Institutio Oratoria

tuosne ego, o meae spes inanes, labentes oculos, tuum fugientem spiritum vidi? tuum corpus frigidum exsangue complexus animam recipere auramque communem haurire amplius potui, dignus his cruciatibus, quos fero,

dignus his cogitationibus? tene consulari nuper adoptione ad omnium spes honorum prius admotum, te avunculo praetori generum destinatum, te omnium spes avitae eloquentiae candidatum,

nemo nisi sua culpa diu dolet. sed vivimus, et aliqua vivendi ratio quaerenda est, credendumque doctissimis hominibus, qui unicum adversorum solacium litteras putaverunt. si quando tamen ita resederit praesens impetus, ut aliqua tot luctibus alia cogitatio inseri possit, non iniuste petierim morae veniam. quis enim dilata studia miretur, quae potius non abrupta esse mirandum est? tum , si qua fuerint minus effecta iis,

quae levius adhuc adflicti coeperamus, imperitanti fortunae remittantur, quae, si quid mediocrium alioqui in nostro ingenio virium fuit, ut non exstinxerit, debilitavit tamen. sed vel propter hoc nos contumacius erigamus, quod illam ut perferre nobis difficile est, ita facile contemnere. nihil enim sibi adversus me reliquit et infelicem quidem, sed certissimam tamen attulit mihi ex his malis securitatem.

boni autem consulere nostrum laborem vel propter hoc aequum est, quod in nullum iam proprium usum perseveramus, sed omnis haec cura alienas utilitates (si modo

peroratio sequebatur, quam cumulum quidam, conclusionem alii vocant. eius duplex ratio est posita aut ira rebus aut ira adfectibus. rerum repetitio et congregatio, quae Graece dicitur ἀνακεφαλαίωσις a quibusdam Latinorum enumeratio, et memoriam iudicis reficit et totam simul causam ponit ante oculos et, etiamsi per singula minus moverat, turba valet.

in hac, quae repetemus, quam brevissime dicenda sunt et, quod Graeco verbo patet, decurrendum per capita. nam , si morabimur, non iam enumeratio sed quasi altera fiet oratio. quae autem enumeranda videntur, cum pondere aliquo dicenda sunt et aptis excitanda sententiis et figuris utique varianda; alioqui nihil est odiosius recta illa repetitione velut memoriae iudicum diffidentis.

sunt autem innumerabiles species, [*]( species, added by Halm. ) optimeque ira Verrem Cicero: si pater ipse iudicaret, quid diceret, cum haec probarentur? et deinde subiecit enumerationem; aut cum

illa vero iucundissima, si contingat aliquod ex adversario ducere argumentum, ut si dicas: reliquit hanc partem causae, aut inuidia premere maluit, aut ad preces confugit merito, cum sciret haec et haec.

sed non sunt singulae species persequendae, ne sola videantur, quae forte nunc dixero, cum occasiones et ex causis et ex dictis adversariorum et ex quibusdam fortuitis quoque oriantur. nec referenda modo nostra, sed postulandum etiam ab adversariis, ut ad quaedam respondeant.

id autem, si et actioni supererit locus et ea proposuerimus, quae refelli non possint. nam provocare quae inde sint fortia, non arguentis est,

sed monentis. id unum epilogi genus visum est plerisque Atticorum et philosophis fere omnibus, qui de arte oratoria scriptum aliquid

ceterum illud constitit inter omnes, etiam ira aliis partibus actionis, si multiplex causa sit et pluribus argumentis defensa, utiliter ἀνακεφαλαίωσιν fieri solere, sicut nemo dubitaverit multas esse causas, ira quibus nullo loco sit necessaria, si breves et simplices fuerint. haec pars perorationis accusatori patronoque ex aequo communis est. adfectibus quoque iisdem fere utuntur,

sed aliis hic, aliis ille saepius ac magis, nam huic concitare iudices, illi flectere convenit. verum et accusator habet interim lacrimas ex miseratione eius rei quam ulciscitur; et reus de indignitate calumniae aut

inclinatio enim iudicum ad nos petitur initio parcius, cum admitti satis est et oratio tota superest; ira epilogo vero est, qualem animum iudex ira consilium ferat, et iam nihil amplius dicturi sumus nec restat quo reservemus.