Institutio Oratoria

nunquam vera species ab utilitate dividitur. sed hoc quidem discernere modici iudicii est. illud observatione dignius, quod hic ipse honestus ornatus materiae genere esse debebit [*]( esse debebit, Halm : decidit, AG. ) variatus. atque , ut a prima divisione ordiar, non idem demonstrativis et deliberativis et iudicialibus causis conveniet. namque illud genus ostentationi compositum solam petit audientium voluptatem, ideoque omnes dicendi artes aperit ornatumque orationis exponit, ut quod non insidietur nec ad victoriam sed ad solum finem laudis et gloriae tendat.

quare , quidquid erit sententiis populare, verbis nitidum, figuris iucundum, translationibus magnificum, compositione elaboratum, velut institor quidam eloquentiae intuendum et paene pertractandum dabit. nam eventus ad ipsum, non ad causam refertur.

at ubi res agitur et vera dimicatio est, ultimus sit famae locus. praeterea ne decet quidem, ubi maxima rerum momenta versantur, de verbis esse sollicitum.

nam et in suadendo sublimius aliquid senatus, concitatius populus, et in iudiciis publicae capitalesque causae poscunt accuratius dicendi genus. at privatum consilium causasque paucorum, ut frequenter accidit, calculorum purus sermo et dissimilis curae magis decuerit. an non pudeat certam creditam periodis postulare aut circa stillicidia adfici aut in mancipii redhibitione sudare?

sed ad propositum. et quoniam orationis tam ornatus quam perspicuitas aut in singulis verbis est aut in pluribus positus, quid separata, quid iuncta exigant, consideremus. quanquam enim rectissime traditum est, perspicuitatem propriis, ornatum translatis verbis magis egere, sciamus nihil ornatum esse quod sit improprium.

sed cum idem frequentissime plura significent (quod συνωνυμία vocatur), iam sunt aliis alia honestiora, sublimiora, nitidiora, iucundiora, vocaliora. nam ut syllabae e litteris melius sonantibus clariores sunt, ita verba e syllabis magis vocalia et, quo plus quodque spiritus habet, auditu pulchrius.

nam rebus atrocibus verba etiam ipso auditu aspera magis convenient. at universum quidem optima simplicium creduntur, quae aut maxime exclamant aut sono sunt iucundissima. et honesta quidem turpibus potiora semper nec sordidis unquam in oratione erudita locus.

clara illa atque sublimia plerumque materiae modo discernenda sunt. quod alibi magnificum, tumidum alibi, et quae humilia circa res magnas, apta circa minores videntur. ut autem in oratione nitida notabile humilius verbum et velut macula, ita a sermone tenui sublime nitidumque discordat fitque corruptum, quia in plano tumet.

quaedam non tam ratione quam sensu iudicantur, ut illud,

1. caesa iungebant foedera porca,

1. praetextam in cista mures rosere camilli.

1. saepe exiguus mus.

1. nascetur ridiculus mus.

nec augenda semper oratio sed summittenda nonnunquam est. vim rebus aliquando verborum ipsa humilitas adfert. an , cum dicet in Pisonem Cicero, cum tibi tota cognatio serraco advehatur, incidisse videtur in sordidum nomen, non eo contemptum hominis, quem destructum volebat, auxisse? et alibi, caput opponis, cum eo coruscans. [*]( coruscans, W. Freund: conificans, MSS. )

unde interim gratus fit iocis decor, [*]( gratus fit iocis decor, Christ : grati idiotis de quo, AG. ) qualis est ille apud M. Tullium pusio , qui cum maiore sorore cubitabat, et, Flavius , qui cornicum oculos confixit, et pro Milone illud Heus tu Rufio, et Erucius Antoniaster. id tamen in declamatoribus est notabilius laudarique me puero solebat, da patri panem; et in eodem, etiam canem pascis.

res quidem praecipue in scholis anceps et

cum sint autem verba propria, ficta, translata, propriis dignitatem dat antiquitas. namque et sanctiorem et magis admirabilem faciunt orationem, quibus non quilibet fuerit usurus, eoque ornamento acerrimi iudicii P. Vergilius unice est usus.

olli enim et quianam et moerus [*]( moerus, O. Ribbeck: mus, AG. ) et pone et pellacia [*]( pellacia, Ribbeck : pollicerent or policent, MSS. ) aspergunt illam, quae etiam in picturis est gratissima, vetustatis inimitabilem arti auctoritatem. sed utendum modo, nec ex ultimis teneris repetenda. satis est vetus quaeso; quid necesse est quaiso [*]( quaiso, Gertz: quam, MSS. ) dicere? oppido quidem [*]( quidem, Halm : quam, MSS. ) usi sunt paulum tempore nostro superiores, vereor, ut iam nos ferat quisquam; certe antegerio, cuius eadem significatio est, nemo nisi ambitiosus utetur.

aerumnosum[*]( aerumnosum, Zumpt : erumnas, AG. ) quid opus est? tanquam parum sit, si dicatur quid horridum. reor tolerabile, autumo tragicum, prolem dicere inusitatum est, [*]( dicere inusitatum eat, Halm : dicendi versum ei, AG. ) prosapiam insulsum. quid multa? totus prope mutatus est sermo.

quaedam tamen adhuc vetera vetustate

1. Corinthiorum amator iste verborum,
2. Thucydides Britannus, Atticae febris,
3. tau Gallicum, al, min, et sil ut male elisit; [*]( al min et sil ut male elisit, Schenkl following Wagner: enim et spinet male illisit and the like, MSS. See Ausonius, Idiyll xii. Grammaticomnst 5. For sil Bücheler would read sphin. )
4. ita omnia ista verba miscuit fratri.

a quo fratrem necatum hoc Ciceronis dicto notatum est, germanum Cimber occidit. nec minus noto Sallustius epigrammate incessitur:

1. et verba antiqui multum furate Catonis
2. Crispe, Iugurthinae conditor historiae.

odiosa cura; nam et cuilibet facilis et hoc pessima, quod eius [*]( eius, Gesner : rei, AG. ) studiosus non verba rebus aptabit, sed res extrinsecus arcesset, quibus haec verba conveniant. fingere , ut primo libro dixi, Graecis magis concessum est, qui sonis etiam quibusdam et adfectibus non dubitaverunt nomina aptare, non alia libertate quam qua illi primi homines rebus appellationes dederunt.