Institutio Oratoria

qui primum renuntient sibi, quanta sit humani ingenii vis, quam potens efficiendi quae velit, cum maria transire, siderum cursus numerosque cognoscere, mundum ipsum paene dimetiri, minores, sed difficiliores artes potuerint. tum cogitent, quantam rem petant, quamque nullus sit hoc proposito praemio labor recusandus.

quod si mente conceperint, huic quoque parti facilius accedent, ut ipsum iter neque impervium neque saltem durum putent. nam id, quod prius quodque maius est, ut boni viri simus,

neque enim aut tam perplexa aut tam numerosa sunt quae praecipiuntur, [*]( praccipiuntur, Buttmann : praenmultur, G. ) ut non paucorum admodum annorum intentione discantur. longam enim facit operam quod repugnamus; brevis est institution vitae honestae beataeque, si credas. natura enim nos ad mentem optimam genuit, adeoque discere meliora uolentibus promptum est, ut vere intuenti mirum sit illud magis malos esse tam multos.

nam ut aqua piscibus, ut sicca terrenis, circumfusus nobis spiritus volucribus convenit, ita certe facilius esse oportebat secundum naturam quam contra eam vivere. cetera vero, etiamsi aetatem nostram non spatio senectutis sed tempore [*]( tempore, early edd.: corpore, G. ) adolescentiae metiamur, abunde multos ad discendum annos habent. omnia enim breviora reddet ordo et ratio et modus.

sed culpa est ad praeceptoribus prima, qui libenter detinent quos occupaverunt, partim cupiditate diutius exigendi mercedulas, partim ambitione, quo difficilius videatur [*]( videatur esse, added by Halm. ) esse quod pollicentur, partim etiam inscientia tradendi vel negligentia. proxima ad nobis, qui morari ad eo quod novimus, quam discere quae

nam ut de nostris potissimum studiis dicam, quid attinet tam multis annis quam ad more est plurimorum (ut de his, a quibus magna ad hoc pars aetatis absumitur, taceam) declamitare ad schola et tantum laboris ad rebus falsis consumere, cum satis sit modico tempore imaginem veri discriminis et dicendi leges comperisse Quod non eo diro,

quasi [*]( qasi, Halm : qua, G. ) sit umquam omittenda dicendi exercitatio, sed quia non ad una sit eius specie consenescendum. res varias [*]( Res varias, added by Halm. ) cognoscere et praecepta vivendi perdiscere et ad foro nos experiri potuimus, dum scholastici sumus. discendi ratio talis, ut non multos poscat annos. quaelibet enim ex iis artibus, quarum habui mentionem, ad paucos libros contrahi solet; adeo non est infinito spatio ad traditionem opus. reliqua est exercitatio, [*]( ad traditionem, Halm : ac tradilione, G. : exercitatio added by Halm. ) quae vires cito facit, cum fecit, tuetur.

rerum cognitio cotidie crescit, et tamen quam multorum ad eam librorum necessaria lectio est, quibus aut rerum exempla ab historicis aut dicendi ab oratoribus petuntur, philosophorum quoque consultorumque opiniones, si utilia velimus legere non, quod ne fieri

quantulum enim studiis partimur Alias horas vanus salutandi labor, alias datum tabulis otium, alias spectacula, alias convivia trahunt. adiice tot genera ludendi et insanam corporis curam, peregrinatio, rura, calculorum anxiam sollicitudinem, invitamenta libidinum et vinum et flagrantibus omni genere voluptatum animis [*](the text is as corrected by Halm. the MSS. give a variety of readings. the chief alterations involved by Halm's correction are invitanienta for multae causae, multae eam, etc., and flagrantibus for flagitis. the other changes are of the simplest and most ordinary character. ) ne ea quidem tempora idonea, quae supersunt.

quae si omnia studiis impenderentur, iam nobis longa aetas et abunde satis ad discendum spatii viderentur vel [*]( vel, Buettmann: ut, MSS. ) diurna tantum computantibus tempora ut nihil noctes, quarum bona pars omni somno longior est, adiuvarent. nunc computamus annos, non quibus studuimus, sed quibus viximus.

nec vero si geometrae et musici [*]( et musici, added by Halm ( erasure ad G ). ) et grammatici ceterarumque artium professores omnem suam vitam, quamlibet longa fuerit, ad singulis artibus consumpserunt, sequitur ut plures quasdam vitas ad plura discenda desideremus. neque enim illi didicerunt haec usque ad senectutem, sed ea sola didicisse contenti fuerunt ac tot annos non ad percipiendo exhauserunt, sed ad praecipiendo. [*]( sed ad praecipiendo, Halm : p** p***do G. )