Naturalis Historia

[*](Ar. VII 5, 585b 2. Val. M. VIII 13 ext. 1. Sol. 1, 59. — Gell. XIII 20, 8. 14. Plut. Cato 24. Aur. Vict. v. ill. 17, 9. — cfr. infra § 156. —) Mulier post quinquagensimum annum non gignit, maiorque pars XL profluvium genitale sistit. nam in[*](in v. om.ll. e oz) viris Masinissam regem post LXXXVI annum[*](annos FaTova. G) generasse filium, quem Methimannum[*](methimannum F2o. -timanum RS. -atnum F1. metmatnaū a. -tymatnum DE. -annum D. Methymathnum v. Mathumannum Sol. (Methymnus Val.))appellaverit, clarum est, Catonem censorium octogensimo exacto e[*](e om.a) filia Salonis[*](Salonii va.S) clientis sui. qua de causa aliorum eius liberum propago Liciniani sunt cognominati[*](cognominati sunt RS), hi Saloniani, ex quis Uticensis fuit. nuper etiam L. Volusio Saturnino in urbis praefectura[*](praefectus F1a) extincto notum est e[*](est e J. ē ll.uv) Cornelia Scipionum gentis Volusium Saturninum , qui fuit consul, genitum[*](gentium F1a) post LXII annum. et usque ad LXXV apud ignobiles vulgaris[*](uulgares Fa) reperitur generatio.

[*](Sol. 1, 54. — Ar. G IV 7, 775b25 sq. cfr. Pl. X 184. (Fest. p. 141, 20.) —) Solum autem animal menstruale mulier est[*](est E2ov. si r); inde unius utero quas appellaverunt[*](appellauere dTao. -arunt va.S) molas. ea est caro informis , inanima[*](uanima R1. ////an- F1), ferri ictum et[*](ē (pro et) F1a) aciem respuens. movetur sistitque et menses, ut[*](et menses ut ego. menses et ut ll.oS. -ses ut et v) partus, alias letalis, alias una[*](et alias uno a) senescens , aliquando[*](aliquanto ova. B) alvo citatiore[*](citatiore C. -ior ll.ov) excidens[*](excidens F2v. exced- ro.cfr. procidere § 45 init.). simile quiddam et viris in ventre gignitur, quod vocant scirron[*](scirron B. scyron aov. sciron r), sicut Oppio Capitoni praetorio viro.[*](Sol. 1, 54–56. cfr. Pl. XXVIII 77–80.) sed nihil facile reperiatur[*](reperietur oz. -ritur dTva.G) mulierum profluvio magis monstrificum. acescunt superventu musta[*](osta F1d1. ora a. musta orta oz), sterilescunt tactae[*](sterilescunt tactae (R?)B (-nt lacte v). -riliscunt (-con// E1. -con a) iactae (-te a) Ea. -cunt oz. -relis ctiactae D. -relis ct//actae F. -rilescunt contactae D) fruges, moriuntur insita, exuruntur hortorum

(Idem lac[*](dist. ego. cfr. U 157. laci a. lacti d) feminae non

[*](Ar. VII 10,587b 14. Gell. III 10, 12. Cens. DN 7, 4. — (9) Sol. 1, 70. —) Ceterum editis primores septimo mense gigni dentes[*](gentes F1R1a) priusque in supera[*](an superna, ut v. 18?) fere[*](fere om.a) parte, haud dubium est, septimo eosdem decidere anno aliosque suffici, quosdam et cum dentibus nasci, sicut M'[*](m. FR. M. aova.H) . Curium, qui ob id Dentatus cognominatus est, et Cn[*](c//n??? F. cū a. cōn. R. ionsulem o). Papirium Carbonem, praeclaros viros. in feminis ea res inauspicati fuit exempli[*](exemplū F1a) regum temporibus. cum ita nata esset Valeria[*](uarię F1a) ,[*]((15) Ar. G IV 4,773a15. Ar.X 4,636b 1. — (17) Val. M. 8 ext. 12. Sol. 1, 70. (cfr. Paul. Festi p. 148,12.)) exitio civitati in quam[*](qua F1a) delata esset[*](esse F1Ra) futuram[*](futurum ava.H) responso haruspicum vaticinante, Suessam[*](sessam Fa) Pometiam[*](pāetiam F2) illa tempestate florentissimam[*](tempestatem (-ate F) florentissima FRa) deportata est, veridico [*](uiridico F1. uerissimo a) exitu[*](dist. J. cfr. Noltenp. 16 exito F1. -ilio z) consecuto.— (Quasdam concreto genitali gigni infausto omine Cornelia Gracchorum mater indicio est) — aliqui vice dentium continuo osse gignuntur, sicuti Prusiae regis Bithynorum[*](bythinorum F. bi- thi- R. -niorum a. Bithyniorum va.S) filius superna parte oris.[*]((1) Ar. P III 1, 661b 16. —) dentes autem in tantum[*](tantum om.a) invicti sunt ignibus, ut[*](in ... ut ego. om. ll.v) nec crementur[*](cremantur o(R?)v) cum reliquo corpore, iidemque flammis indomiti cavantur[*](cauentur F1. cane oa) tabe pituitae . candorem trahunt[*](tradunt F1Ra) quodam medicamine. usu atteruntur multoque prius[*](prius Sabell. (sc. quam atte- rantur). primum ll. v) in aliquis[*](aliquas a. -quibus va.D) deficiunt. nec cibo tantum et

Risisse eodem die quo genitus esset[*](die cognitus esset (esse F1) F1a. die R1) unum hominum[*](hominū F. -nem R(?) aov. cfr. § 137. XI 252) accepimus Zoroastren[*](zoroastroen F. -rastren a. -roe- stren o); eidem cerebrum ita palpitasse, ut inpositam repelleret manum, futurae praesagio[*](praesagia F1Ra) scientiae.

[*](Ar. G 118, 725b23. — (19) Sol. 1, 90. Aug. CD XV 9. cfr. Pl. II 236.) In trimatu suo cuique[*](quoque F1a) dimidiam esse mensuram futurae[*](futurae ll. Brot. ftature o. -rae v(H). -uere L) certum est. in plenum autem cuncto mortalium generi minorem in dies fieri propemodum observatur rarosque [*](rarusque F1a. raros o) patribus proceriores, consumente ubertatem[*](ubertatē F2Rozv(H). -ate F1aL) seminum exustione, in cuius vices nunc vergat aevum. in Creta[*](in Creta —p. 26, 1 tradunt F2E2ozv. om. r) terrae [*](in creta E2ozv. merita in crementa F2) motu rupto monte inventum est corpus stans XLVI cubitorum

[*]((20–p.27, 2) Sol. 1, 95.) Invenimus in monumentis[*](monimentis oSJ) Salamine Euthymenis[*](Euthymenis H. euthim- FRoC. eutim- av) filium in tria cubita triennio adcrevisse[*](adcreuisse FR2EaD. accre- o. adore- DR1. adole- v) , incessu tardum,

[*]((7–9) Sol. 1, 93. cfr. Vitr. III 1, 3. — (13) Sol. 1, 95.) Quod sit homini spatium a vestigio ad verticem, id esse pansis[*](pansis DF1RES. passis F2aG. sparsis (pa- d1)dTozv) manibus inter longissimos digitos observatum est, sicuti vires[*](uires quibusdam ova.G. septeres F1da) dextra[*](dextera aDal.) parte maiores, quibusdam aequas[*](equales o) utraque, aliquis[*](aliquibus ova. S) laeva manu praecipuas, nec id umquam in feminis; mares praestare pondere et defuncta viventibus corpora omnium animalium et dormientia vigilantibus; virorum cadavera supina fluitare, feminarum prona, velut pudori defunctarum parcente natura.

[*]((15–17) Sol. 1, 74.) Concretis quosdam ossibus ac sine medullis vivere accepimus[*](accipimus F1Ra (Fels p. 66 n. 1)). signum eorum esse nec sitim[*](sitē F) sentire nec sudorem emittere, quamquam et voluntate scimus[*](sciamus dTova.G) sitim victam equitemque[*](equitem qui Rda) Romanum lulium Viatorem e Vocontiorum[*](uacontiorum F2) gente foederata in pupillaribus annis aquae[*](aquae F2v(D). qua D1. aqua roS) subter cutem fusae[*](fusę F2v (D). Furae DE1. -re F1Ra. fusa R2S. fuste E2. fuisse o) morbo prohibitum umore a medicis naturam fecisse[*](uicisse Dcolt. § 58) consuetudinem [*](consuetudine F2E2ova. S (D)) atque in senecta caruisse potu[*](potus ad). nec non et alii multa sibi imperavere.

[*](Lucil. ap. Cic. fin. V 92. Tusc. III 31. (Macrob. II 1, 6.) Sol. 1, 72. 73.) Ferunt Crassum[*](uocamus aT. uoca//// F1), avum Crassi in Parthis interempti, numquam risisse, ob id Agelastum vocatum, sicuti[*](sicut R (?)H) nec flesse

[*](Sol. 1, 75. 76. Varro ant. rer. hum. I fr. 7 Mirsch.) Corpore vesco[*](uesco F2E2B. -cos v. ///escos F1. vasto F3. utesco R. -cos DEa. neruosus esse z. -uosi esse produntur (om. seqq. ad 20 tralatum)o), sed eximiis viribus Tritanum[*](tritanum E2v(D) -annum H e Sol. tributanum (-tco nū F)r), in[*](dist. va. H) gladiatorio ludo Samnitium armatura celebrem, filiumque eius militem Magni Pompei et rectos et traverses[*](transuersos Rava.J) cancellatim [*](cancellatim av. cancill- r) toto corpore habuisse nervos, in brachiis etiam manibusque , auctor est Varro[*](Varro in B e Sol.) prodigiosa[*](prodiosa F1. -igiosarum J e Sol.) virium relatione[*](relatione F2R2Sol. B(D). ela- EadTzv(H). fela- r) atque etiam hostem ab eo ex provocatione dimicante[*](dimicante F2E2va.S (D). sed cfr. Sol.) inermi dextera [*](dextra R(?)va.D) * superatum et postremo correptum * uno digito[*](uno digito coll. Sol. huc transposui; post dtxtera exhibent 11. v) * in castra tralatum[*](talatum F1. transl- Rdava.D). at[*](ac F1. ad Ea. An D. Aulus o. A. va.H) Vinnius[*](Iunius v a.H) Valens meruit in praetorio Divi

[*](Herod. VI 106. Sol. 1, 98. cfr. PL. II 181. — (19) Sol. 1, 98)[*]((1) Val. M. V 5, 3.) Cucurrisse MCXL[*](MCLX Rva. G) stadia[*](stadios ab Fa. -ias ich R1) ab Athenis Lacedaemonem biduo Philippidem[*](Phidippidem Salm.) magnum erat, donec Anystis[*](Anystis Sol. H. Anistis G. canistis F2R. -sti F1a. -stius v) cursor Lacedaemonius et Philonides Alexandri Magni a Sicyone Elim uno die MCCCV[*](MCCCV FaS. -II Tv. ///CCC////R. MCC B e Sol. add. stadia (DE?)v) cucurrerunt. nunc quidem in circo quosdam CLX passuum tolerare non ignoramus nuperque Fonteio et Vipstano[*](uipstano (-siano F2) ll. Brot. Vpistano o. Vpit- z. Vipsano (-nio GH)v) cos. annos[*](anno a) VIII genitum[*](genitum puerum Sol.ov a. S(J). cfr. luc. p. 39 sq. Mü ller stil. p. 75, § 25) a meridie ad vesperam[*](uesperum Sol.ova. G)LXXV passuum cucurrisse. cuius rei admiratio ita demum solida perveniat[*](perueniet F2zva. G(HD)), si quis cogitet nocte ac[*](ac die R(?)v. ad diem r) die

[*](Cic. acad. II 81. Sol. 1, 100. — Varro ant. rer. hum. I fr. 9 Mirsch. Val. M. I 8 ext. 14. Strabo VI 267. Ael. VI XI 13. Sol. 1, 99. — (10) Sol. 1, 100. Cic. acad. II 120. Varro LL VII 1. IX 108. cfr. PL. XXXVI 43.) Oculorum acies[*](a////es F1. aciem a) vel maxime fidem excedentia invenit exempla[*](exemplo F1. -pli a) . in nuce inclusam Iliadem[*](iliadā a. -da Rd(?)va.D) Homeri carmen in membrana scriptum tradit[*](tradidit Fva.S) Cicero. idem fuisse qui pervideret [*](peruidere F1Ra)CXXXV passuum. huic et nomen M. Varro reddit[*](reddi- dit va.S,): Strabonem vocatum[*](uocatur F1. -cat a); solitum autem Punico bello a Lilybaeo Siciliae promunturio, exeunte classe e[*](e om.va.H. ae F1. a Sol.oz) Carthaginis portu, etiam numerum navium[*](nauigium F) dicere. Callicrates ex ebore formicas et alia tam parva fecit animalia, ut partes eorum a ceteris cerni non possent[*](possent F2Rv. -ssint r) . Myrmecides[*](mirmeci- des F2. merm- F1RdavaB) quidem[*](quidam va. H(D)) in eodem genere inclaruit quadriga[*](quadrige R. -gam ad. a quo quadr- va.J) ex eadem materia, quam musca integeret alis, fabricata[*](fabricat/// R. -tam adva.J) et nave[*](naue (coni. S)J. -uē ll.v) , quam apicula[*](apiculae F1. -le Rda) pinnis absconderet [*](ab- sconderēt a. -re (abco- F1)F1R).

[*](Cic. ND II 6. Val. M. I 8, 1. Flor. III 3,19–21. II 12,14. 15. Plut. Aem. Paul. 25.) Auditus unum exemplum habet[*](habetur o) mirabile proelium , quo[*](quo (quod a) hybaris F1a. quo Larissa o) Sybaris deleta[*](delata F1a) est, eo die quo gestum erat auditum Olympiae. nam fama[*](fama ego. nuncii JD. om. ll. v. (cfr. Flor. rumor). intellegunt auditae H, exemplum Müller em. I p. 14) Cimbricae victoriae Castoresque[*](cursoresque au2. -ores quique (del. deinde qui) Rh. -ores Castoresque U. Castorumque Müller) ,

[*](cfr. Pl. XXXIV 72. — (6) Val. M. III 3 ext. 4.) Patientia corporis, ut est crebra sors calamitatium [*](calamitatum ava.S), innumera documenta peperit, clarissimum in feminis Leaenae meretricis[*](meretrices F1a. -cis exemplum z), quae torta non indicavit Harmodium et Aristogitonem tyrannicidas, in viris Anaxarchi, qui, simili de causa cum torqueretur, praerosam dentibus linguam unamque spem indicii in tyranni[*](tyrannos Rdva. B) os expuit.

[*](Val. M. VIII 7 ext. 16. (Xen. Cyrop. V 3, 46.) Sol. 1, 108. 109. — Cic. Tusc. I 59. Sen. controv. I praef. 19. — (14) cfr. Pl. XXV 6. Quintil. XI 2, 50. Gell. XVII 17, 2. Aur. Vict. v. ill. 76.) Memoria necessarium maxime vitae bonum cui praecipua fuerit, haut facile dictu[*](dictum o) est, tam multis eius gloriam[*](gloriam eius aova.S) adeptis. Cyrus rex omnibus in exercitu suo militibus nomina reddidit, L. Scipio populo Romano, Cineas[*](cireas R. cyneas Faova. L) Pyrrhi[*](phyrrhi F. pirri ao) regis legatus senatui et equestri ordini Romae postero die quam advenerat. Mithridates, duarum et viginti gentium rex, totidem linguis iura dixit, pro contione[*](contionis FR) singulas sine interprete adfatus.[*](Cic. Tusc. I 59. de or. II 360. 351. Sol. 1, 109.)Charmadas[*](Charmadas H e Cic. carm- ll. v Charmidas B) quidem[*](quidem dTs. -dam ll. v, cfr. Ludewig p. 74) in Graecia quae[*](qua F1. quot a) quis exegerat[*](exe- gerat F2G. -rit ll.v(J). exigeret (vet. Dal.) S) volumina in bibliothecis legentis modo repraesentavit . ars postremo eius rei facta et inventa est a Simonide melico[*](medico dozva.B), consummata a[*](a om.Fa) Metrodoro Scepsio, ut nihil non isdem[*](hisdem F2o. ///dem F1)[*](facile F2z)verbis redderetur auditum.[*](Sol. 1,110. — (3) Hieron. chron. ad 01. 197, 3.(22) Val. M. I 8 ext. 2.) nec aliud est aeque fragile in homine: morborum et casus iniurias[*](iniurias R(?)v. -ria rD) atque etiam metus sentit[*](sentiens va.S) , alias particulatim, alias universa[*](uniuersa F2R(?)v. cuersa F1. sunt (s???) uersa a). ictus lapide oblitus

[*]((11) Sol. 1, 107.— (16) ib. 106. — (19) ib. 107. —) Animi vigore praestantissimum arbitror genitum [*](genitum ll. H(J).> -tum C. v. -tum Gaium S. gaium o. gentium a3) Caesarem dictatorem, nec virtutem constantiamque nunc commemoro nec sublimitatem omnium capacem quae caelo continentur, sed proprium vigorem celeritatemque quodam igne volucrem[*](uolucru a. -cru R. -cr/// F1). scribere aut[*](et (pro aut) ova.H) legere, simul dictare et audire solitum accepimus, epistulas vero tantarum rerum quaternas[*](quaternas ll.oaSol. v. -nis o) pariter dictare [librariis[*](dictare ll.uSol. dictare librariis F2R2D. librariis dictare E2ov. add. aut — 14 septenas F2R2E2ov) aut, si nihil[*](nichil o. nil F2) aliud ageret, septenas[*](septenas C. -nis F2R2v. -nas (-nis E2) dictare E2o.uncos posui cum Salm., HJ, Momms.)]. idem signis conlatis bis et[*](bis et ego e Sol. om. ll. v) quinquagiens dimicavit [*](dimi- cauerat R3va.J), solus M. Marcellum transgressus, qui undequadragiens dimicavit. nam praeter civiles victorias undeciens centena[*](centena Sol. H. -tum (om.R1)ll.v. C Bas.) et nonaginta duo milia hominum occisa proeliis ab eo non equidem in gloria posuerim, tantam etiam[*](etiamsi D. sed cfr. VIII 4. (an vero et incoactam?)) coactam humani generis iniuriam, quod ita esse confessus est ipse[*](est et ipse F2) bellorum civilium stragem non prodendo.[*]((21) cfr. Plut. Pomp. 45. — (23) Sol. 1,107.)

lustius Pompeio Magno tribuatur DCCCXLVI[*](DCCCXLVII adT) naves piratis ademisse: Caesari proprium et peculiare sit[*](fit a.om.o. fuit va. G.(an est aut erit?)) praeter supra dicta clementiae insigne, qua usque ad paenitentiam

Verum ad decus imperii Romani, non solum ad viri unius, pertinet victoriarum[*](uictoriarum D. -riā F2v. -ria r. -rias P (et dist.). de structura cfr. vol. III p. 495 ad XX 43) Pompei Magni titulos omnes triumphosque hoc in loco nuncupari, aequato[*](aequan- to F1. ac qu- a) non modo Alexandri Magni rerum fulgore, sed etiam Herculis prope ac Liberi patris.[*]((15) Vell. II 30, 2. Gran. Licin. XXXVI init. Eutrop. 5, 9. Val M. VIII 15, 8. cfr. Pl. III 18.) igitur Sicilia recuperata, unde primum Sullanus[*](silanus FRa. Syll- va.Brot.) in rei publicae causa exoriens auspicatus est, Africa vero tota subacta et in dicionem[*](di- tione F. deditionē ava.Ven.) redacta Magnique nomine in spolium inde capto, eques Romanus, id quod antea nemo, curru triumphali revectus et statim ad solis occasum transgressus[*](trans- gressis F1R), excitatis in Pyrenaeo tropaeis[*](tropheis F2. -phaeis va. Brot.), oppida DCCCLXXVI ab Alpibus ad fines Hispaniae ulterioris in dicionem redacta victoriae suae adscripsit et[*](est et R(?)va.D) maiore animo Sertorium tacuit, belloque civili, quod omnia externa conciebat [*](conciebant F1Ra. concutiebat dTzva.G), extincto iterum triumphales currus eques R[*](Romam (H)J). induxit, totiens[*](toties F2va.S. -ius F1Ra) imperator[*](imperator////te F1. -orum etiā a) ante quam miles.[*]((23. 24) cfr. Pl. XVI 10.) postea ad tota maria et deinde solis ortus missus hos retulit patriae titulos more sacris[*](mo- res acres F2 (sed corr. rursus detersa)) certaminibus vincentium — neque enim ipsi coronantur

CN - OMPEIVS MAGNVS IMPERATOR BELLO XXX ANNORVM CONFECTO FVSIS FVGATIS OCCISIS IN DEDITIONEM[*](dedicationem F1. declina- a) ACCEPTIS HOMINVM CENTIENS[*](uicies semel centenis (del. centiens) G) VICIENS SEMEL LXXXIII[*](LXXVIII RSJ) DEPRESSIS AVT CAPTIS NAVIBVS DCCCXLVI[*](DCCCXLVI v. cfr. § 93. DCCXLVI F2Ea. -LIII F1R1. -LN???ID. -LVII R2) OPPIDIS CASTELLIS MDXXXVIII[*](C. LXXXVIII (CL in ras.) F2) IN FIDEM RECEPTIS TERRIS A MAEOTIS[*](maeoti z. -tis lacu va. S) AD RVBRVM MARE SVBACTIS VOTVM MERITO MINERVAE.

[*]((15) Plut. Pomp. 45. Appian. Mithr. 116.—) Hoc est breviarium eius ab oriente. triumphi vero, quem duxit a. d. III kal. Oct. M. Pisone M. Messala[*](ad Fava. H me//sala F. mens- a. messalē R2. mens- R1) cos., praefatio haec[*](hoc F1a) fuit:

CVM ORAM MARITIMAM PRAEDONIBVS LIBERASSET ET[*](et om.a(Dal.2errore)) IMPERIVM MARIS POPVLO ROMANO RESTITVISSET EX ASIA PONTO ARMENIA PAPHLAGONIA CAPPADOCIA CILICIA SYRIA SCYTHIS IVDAEIS ALBANIS[*](Albanis om.F1d1a) HIBERIA INSVLA CRETA BASTERNIS[*](Baster- nis v. -tenis R. bastrenis (bos- F2) r D. cfr. IV 100. 81. (Strabo II 118 init. al.)) ET SVPER HAEC DE REGE[*](regibus va.S) MITHRIDATE ATQVE TIGRANE TRIVMPHAVIT.

[*]((20) Flor. III 5, 31. — § 100: Sol. 1,113. 114.) Summa summarum in illa gloria fuit (ut ipse in contione dixit, cum de rebus suis disseret) Asiam ultimam provinciarum accepisse[*](excepisse az) eandemque mediam patriae reddidisse. si quis e contrario simili modo velit percensere Caesaris res, qui maior illo apparuit, totum profecto terrarum orbem enumeret, quod infinitum esse conveniet.

[*]((6) ib. 113. Plut. Cato mai. 15. Aur. Vict. v. ill. 47, 7. —) Ceteris virtutum generibus varie et multi[*](multi om.F1Ra) fuere praestantes. Cato primus Porciae[*](porcie o. portiae F2ava. G. -tio R. poratiae F1) gentis tres summas