Thebais
Statius, P. Papinius (Publius Papinius)
Statius, P. Papinius. Statius, Volumes 1-2. Mozley, John Henry, editor. London: William Heinemann; New York: G.P. Putnam's Sons, 1928.
- signa nec Arctoos ausim spirare [*]() triumphos
- bisque iugo Rhenum, bis adactum legibus Histrum
- et coniurato deiectos vertice Dacos
- aut defensa prius vix pubescentibus annis
- bella Iovis teque, o [*]() Latiae decus addite famae,
- quem nova mature [*]() subeuntem exorsa parentis
- aeternum sibi Roma cupit, licet artior omnis
- limes agat stellas et te plaga lucida caeli,
- Pleiadum Boreaeque et hiulci fulminis expers,
- sollicitet, licet ignipedum frenator equorum
- ipse tuis alte radiantem crinibus arcum
- imprimat aut magni cedat tibi Iuppiter aequa
- parte poli, maneas hominum contentus habenis,
- undarum terraeque potens, et sidera dones.
- tempus erit, cum Pierio [*]() tua fortior oestro
- facta canam: nunc tendo chelyn satis arma referre
- Aonia et geminis sceptrum exitiale tyrannis
- nec furiis post fata modum flammasque rebelles
- seditione rogi tumulisque carentia regum
- funera et egestas alternis mortibus urbes,
- caerula cum rubuit Lernaeo sanguine Dirce
- et Thetis arentes adsuetum stringere ripas
- horruit ingenti venientem Ismenon acervo.
- quem prius heroum, Clio, dabis? immodicum irae [*](spirare, P l, Heinsius, Bentley: sperare Prω. )[*](teque o P (with u written over the first e): tuque o ω, tuque ut Lachmann. )[*](mature Lachmann: maturi Pω. )[*](Pierio P (laurigero written over by a later hand): laurigero ω. and Dacians, and to the part he took in the fighting on the Capitol between Flavians and Vitellians in A.D. 69. )
- Tydea? laurigeri subitos an vatis hiatus?
- urget et hostilem propellens caedibus amnem
- turbidus Hippomedon, plorandaque bella protervi
- Arcados atque alio Capaneus horrore canendus.
- Impia iam merita scrutatus lumina dextra
- merserat aeterna damnatum nocte pudorem
- Oedipodes longaque animam sub morte [*]() tenebat,
- illum indulgentem tenebris imaeque recessu
- sedis inaspectos caelo radiisque penates
- servantem tamen adsiduis circumvolat alis
- saeva dies animi, scelerumque in pectore Dirae,
- tunc vacuos orbes, crudum ac miserabile vitae
- supplicium, ostentat caelo manibusque cruentis
- pulsat inane solum saevaque ita voce precatur:
- ‘di, sontes animas angustaque Tartara poenis
- qui regitis, tuque umbrifero Styx livida fundo,
- quam video, multumque mihi consueta vocari
- adnue. Tisiphone, perversaque vota secunda:
- si bene quid merui, si me de matre cadentem
- fovisti gremio et traiectum vulnere plantas
- firmasti, si stagna peti Cirrhaea bicorni
- interfusa iugo, possem cum degere falso
- contentus Polybo, trifidaeque in Phocidos arto
- longaevum implicui regem secuique frementis [*](morte P: nocte ω. that he was guilty of parricide and incest. Statius has in mind the Virgilian "nox atra caput circumvolat" Aen. vi.866 (cf, also Hor. S. ii. 1. 58), but here it is the "saeva dies " that hovers round. but to beat on the earth was a recognized way of summoning infernal deities. )
- ora senis, dum quaero patrem, si Sphingos iniquae
- callidus ambages te praemonstrante resolvi,
- si dulces furias et lamentabile matris
- conubium gavisus ini noctemque nefandam
- saepe tuli natosque tibi, seis ipsa, paravi,
- mox avidus poenae digitis eaedentibus ultro
- incubui miseraque oculos in matre reliqui:
- exaudi, si digna precor quaeque ipsa furenti
- subiceres. orbum visu regnisque carentem [*]()
- non regere aut dictis maerentem flectere adorti,
- quos genui quocumque toro; quin ecce superbi
- —pro dolor!—et nostro iamdudum in funere reges
- insultant tenebris gemitusque odere paternos,
- hisne etiam funestus ego? et videt ista deorum
- ignavus genitor? tu saltem debita vindex
- huc ades et totos in poenam ordire nepotes.[*]()
- indue quod madidum tabo diadema cruentis
- unguibus abripui, votisque instincta paternis
- i media in fratres, generis consortia ferro
- dissiliant. da, Tartarei regina barathri,
- quod cupiam vidisse nefas, nec tarda sequetur
- mens iuvenum; modo digna veni,[*]() mea pignora nosces.’
- Talia dicenti crudelis diva severos
- advertit vultus, inamoenum forte sedebat
- Coeyton iuxta, resolutaque vertice crines
- lambere sulpureas permiserat anguibus undas,
- ilicet igne Iovis lapsisque citatior astris
- tristibus exsiluit ripis: discedit inane [*](carentem PL: parentem ω. )[*](totos in poenam, nepotes Pω: poenam in totos Baehreas, penates Ed. Parmensis. )[*](modo digna veni Pω: modo dira Lachmann: modo diva Mueller: mens iuvenum, me digna: veni Garrod conj. )
- vulgus et occursus dominae pavet; illa per umbras
- et caligantes animarum examine campos
- Taenariae limen petit inremeabile portae,
- sensit adesse Dies, piceo Nox obvia nimbo
- lucentes turbavit equos; procul arduus Atlas
- horruit et dubia caelum cervice remisit,
- arripit extemplo M alea e de valle resurgens
- notum iter ad Thebas: neque enim velocior ullas
- itque reditque vias cognatave Tartara mavult,
- centum illi stantes umbrabant ora cerastae,
- turba minax [*]() diri capitis; sedet intus abaetis
- ferrea lux oculis, qualis per nubila Phoebes
- Atracia rubet arte labor; suffusa veneno
- tenditur ac sanie gliscit cutis; igneus atro
- ore vapor, quo longa sitis morbique famesque
- et populis mors una venit; riget horrida tergo
- palla, et caerulei redeunt in pectora nodi:
- Atropos hos atque ipsa novat Proserpina cultus,
- tunc geminas quatit ira manus: haec igne rogali
- fulgurat, haec vivo manus aera verberat hydro.
- Ut stetit, abrupta qua plurimus arce Cithaeron
- occurrit caelo, fera sibila crine virenti
- congeminat. signum terris, unde omnis Achaei
- ora maris late Pelopeaque regna resultant,
- audiit et medius caeli Parnassos et asper
- Eurotas, dubiamque iugo fragor impulit Oeten [*](minax Lachmann: minor Pω. to be an entrance to the underworld. half of the crowd of snakes, or as the small fry, compared with the big snake in the Fury's hand (113). and witches, cf, iii. 140. )
- in latus, et geminis vix fluctibus obstitit Isthmos.
- ipsa suum genetrix curvo delphine vagantem
- abripuit frenis gremioque Palaemona pressit.
- Atque ea Cadmeo praeceps ubi culmine primum
- constitit adsuetaque infecit nube penates,
- protinus adtoniti fratrum sub pectore motus,
- gentilesque animos subiit furor aegraque laetis
- invidia atque parens odii metus, inde regendi
- saevus amor, ruptaeque vices iurisque secundi
- ambitus impatiens, et summo dulcius unum [*]()
- stare loco. sociisque comes discordia regnis.
- sic ubi delectos per torva armenta iuvencos
- agricola imposito sociare adfectat aratro,
- illi indignantes, quis nondum vomere multo
- ardua nodosos cervix descendit in armos,
- in diversa trahunt atque aequis vincula laxant
- viribus et vario confundunt limite sulcos:
- haud secus indomitos praeceps discordia fratres
- asperat. alterni placuit sub legibus anni
- exsilio mutare ducem, sic iure maligno
- fortunam transire iubent, ut sceptra tenentem
- foedere praecipiti semper novus angeret heres,
- haec inter fratres pietas erat, haec mora pugnae
- sola nec in regem perduratura secundum,
- et nondum crasso laquearia fulva [*]() metallo,
- montibus aut alte Grais effulta nitebant
- atria, congestos satis explicitura clientes:
- non impacatis regum advigilantia somnis
- pila, nec alterna ferri statione gementes
- excubiae nec cura mero committere gemmas
- atque aurum violare cibis: sed nuda potestas [*](unum Pω: uno P: uni Heinsius. )[*](fulva Pω: fulta Mueller. )
- armavit fratres, pugna est de paupere regno.
- dumque uter angustae squalentia iugera Dirces
- verteret aut Tyrii solio non altus ovaret
- exsulis ambigitur, periit ius fasque bonumque
- et vitae mortisque pudor, quo tenditis iras,
- a, miseri r quid si peteretur crimine tanto
- limes uterque poli, quem Sol emissus Eoo
- cardine, quem portu vergens prospectat Hibero,
- quasque procul terras obliquo sidere tangit
- avius [*]() aut borea gelidas madidive tepentes
- igne noti? non si Phrygiae Tyriaeque sub unum
- convertentur opes. loca dira arcesque nefandae
- suffecere odio, furiisque immanibus emptum
- Oedipodae sedisse loco.
- Iam sorte carebat [*]() dilatus Polynieis honos, quis tunc tibi, saeve,
- quis fuit ille dies, vacua cum solus in aula
- respiceres ius omne tuum cunctosque minores,
- et nusquam par stare caput? iam murmura serpunt
- plebis Echioniae, tacitumque a principe vulgus
- dissidet, et, qui mos populis, venturus amatur.
- atque aliquis, cui mens humili laesisse veneno
- summa nec impositos umquam cervice volenti
- ferre duces, hancne Ogygiis, ait, ‘aspera rebus
- fata tulere vicem, totiens mutare timendos
- alternoque iugo dubitantia subdere colla?
- partiti versant populorum fata manuque [*](avius ω: aut notus P. )[*](carebat Pω: cadebat Bernartius. )
- fortunam fecere levem, semperne vicissim
- exsulibus servire dabor? tibi. summe deorum
- terrarumque sator, sociis hanc addere mentem
- sedit? an inde vetus Thebis extenditur omen,
- ex quo Sidonii nequiquam blanda iuvenci
- pondera Carpathio iussus sale quaerere Cadmus
- exsul Hyanteos invenit regna per agros,
- fraternasque acies fetae telluris hiatu
- augurium seros dimisit ad usque nepotes ':
- cernis, ut erectum torva sub fronte [*]() minetur
- saevior adsurgens dempto consorte potestas,
- quas gerit ore minas, quanto premit omnia fastu!
- hicne umquam privatus erit? tamen ille precanti
- mitis et adfatu bonus et patientior aequi.
- quid mirum? non solus erat. nos vilis in omnis
- prompta manus casus, domino cuicumque parati,
- qualiter hinc gelidus Boreas, hinc nubifer Eurus
- vela trahunt, nutat mediae fortuna carinae,
- —heu dubio suspensa metu tolerandaque nullis
- aspera sors populis!—hic imperat, ille minatur.’
- At Iovis imperio rapidi super atria caeli
- lectus concilio divum convenerat ordo
- interiore polo. spatiis hinc omnia iuxta,
- primaeque occiduaeque domus et fusa sub omni
- terra atque unda die. mediis sese arduus infert
- ipse deis, placido quatiens tamen omnia vultu,
- stellantique locat solio: nec protinus ausi
- caelicolae, veniam donec pater ipse sedendi [*](sub fronte Pω: cervice D. )
- tranquilla iubet esse manu. mox turba vagorum
- semideum et summis cognati nubibus Amnes
- et compressa metu servantes murmura Venti
- aurea tecta replent, mixta convexa deorum
- maiestate tremunt, radiant maiore sereno
- culmina et arcano florentes lumine postes.
- postquam iussa quies siluitque exterritus orbis,
- incipit ex alto—grave et immutabile sanctis
- pondus adest verbis, et vocem fata sequuntur—:
- ‘terrarum delicta nec exsaturabile [*]() Diris
- ingenium mortale queror, quonam usque nocentum
- exigar in poenas? taedet saevire corusco
- fulmine, iam pridem Cyclopum operosa fatiscunt
- bracchia et Aeoliis desunt incudibus ignes,
- atque adeo tuleram falso rectore solutos
- Solis equos, caelumque rotis errantibus uri.
- et Phaethontea mundum squalere favilla,
- nil actum, neque tu valida quod cuspide late
- ire per inlicitum pelago, germane, dedisti,
- nunc geminas punire domos, quis sanguinis auctor
- ipse ego, descendo. Perseos alter in Argos
- scinditur, Aonias fluit hic ab origine Thebas.
- mens cunctis imposta manet 2: quis funera Cadmi
- nesciat et totiens excitam a sedibus imis
- Eumenidum bellasse aciem, mala gaudia matrum
- erroresque feros nemorum et reticenda deorum
- crimina? vix lucis spatio, vix noctis abactae [*](exsaturabile P: also D, with exsatiabile written over: exsuperabile ω. )[*](imposta manet Pω: infausta, infesta, etc., edd: movet B Guyet: manet D with movet written over. the dragon's teeth. crimes committed by or against the gods. The latter mean- )
- enumerare queam mores gentemque profanam.
- scandere quin etiam thalamos hic impius heres
- patris et immeritae gremium incestare parentis
- appetiit, proprios—monstrum 1!—revolutus in ortus,
- ille tamen superis aeterna piacula solvit
- proiecitque diem, nec iam amplius aethere nostro
- vescitur; at nati—facinus sine more!—cadentes
- calcavere oculos, iam, iam rata vota tulisti,
- dire senex! meruere tuae, meruere tenebrae
- ultorem sperare Iovem, nova sontibus arma
- iniciam regnis, totumque a stirpe revellam
- exitiale genus, belli mihi semina sunto
- Adrastus socer et superis adiuncta sinistris
- conubia, hanc etiam poenis incessere gentem
- decretum; neque enim arcano de pectore fallax
- Tantalus et saevae periit iniuria mensae.’
- Sic pater omnipotens, ast illi saucia dictis
- flammato versans inopinum corde dolorem
- talia Iuno refert: ‘mene, o iustissime divum,
- me bello certare iubes? scis, semper ut arces
- Cyclopum magnique Phoroneos inclyta fama
- sceptra viris opibusque iuveni, licet improbus illic
- custodem Phariae somno letoque iuvencae
- exstinguas, saeptis et turribus aureus intres.
- mentitis ignosco toris: illam odimus urbem. [*](monstrum D Scaliger: monstro Pω. )
- quam vultu confessus adis, ubi conscia magni
- signa tori tonitrus agis et mea fulmina torques,
- facta luant Thebae: cur hostes eligis Argos?
- quin age. si tanta est thalami discordia sancti,
- et Samon et veteres armis exscinde Mycenas.
- verte solo Sparten, cur usquam sanguine festo
- coniugis ara tuae, cumulo cur turis Eoi
- laeta calet? melius votis Mareotica fumant
- Coptos et acrisoni lugentia flumina Nili.
- quod si prisca luunt auctorum crimina gentes
- subvenitque tuis sera haec sententia curis,
- percensere aevi senium, quo tempore tandem
- terrarum furias abolere et saecula retro
- emendare sat est: iamdudum ab sedibus illis
- incipe, fluctivaga qua praeterlabitur unda
- Sicanios longe relegens Alpheos amores.
- Arcades hic tua—nec pudor est—delubra nefastis
- imposuere locis, illic Mavortius axis
- Oenomai Geticoque pecus stabulare sub Haemo
- dignius, abruptis etiamnum inhumata procorum
- reliquiis trunca ora rigent, tamen hic tibi templi
- gratus honos, placet Ida nocens mentitaque manes
- Creta tuos. me Tantaleis consistere terris,[*]() [*](terris Q: tectis P: regnis D: considere regnis Heinsius. )
- quae tandem invidia est? belli deflecte tumultus
- et generis miseresce tui. sunt impia late
- regna tibi, melius generos passura nocentes.’
- Finierat precibus miscens convicia Iuno.
- at non ille gravis dictis, quamquam aspera motu,
- reddidit haec: ‘equidem haud rebar te mente secunda
- laturam, quodcumque tuos, licet aequus, in Argos
- consulerem, neque me, si detur copia, fallit
- multa super Thebis Bacchum ausuramque Dionen
- dicere, sed nostri reverentia ponderis obstat,
- horrendos etenim latices, Stygia aequora fratris
- obtestor, mansurum atque inrevocabile verbum.[*]()
- nil fore, quod dictis flectar! quare impiger alis [*]()
- portantes praecede notos. Cyllenia proles,
- aera per liquidum regnisque inlapsus opacis
- dic patruo: superas senior se adtollat ad auras
- Laius, exstinctum nati quem vulnere nondum
- ulterior Lethes accepit ripa profundi
- lege Erebi; ferat hic diro mea iussa nepoti:
- germanum exsilio fretum Argolicisque tumentem
- hospitiis, quod sponte cupit, procul impius aula
- arceat, alternum regni infitiatus honorem,
- hinc causae irarum, certo reliqua ordine ducam.’
- Paret Atlantiades dictis genitoris et inde
- summa pedum propere plantaribus inligat alis,
- obnubitque comas et temperat astra galero. [*](verbum Scriverius: verum Pω. )[*](alis Gruter: ales Pω. )
- tum dextrae virgam inseruit, qua pellere dulces
- aut suadere iterum somnos, qua nigra subire
- Tartara et exsanguis animare adsueverat umbras,
- desiluit, tenuique exceptus inhorruit [*]() aura.
- nec mora, sublimis raptim per inane volatus
- carpit et ingenti designat nubila gyro.
- Interea patriis olim vagus exsul ab oris
- Oedipodionides furto deserta pererrat
- Aoniae, iamiamque animi [*]() male debita regna
- concipit, et longum signis cunctantibus annum
- stare gemit, tenet una dies noctesque recursans
- cura virum, si quando humilem decedere regno
- germanum et semet Thebis opibusque potitum
- cerneret; hac aevum cupiat pro luce [*]() pacisci,
- nunc queritur ceu tarda fugae dispendia, sed mox
- attollit flatus ducis et sedisse superbus
- deiecto iam fratre putat: spes anxia mentem
- extrahit et longo consumit gaudia voto.
- tune sedet Inachias urbes Danaeiaque arva
- et caligantes abrupto sole Mycenas
- ferre iter impavidum, seu praevia ducit Erinys,
- seu fors illa viae. sive hae immota vocabat
- Atropos. Ogygiis ululata furoribus antra
- deserit et pingues Baccheo sanguine colles,
- inde plagam, qua molle sedens in plana Cithaeron
- porrigitur lassumque inclinat ad aequora montem, [*](inhorruit in D has " perstrepit " written above it. )[*](animi Mueller: animis Pω: animus Q Baehrens. )[*](luce Pω: laude Q (luce above). )
- praeterit, hinc arte scopuloso in limite pendens
- infames Scirone petras Scyllaeaque rura
- purpureo regnata seni mitemque Corinthon
- linquit et in mediis audit duo litora campis
- Iamque per emeriti surgens confinia Phoebi
- Titanis late, mundo subvecta silenti,
- rorifera gelidum tenuaverat aera biga:
- iam pecudes volucresque tacent, iam Somnus avaris
- inrepsit curis pronusque ex aethere nutat,
- grata laboratae referens oblivia vitae,
- sed nec puniceo rediturum nubila caelo
- promisere iubar, nec rarescentibus umbris
- longa repercusso nituere crepuscula Phoebo:
- densior a terris et nulli pervia flammae
- subtexit nox atra polos, iam claustra rigentis
- Aeoliae percussa sonant, venturaque rauco
- ore minatur hiemps, venti transversa frementes
- confligunt axemque emoto cardine vellunt,
- dum caelum sibi quisque rapit; sed plurimus Auster
- inglomerat noctem, tenebrosa volumina torquens,
- defunditque imbres, sicco quos asper hiatu
- praesolidat Boreas; nec non abrupta tremiscunt
- fulgura, et attritus subita face rumpitur aether,
- iam Nemea,[*]() iam Taenariis contermina lucis
- Arcadiae capita alta madent; ruit agmine magno
- Inachus et gelidas surgens Erasmus in undas.[*]() [*](Nemea ω: Nemeae P. )[*](gelidas surgens E. in undas gelidas ω: vergens P: in undas P: ad arctos Pcω: surgens BD: gelida s. E. in unda Mueller. )
- pulverulenta prius ealeataque flumina nullae
- aggeribus tenuere morae, stagnoque refusa est
- funditus et veteri spumavit Lerna veneno.
- frangitur omne nemus, rapiunt antiqua procellae
- bracchia silvarum, nullisque aspecta per aevum
- solibus umbrosi patuere aestiva Lycaei.
- ille tamen, modo saxa iugis fugientia ruptis
- miratus, modo nubigenas e montibus amnes
- aure [*]() pavens passimque insano turbine raptas
- pastorum pecorumque domos, non segnius amens
- incertusque viae per nigra silentia vastum
- haurit iter; pulsat metus undique et undique frater,
- ac velut hiberno deprensus navita ponto,
- cui neque Temo piger neque amico sidere monstrat
- Luna vias, medio caeli pelagique tumultu
- stat rationis inops, iamiamque aut saxa malignis
- exspectat submersa vadis aut vertice acuto
- spumantes scopulos erectae incurrere prorae:
- talis opaca legens nemorum Cadmeius heros
- adcelerat, vasto metuenda umbone ferarum
- excutiens stabula, et prono virgulta refringit
- pectore; dat stimulos animo vis maesta timoris,
- donec ab Inachiis victa caligine tectis
- emicuit lucem devexa in moenia fundens
- Larisaeus apex. illo spe concitus omni
- evolat, hinc celsae Iunonia templa Prosymnae
- laevus habens, hinc Herculeo signata vapore
- Lernaei stagna atra vadi, tandemque reclusis [*](aure Pω: ire Lachmann. )
- infertur portis, actutum regia cernit
- vestibula: hic artus imbri ventoque rigentes
- proicit ignotaeque adclinis postibus aulae
- invitat tenues ad dura cubilia somnos.
- Rex ibi tranquille, medio de limite vitae
- in senium vergens, populos Adrastus habebat,
- dives avis et utroque Iovem de sanguine ducens,
- hic sexus melioris inops, sed prole virebat
- feminea, gemino natarum pignore fultus.
- cui Phoebus generos—monstrum exitiabile dictu!
- mox adaperta fides—fato [*]() ducente canebat
- saetigerumque suem et fulvum adventare leonem,
- id volvens non ipse pater, non docte futuri
- Amphiarae vides, etenim vetat auctor Apollo,
- tantum in corde sedens aegrescit cura parenti.
- Ecce autem antiquam fato Calydona relinquens
- Olenius [*]() Tydeus—fraterni sanguinis illum
- conscius horror agit—eadem sub nocte sopora
- lustra terit, similesque notos dequestus et imbres,
- infusam tergo glaciem et liquentia nimbis
- ora comasque gerens subit uno tegmine, cuius
- fusus humo gelida partem prior hospes habebat,
- hic vero ambobus rabiem fortuna cruentam
- adtulit: haud passi sociis defendere noctem
- culminibus, paulum alternis in verba minasque
- cunctantur; mox ut iactis sermonibus irae
- intumuere satis, tum vero erectus uterque
- exsertare umeros undamque lacessere pugnam,
- celsior ille gradu procera in membra simulque [*](fato P: aevo ω. )[*](Olenius Pω: Oenius D: Oeneus Heinsius. )
- integer annorum, sed [*]() non et viribus infra
- Tydea fert animus, totosque infusa per artus
- maior in exiguo regnabat corpore virtus,
- iam crebros ictus ora et cava tempora circum
- obnixi ingeminant, telorum aut grandinis instar
- Riphaeae, flexoque genu vacua ilia fundunt.
- non aliter quam Pisaeo sua lustra Tonanti
- cum redeunt crudisque virum sudoribus ardet
- pulvis; at hinc teneros caveae dissensus ephebos
- concitat, exclusaeque exspectant praemia matres:
- sic alacres odio nullaque cupidine laudis
- accensi incurrunt, scrutatur et intima vultus
- unca manus penitusque oculis cedentibus intrat.[*]()
- forsan et accinctos lateri—sic ira ferebat—
- nudassent enses, meliusque hostilibus armis
- lugendus fratri, iuvenis Thebane, iaceres,
- ni rex, insolitum clamorem et pectore ab alto
- stridentes gemitus noctis miratus in umbris,
- movisset gressus, magnis cui sobria curis
- pendebat somno iam deteriore senectus,
- isque ubi progrediens numerosa luce per alta
- atria dimotis adverso limine claustris
- terribilem dictu faciem, lacera ora putresque
- sanguineo videt imbre genas: ‘quae causa furoris,
- externi iuvenes—neque enim meus audeat istas
- civis in usque manus—, quisnam implacabilis ardor
- exturbare odiis tranquilla silentia noctis?
- usque adeone angusta dies et triste, parumper
- pacem animo somnumque pati? sed prodite tandem,
- unde orti, quo fertis iter, quae iurgia? nam vos [*](sed Pω: nec Priscian.)[*]( intrat P: instat ω. ἀλλὰ μαχητής (of Tydeus, Il. v. 801). )
- haud humiles tanta ira docet, generisque superbi
- magna per effusum clarescunt signa cruorem.’
- Vix ea, cum mixto clamore obliqua tuentes
- incipiunt una: ‘rex o mitissime Achivum,
- quid verbis opus? ipse undantis sanguine vultus
- aspicis?’ haec passim turbatis vocis amarae
- confudere sonis: inde orsus in ordine Tydeus
- continuat: ‘maesti cupiens solacia casus
- monstriferae Calydonis opes Acheloiaque arva
- deserui; vestris haec me ecce in finibus ingens
- nox operit, tecto caelum prohibere quis iste
- arcuit? an quoniam prior haec ad limina forte
- molitus gressus? pariter stabulare bimembres
- Centauros unaque ferunt Cyclopas in Aetna
- composites, sunt et rabidis iura insita monstris
- fasque suum: nobis sociare [*]() cubilia terrae—
- sed quid ego? aut hodie spoliis gavisus abibis,
- quisquis es. his, aut me, si non effetus oborto
- sanguis hebet luctu, magni de stirpe creatum
- Oeneos et Marti non degenerare paterno
- accipies.’ " nec nos animi nec stirpis egentes—"
- ille refert contra, sed mens sibi conscia fati
- cunctatur proferre patrem, tunc mitis Adrastus:
- ‘immo agite, et positis, quas nox inopinaque suasit
- aut virtus aut ira, minis succedite tecto,
- iam pariter coeant animorum in pignora dextrae.
- non haec incassum divisque absentibus acta;
- forsan et has venturus amor praemiserit iras, [*](suum nobis Pω suum ut nobis Garrod: nobis sociare Pω: sociae novisse Postgate: binos sociare Housman: norunt sociare Baehrens. Housman brackets as parenthesis sunt suum, Garrod sunt nobis. )
- ut meminisse iuvet.’ nec vana voce locutus
- fata senex, siquidem hanc perhibent per [*]() vulnera iunctis
- isse [*]() fidem, quanta partitum extrema protervo
- Thesea Pirithoo, vel inanem mentis Oresten
- opposito rabidam Pylade vitasse Megaeram.
- tunc quoque mulcentem dictis corda aspera regem
- iam faciles, ventis ut decertata residunt
- aequora, laxatisque diu tamen aura superstes
- immoritur velis, passi subiere penates.
- Hic primum lustrare oculis cultusque virorum
- telaque magna vacat: tergo videt huius inanem
- impexis utrimque iubis horrere leonem,
- illius in speciem, quem per Teumesia tempe
- Amphitryoniades fractum iuvenalibus annis [*]()
- ante Cleonaei vestitus proelia monstri,
- terribiles contra saetis ac dente recurvo
- Tydea per latos umeros ambire laborant
- exuviae, Calydonis honos, stupet omine tanto
- defixus senior, divina oracula Phoebi
- agnoscens monitusque datos vocalibus antris,
- obtutu gelida ora premit, laetusque per artus
- horror iit; sensit manifesto numine ductos
- adfore, quos nexis ambagibus augur Apollo
- portendi generos, vultu fallente ferarum,
- ediderat. tunc sic tendens ad sidera palmas:
- ‘nox, quae terrarum caelique amplexa labores
- ignea multivago transmittis sidera lapsu, [*](per P: post ω.)[*]( isse Gruter: esse Pω. )[*](annis PB: armis ω: annis D (with armis above). )
- indulgens reparare animum, dum proximus aegris
- infundat Titan agiles animantibus ortus,
- tu mihi perplexis quaesitam erroribus ultro
- advehis alma fidem veterisque exordia fati
- detegis: adsistas operi tuaque omina firmes.
- semper honoratam dimensis orbibus anni
- te domus ista colet; nigri tibi, diva, litabunt
- electa cervice greges, lustraliaque exta
- lacte novo perfusus edet Vulcanius ignis.
- salve prisca fides tripodum obscurique recessus!
- deprendi. Fortuna, deos!’ sic fatus, et ambos
- innectens manibus tecta interioris [*]() ad aulae
- progreditur. canis etiamnum altaribus ignes
- sopitum cinerem et tepidi libamina sacri
- servabant; adolere focos epulasque recentes
- instaurare iubet, dictis parere ministri
- certatim adcelerant; vario strepit icta tumultu
- regia: pars ostro tenues auroque sonantes
- emunire toros alteque inferre tapetas,
- pars teretes levare manu ac disponere mensas.
- ast alii tenebras et opacam vincere noctem
- adgressi tendunt auratis vincula lychnis.
- his labor inserto torrere exsanguia ferro
- viscera caesarum pecudum, his cumulare canistris
- perdomitam saxo Cererem; laetatur Adrastus
- obsequio fervere domum. Iamque ipse superbis
- fulgebat stratis solioque effultus eburno.
- parte alia iuvenes siccati vulnera lymphis
- discumbunt, simul ora notis foedata tuentur [*](interioris Schrader: ulterioris Pω. )
- inque vicem ignoscunt. tunc rex longaevus Acasten—
- natarum haec altrix eadem et fidissima custos
- lecta sacrum iustae Veneri occultare pudorem—
- imperat acciri tacitaque immurmurat aure.[*]()
- Nec mora praeceptis, cum protinus utraque virgo
- arcano egressae thalamo: mirabile visu,
- Pallados armisonae pharetrataeque ora Dianae
- aequa ferunt, terrore minus, nova deinde pudori
- visa virum facies: pariter pallorque ruborque
- purpureas hausere genas, oculique verentes
- ad sanctum rediere patrem, postquam ordine mensae
- victa fames, signis perfectam auroque nitentem
- Iasides pateram famulos ex more poposcit,
- qua Danaus libare deis seniorque Phoroncus
- adsueti, tenet haec operum caelata figuras:
- aureus [*]() anguicomam praesecto Gorgona collo
- ales habet, iamiamque vagas—ita visus 3—in auras
- exsilit; illa graves oculos languentiaque ora
- paene movet vivoque etiam pallescit in auro.
- hinc Phrygius fulvis venator tollitur alis,
- Gargara desidunt surgenti et Troia recedit,
- stant maesti comites, frustraque sonantia lassant
- ora canes umbramque petunt et nubila latrant.
- hanc undante mero fundens vocat ordine cunctos
- caelicolas, Phoebum ante alios, Phoebum omnis ad aram [*](tacitaque aure Pω: tacitaeque auri Klotz: taciteque auri Deipser: tacitoque ore Koestlin. )[*](aureus Pω: Perseus Bentley. )[*](ita visus Pω: gavisus D. "pallor" (its natural use), and with "rubor" (for "suffuses "). )
- laude ciet comitum famulumque evineta pudica
- fronde manus, cui festa dies largoque refecti
- ture vaporatis lucent altaribus ignes.
- ‘Forsitan, o iuvenes, quae sint ea sacra quibusque
- praecipuum causis Phoebi obtestemur honorem’
- rex ait, ‘exquirant animi, non inscia suasit
- relligio, magnis exercita cladibus olim
- plebs Argiva litant; animos advertite, pandam.
- postquam caerulei sinuosa volumina monstri,
- terrigenam Pythona deus septem orbibus atris
- amplexum Delphos squamisque annosa ferentem
- robora, Castaliis dum fontibus ore trisuleo
- fusus hiat nigro sitiens alimenta veneno,
- perculit, absumptis numerosa in vulnera telis,
- Cirrhaeique dedit centum per iugera campi
- vix tandem explieitum, nova deinde piacula caedis
- perquirens nostri tecta haud opulenta Crotopi
- attigit, huic primis et pubem ineuntibus annis
- mira decore pios [*]() servabat nata penates
- intemerata toris, felix, si Delia numquam
- furta nec occultum Phoebo sociasset amorem!
- namque ut passa deum Nemeaei ad fluminis undam,
- bis quinos plena eum fronte resumeret orbes
- Cynthia, sidereum Latonae feta nepotem
- edidit; ac poenae metuens—neque enim ille coactis
- donasset thalamis veniam pater—avia rura
- eligit ae natum saepta inter ovilia furtim
- montivago pecoris custodi mandat alendum.
- non tibi digna, puer, generis cunabula tanti [*](pios Bentley: pio Pω. )
- gramineos dedit herba toros et vimine querno
- texta domus; clausa arbutei sub cortice libri
- membra tepent, suadetque leves cava fistula somnos,
- et pecori commune solum, sed fata nec illum
- concessere larem: viridi nam caespite terrae
- proiectum temere et patulo caelum ore trahentem
- dira canum rabies, morsu depasta cruento,
- dissicit. hic vero attonitas ut nuntius aures
- matris adit, pulsi ex animo genitorque pudorque
- et metus: ipsa ultro saevis plangoribus amens
- tecta replet, vacuumque ferens velamine pectus
- occurrit confessa patri; nec motus et atro
- imperat—infandum!—cupientem occumbere leto.
- sero memor thalami maestae solacia morti,
- Phoebe, paras monstrum infandis Acheronte sub imo
- conceptum Eumenidum thalamis, cui virginis ora
- pectoraque; aeternum stridens a veitice surgit
- et ferrugineam frontem discriminat anguis.
- haec tum dira lues nocturno squalida passu
- inlabi thalamis, animasque a stirpe recentes
- abripere altricum gremiis morsuque cruento
- devesei et multum patrio pinguescere luctu,
- haud tulit armorum praestans animique [*]() Coroebus
- seque ultro lectis iuvenum, qui robore primi
- famam posthabita faciles extendere vita,
- obtulit, illa novos ibat populata penates
- portarum in bivio—lateri duo corpora parvum
- dependent, et iam unca manus vitalibus haeret
- ferratique ungues tenero sub corde tepescunt—:
- obvius huic, latus omne virum stipante corona, [*](animique Pω: animisque D. )
- fit [*]() iuvenis, ferrumque ingens sub pectore duro
- condidit, atque imas animae mucrone corusco
- scrutatus latebras tandem sua monstra profundo
- reddit habere Iovi. iuvat ire et visere iuxta
- liventes in morte oculos uterique nefandam
- proluviem et crasso squalentia pectora tabo,
- qua nostrae cecidere animae, stupet Inacha pubes,
- magnaque post lacrimas etiamnum gaudia pallent.
- hi trabibus duris, solacia vana dolori,
- proterere exanimos artus asprosque molares
- deculcare genis: nequit iram explere potestas,
- illam et nocturno circum stridore volantes
- impastae fugistis aves, rabidamque canum vim
- oraque sicca ferunt trepidorum inhiasse luporum,
- saevior in miseros, fatis ultricis ademptae
- Delius insurgit, summaque biverticis umbra
- Parnassi residens arcu crudelis iniquo
- pestifera arma iacit, camposque et celsa Cyclopum
- tecta superiecto nebularum incendit amictu,
- labuntur dulces animae, Mors fila Sororum
- ense metit captamque tenens fert manibus urbem,
- quaerenti, quae causa, duci, quis ab aethere laevus
- ignis et in totum regnaret Sirius annum,
- idem auctor Paean rursus iubet ire cruento
- inferias monstro iuvenes, qui caede potiti,
- fortunate animi longumque in saecula digne
- promeriture diem! non tu pia degener arma
- occulis aut certae trepidas occurrere morti. [*](fit P: it ω. )
- comminus ora ferens Cirrhaei in limine templi
- constitit et sacras ita vocibus asperat iras:
- ‘non missus, Thymbraee, tuos supplexve penates
- advenio: mea me pietas et conscia virtus
- has egere vias. ego sum, qui caede subegi,
- Phoebe, tuum mortale nefas, quem nubibus atris
- et squalente die, nigra quem tabe sinistri
- quaeris, inique, poli. quodsi monstra effera magnis
- cara adeo superis, iacturaque vilior orbi
- mors hominum et saevo tanta inclementia caelo est,
- quid meruere Argi? me, me, divum optime, solum
- obiecisse caput fatis praestabat, an illud
- lene [*]() magis cordi, quod desolata domorum
- tecta vides, ignique datis cultoribus omnis
- lucet [*]() ager? sed quid fando tua tela manusque
- demoror? exspectant matres, supremaque fiunt
- vota mihi. satis est: merui, ne parcere velles.
- proinde move pharetras arcusque intende sonoros
- insignemque animam leto demitte; sed illum,
- pallidus Inachiis qui desuper imminet Argis,
- dum morior, dispelle globum.’ Sors aequa merentes
- respicit, ardentem tenuit reverentia caedis
- Letoiden, tristemque viro submissus honorem
- largitur vitae; nostro mala nubila caelo
- diffugiunt, at tu stupefacti a limine Phoebi
- exoratus abis. inde haec stata sacra quotannis
- sollemnes recolunt epulae, Phoebeaque placat [*](lene Pω: laeve Gronovius: saeve Bentley: an illud lene? Garrod. )[*](lucet Pω: luget Heinsius. )
- templa novatus honos, has forte invisitis aras
- vos quae progenies? quamquam Calydonius Oeneus
- et Parthaoniae, si dudum certus ad aures
- clamor iit, tibi iura domus, tu pande, quis Argos
- advenias, quando hae variis sermonibus horae.’
- Deiecit maestos extemplo Ismenius heros
- in terram vultus, taciteque ad Tydea laesum
- obliquare oculos; tum longa silentia movit:
- ‘non super hos divum tibi sum quaerendus honores,
- unde genus, quae terra mihi, quis defluat ordo
- sanguinis antiqui: piget inter sacra fateri,
- sed si praecipiant miserum cognoscere curae,
- Cadmus origo patrum, tellus Mavortia Thebe,
- est genetrix Iocasta mihi.’ tum motus Adrastus
- hospitiis—agnovit enim:—‘quid nota recondis?
- scimus’ ait, ‘nec sic aversum fama Mycenis
- volvit iter. regnum et furias oculosque pudentes
- novit et Arctois si quis de solibus horret
- quique bibit Gangen aut nigrum occasibus intrat
- Oceanum, et si quos incerto litore Syrtes
- destituunt. ne perge queri casusque priorum
- adnumerare tibi: nostro quoque sanguine multum
- erravit pietas, nec culpa nepotibus obstat.
- tu modo dissimilis rebus mereare secundis
- excusare tuos. et iam temone supino
- languet Hyperboreae glacialis portitor Ursae.
- fundite vina focis, servatoremque parentum
- Letoiden votis iterumque iterumque canamus.
- Phoebe parens, seu te Lyciae Patarea nivosis
- exercent dumeta iugis, seu rore pudico
- Castaliae flavos amor est tibi mergere crines,
- seu Troiam Thymbraeus habes, ubi fama volentem
- ingratis Phrygios umeris subiisse molares,
- seu iuvat Aegaeum feriens Latonius umbra
- Cynthus et adsiduam pelago non quaerere Delon:
- tela tibi longeque feros lentandus in hostes
- arcus, et aetherii dono cessere parentes
- aeternum florere genas, tu doctus iniquas
- Parcarum praenosse manus fatumque quod ultrast
- et summo placitura Iovi, quis letifer annus,
- bella quibus populis, quae mutent sceptra cometae,
- tu Phryga submittis citharae, tu matris honori
- terrigenam Tityon Stygiis extendis harenis;
- te viridis Python Thebanaque mater ovantem
- horruit in pharetris, ultrix tibi torva Megaera
- iciunum Phlegyan subter cava saxa iacentem
- aeterno premit accubitu dapibusque profanis
- instimulat, sed mixta famem fastidia vincunt:
- adsis, o memor hospitii, Iunoniaque arva
- dexter ames, seu te roseum Titana vocari
- gentis Achaemeniae ritu, seu praestat Osirin
- frugiferum, seu Persei sub rupibus antri
- indignata sequi torquentem cornua Mithram.’
- Interea gelidis Maiā satus aliger umbris
- iussa gerens magni remeat Iovis; undique pigrae
- ire vetant nubes et turbidus implicat aer.
- nec zephyri rapuere gradum, sed foeda silentis
- aura poli. Styx inde novem circumflua campis,[*]()
- hinc obiecta vias torrentum incendia cludunt.
- pone senex trepida succedit Laius umbra
- vulnere tardus adhuc; capulo nam largius illi
- transabiit animam [*]() cognatis ictibus ensis
- impius, et primas Furiarum pertulit iras;
- it tamen et medica firmat vestigia virga,
- tum steriles luci possessaque manibus arva
- et ferrugineum nemus adstupet, ipsaque Tellus
- miratur patuisse retro, nec livida tabes
- invidiae functis quamquam et iam lumine cassis
- defuit, unus ibi ante alios, cui laeva voluntas
- semper et ad superos—hinc et gravis exitus aevi—
- insultare malis rebusque aegrescere laetis,
- ‘vade " ait, " o felix, quoscumque vocaris in usus,
v.1.p.394