( 169 A ) cognoscet dare illi dotem ex omnibus, quae inueniuntur ei, quia ipse initium filiorum eius est et ipsi debentur primitiae. quam profunda latent mysteriorum secreta in litteris! recognosce, anima, tuos partus et odibilis istius mulieris quaere mysterium. intra te ea inuenies, si requiras. repete cogitationes, relege sensus tuos et cui primitiae debeantur agnosces. duae enim mulieres unicuique nostrum cohabitant inimicitiis ac discordiis dissidentes, uelut quibusdam zelotypiae contentionibus nostrae [*]( B ) replentes animae domum. una earum nobis suauitati et amori est, blanda consiliatrix gratiae, quae uocatur uoluptas. hanc nobis opinamur sociam ac domesticam, illam alteram inmitem asperam feram credimus, cui nomen uirtus est.
Illa igitur meretricio procax motu, infracto per delicias incessu, nutantibus oculis et ludentibus iaculans palpebris retia, quibus pretiosas iuuenum animas capit — oculus enim [*](C) [*]( 3 Deut. 21, 15-17 Philo de sacr. 5 (167, 11; I 208, 15 C.) 13 Philo de sacr. 5 (167, 22; I 209, 9 C.) 16 Philo de sacr. 5 (167, 28. I 209, 11 C.) (de merc. mer. 2 II 265, 28) 23 Philo de merc. mer. 2 (H 265, 35; I 210, 1 C.) ) [*]( 7 relinquent S (n eras.) relinquid M filios ipijlieri? M 10 cognoscet ed. Rom. (sjriyvutGETai LXX) cognoscit libri (cognoscat Uindob. 4601) illi dare A\'B 11 initium ipse B ipse 6 S (6 s. M., in quo est post eius eras.) A 12 mysteriorum SAP1 misteriorum cet. 14 misterium BV 15 requires M (r alt. s. u.) 25 animas iuuenum B )
His auditis uelut ceruus sagittatus in iecore haeret saucius. [*]( F ) quem miserans uirtus et casurum cito uidens inprouiso occurrit uerita ne inter moras inlecebris demulcentibus mens capiatur humana. \'palam\' inquit adparui tibi non quaerenti me, ne [*]( 3 Hier. 28, 7 (51, 7) 5 Prouerb. 9, 16 sq. 8 Esai. 22, 13 9 Sap. 2, 4-8 17 cf. Cic. de fin. II 106 disp. Tusc. V 101 22 Prouerb. 7. 23 23 Philo de merc. mer. 3 (II 267, 1; I 212, 4 C.) ) [*]( 5 quis S (8 exp.) AA\' est om. V diuertat A\'BV 9 moriamur B transiet enim uita V 12 in iuuentute BFV 14 coronemur SA\' et (nos om.) M 17 relinquuntur AA\'PV relinquantur B 18 ergo S (r eras.) P\' (8. m2 i ego) MP 20 nisi deleuit Erasmus; uix credibile Ambrosium scripsisse <non> adserit nisi uel om. BAA\' filosofiae MM1 21 salemonis V salomonis cet. 24 uerita AA\' ueritate M\' (te eras.) cet. )
docuit te certe dominus Iesus quemadmodum aduersus huiusmodi temptationes resistas. tetenderat diabolus primum laqueum gulae dicens: si filius dei es, dic lapidi huic ut fiat panis: respondit dominus: non in pane solo uiuit homo, sed in omni uerbo dei. laqueum soluit [*]( E ) hoc dicto. posuit iterum diabolus secundum iactantiae laqueum, qui etiam bonam mentem prosperis currentem semitis solet strangulare. et duxit illum inquit in Hierusalem et statuit eum supra pinnam templi et dixit illi: si filius es dei, mitte te hinc; scriptum est enim quod angelis suis mandauit de te ut conseruent te, quia inmanibus tollent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum. itaque cum posset sine ullo periculo mittere se dominus Iesus, cui suppeterent spiritales uolatus, tamen [*]( F ) ne iactantiae genus esset, respondit diabolo: non temptabis dominum deum tuum. simul docuit nos cauere ne faciamus uoluntatem diaboli. si ergo ueri iactantia declinanda est, quanto magis nemo debet falsa iactare pro ueris? tertius superest laqueus auaritiae atque ambitionis. ostendit in monte posito omnia regna orbis terrae in momento [*]( 3 Matth. 4. 9 Luc. 4, 7 8 Matth. 4, 3 Luc. 4. 3 9 Matth. 4, 4 Luc. 4, 4 13 Matth. 4, 5 sq. Luc. 4, 9 sqq. 20 Matth. 4, 7 Luc. 4, 12 25 Matth. 4, 8 Luc. 4, 5 ) [*]( 1 do perire SM\' do aperire P (a add. ml) b a praeterlabentibus AA\' fort. in quibus 9 solo pane M Monac. 14399 Uitldob. 758 10 homo om. M 11 diabolus M (o ex u) 13 stranguilare SMlłI\' A et (i eras./ P stranguillare B (g s. u.) A\' inquit illum .,f\'B 14 pinnaculum BV 15 dei es bfAA\'B te om. M quia B 16 te conseruent M 17 te ne] te tene M 20 diabolo M (o pr. ex u) 2: ueri MA \\\' uer* 8 (e eras., i 8. ras. m2) uere P\' fa m2 8. e aU) BPM\' uera V ) [*]( XXXTT. Ambr. para 1, isac. 1. ) [*]( 23 )
Tamen si quem etiam ista delectant, ab eo moderatius petantur qui uerus omnium fons est. nam et ipsa peculiaria quae possidere sibi uidetur diabolus aliena sunt, sicut ipse [*]( B ) dixit: tibi dabo potestatem hanc uniuersam et gloriam illorum, quia mihi tradita sunt. ab eo ergo spera, licet breuis uitae non sit longum uiaticum requirendum, tamen ab eo spera qui uniuersam creaturam condidit, qui diabolo ea ad tempus tradidit, non ut possideat, sed ut temptet; non enim poterat corona esse sine certamine. probandi erant dubii, ut iusti coronarentur.
dedit itaque diabolo ea, quia in his ipsis poena accipientis est, si uti nesciat. [*]( c ) quid est enim thensaurus luxurioso nisi sumptus luxuriae? sed non luxuriosus, sed frugi probatur. et ideo utere quasi frugi his quae tibi adponuntur, ut non cum manducas multum, odibilis fias; uigiliae enim et tormenta uiro edaci et infra: si coactus fueris in edendo, surge et uome. et refrigerabit te et non adduces corpori tuo [*]( 4 Psalm. XXXVI 35 sq. 7 Philipp. 3, 19 8 Matth. 4, 10 Luc. 4, 8 14 Matth. 4, 9 Luc. 4, 6 19 II Tim. 2, 5 25 Sir. 34, 20 (31, 23) 26 Sir. 34, 21 (31, 25) ) [*]( 1 non possunt V (non poss ex neque) 2 sequuntur P\' 3 sibi esse (esse s. u. m2) S 5 sup-ra 8 (a s. u.) supra AA\'BV caedros S cedros cet. 6 maximi M maxime cet. 7 uester M (n s. e) 9 illi BP 12 petantur Monac. 14399 TJindob. 758 petuntur cet. peculiaria a pecuniaria libri 15 eorum B 22 thesaurns libri 23 luxoriosos M (v s. 0 tert.) )
qui saturati estis, quoniam esurietis. sed uis manducare, uis bibere? ueni ad conuiuium sapientiae, quae inuitat omnes cum magna praedicatione dicens: uenite et edite panes meos et bibite [*]( F ) uinum, quod miscui uobis. delectant cantica, quae epulantem demulceant? audi hortantem. audi cantantem ecclesiam non solum in canticis, sed etiam in Canticis canticorum: manducate, proximi mei, et bibite et inebriamini, fratres mei. sed haec ebrietas sobrios facit, haec ebrietas gratiae, non temulentiae est. laetitiam generat, non titubantiam. nec uerearis ne in conuiuio ecclesiae aut grati [*]( 2 cf. de Helia 8. 22 sq. 8 Luc. 13, 25-27 16 Luc. 6. 21 17 Luc. 6, 25 20 Prouerb. 9, 5 24 Cant. 5, 1 ) [*]( 2 innumeris M (num ex mun m2) 3 repleuerunt P (ue 8. u.) P\' 6 alios ... ebrietas om. M Monac. 2549, in mg. Uindob. 758 11 sitis V 12 manducabimus MAA\'M\' et (corr. m2) S 13 et bibimus ante coram te transponunt Ji Monac. 2549 14 quod M 25 fratres ed. Rom. ((i3sX<poi LXX) patres libri (patres mei in rus. B) 27 uerearie (is ex es m2) SM ) [*]( 23* )
sed haec ebrietas pudicitiae custos est, illa uini ebrietas fomes libidinis, quo per carnes uaporantur interna [*]( E ) uiscera, animus ignescit, anima exuritur. saeuus criminum stimulus libido est. quae numquam manere quietum patitur affectum. nocte feruet, die anhelat, de somno excitat, a negotio abducit, a ratione reuocat, aufert consilium, amantes inquietat, lapsos inclinat, castis insidiatur, potiendo inflammat usuque accenditur. nullus peccandi modus et inexplebilis scelerum <sitis) nisi morte amantis extingui non potest. et ideo ait apostolus: [*]( F ) fugite fornicationem, ut ueloci fuga tamquam furiosae dominae declinare saeuitiam et tetro seruitio exire possimus.
nam quid de auaritia dicam, insatiabili pecuniae cupiditate et quadam aeris libidine, quae quo plura abstulerit eo magis inopem esse se credit? omnibus inuida, sibi uilis, in summis diuitiis inops affectu extenuat quod censu abundat. nullus rapiendi modus, ubi nulla mensura cupiendi. sic inflammat animum, sic igne suo pascit animum, ut hoc solo distet, quod illa formarum adultera sit, ista terrarum. elementa concutit. [*]( 3 Prouerb. 9, 1 5 Ioh. 14, 2 7 Esai. 23, 18 (?) 18 I Cor. 6, 18 ) [*](1 eligaris S (i pr. et a in ras. m2) 2 incomptam BPV incompta S till MM\'P\' incomptae S m2 AA.\' 4 suffulsit S (suf s. u. m2) V 6 epulaueris S (corr. m3) MP1 potusque M (s a. u. m2) 9 haec om. M pudicitiae ... ebrietas om. ÅA\' 15 post potiendo ras. 5 litt. in M (eras. modus) undique (d s. u.) adcenditur M 16 \'sitis Costerius; in P\' post scelerum ras. 2 litt. 17 et extingui M 22 inuidia S (i tert. eras.) A\' (i tert. exp.) M 23 censu Costerius sensu libr; 25 animum alt. ont. B )
Audisti uoluptatis mysteria, audisti etiam nostrarum [*](C ) copiarum munera, quas ego non superlectili operiendas, sed scripturae nudis sermonibus demonstrandas putaui, ut sua luce fulgerent et ex se ipsae uocem emitterent sui inuicem. neque enim sol et luna interprete indigent; habent interpretem fulgorem sui luminis, quo totus repletus orbis est. illis inluminatio est fides, sine indice quaedam ut ita dicam intestata testis, quae alieno non indiget testimonio et subito se [*]( D ) uniuersorum oculis offundit. non ergo nuntiantur opera nostra, sed clamant et se ipsa nuntiant. sane ut et hoc quod laboriosum in nostris ducitur non praeteream, fides exigitur, studium desideratur, facta quaeruntur. his enim tribus dominus Iesus deuotionis humanae officia definiuit dicens: petite, et dabitur uobis; quaerite, et inuenietis; pulsate, et [*]( 4 Eccl. 5, 12 6 Eccl. 5, 9 7 Baruch 3, 17 10 Matth. 5, 3 11 Luc. 12, 15 12 Luc. 12, 21 14 Philo de merc. mer. 4 (II 269. 16); de sacr. 5 (167, 36; I 215. 21 C.) 17 Philo de sacr. 6 (168, 1: I 216, 9 C.) 23 Philo de sacr. 6 (167, 47; I 216. 8 C.) et 6 (168, 6: I 216, 13 C.) 26 Matth. 7, 7 ) [*]( 4 dicit S (in tng. m2 ait) ait M 15 suplectili M subpellectile P suppellectile (e tert. ex i m3) V aupellectili cet. operienda ... demonstranda SAA\'jIP et (corr. m2) P\' 17 et P1 ut cet. 21 subite M 22 offundit scripsi effundit libri )
haec [*]( E ) qui studiose fuerit prosecutus primatus benedictionis accipiet sicut patriarcha Iacob, qui continentia et fide humanarum supplantauit uestigia passionum. iste ait: misericordiam mei habuit deus, et sunt mihi omnia. hanc itaque misericordiam nos fide, studio operibusque mereamur, quibus disciplinis inuenit Istrahel gratiam dei et per ipsam omnia: non enim mundi huius copias, sed uirtutum disciplinas sibi suppetere gaudebat. has nobis substituamus heredes, quas [*]( F ) sanctus Abraham in Isaac filio suo substituit sibi, omnem operum suorum deputans hereditatem sapienti et iusto uiro nec ullum ius hereditarium ancillis uel ancillarum filiis derelinquens, sed tantummodo donationis munera. perfectae enim uirtutes totum accipiunt gloriae patrimonium, usitatis et mediocribus uile aliquid aspergitur. et ideo Agar, quae aduena latine dicitur atque accola, et Chettura, quae odorifera significatur, heredes non sunt. qui enim mediis utitur disciplinis accola, non inhabitator est sapientiae. odore aspersus non fructu expletur. sanitatem autem cibus, non odor inuehit, quia odor fructuum nuntius est. principales itaque disciplinas sequentibus et indigenas accolis agnoscimus praeferendas. [*]( 195 A ) [*]( 1 Matth. 7, 24 2 Philo de sacr. 9 (169, 31; I 217, 11 C.) 5 Gen. 33, 11 Philo de sacr. 9 (169, 39; I 219, 8 C.) 10 Philo de sacr. 10 (169, 40; I 219, 11 C.) 13 Gen. 21, 10 14 Philo de sacr. 10 (169, 46; I 219, 14 C.) 16 Philo de sacr. 10 (170, 2; I 220, 1 C.) 17 Gen. 25, 1 Philo de sacr. 10 (170. 4; I 220. 2 C.) 20 Philo de sacr. 10 (170, 7; I 220, 5 C.) 21 Philo de sacr. 10 (170, 11; I 220, 8 C.) ) [*]( 1 uerba om. M 3 fuerit studiose AA\' 4 continentie M 6 haec M 8 isrt libri 9 huius mundi B Monac. 14399 Uimlob. 758; mundi in mg. V disciplinas in mg. 8 10 quas BV qua. 8 (m eras., s 8. m m2) qui cet. 13 ullo M (v s, o) 14 tantumodo M munere P (a s e alt.) cet. 17 chettura S m2 chectura S ml P\' cetura MV caethura A\' cethura cet. 19 habitator (om. in) M 21 itaque (que s. fl.) 8 )
at uero secundum mysterium Abraham pater gentium semini suo legitimo, quod est Christus, hereditatem omnem fidei suae detulit, qui in hac terra uelut aduena fuit, ut uitae huius odorem magis quam fructum referret. haec cum audit mens, auertit se a uoluptate uirtutique adiungit ueri decoris admirans gratiam purum affectum, simplicem sententiam, mediocrem uestem, hoc est non in [*]( B ) persuasione sermonis, sed in ostensione spiritus, qualis est apostolicae forma sententiae, amictum sapientiae atque pietatis omni pretiosiorem auro refulgens, tum chorum prudentiae temperantiae fortitudinis iustitiae suscipiens, quae fraglant odorem disciplinarum incutientes reuerentiam, infundentes gratiam. itaque talibus mota eligit studia uirtutis, quibus Iacob uir plenus exercitationis mentem intendit suam. et ideo ouium pastor inducitur, eo quod inperitare corpori et sensibus eius [*]( c ) ac uoluptatibus uocisque modum tenere, ne uelut ouis uagetur incerta, praestantius aestimatur quam regere populos, praeesse urbibus; difficilius enim se quispiam quam alterum regit. animum uincere, iracundiam cohibere conpugnantesque leges carnis et mentis in unum cogere inmortalis cuiusdam est uiri. quem inferni porta non ceperit. denique ipse sibi legis lator uindicauit hoc munus, ut oues pasceret Iothor, qui dicitur [*]( 1» ) [*]( 1 Galat. 3, 16 5 Philo de sacr. 10 (170, 13; I 220, 9 C.) 7 I Cor. 2, 4 13 Philo de sacr. 11 (170, 23; I 220, 16 C.) 14 Gen. 30, 31 sq. Philo de eacr. 12 (171, 12; I 221, 19 C.) 22 Exod. 3, 1 Philo de sacr. 12 (171, 21; I 222, 4 C.) ) [*]( 1 aut M misterium BM\' ministerium S (ni eras.) PFV abraham V (h s. u.) 9 amictu V amictus est B 10 pretiosiore V pretiosior pst B refulgen* S (s eras., te s. ras. m3) refulgentem AA\' tum JIB Y tunc eet. 11 fraglabant Monac. 2549 flagrabat V et (s. flagrant) Monac. 14399 flagrabant eet. 12 odore M incutientes BV incutiens cet. infundentes MBPV et (te exp.) P1 infundens S (s mH ex tes, eet. 13 eligit SAAP4 elegit B (i s. e alt.) cet. 16 uocisque frustra temptatum est; cf. xut jÀ.wt\'t\'ţjç apud Philonem et p. 361 u. 2 nec M 19 legis J.1IJ1\' 21 latorQ M 22 iethro Sm2 A\' (e ex 0) et (h s. «.) Pietro B V iothro A )
Et factum est post dies optulit Cain ex fructibus [*]( F ) terrae munus domino. duplex culpa: una quod post dies optulit, altera quod ex fructibus, non ex primis fructibus, sacrificium autem et celeritate conmendatur et gratia. unde praeceptum est: si uoueris uotum, non facias moram reddere illud; melius est enim non uouere uotum quam uouere et non reddere; cum enim moram facis. non reddis. uotum est autem postulatio bonorum a deo cum soluendi muneris promissione. et ideo cum inpetraueris quod petisti, ingrati est tardare promissum. sed interdum aut neglegentibus inrepit obliuio impetratorum aut tumidis et elatis adrogare euentus sibi [hebi] cordi est et propriis [*]( 196 A ) uirtutibus uindicare nec auctoris deputare gratiae, sed ipsos [*]( 3 Gen. 46, 34; 47, 3 Philo de sacr. 11 (171, 6; I 222, 9 C.) 7 Gen. 4, 4 9 Gen. 4, 2 12 Gen. 4, 3 13 Philo de sacr. 13 (171, 41; I 223, 1 C.) 16 Deut. 23, 21 Eccl. 5, 3 sq. Philo de sacr. 13 (172, 7; I 223. 9 C.) 19 Philo de sacr. 13 (172, 8; I 223, 10 C.) ) [*]( 3 misteiia BPV 12 et 14 optulit SAA\'P\'V obtulit cet. 16 uolueris M 17 est om. AA\' inuouere M 22 repit (om. in) M inpetraturum M 23 hebi inclusi utpote ex sibi ortum liebicordiS 8 (è ex em m2) hebicorde est M hebicordi est AM\' hebicordis est A\'B hebicordiem P hebicordfi P\' «*»#cordi est Y hebeti corde est JJL hebetis cordis est a post et add. bonum quod agit uel quod a dco consequitur a 24 ipsos S m2 P4 m2 AA\'lłl\'V ipso Sml P\' tnl MP ipse B )
ne quid ergo huiusmodi accidat, unde uotum tuum tibi in peccatum fiat, lex te informauit atque instruxit dicente domino, qui legem dedit: adtende tibi, ne obliuiscaris beneficia domini dei tui et non custodias mandata et iudicia et iustitias illius, quae ego praecipio tibi hodie: ne cum manducaueris et repletus fueris et cum domos bonas aedificaueris et habitare coeperis in eis et oues tuae et [*]( c ) boues tui cum repleti fuerint, aere, argento et auro conpletus fueris et omnia possidere coeperis et plena fuerint horrea tua, exaltes cor tuum et obliuiscaris dominum deum tuum. tunc ergo obliuisceris dominum, cum oblitus fueris tui. si autem cognoscas infirmum te esse, cognosces deum esse supra omnia et inmemor esse non poteris, ut ei reuerentiam debitam soluas.
Disce nunc quemadmodum unusquisque moneatur, ne se ipse auctorem suorum putet bonorum. ne dicas inquit in [*]( D ) corde tuo: uirtus mea et potentia mea fecit mihi uirtutem hanc magnam, sed in mente habebis dominum deum tuum, quoniam ipse dat uires, ut facias uirtutem. unde bene apostolus quasi legis interpres non gloriabatur in uirtute sua, sed minimum se apostolorum esse dicebat et quicquid esset gratiae diuinae esse non meriti sui nihilque nos habere quod non acceperimus. quid enim [*]( 1 Philo de sacr. 13 (172, 17; I 224, 2 C.) 8 Fhilo de sacr. 14 (172, 23; I 224, 6 C.) 9 Deut. 8, 11-14 18 Philo de sacr. 14 (172, 30; I 224, 11 C.) 23 Deut. 8, 17 sq. Philo de sacr. 14 (172, 33; I 224, 13 C.) 28 I Cor. 15, 9 sq. 30 I Cor. 4, 7 ) [*]( 9 dedit legem P 16 cQpletus B cum repletus V 29 quidquid B (c s. d pr.) )