Epitome Rerum Romanorum

Sociale bellum vocetur licet, ut extenuemus invidiam, si verum tamen volumus, illud civile bellum fuit. Quippe cum populus Romanus Etruscos, Latinos Sabinosque sibi miscuerit et unum ex omnibus sanguinem ducat, corpus fecit ex membris et ex omnibus unus est;

nec minore flagitio socii intra Italiam quam intra urbem cives rebellabant.

Itaque cum ius civitatis, quam viribus auxerant, socii iustissime postularent, quam in spem eos cupidine dominationis Drusus erexerat,

postquam ille domestico scelere oppressus est, eadem fax, quae illum cremavit, socios in arma et expugnationem urbis accendit.

Quid hac clade tristius? Quid calamito-sius? Cum omne Latium atque Picenum, Etruria omnis atque Campania, postremo Italia contra matrem suam ac parentem urbem consurgeret;

cum omne robur fortissimorum fidelissimorumque sociorum sub suis quisque signis haberent municipalia illa prodigia, Poppaedius [*]()Marsos et Paelignos3, Latinos Afranius, [*]()Vmbros Plotius, [*]()Egnatius Etrus-

cos, [*]()Samnium Lucaniamque Telesinus; cum regum [*]() [*](minus seclusit Perizonius. ) [*](Poppaedius (cf. Liv. per. 76, C. I. L. x. 220, 417, Appian, Bell. Civ. I. 40, etc.): poppedius BL: poppedios N. ) [*](Paelignos add. Kellerbauerus. ) [*](Afranius: affranius N: afrienus B. ) [*](Plotius Tollius x totos B x totus NL. ) [*](Egnatius Etruscos Lipsius x senatos et consules B. ) [*](regum: rerum B x regnum L. )

Primum fuit belli consilium, ut in Albano monte [*]()festo die Latinorum Iulius Caesar et Marcius Philippus consules inter sacra et aras immolarentur.

Postquam id nefas proditione discussum est, Asculo furor omnis erupit, [*]()in ipsa quidem ludorum frequentia trucidatis qui tunc aderant ab urbe legatis.

Hoc fuit inpii belli [*]()sacramentum. Inde iam passim ab omni parte Italiae, duce et auctore belli discursante Poppaedio, [*]()diversa per populos et urbes signa cecinere.

Nec Annibalis nec Pyrrhi fuit tanta vastatio. Ecce Ocriculum, ecce Grumentum, ecce Faesulae, ecce [*]()Carseoli, Aesernia, Nuceria,[*]()Picentia penitus [*]()ferro et igne vastantur. Fusae Rutili copiae, fusae Caepionis.

Nam ipse Iulius Caesar, exercitu amisso, cum in urbem cruentus referretur, miserabili funere mediam per urbem viam fecit.[*]()

Sed magna populi Romani fortuna, et semper in malis maior, totis denuo viribus consurrexit; ad-gressique singulos populos Cato discutit Etruscos, Gabinius Marsos, Carbo Lucanos, Sulla Samnites;

Pompeius vero Strabo [*]()omnia flammis ferroque [*](consilium, ut in Albano monte Rossbachius: in Albano monte consilium ut B. ) [*](erupit: eripuit B.) [*](inpii belli: imbellis B, ) [*](Poppaedio: poppedio NL: pompeio B. ) [*](Grumentum, ecce Faesulae, ecce: crumentum ecce pessulae et B. ) [*](Aesernia, Nuceria Iahnius: reserat anuceria B: res erat nuceria N. ) [*](Picentia penitus Hauptius: picenti moenibus B. ) [*](mediam per urbem viam fecit scripsi: mediam urbem per viam fecit codd. ) [*](Strabo om. B. )

Etsi cum sociis—nefas—cum liberis tamen et ingenuis dimicatum est: quis aequo animo ferat in principe populo bella servorum? Primum servile bellum inter initia [*]()urbis Herdonio duce Sabino in ipsa urbe temptatum est, cum occupata tribuniciis seditionibus civitate Capitolium obsessum est et a consule receptum;

sed hic tumultus magis fuit quam bellum. Mox imperio per diversa terrarum occupato, quis crederet Siciliam multo cruentius servili quam Punico bello esse vastatam? Terra frugum ferax et quodam modo suburbana provincia latifundiis civium Romanorum tenebatur.

Hic ad cultum agri frequentia ergastula catenatique cultores materiam bello praebuere.

Syrus [*]()quidam nomine Eunus 4—magnitudo cladium [*]()facit, ut meminerimus—fanatico furore simulato, dum Syriae deae comas iactat, ad libertatem et arma servos quasi [*](utcumque ab initio proximi capitis huc transposuit Lipsius: id qualitercumque B. ) [*](inter initia: in italia B. ) [*](Syrus: sirus B. ) [*](Eunus: con us B. ) [*](cladium: gladium BN: claudium L )

numinum imperio concitavit; idque ut divinitus fieri probaret, in ore abdita nuce quam sulphure et igni stipaverat, leniter inspirans flammam inter verba fundebat.

Hoc miraculum primo duo milia ex obviis,[*]()mox iure belli refractis ergastulis sexaginta amplius milium fecit exercitum; regisque, ne quid mali deesset, decoratus insignibus castella,