Noctes Atticae

Quis modus sit vertendi verba in sententiis; deque his Homeri versibus quos Vergilius vertisse aut bene apteque aut inprospere existimatus est.

QUANDO ex poematis Graecis vertendae imitandaeque sunt insignes sententiae, non semper aiunt

Perdunt enim gratiam pleraque, si quasi invita et recusantia violentius transferantur.

Scite ergo et considerate Vergilius, cum aut Homeri aut Hesiodi aut Apollonii aut Parthenii aut Callimachi aut Theocriti aut quorundam aliorum locos effingeret, partim reliquit, alia expressit.

Sicuti nuperrime, aput mensam cum legerentur utraque simul Bucolica Theocriti et Vergilii, animadvertimus reliquisse Vergilium quod Graecum quidem mire quam suave est, verti autem neque debuit neque potuit.

Sed enim quod substituit pro eo, quod omiserat, non abest quin iucundius lepidiusque sit:

1. Βάλλει καὶ μάλοισι τὸν αἰπόλον ἁ Κλεαρίστα
2. Τὰς αἶγας παρελᾶντα καὶ ἁδύ τι ποππυλιάζει.

1. Malo me Galatea petit, lasciva puella,
2. Et fugit ad salices et se cupit ante videri.

Illud quoque alio in loco animadvertimus caute omissum, quod est in Graeco versu dulcissimum

1. Τίτυρʼ, ἐμὶν τὸ καλὸν πεφιλημένε, Βόσκε τὰς αἶγας
2. Καὶ ποτὶ τὰν κράναν ἄγε, Τίτυρε· καὶ τὸν ἐνόρχαν
3. Τὸν Λιβυκὸν κνάκωνα φυλάσσεο, μή τυ κορύξῃ.

τὸ καλὸν πεφιλημένετὸ καλὸν πεφιλημένε, verba hercle non translaticia, sed cuiusdam nativae dulcedinis?

Hoc igitur reliquit et cetera vertit non infestiviter, nisi quod caprum dixit, quem Theocritus ἐνόρχαν appellavit—

auctore enim M. Varrone is demum Latine caper dicitur, qui excastratus est: —

1. Tityre, dum redeo, brevis est via, pasce capellas
2. Et potum pastas age, Tityre, et inter agendum
3. Occursare capro, cornu ferit ille, caveto.

Et quoniam de transferendis sententiis loquor, memini audisse me ex Valerii Probi discipulis, docti hominis et in legendis pensitandisque veteribus scriptis bene callidi, solitum eum dicere, nihil quicquam tam inprospere Vergilium ex Homero vertisse quam versus hos amoenissimos, quos de Nausicaa Homerus fecit:

1. Οἵη δʼ Ἄρτεμις εἶσι κατʼ οὔρεος ἰοχέαιρα,
2. Ἢ κατὰ Τηΰγετον περιμήκετον ἢ Ἐρύμανθον
3. Τερπομένη κάπροισι καὶ ὠκείῃς ἐλάφοισιν·
4. Τῇ δέ θʼ ἅμα νύμφαι, κοῦραι Διὸς αἰγιόχοιο,
5. Ἀγρονόμοι παίζουσι· γέγηθε δέ τε φρένα Λητώ·
6. Πασάων δʼ ὕπερ ἥ γε κάρη ἔχει ἠδὲ μέτωπα,
7. Ῥεῖα δʼ ἀριγνώτη πέλεται, καλαὶ δέ τε πᾶσαι,—

1. Qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi
2. Exercet Diana , quam mille secutae
3. Hinc atque hinc glomerantur Oriades. Illa pharetram
4. Fert humero gradiensque deas supereminet omnis.
5. Latonae tacitum pertemptant gaudia pectus.

Primum omnium id visum esse dicebant Probo, quod aput Homerum quidem virgo Nausicaa, ludibunda inter familiares puellas in locis solis, recte atque commode confertur cum Diana venante in iugis montium inter agrestes deas, nequaquam autem conveniens Vergilium fecisse, quoniam Dido in urbe media ingrediens inter Tyrios principes cultu atque incessu serio, instans operi, sicut ipse ait, regnisque futuris, nihil eius similitudinis capere possit, quae lusibus atque venatibus Dianae congruat;

tum postea, quod Homerus studia atque oblectamenta in venando Dianae honeste aperteque dicit, Vergilius autem, cum de venatu deae nihil dixisset, pharetram tantum facit eam ferre in humero, tamquam sit onus et sarcina; atque illud impense Probum esse demiratum in Vergilio dicebant, quod Homerica quidem Λητώ gaudium gaudeat genuinum et intimum atque in ipso penetrali cordis et animae vigens, siquidem non aliud est: γέγηθε δέ τε φρένα Λητώ, ipse autem, imitari ea volens, gaudia fecerit pigra et levia et cunctantia et quasi in summo pectore supernantia:

nescire enim sese, quid significaret aliud

1. Ῥεῖα δʼ ἀριγνώτη πέλεται, καλαὶ δέ τε πᾶσαι,

quando nulla maior cumulatiorque pulcritudinis laus dici potuerit, quam quod una inter omnis pulcras excelleret, una facile et ex omnibus nosceretur.