Institutio Oratoria

Quintilian

Quintilian. Institutio Oratoria, Volume 1-4. Butler, Harold Edgeworth, editor. Cambridge, Mass; London: Harvard University Press, William Heinemann Ltd., 1920-1922.

hoc apertius,

occidisti hominem

non occidi;

quaestio, an occiderit, status coniectura. non est tale,

habeo ius actionis

non habes,

ut sit quaestio, an habeat, et inde status. accipiat enim actionem necne, ad eventum pertinet, non ad causam, et ad id, quod pronuntiat iudex, non id, propter quod pronuntiat.

hoc illi simile est,

puniendus es

non sum;

videbit iudex, an puniendus sit. sed non hic erit quaestio nec hic status. ubi ergo?

puniendus es, hominem occidisti

;

non occidi:

an occiderit.

honorandus sum

non es;

num statum habet? non, ut puto.

honorandus sum, quia tyrannum occidi

;

non occidisti;

quaestio et status.

similiter ,

non recte agis

recte ago

non habet statum. ubi est ergo?

non recte agis ignominiosus.

quaeritur , an

v1-3 p.448

ignominiosus sit; aut, an agere ignominioso liceat; quaestiones et status. ergo translativum genus causae ut comparativum et mutuae accusationis.

at enim simile est illi

habeo ius

non habes,

occidisti

recte occidi.

non nego, sed nec haec res status facit. non enim sunt hae propositiones (alioqui causa non explicabitur), sed, cum suis rationibus.

scelus commisit Horatius, sororem enim occidit. non commisit, debuit enim occidere eam, quae hostis mortem maerebat.

quaestio , an haec iusta causa; ita qualitas.

et similiter in translatione,

non habes ius abdicandi, quia ignominioso non est actio. habeo ius, quia abdicatio actio non est.

quaeritur , quid sit actio: finiemus

non licet abdicare filium

syllogismo. item cetera per omnes et rationales et legales status.

nec ignoro fuisse quosdam, qui translationem in rationali quoque genere ponerent hoc nodo,

hominem occidi, iussus ab imperatore. dona templi cogenti tyranno dedi. deserui tempestatibus, luminibus, valetudine impeditus.

id est, non per me stetit, sed per illud. A quibus etiam liberius dissentio.

non enim actio transfertur sed causa facti, quod accidit paene in omni

v1-3 p.450

defensione. deinde is, qui tali utitur patrocinio, non recedit a forma qualitatis, dicit enim, se culpa vacare; ut magis qualitatis duplex ratio facienda sit, altera qua et factum defenditur, altera qua tantum reus.

credendum est igitur his, quorum auctoritatem secutus est Cicero, tria esse, quae in omni disputatione quaerantur, an sit, quid sit, quale sit? quod ipsa nobis etiam natura praescribit. nam primum oportet subesse aliquid, de quo ambigitur; quod, quid sit et quale sit, certe non potest aestimari, nisi prius esse constiterit, ideoque ea prima quaestio.

sed non statim, quod esse manifestum est, etiam quid sit, apparet. hoc quoque constituto novissima qualitas superest, neque his exploratis aliud est ultra. his infinitae quaestiones, his finitae continentur; horum aliqua in demonstrativa, deliberativa, iudiciali materia utique tractatur.

haec rursus iudiciales causas et rationali parte et legali continent; neque enim ulla iuris disceptatio nisi finitione, qualitate, coniectura potest explicari.

sed instituentibus rudes non erit inutilis latius primo fusa ratio et, si non statim rectissima linea tensa, facilior tamen et apertior via. discant igitur ante omnia quadripertitam

v1-3 p.452

in omnibus causis esse rationem, quam primam intueri debeat qui acturus est. nam , ut a defensore potissimum incipiam, longe fortissima tuendi se ratio est, si quod obiicitur negari potest; proxima, si non id, quod obiicitur, factum esse dicitur; tertia honestissima, qua recte factum defenditur. quibus si deficiamur, ultima quidem sed iam sola superest salus aliquo iuris adiutorio elabendi ex crimine, quod neque negari neque defendi potest, ut non videatur iure actio intendi.

hinc illae quaestiones sive actiones sive translationes. sunt enim quaedam non laudabilia non natura sed iure concessa, ut in XII tabulis debitoris corpus inter creditores dividi licuit, quam legem mos publicus repudiavit; et aliquid aequum sed prohibitum iure, ut libertas testamentorum.

accusatori nihilo plura intuenda sunt, ut probet factum esse, hoc esse factum, non recte factum, iure se intendere. ita circa species easdem lis omnis versabitur translatis tantum aliquando partibus, ut in causis, quibus de praemio agitur, recte factum petitor probat.

haec quattuor velut proposita formaeque actionis, quae tum generales status vocabam, in duo (ut

v1-3 p.454

ostendi) genera discedunt rationale et legale. rationale simplicius est, quia ipsius tantum naturae contemplatione constat. itaque in eo satis est ostendisse coniecturam, finitionem, qualitatem.

legalium plures sint species necesse est, propterea quod multae sunt leges et varias habent formas. alia est cuius verbis nitimur, alia cuius voluntate, alias nobis, cum ipsi nullam habeamus, adiungimus, alias inter se comparamus, alias in diversum interpretamur.

sic nascuntur haec velut simulacra ex illis tribus, interim simplicia, interim et mixta, propriam tamen faciem ostendentia, ut scripti et voluntatis, quae sine dubio aut qualitate aut coniectura continentur, et syllogismos, qui est maxime qualitatis, et leges contrariae, quae iisdem, quibus scriptum et voluntas, constant, et ἀμφιβολία, quae semper coniectura explicatur.

finitio quoque utrique generi, quodque rerum quodque scripti contemplatione constat, communis est. haec omnia, etiamsi in illos tres status veniunt, tamen, quia (ut dixi) habent aliquid velut proprium, videntur demonstranda discentibus, et permittendum ea dicere vel status legales vel quaestiones vel capita quaedam minora, dum sciant, nihil ne in his quidem praeter tria, quae praediximus, quaeri.

quantum ?

quam multum?

ad aliquid

et, ut

v1-3 p.456

nonnulli putarunt, comparativus non eandem rationem habent; sunt enim haec non ad varietatem iuris sed ad solam rationem referenda, ideoque semper in parte aut coniecturae aut qualitatis ponenda sunt, ut

qua mente?

quo tempore?

quo loco?

sed de singulis dicemus quaestionibus, cum tractare praecepta divisionis coeperimus. hoc inter omnes convenit, in causis simplicibus singulos status esse causarum, quaestionum autem, quae velut subiacent his et ad illud, quo iudicium continetur, referuntur, saepe in unam cadere plures posse;

etiam credo aliquando dubitari, quo statu sit utendum, cum adversus unam intentionem plura opponuntur; et sicut in colore dicitur narrationis, eum esse optimum, quem actor optime tueatur, ita hic quoque posse dici, eum statum esse faciendum, in quo tuendo plurimum adhibere virium possit orator;