Noctes Atticae
Gellius, Aulus
Gellius, Aulus. The Attic Nights of Aulus Gellius. Rolfe, John C., editor. Cambridge, Mass.; London: Harvard University Press; William Heinemann, 1927 (printing).
Sed ut faciam te aequiore animo ut sis, ne illi quidem veteres iuris magistri,
qui sapientes appellati sunt, definisse satis recte existimantur, quid sit penus.Nam Quintum Scaevolam ad demonstrandam penum his verbis usum audio: Penus est, inquit, quod esculentum aut posculentum est, quod ipsius patrisfamilias aut matris familias [*](aut m.f. and aut. f., added by Hertz.) aut liberum patrisfamilias aut familiae [*](aut m.f. and aut. f., added by Hertz.) eius, quae circum eum aut liberos eius est et opus non [*](eorum, Lambecius.) facit, causa paratum est. .. , ut Mucius ait, penus videri debet. Nam quae ad edendum bibendumque in dies singulos prandii aut cenae causa parantur, penus non sunt; sed ea potius, quae huíusce generis longae usionis gratia contrahuntur et reconduntur, ex eo, quod non in promptu est, sed intus et penitus habeatur, penus dicta est.
Haec ego, inquit, cum philosophiae me dedissem, non insuper tamen habui discere; quoniam civibus Romanis Latine loquentibus rem non suo [*](suo, added in ς) vocabulo demonstrare non minus turpe est quam hominem non suo nomine appellare.
Sic Favorinus sermones id genus communes a rebus parvis et frigidis abducebat ad ea quae magis utile esset audire ac discere, non allata extrinsecus, non per ostentationem, sed indidem nata acceptaque.
Praeterea de penu adscribendum hoc etiam putavi,
Servium Sulpicium In Reprehensis Scaevolae Capitibus scripsisse Cato Aelio placuisse, non quae esui et potui forent, sed thus quoque et cereos in penu esse, quod esset eius ferme rei causa comparatum.Masurius autem Sabinus in Iuris Civilis secundo, etiam quod iumentorum causa apparatum esset quibus dominus uteretur, penori attributum dicit.
Ligna quoque et virgas et carbones, quibus conficeretur penus, quibusdam ait videri esse in penu.
Ex his autem quae promercalia et usuaria isdem in locis essent, [*](essent, added by Mommsen.) esse ea sola penoris putat quae satis sint usu annuo.
Morbus et vitium quid differat et quam vim habeant vocabula ista in edicto aedilium; et an eunuchus et steriles mulieres redhiberi possint; diversaeque super ea re sententiae.
IN Edicto Aedilium Curulium, qua parte de mancipiis vendundis cautum est, scriptum sic fuit: Titulus servorum [*](servorum, ς; scriptorum, ω; omitted by Hertz; gypsatorum, Damsté.) singulorum scriptus sit curato ita, ut
intellegi recte possit quid morbi vitiive cuique sit, quis fugitivus errove sit noxave solutus non sit.Propterea quaesierunt iure consulti veteres, quod mancipium morbosum quodve vitiosum recte diceretur quantumque morbus a vitio differret.