Epistulae

Quomodo molestus est iucundum somnium videnti qui excitat, aufert enim voluptatem, etiam si falsam, effectum tamen verae habentem; sic epistula tua mihi fecit iniuriam. Revocavit enim me cogitationi aptae traditum et iturum, si licuisset, ulterius.

Iuvabat de aeternitate animarum quaerere, immo mehercules credere. Praebebam [*](praebebam Buecheler; credebam BA.) enim me facilem opinionibus magnorum virorum rem gratissimam promittentium magis quam probantium. Dabam me spei tantae. Iam eram fastidio mihi, iam reliquias aetatis infractae contemnebam in immensum illud tempus et in possessionem omnis aevi transiturus; cum subito experrectus [*](experrectus later MSS.; experfectus BA.) sum epistula tua accepta et tam bellum somnium perdidi. Quod repetam, si te dimisero, et redimam.

Negat me epistula prima totam quaestionem explicuisse, in qua probare conabar id quod nostris placet, claritatem, quae post mortem contingit, bonum esse. Id enim me non solvisse, quod opponitur nobis: " Nullum," inquiunt, " bonum ex distantibus. Hoc autem ex distantibus constat."

Quod interrogas, mi Lucili, eiusdem quaestionis est

Haec omnia mores spectant; itaque suo loco posita sunt. At quae a dialecticis contra hanc opinionem dicuntur, segreganda fuerunt et ideo seposita sunt. Nunc, quia omnia exigis, omnia quae dicunt persequar, deinde singulis occurram.

Nisi aliquid praedixero, intellegi non poterunt quae refellentur. Quid est, quod praedicere [*](praedicere later MSS.: praecidere BA.) velim ? Quaedam continua corpora esse, ut hominem; quaedam esse composita, ut navem, domum, omnia denique, quorum diversae partes iunctura in unum coactae sunt; quaedam ex distantibus, quorum adhuc membra separata sunt, tamquam exercitus, populus, senatus. Illi enim, per quos ista corpora efficiuntur, iure aut officio cohaerent, natura diducti et singuli sunt. Quid est, quod etiamnunc praedicere velim ?

Nullum bonum putamus esse, quod ex distantibus constat. Uno [*](uno later MSS.; unde BA.) enim spiritu unum bonum contineri

" Dicitis," inquit, " nullum bonum ex distantibus esse ? Claritas autem ista bonorum virorum secunda opinio est. Nam quomodo fama non est unius sermo nec infamia unius mala existimatio, sic nec claritas uni bono placuisse. Consentire in hoc plures insignes et spectabiles viri debent, ut claritas sit. Haec autem ex iudiciis plurium [*](plurium later MSS.; plurimum BA.) efficitur, id est distantium; ergo non est bonum.

Claritas," inquit, " laus est a bonis bono reddita; laus oratio, vox est aliquid significans; vox est autem, licet virorum sit bonorum, non [*](bonorum non inserted by Erasmus.) bonum. Nec enim quicquid vir bonus facit, bonum est. Nam et plaudit et sibilat, sed nec plausum quisquam nec sibilum, licet omnia eius admiretur et laudet, bonum dicit, non magis quam sternumentum aut tussim. Ergo claritas bonum non est.

Ad summam dicite nobis, utrum laudantis an laudati bonum sit: si laudati [*](laudati Madvig; laudantis BA.) bonum esse dicitis, tam ridiculam rem facitis, quam si adfirmetis meum esse, quod alius bene valeat. Sed laudare dignos honesta actio est; ita laudantis bonum est, cuius actio est,

Respondebo nunc singulis cursim. Primum, an sit aliquod ex distantibus bonum, etiamnunc quaeritur et pars utraque sententias habet. Deinde claritas desiderat multa suffragia ? Potest et unius boni viri iudicio esse contenta; unus nos [*](unus nos Hense; nos BA.) bonus bonos iudicat.

" Quid ergo ? " inquit, " et fama erit unius hominis existimatio et infamia unius malignus sermo ? Gloriam quoque," inquit, " latius fusam intellego, consensum enim multorum exigit." Diversa horum condicio est et illius. Quare ? Quia, si de me bene vir bonus sentit, eodem loco sum, quo si omnes boni idem sentirent; omnes enim, si me cognoverint, idem sentient. Par illis idemque iudicium est, aeque vero inficiscitur. Dissidere non possunt; ita pro eo est, ac si omnes idem sentiant, quia aliud sentire non possunt. "

Ad gloriam aut famam non est satis unius opinio." Illic idem potest una sententia, quod omnium, quia omnium, si perrogetur, una erit; hic diversa dissimilium iudicia sunt. Difficiles adfectus, dubia omnia invenies, levia, suspecta. Putas tu posse unam omnium esse sententiam ? Non est unius una sententia. Illi placet verum, veritatis una vis, una facies est; apud hos

Sed laus," inquit, " nihil aliud quam vox est, vox autem bonum non est." Cum dicunt [*](dicunt Lipsius; dicant BA.) claritatem esse laudem bonorum a bonis redditam, [*](redditam later MSS.; reddi iam BA.) non ad vocem referunt, sed ad sententiam. Licet enim vir bonus taceat, sed aliquem iudicet dignum laude esse, laudatus est.

Praeterea aliud est laus, aliud laudatio, haec et vocem exigit. Itaque nemo dicit laudem funebrem, sed laudationem, cuius officium oratione constat. Cum dicimus aliquem laude dignum, non verba illi benigna hominum, sed iudicia promittimus. Ergo laus etiam taciti est bene sentientis ac bonum virum apud se laudantis.

Deinde, ut dixi, ad animum refertur laus, non ad verba, quae conceptam laudem egerunt et in notitiam [*](in notitiam later MSS.; innocentiam BA.) plurium emittunt. Laudat qui laudandum esse iudicat. Cum tragicus ille apud nos ait magnificum esse " laudari a laudato viro," laude digno ait. Et cum aeque antiquus poeta ait " laus alit artis," [*](alit artes Erasmus; alitteris BA.) non laudationem dicit, quae corrumpit artes. Nihil enim aeque et eloquentiam et omne aliud studium auribus deditum vitiavit quam popularis adsensio.

Fama vocem utique desiderat, claritas potest etiam [*](etiam Buecheler; enim BA.) citra vocem contingere contenta iudicio. Plena

Utrum laudati an laudantis ? " Utriusque, Meum, qui laudor; quia natura me [*](natura me later MSS.; naturam mea BA.) amantem omnium genuit, et bene fecisse gaudeo, et gratos me invenisse virtutum interpretes laetor; hoc plurium [*](plurium later MSS.; plurimum BA.) bonum est, quod grati sunt, sed et meum. Ita enim animo conpositus sum, ut [*](ut later MSS.; et BA.) aliorum bonum meum iudicem, utique eorum, quibus ipse [*](ipse or istius later MSS.; iste BA.) sum boni causa.

Est istud laudantium bonum, virtute enim geritur; omnis autem virtutis actio bonum est. Hoc contingere illis non potuisset, nisi ego talis essem. Itaque utriusque bonum est merito laudari, tam mehercules quam bene iudicasse iudicantis bonum est et eius, secundum quem iudicatum est. Numquid dubitas, quin iustitia et habentis bonum sit et autem sit eius, cui debitum solvit ? Merentem laudare iustitia est; ergo utriusque bonum est.

Cavillatoribus istis abunde responderimus. [*](responderimus Pincianus; respondebimus BA.) Sed non debet hoc nobis esse propositum arguta disserere et philosophiam in has angustias ex sua maiestate detrahere; quanto satius est ire aperta [*](aperta later MSS.; aperte BA1.) via et recta quam sibi ipsum flexus disponere, quos cum magna