Epistulae

Seneca, Lucius Annaeus

Seneca, Lucius Annaeus, ca. 4 B.C.-65 A.D, creator; Gummere, Richard M. (Richard Mott), 1883-, editor

Peregrinatio non facit medicum, non oratorem, nulla ars loco discitur.

Quid ergo ? Sapientia, ars [*](sapientia, ars Hense; sapientia, res BA.) omnium maxima, in itinere colligitur ? Nullum est, mihi crede, iter, quod te [*](te Erasmus; se BA.) extra cupiditates, extra iras, extra metus sistat; aut si quod esset, agmine facto gens illuc humana pergeret. Tamdiu ista urguebunt mala macerabuntque per terras ac maria vagum, quamdiu malorum gestaveris causas.

Fugam tibi non prodesse

v3.p.202

miraris ? Tecum sunt, quae fugis. Te igitur emenda, onera tibi detrahe et demenda [*](demenda Hense; emenda BA.) desideria intra salutarem [*](salutarem Haase; salutem BA.) modum contine. Omnem ex animo erade nequitiam. Si vis peregrinationes habere iucundas, comitem tuum sana. Haerebit tibi avaritia, quamdiu avaro sordidoque convixeris; haerebit tumor, [*](haerebit tumor later MSS.; habebit timor BA.) quamdiu superbo conversaberis. Numquam saevitiam in tortoris contubernio pones. Incendent libidines tuas adulterorum sodalicia.

Si velis vitiis exui, longe a vitiorum exemplis recedendum est. Avarus, corruptor, saevus, fraudulentus, multum nocituri, si prope a te fuissent, intra te sunt.

Ad meliores transi: cum Catonibus vive, cum Laelio, cum Tuberone. Quod si convivere etiam Graecis iuvat, cum Socrate, cum Zenone versare; alter te docebit mori, si necesse erit, alter, antequam necesse erit. vive cum Chrysippo, cum Posidonio: hi tibi tradent humanorum divinorumque notitiam, hi iubebunt in opere esse nec tantum scite loqui et in oblectationem audientium verba iactare, sed animum indurare et adversus minas erigere.

Unus est enim huius vitae fluctuantis et turbidae portus eventura contemnere, stare fidenter ac paratum [*](ac paratum Gemoll; ad partum BA.) tela fortunae adverso pectore excipere, non latitantem nec tergiversantem.

Magnanimos nos natura produxit et ut quibusdam animalibus ferum dedit, quibusdam

v3.p.204

subdolum, quibusdam pavidum, ita nobis gloriosum et excelsum spiritum, quaerentem ubi honestissime, non ubi tutissime vivat, simillimum mundo, quem quantum mortalium passibus [*](passibus later MSS.; passus BA.) licet, sequitur aemulaturque. Profert se, laudari et aspici credit. Dominus [*](dominus later MSS.; om. BA.) omnium est, supra omnia est;

itaque nulli se rei summittat, nihil illi videatur grave, nihil quod virum incurvet.

Terribiles visu formae letumque labosque;

minime quidem, si quis rectis oculis intueri illa possit et tenebras perrumpere. Multa per noctem habita terrori dies vertit ad risum. " Terribiles visu formae letumque labosque ": egregie vergilius noster non [*](non later MSS.; in BA.) re dixit terribiles esse, sed visu, id est videri, non esse. [*](esse later MSS.; posse BA.) Quid, inquam, in" istis est tam formidabile quam fama vulgavit ?

Quid est, obsecro te, Lucili, cur timeat laborem vir, mortem homo ? Totiens mihi occurrunt isti, qui non putant fieri posse quicquid facere non possunt, et aiunt nos loqui maiora quam quae humana natura sustineat.

At quanto ego de illis melius existimo ! Ipsi quoque haec possunt facere, sed nolunt. Denique quem umquam ista destituere temptantem ? Cui non faciliora apparuere in actu ? Non quia difficilia sunt, non audemus, sed quia non audemus, difficilia sunt.

Si tamen exemplum desideratis, accipite Socraten,

v3.p.206

perpessicium senem, per omnia aspera iactatum, invictum tamen et paupertate, quam graviorem illi domestica onera faciebant, et laboribus, quos militares quoque pertulit. Quibus ille domi exercitus est, [*](est later MSS.; om. BA.) sive uxorem eius reminiscimur [*](reminiscimur added by Hense.) moribus feram, lingua petulantem, sive liberos indociles et matri quam patri similiores. Si vere reputes, [*](reputes added by Hense.) aut in bello fuit aut in tyrannide aut in libertate bellis ac tyrannis saeviore. viginti et septem annis pugnatum est; post finita arma triginta tyrannis noxae dedita est civitas, ex quibus plerique inimici erant.

Novissima damnatio est sub gravissimis nominibus [*](nominibus Lipsius; hominibus BA.) impleta: obiecta est et religionum violatio et iuventutis corruptela, quam inmittere in deos, in patres, in rem publicam dictus est. Post haec carcer et venenum. Haec usque eo animum Socratis non moverant, ut ne vultum quidem moverent. O illam [*](moverent. o illam Buecheler; moverint. Illam BA.) mirabilem laudem et singularem ! Usque ad extremum nec hilariorem quisquam nec tristiorem Socraten vidit. Aequalis fuit in tanta inaequalitate fortunae.

vis alterum exemplum ?

Accipe hunc M. Catonem recentiorem, cum quo et infestius fortuna egit et pertinacius. Cui cum omnibus locis obstitisset,

v3.p.208

novissime et in morte, ostendit tamen virum fortem posse invita fortuna vivere, invita mori. Tota illi aetas aut in armis est exacta civilibus aut in toga [*](in toga Kronenberg; intacta BA.) concipiente iam civile bellum. Et hunc licet dicas non minus quam Socraten in servis se libertati addixisse, [*](in servis se libertati addixisse, suggested by Hense; inseruisse dixisse BA.) nisi forte Cn. Pompeium et Caesarem et Crassum putas libertatis socios fuisse.

Nemo mutatum Catonem totiens mutata re publica vidit: eundem se in omni statu praestitit, in praetura, in repulsa, in accusatione, in provincia, in contione, in exercitu, in morte. Denique in illa rei publicae trepidatione, cum illinc Caesar esset decem legionibus pugnacissimis subnixus, totis exterarum gentium praesidiis, hinc Cn. Pompeius, satis unus adversus omnia, cum alii ad Caesarem inclinarent, alii ad Pompeium, solus Cato fecit aliquas et rei publicae partes.