Institutio Oratoria

reus , quotiens causa patietur, debebit esse in defensione moderatus, quia fere ira et concitatio furori sunt similia. omnibus is commune est, quod rei non semper defensione facti, sed excusatione ac vena frequenter utuntur. est enim domestica disceptatio, in qua et semel peccasse et per errorem et levius, quam obiiciatur, absolutioni nonnunquam sufficit.

sed alia quoque multa controversiarum genera in qualitatem cadunt. iniuriarum ; quanquam enim reus aliquando fecisse negat, plerumque tamen haec actio facto atque animo continetur.

de accusatore constituendo, quae iudicia divinationes vocantur; in quo genere Cicero quidem, qui mandantibus sociis Verrem deferebat, [*]( deferebat, Halm : defendebant, AG.: accusabat contra eos qui eum defendebant, 2nd hand of A and early edd. ) hac usus est divisione, spectandum a quo maxime agi velint ii quorum de ultione quaeritur, a quo minime velit is qui accusatur. frequentissimae tamen hae sunt quaestiones,

uter

tutelae praeterea; in quo iudicio solet quaeri, an alia de re quam de calculis cognosci oporteat, an fidem praestare debeat tantum, non etiam consilium et eventum. cui simile est male gestae procurationis, quae in foro negotiorum gestorum; nam et mandati actio est.

praeter haec finguntur in scholis et inscripti [*]( inseripti inscriptum, Caperonnier: scripti scripturn, MSS. ) maleficii, in quibus aut hoc quaeritur, an inscriptum [*]( aliae in uiittiando, added by Spalding. ) sit aut hoc, an maleficium sit, raro utrumque. male gestae legationis apud Graecos et veris causis frequens, ubi iuris loco quaeri solet, an omnino aliter agere quam mandatum sit liceat, et quo usque sit legatus, quoniam aliae in nuntiando, aliae in renuntiando [*]( aliae oin nuntiaando, added by Spalding. ) sunt, ut in Heio, qui testimonium in Verrem dixerat post perlatam legationem.

plurimum tamen est in eo, quale sit factum. rei publicae laesae: hinc moventur quidem illae

quantum acceperit, an reddiderit, an protinus qui non reddidit ingratus sit, an potuerit reddere, an id, quod exigebatur, debuerit, quo animo sit. simpliciores illae iniusti repudii, sub qua lege controversiae illud proprium habent, quod a parte accusantis defensio est, a [*]( a, Spalding : et, MSS. ) defendentis accusatio.

praeterea , cum quis rationem mortis in senatu reddit, ubi una quaestio est iuris, an is demum prohibendus sit, qui mori vult ut se legum actionibus subtrahat; cetera qualitatis. finguntur et testamenta, in quibus de sola qualitate [*]( qualitate, added by Crist. ) quaeratur, ut in controversia, quam supra exposui, in qua de parte patrimonii quarta, quam pater dignissimo ex filiis reliquerat, contendunt philosophus, medicus, orator. quod idem accidit, si orbae nuptias indicant pares gradu, et si inter propinquos de idoneo quaeratur.

sed mihi nec omnes persequi materias in animo est, fingi enim

quantitas quoque, ut dixi, etiamsi non semper, plerumque tamen eidem subiacet, seu modi est seu numeri. sed modus aliquando constat aestimatione facti, quanta sit culpa, quantumve beneficium, aliquando iure, cum id in controversiam venit, qua quis lege puniendus vel honorandus sit:

stuprator decem milia dare debeat, quae poena huic crimini constitute est, an, quia se stupratus suspendit, capite puniri tanquam causa mortis. quo in genere falluntur, qui ita dicunt, tanquam inter duas leges quaeratur: nam de decem milibus nulla controversia est, quae non petuntur.

iudicium redditur, an reus causa sit mortis. in coniecturam quoque eadem species cadit, cum, perpetuo an quinquennali sit exilio multandus, in controversiam venerit; nam an prudens caedem commiserit quaeritur.

illa quoque, quae ex numero

qui neque fecisse se negabit neque aliud esse quod fecerit dicet neque factum defendet, necesse est in suo iure consistat, in quo plerumque actionis est quaestio.