Institutio Oratoria

singula adferunt errorem, cum pluribus rebus aut hominibus eadem appellatio est ( ὁμωνυμία dicitur), ut gallus, avem an gentem an nomen an fortunam corporis significet, incertum est; et Aiax, Telamonius an Oilei filius. verba quoque quaedam diversos intellectus habent, ut cerno.

quae ambiguitas plurimis modis accidit. unde fere lites, praecipue ex testamentis, cum de libertate aut etiam de hereditate contendunt ii quibus idem nomen est, aut quid sit legatum quaeritur.

alterum est, in quo alia integro verbo significatio est, alia diviso, ut ingenua et armamentum et Corvinum, ineptae sane cavillationis, ex qua tamen Graeci controversias ducunt: inde enim αὐλητρίς illa vulgata, cum quaeritur, utrum aula, quae ter ceciderit, an tibicina, si ceciderit, debeat publicari.

tertia est ex compositis, ut si quis corpus suum in culto loco poni iubeat, circaque monumentum multum agri ab heredibus in tutelam cinerum, ut solent, leget, sit litis occasio cultum locum dixerit an incultum. [*]( locum incultum, added by Zumpt. )

sic apud

1. aio te, Aeacida, Romanos sincere posse.

Per collocationem, ubi dubium est, quid quo referri oporteat, ac frequentissime, cum quidem medium est, cum utrinque possit trahi, ut de Troilo Vergilius, lora tenens tamen. hic , utrum teneat tamen lora an, quamvis teneat, tamen trahatur, quaeri potest. unde controversia illa,

testamento quidam iussit poni statuam auream hastam tenentem. quaeritur , statua hastam tenens aurea esse debeat an hasta esse aurea in statua alterius materiae? fit per flexum idem magis: quinquaginta ubi erant centum inde occidit Achilles. saepe ,

utri duorum antecedentium sermo subiunctus sit, in dubio est: unde et controversia, heres

accusativi geminatione facta amphibolia solvitur ablativo, ut illud, Lachetem audivi percussisse Demean. fiat a Lachete percussum Demean. sed ablativo ipsi, ut in primo diximus, inest naturalis amphibolia. caelo decurrit aperto: utrum per apertum caelum, an cum apertum esset.

divisio respiratione et mora constat: statuam, deinde auream hastam; vel statuam auream, deinde hastam. adiectio talis est, argentum, quod elegerit ipse, ut heres intelligatur, vel ipsa, ut uxor. adiectione facta amphibolia, qualis sit, Nos [*]( Nos, radius : Nunc, MSS.: Hunc, Spalding . ) flentes illos deprehendimus, detractione solvetur.

pluribus verbis emendandum, ubi est id, quod quo referatur dubium est, et ipsum [*]( ipsum, later MSS.: ipse est, AG. ) est ambiguum. heres meus dare illi damnas

productio quoque in scripto et correptio in dubio relicta causa est ambiguitatis, ut in hoc, Cato . aliud enim ostendit brevis secunda syllaba casu nominativo, aliud eadem syllaba producta casu dativo aut ablativo. [*]( aliud eadem ablativo, added by Regius. ) Plurimae praeterea sunt aliae species, quas persequi nihil necesse est.

nec refert, quo modo sit facta amphibolia aut quo resolvatur. duas enim res significari manifestum est et, quod ad scriptum vocemve pertinet, in utramque partem par est. ideoque frustra praecipitur, ut in hoc statu vocem ipsam ad nostram partem conemur vertere. nam , si id fieri potest, amphibolia non est. amphiboliae autem omnis erit in his quaestio;

aliquando, uter sit secundum naturam magis sermo, semper, utrum sit aequius, utrum is, qui scripsit ac dixit, voluerit. quarum in utramque partem satis ex his, quae de coniectura et qualitate diximus, praeceptum est.

est autem quaedam inter hos status cognatio. nam et in finitione, quae sit voluntas nominis, quaeritur, et in syllogismo, qui secundus a finitione status est, [*](after est AG read quae, which is expunged by Regius. ) spectatur quid voluerit scriptor; et contrarias leges duos esse scripti et voluntatis status apparet. rursus et finitio quodammodo est amphibolia, cum in duas partes diducatur intellectus nominis.

scriptum et voluntas habet in verbis iuris [*]( iuris, Spalding :H ocis, A.: iocis, G. ) quaestionem, quod idem antinomia petitur. ideoque omnia haec quidam scriptum et voluntatem esse dixerunt, alii in scripto et voluntate amphiboliam esse, quae facit quaestionem. sed distincta sunt; aliud est enim obscurum ius, aliud ambiguum.

igitur finitio in natura ipsa nominis quaestionem habet generalem, et quae esse etiam citra complexum causae possit; scriptum et voluntas de eo disputat iure quod est in lege, syllogismus de eo quod non est. amphiboliae lis in diversum trahit, legum contrariarum ex diverso pugna est.

neque immerito

sunt alia quae, nisi proposita de qua dicendum est materia, viam docendi non praebeant. non enim causa tantum [*]( tantum, added by Halm. ) universa in quaestiones ac locos diducenda [*]( diducenda, Regius : dicenda, AG. ) est, sed hae ipsae partes habent rursus ordinem suum. nam et in prooemio primum est aliquid et secundum ac deinceps, et quaestio omnis ac locus habet suam dispositionem ut theses etiam simplices. nisi [*]( nisi, Obrecht : si, MSS. ) forte satis erit dividendi peritus,

qui controversiam in haec diduxerit, [*]( diduxerit, Regius : dixerit, MSS. ) an omne praemium viro forti dandum sit, an ex privato, an nuptiae, an eius quae nupta sit, an hae; deinde, cum fuerit de prima quaestione dicendum, passim et ut quidque in mentem veniet miscuerit, non primum in ea scierit esse tractandum,