Naturalis Historia

Ferrum accensum igni, nisi duretur ictibus, corrumpitur . rubens non est habile[*](estabile V.) tundendo neque antequam

[*](Pl. iun. 36, 8–10. 86, 1. 54, 4. Diosc. V 93 extr. Celsus IV 96 (9). Scribon. 146.) Medicina[*](medicinae B.) e ferro[*](efferro B1.) est et alia quam secandi. namque[*](fecvndina quę B2.) et[*](et om.hv.a.S.) circumscribi circulo[*](circulo Bv(S) -los rH.) terve circumlato mucrone et adultis et infantibus prodest contra noxia medicamenta, et praefixisse[*](praefixiffe BG. -xe r. -xae a. -xit d. -xo h. -xos v.) in[*](in Bav. om. r.) limine evulsos[*](aeuulsos V1. -sis V2.) sepulchris clavos adversus noctumas lymphationes, pungique leviter mucrone[*](mucro- nem B1.), quo[*](que VR.) percussus homo sit, contra dolores laterum pectorumque[*](pectorumue VTh. -uel R.) subitos[*](sub- ditos Vd. -tus R.), qui punctionem adferant[*](adferantque. Bam V1. -que. Nam V2.). quaedam ustione sanantur , privatim vero canis rabidi[*](rapidi V.) morsus[*](morfuuf B1D.), quippe etiam praevalente morbo[*](morfo B.) expaventesque[*](expauescentesque hv.a.S.) potum usta[*](tusta V.) plaga ilico liberantur. calfit[*](calefit Rdhv.a.S.) etiam ferro candente potus in multis vitiis, privatim vero dysentericis.

[*](cfr. Plin. XXV 42.) Est et robigo ipsa in remediis, et sic proditur[*](proditum B.de mendo cfr. § 122. 175.)

[*](cfr. Diosc. V 90. eupor. I 209. II 61. I 212.) Squama quoque ferri in usu est ex acie aut mucronibus, maxime simili[*](similis et Vd.), sed acriore vi quam robigo, quam ob rem et contra epiphoras oculorum adsumitur. sanguinem[*](fanguinem BaS. -emque rv.) sistit, cum volnera ferro maxime fiant. sistit et feminarum profluvia. inponitur et contra[*](contra om.R.) lienium[*](lienium BS. liconium a. lienum V2dhv. ali- r.) vitia, et[*](& BaS. om. rv.) haemorroidas[*](emoroidaf B.) compescit ulcerumque serpentia. et genis prodest farinae modo adspersa paullisper. praecipua tamen commendatio eius in hygremplastro ad purganda vulnera fistulasque et omnem[*](omnē Bav(S). -ne r Brot.) callum erodendum et rasis ossibus carnes recreandas. componitur hoc modo: propolis[*](propolis ego coll. XXII 107. Scribon. 209. pari VRdTaD (coll. XXXVI 158). pal. B.om.hv. picis H. panis J coll. XXII 138. aluminis coni. S (coll. § 149 de mendo). conici possit etiam galbani: cfr. XXIV 21 (XI 16). Scribon. 210 (vel panacis: cfr. Diosc. eupor. I 188).) oboli[*](et p. 219, 1 obolif fex B1. -lis ex Vhv.a.H. -lis et dT.)

[*](cfr. Isid. XVI 22, 1. Plin. IV 104. VII 206. Diodor. V 38, 4. 22, 5. Strabo III 2, 9 p. 147.) Sequitur natura plumbi, cuius duo genera, nigrum atque candidum. pretiosissimum in hoc[*](in hoc ego. hoc ll. S. om.hv.) candidum[*](candidum om.hS.), Graecis[*](a graecis dhv.a.S.) appellatum[*](appellatus R.) cassiterum[*](cassityrum VRd.) fabuloseque narratum in[*](in om.BVen. cfr. XXXII 63. XXXI 17.) insulas[*](& BS. om. rv.) Atlantici maris peti vitilibusque[*](utilibufque BVen. uit. Huiusque a.) navigiis[*](nauis R.) et circumsutis corio advehi. nunc certum est in Lusitania[*](lufitaniae a. ly- sinia Vd. lis- R.). gigni et in Gallaecia[*](galacia B2. galleciae V. -ia B(edd.a. Lugd.). -lliciae (-cie a) dahIsid.(v). -Ileta R. Callaecia J coll. XXXIII 78 (item infra).) summa tellure, harenosa et coloris[*](coloref B.) nigri. pondere tantum ea deprehenditur;[*](Isid. XVI 22, 1. 2.) interveniunt et minuti calculi, maxime torrentibus siccatis. lavant eas harenas metallici et, quod subsedit, cocunt in fornacibus. invenitur et in aurariis metallis, quae alutias[*](alutiaf BS. -tia rav(Brot.). -ta dTH. elutia C cum B. cfr. XXXIII 67.) vocant, aqua inmissa eluente[*](fluente V1. lu- V2. eluenti B. -uunt hv.a.B.) calculos nigros paullum[*](paululum d.cfr. nota ad XXVIII 133.) candore variatos, quibus eadem gravitas quae auro, et ideo in calathis[*](calathis hB. -tis dVen. co- latis VRv. cutalif B. cloacis aD. om. Isid. scutulis U 757. locus nondum sanatus.), quibus aurum colligitur, cum eo rem-anent; postea[*](posita VRh.) caminis[*](caminis v. -millif B1J. -mellis da. cvm illif B2. gamellis r.) separantur conflatique in plumbum album resolvuntur.[*](cfr. Plin. XXXIII 94.—Homerus λ 25. ψ 561.) non

Stagnum inlitum aereis[*](aereis ll. Ver.(S). -rif B2Ven. aeneis C.) vasis saporem facit gratiorem ac[*](ac BS. ad VR. aut a. et dhv.) compescit virus aeruginis, mirumque, pondus non auget. specula[*](secula VR.) etiam[*](etiam BS. quoque rv.) ex eo laudatissima, ut diximus, [*](33,130) Brundisi[*](bryndisi VRd.) temperabantur, donec argenteis uti coepere et ancillae. nunc adulteratur stagnum addita aeris candidi tertia portione in plumbum album. fit et alio modo mixtis albi plumbi[*](plumbib; R.) nigrique libris; hoc nunc aliqui argentarium appellant. iidem[*](iidem RdhLugd. id- rv(D).) et tertiarium vocant, in quo[*](quod VR.) duae sunt[*](st R.an sint?) nigri portiones et tertia albi. pretium eius inlibras[*](libras Bav. -ris r.) $X$ XX[*]($X$ XX BS. xxx rv. x. x dH.). hoc fistulae solidantur. inprobiores ad tertiarium[*](tertiarum B1V.) additis partibus aequis[*](aequi VR.) albi argentarium vocant et eo quae volunt

Albi natura plus aridi habet, contraque nigri tota umida est. ideo album nulli rei sine mixtura utile est. neque argentum ex eo[*](ex eo—6 argentum om.B.) plumbatur, quoniam[*](quia d2in ras. quam T.) prius liquescat[*](liquescat dTa. -uiscat V. -uescit R(?)hv.) argentum, confirmantque[*](confirmantque (quod dThH)—7 argentum ll.v(H). om. Bas. (errore, ut videtur).), si minus albo nigri, quam satis sit, misceatur, erodi[*](prodi B.) ab eo argentum. album incoquitur aereis operibus Galliarum invento ita, ut vix discerni possit ab argento, eaque incoctilia appellant. deinde et argentum incoquere simili modo coepere equorum[*](& quorum B1.) maxime ornamentis iumentorumque ac iugorum[*](ac iugorum BS. adiu- r. iugis hv.) in[*](in hv. om. ll.S. cfr. CFW Müller p. 24 n. 2.) Alesia oppido; reliqua gloria Biturigum[*](gloria biturigum (-ivgum B2) B(d?)v.-iabitur iugum r.) fuit.[*](Isid. XVI 22, 3.) coepere deinde et esseda sua colisataque ac[*](fua colifataque ac BS. suaculis atque acre (hoc a) ra. et uehicula et d2in ras.hB. baculis et v.) petorita[*](pecorita R.) exornare simili modo, quae iam[*](quae iam BS. quae (que R) inani r. om.hv.) luxuria[*](luxuriam B1. -xoria V.om.hv.a.S.) ad aurea quoque, non modo argentea[*](ar- genta VR.), staticula[*](ftaticula BaB. taticola F. //// ticula V. tic- R. uehicula d2in ras.hv.) pervenit[*](inanis luxuria peruenit hv.a.S.), quaeque in scyphis[*](scyphis dv. cy- B. scypis V. scipis R. esphis a.) cerni prodigum[*](prodi- gum B1Vdav(S). -gium rG.) erat, haec[*](heac V. hac B2. ////c B1.) in vehiculis adteri[*](ad terri Vd. art- R. cartha V. -ta B.) cultus vocatur. plumbi albi experimentum in charta est, ut liquefactum pondere videatur, non calore, rupisse. India neque aes neque plumbum habet gemmisque ac margaritis suis haec permutat.

[*](Isid. XVI 22, 3.) Nigro[*](nigrum VR.) plumbo ad fistulas lamnasque utimur, laboriosius in Hispania eruto totasque per Gallias, sed in Brittannia summo terrae corio[*](curio B.) adeo large, ut lex ultro dicatur[*](lex custodiatur D. lex cauere dicatur U 758. lege interdicatur Brunn. lex inter- dicat ut M Hertz. an nec interdicatur? (cfr. XXXIII 78. 49).), ne plus certo modo fiat. nigri generibus haec sunt nomina: Iovetanum[*](iouetanum Bv(S). -antum r. Ouetanum H.), Caprariense, Oleastrense[*](oleafterenfe B.), nec differentia ulla[*](illa V.) scoria modo excocta[*](excocita B1.) diligenter. mirum in his solis metallis, quod derelicta fertilius revivescunt. hoc videtur facere laxatis spiramentis ad[*](ac B1.) satietatem infusus[*](infus V.) aër, aeque[*](aeque v. eque h. atque (-uae V) ll.) ut feminas quasdam fecundiores facere abortus. nuper id conpertum in Baetica Samariensi[*](famarienfi BJ. samiarenci V. saremianensi a. santarensi Rd(?)v. an Salutariensi? cfr. III 15.) metallo, quod locari[*](uocari B.) solitum $X$[*](x libras (-ris v) hv.a.H.)cc[*](ccJ. cc. M. VR2H. ccc R1. cc Bdahv.) annuis[*](annuif BaH. -us r. annos dThv.), postquam obliteratum erat, $X$ CCLV[*]($X$ CCLVego. CCLV H cum Gron. XXXLV R. $X$ XLV B. XXLV V.X.XLVJ. $X$ |XIV|D. XL. v a. LV V.) locatum est[*](locatum est om.VRh.). simili modo Antonianum in eadem provincia pari[*](a pari aD. cfr. U 759.) locatione pervenit ad HS[*](HS—14 et ad [dita] Bav. om.r.)CCCC[*](CCCCBaS. cccc v.MMD.) vectigalis. mirum et addita aqua non liquescere vasa e[*](uasa e V1Rdv(J). uas e rS.) plumbo, eadem, si in[*](fi in (sin V) ll.Brot. in hv.) aquam[*](aquam CFW Müller p. 8 n. 2. aqua ll.v. (an si cum aqua?).) addantur[*](addantur B. -atur rS. om.hv.) calculus vel[*](uel S. ue Bda. ua r. om.hv.) aereus[*](cereus Rd. caaer- V. aereusue v.a.S.) quadrans [*](quadraf BV. si (quadrans si v. -drans Brot.) addatur hv.a.S.), peruri[*](uas puri h. uas peruri v.a.Brot.).

[*](Gels. V 26, 36. Theod. Prisc. eupor. II 33 p. 131, 17 (Rose).—Suet. Nero 20.) In medicina per se plumbi usus cicatrices reprimere adalligatisque lumborum[*](plumborum B.) et renium parti[*](parti dhv. -te ll.) lamnis

[*](Diosc. V 97. Celsus V 15. Scribon. 48.) Scoria[*](fcor//ea B1.) quoque plumbi in usu est. optima quae[*](quae BS. que quae Rhv. quaeque Vd.om.a.) maxime ad luteum colorem accedit[*](accendit B.), sine plumbi reliquiis[*](reliquif B1Vv.a.C.) aut sulpuris specie[*](an ac uitri specie? cfr. Diosc. aut sulpuris speciem (transpositum post colorem) U 763.) et terra[*](fpecie terrae B.) carens. lavatur haec in mortariis minutim fracta, done aqua luteum colorem trahat, et transfunditur in vas purum, idque saepius, usque dum subsidat quod utilissimum est. effectus[*](effectuuf B1D.) habet eosdem quos

Fit[*](& Bv. om.a.) et spodium ex[*](ex B2v. & B1. est a.) plumbo eodem modo[*](modo BC. omav.) quo ex Cyprio aere; lavatur[*](laudatur Ba.) in linteis raris aqua caelesti separaturque [*](feparanturq. B. (an recte et deinde terrena, ut XXX 116. IX 140? contra XXX 32. XXXVII 194).)[*](130) terrenum transfusione; cribratum[*](crebratum B1.) teritur. quidam pulverem eum[*](eum BVaS. eam R. cum dhv. del. G.) pinnis digerere[*](detergere v.a.S.) malunt ac terere in vino odorato.

[*](Diosc. V 100.) Est et molybdaena, quam alio loco galenam appellavimus , vena[*](uena Bhv. -nar r.) argenti plumbique communis. Melior [*](33,95) haec, quanto magis aurei colors quantoque minus plumbosa,[*](34,198) friabilis et modice gravis. cocta cum oleo iocineris colorem trahit. adhaerescit et auri argentique fornacibus; hanc metallicam vocant. laudatissima quae in[*](in hman.Dal.v. om. ll.S. cfr. CFW Müller p. 24 n. 2.) Zephyrio fiat; probantur minime terrenae minimeque lapidosae[*](lapidiose V. -sae Ven.). coquuntur[*](cocuuntur B1. -cuntur: S. uocantur V.) lavanturque scoriae modo.[*](Diosc. V 100. cfr. Celsus V 19, 26. Diosc. eupor. I 182. II 52.) usus in lipara[*](in lipara (lipp- dVen. lypp- a) ll.dav(J). illi par B2. in liparas C. cfr. XXXIII 105. XXIII 162, sed singul. num. etiam ap. Scribon. 222. 223.) ad lenienda ac refrigeranda ulcera et emplastris, quae non inligantur[*](alligantur Vd(?)v.a.S.), sed inlita ad cicatricem perducunt in teneris[*](temporis R.) corporibus mollissimisque[*](mol- liffimafq. B1.) partibus. compositio[*](compofito B1.) eius e[*](e BS. est rv.) libris[*](tribus ll.v (bis).) III et cerae libra, olei III heminis, quod in senili corpore cum fracibus[*](fraucibus R.) additur. temperatur cum[*](cum BS. et cum rv(D).) spuma

[*](Diosc. V 103. (cfr. Isid. XIX 17, 23). Vitruv. VII 12, 1. cfr. Plin. XXXV 37 extr.) Psimithium[*](psinthium VR. psimmythium h(?).v.a.S. apsyntium a.) quoque, hoc est cerussam, plumbariae dant officinae[*](danda effi- cinae B.), laudatissimam[*](ladatiffimam B1. laudatissima a. -mum hv.a.S(JD).) in Rhodo[*](ripdo R.). fit autem ramentis plumbi tenuissimis[*](tenuissimi VR.) super vas aceti asperrimi inpositis atque ita destillantibus. quod ex eo cecidit in ipsum acetum, arefactum molitur[*](mollitum B. (cfr. § 152).) et cribratur[*](cribatur VR.) iterumque aceto admixto[*](mixto hv.a.S.) in pastillos dividitur et[*](ei VR.) in sole siccatur aestate. fit et alio modo, addito in urceos aceti plumbo opturatos per dies[*](decem ll.v.) X derasoque ceu[*](au (pro ceu) R.) situ ac rursus[*](acrafuf B1.) reiecto[*](itiecto R. deie- v.a.H.), donec deficiat materia.[*](Diosc. V 103.—cfr. Martial. ep. II 41, 12. VII 25, 2.) quod derasum est, teritur et cribratur [*](cribatur V. scri- a.) et coquitur in patinis misceturque rudiculis, done rufescat[*](rubescat dTH.) et simile[*](fimili B1.) sandaracae fiat. dein lavatur dulci aqua, donec nubeculae[*](nubi- culae Rd.) omnes eluantur[*](eluantur Bdv. eluent- a. eleuat- R. aluat- V.). siccatur postea similiter et in pastillos dividitur. vis eius eadem quae supra dictis[*](dictis ll.v. de structura cfr. XXVII 93.), lenissima[*](leuissima hv.a.S.) tantum[*](tamen h.) ex omnibus, praeterque ad candorem feminarum[*](feminarum om.R.). est autem letalis potu[*](potu BaS. -tus rv.) sicut spuma[*](sputa V1R. spumae h(?)Lugd.) argenti. postea cerussa ipsa, si coquatur, rufescit.

[*](cfr. Plin. XXXV 39.—Diosc. V 121. Isid. XIX 17, 11. Pl. iun. 15, 10. Marc. 6, 29. Pl. iun. 37, 15–17. Marc. 16, 51.) Sandaracae quoque propemodum dicta natura[*](dic tantura B1.) est. invenitur autem et in aurariis et in argentariis metallis , melior quo magis rufa quoque magis[*](rufa quoque magis om.B.) virus sulpuris[*](sulpuris ego e Diosc. et Isid. om. ll. v.)

[*](Diosc. 120. Isid. XIX 17, 12. (cfr. Plin. XXXIII 79. VI 98). Diosc. V 121. Marc. 34, 57.) Et arrhenicum[*](arrhenicum BJ. arren- daBrot. arsen- v. arreoi- Vh. arroi- R.) ex eadem est materia. quod optimum , coloris etiam in auro excellentis[*](excellentius av.a.Brot.); quod vero pallidius aut sandaracae simile est, deterius iudicatur. est et tertium genus, quo miscetur aureus color sandaracae. utraque[*](utraeque B.) haec squamosa, illud[*](ilum VR.) vero siccum purumque, gracili venarum discursu fissile. vis eadem quae supra, sed acrior. itaque et causticis additur et psilotris[*](psilotris (fil- B) BVen. (S). -thris dhVerc. -tri a. -lutris r.). tollit et[*](ei (pro et) V. i R.) pterygia digitorum carnesque[*](carnes R.) narium et condylomata et[*](et om.R.) quidquid excrescit[*](an excrescat?). torretur, ut valdius[*](valdiuf (ald- B1) BJ. ualid- rv. cfr. XXXIII 147; contra XXXVII 106. XXXI 108. XXXX 14. XXVII. XVII 108. 258. XVI 186. XI 54.) prosit, in nova testa[*](innouat teftam B1.), donec mutet colorem.

Metallorum, quibus opes constant, adgnascentium[*](adgnafcentium (-tum B) BS. agna- V1H. adna- v. ac na- V2Rh. na- dTBrot.)- que[*](que BTH(S). quae r. que in dBrot. quoque v.)iis[*](iis S. if BD. eis rv.) natura indicata[*](indi (spat. vac.) modum B.) propemodum est, ita conexis rebus, ut inmensa medicinae silva officinarumque[*](officanarumque V.) tenebrae et morosa caelandi fingendique ac tinguendi[*](ac tinguendi BBrot. -gendi Rv. attingenti V.) subtilitas simul dicerentur . restant terrae ipsius genera lapidumque vel numerosiore[*](numerofiore G. -iores ll.v.) serie[*](serie G. -iae B. erie R. aerie d. -riae V1. -reae V2. erariae (aer- v) hv.), plurimis singula a[*](an a delendum?) Graecis praecipue voluminibus tractata. nos in iis brevitatem sequemur utilem instituto[*](inftituto Bs. -uti eo r. -uti v. -uto hoc dBrot.), modo nihil[*](nic il B.) necessarium- aut naturale omittentes,[*](cfr. Plin. XXXVI 47. 50. Seneca exc. controv. II 1, 12. epist. 86, 6. 114, 9. 115, 9. Vitruv. VII 3, 10.—Strabo XII 8, 14 p. 577.)

primumque dicemus quae restant de[*](deo B1.) pictura, arte[*](arti B.) quondam[*](quando V.) nobili[*](denobili R. (an et nobili?).)—tunc cum expeteretur regibus[*](regibuf BS.a reg- rv(D). cfr. XXXIII 112. XXXVII 60. XXV 92. VIII 34. XVI 18. XIX 64. VI 173.) populisque—et alios[*](alios ll.v(S). illos C.) nobilitante, quos esset dignata posteris tradere, nunc vero in totum[*](totum a BS. cfr. § 184. an totum est?) marmoribus pulsa[*](pulfa iam BG. -sa tum v. postulatum r.), iam quidem et auro[*](auro Bdv. -rum r.), nec tantum ut parietes[*](pabeites V1. pabert R.) toti operiantur, verum et interraso marmore vermiculatisque[*](uermiculatifque Bdv(H). -tis G. -tosque h. -colastiq. (quod V) r.) ad effigies rerum et animalium crustis. non placent iam

Imaginum[*](imaginum BdTv. -nem r.) quidem pictura, qua[*](quam dhv.a.S.) maxime similes[*](similis VR.) in aevum[*](in deum B.) propagabantur figurae, in totum[*](quod in totum v.a.S.) exolevit. aerei[*](aurei Durandus. sed cfr. § 14.) ponuntur[*](dist. ego.) clipei argentea facie[*](argentea facie ego. -teae facies ll.v. cfr. Blümneri techn. IV 244 sqq. 318.), surdo figurarum[*](figurabunduf crimine B.) discrimine ;[*](dist. G.) statuarum capita permutantur, volgatis[*](uvl- gatif B2v.a.S. mulg- VR.) iam pridem salibus etiam carminum. adeo materiam conspici malunt omnes quam se[*](se om.B.) nosci. et inter haec pinacothecas[*](in apothecaf B2.) veteribus tabulis consuunt[*](conferciunt vet. Dal.) alienasque effigies colunt, ipsi honorem [*](honore VR.) non nisi in pretio ducentes, ut frangat[*](fragat VR.) heres furisque[*](forasque h. -risque D. furis v.a.Brot. -risue coni. Brot.) detrahat laqueo[*](laqueo ego cum D (sed pro dat. accipiendum). -eū BVS. -eus R(?)dhv. -eis U.).[*](Cic. de fin. V 1, 3. II 31, 101. Diog. Laert. X 18.) itaque nullius effigie vivente imagines pecuniae, non suas, relincunt[*](relinquit R. -qunt B2.). iidem[*](iidem dC. id- ll.v(D).) palaestras[*](an palaestrae?) athletarum imaginibus et ceromata sua exornant, Epicuri[*](epicuri v. -curi ui B1. -curiof B2S. -culi r.) voltus per cubicula gestant ac circumferunt secum. natali

[*](Suet. Tib. 70.) Non est praetereundum et novicium inventum, siquidem non[*](non ll.dThcod. Poll.S. nunc J(U). icones D. non solum v.) ex auro argentove[*](argentumue B1.), at[*](at ego. aut ll.v.) certe ex aere in bibliothecis dicantur[*](ducantur VR.) illis[*](illi v.a.S.), quorum inmortales animae in locis iisdem locuntur, quin immo[*](qui immo VR.) etiam quae non sunt finguntur, pariuntque desideria non traditos[*](traditi v.a.Brot.) vultus, sicut[*](sicuti VR.) in Homero evenit[*](deuenit B. id eu- J coll. IX 159.).[*](cfr. Plin. VII 115. Isid. VI 5, 2.) quo[*](quo ll.v an utique?) mains, ut equidem arbitror, nullum est felicitatis specimen quam semper omnes scire cupere, qualis[*](qualef BV.) fuerit[*](fuerint B.) aliquis. Asini Pollionis[*](polionif BS.) hoc Romae inventum, qui primus bibliothecam dicando ingenia hominum rem[*](re d1. rei R2d2.) publica m[*](publicam v. -cae V. -ce Rdh. p. B.) fecit. an priores coeperint[*](coeperunt R.) Alexandreae et Pergami reges[*](regef Bv. om.r.), qui bibliothecas magno certamine instituere, non facile dixerim.[*](Corn. Nep. Attic. 18, 5. 6.) imaginum amorem[*](amorem BG(S). -re rv(H).) flagrasse quondam[*](quos- dam Brot.) testes sunt Atticus[*](et atticus Rhv.a.S.) ille Ciceronis edito de iis volumine, M.[*](et M. dhv.a. U.) Varro benignissimo[*](benignissimo Bdv. -me r.) invento insertis voluminum[*](uoluminum Bv. -nibus r.) suorum fecunditati

[*](cfr. Liv. X 19, 17.) Verum[*](uerum BS. suorum rD. suorum uero dhv.) clupeos[*](clupeof B1D. clyp- Vv. clip- r (Verc.)S. (item semper deinceps).) in sacro vel publico dicare privatim primus instituit, ut reperio, Appius Claudius [qui[*](uncos posuit U cum Gesnero.) consul cum P. Servilio fuit anno urbis CCLVIIII]. posuit enim in Bellonae aede maiores suos, placuitque in excelso spectari in titulos honorum legi, decora res, utique si liberum[*](liberorum d2in ras.hv.a.S.) turba[*](turba ll.G(S). -bae v. om.dTH.) parvulis[*](paruulis om.B.) imaginibus ceu nidum aliquem subolis pariter ostendat[*](oftendat BhG. -aut rv.), quales clupeos nemo non gaudens favensque aspicit.[*](cfr. Charis. p. 77, 20 K. Velius Longus p. 68, 11 K. Caper p. 97,14 K. (Beck Plin. libr. dub. serm. rell. p. 62).) post eum M. Aemilius collega in consulatu Quinti[*](quintii B2.) Lutatii[*](liitati V.) non in basilica modo Aemilia, verum et domi suae posuit, id quoque Martio exemplo. scutis enim, qualibus apud Troiam[*](troianum B1.) pugnatum est, continebantur imagines, unde et nomen habuere[*](habere R.) clupeorum , non, ut perversa grammaticorum suptilitas voluit, a cluendo. origo plena[*](plena BhG. -am rv.) virtutis, faciem reddi in scuto cuiusque[*](eiufque B2Ven. eius D.), qui fuerit usus illo.[*](Liv. XXV 39, 13. 17.) Poeni ex[*](ex Bdv. et ex rD.) auro factitavere et clupeos et imagines secumque vexere. in castris[*](uexere. in castris ego. in castris uexere (BS. uenere r. tulere hv) ll.hv. cfr. § 5. XXXIV 48.) certe

[*](Isid. XIX 16, 2. Quintil. inst. or. X 2, 7. Philostr. vita Apoll. Tyan. II 22.—Strabo VIII 3, 12 p. 343.) De picturae initiis incerta[*](incerta om.R.) nec instituti operis quaestio est. Aegyptii sex milibus annorum aput ipsos inventam, priusquam in Graeciam transiret[*](transiret B2dhv. -rent B1. -sieret V. -ssieret R.), adfirmant, vana praedicatione, ut palam est; Graeci autem alii Sicyone , alii aput Corinthios repertam, omnes umbra hominis lineis[*](lineif Bv. -nteis r.) circumducta[*](circumducta Bhv. -dicta r.), itaque primam talem, secundam singulis coloribus et monochromaton[*](e (om. et) monochromato B (prob. U 764).) dictam[*](dicta V.), postquam operosior[*](ope- riofior B.) inventa erat, duratque talis etiam nunc[*](etiannunc B. etiamnum v. a. G.).[*](cfr. Aelian. var. hist. X 10.)[*]([cfr. Loewy Inschr. Gr. Bildh. 5].—Corn. Nep. fragm. 35 Halm. (Cic. de rep. II 19, 34).) inventam [*](dicunt a dv.a.S.) liniarem[*](liniarem (linea- hv) S. -aurem VRd. -auro em B.) a Philocle[*](filocle B. pil- R.) Aegyptio[*](aegypti R.) vel Cleanthe[*](cleanthe d(?)Bas. -te ll.v.) Corinthio [*](corinthio Bv. oriontio r.) primi exercuere[*](exercuere B2v. exerque r.) Aridices[*](Aridices S cum Keilio. arad- B. ard- rv.) Corinthius et[*](et dhv(J). om. ll.U.) Telephanes[*](telephanes dhv. teliph- B. telepa- r.) Sicyonius, sine ullo etiamnum[*](etiam- num dhv. -unc VR. ei annum B.an etiamtum?) hi colore, iam tamen spargentes linias intus. ideo et quos pinxere[*](pin- xere ego. cfr. XXXVII 119. pingere ll. -rent v.) adscribere institutum

[*](cfr. Plin. infra § 115. Serv. ad Verg. Aen. I 44.) Iam enim[*](enim om.R.) absoluta erat pictura etiam in Italia. exstant certe hodieque antiquiores[*](antiqui- oris R.) urbe picturae Ardeae in aedibus[*](in aequibus (equ- R) VR.) sacris, quibus equidem[*](eo quidem B. ego qu- D. sed cfr. XXXIII 12 et Ludewig stud. philol. Prag. III p. 36. (an nullas equidem?)) nullas aeque[*](aeque Bhv. equi r.) miror[*](miror Bhv(S). minor r. demiror G.), tam longo aevo durantes[*](durantes dhv. -tis ll.D. -tibus coni. S. an durant et?) in orbitate tecti veluti[*](ueluti om.B.) recentes[*](recentes dhv. -tis ll.D. -tibus coni.S.). similiter Lanivi[*](laniui B1U. -nuui rv.), ubi Atalante et Helena comminus pictae sunt nudae ab eodem artifice, utraque excellentissima forma, sed altera[*](post ut ex- cidisse adultera altera ut putavit J coll. § 136.) ut virgo, ne ruinis[*](ruinif Bv. minis r.) quidem templi[*](templi Bv. -pti r.) concussae .[*](cfr. Plin. XXXIII 115.) Gains[*](gaiuf BS. gatus V. caius RdTH. potius (pont- v) legatus (Caii add. v) hv.) princeps[*](principis v.a.H.) tollere eas conatus est libidine[*](liuidine B.) accensus, si tectorii[*](tectorii B. -turi VR. lectori B. tecti d2in ras.hv.) natura permisisset. durant[*](durant BG. -ra r. -rauere hv.) et Caere antiquiores et ipsae[*](ipsae dv. -se ll.), fatebiturque[*](fatebitur quae B.) quisquis eas diligenter

[*](Val. Max. VIII 14, 6.—Hieron. ad Euseb. chron. Ol. 156, 3 p. 129 Schoene.) Apud Romanos quoque honos[*](honor V.) mature[*](maturae B. nat- v.a.B.) huic arti[*](arte V2R.) contigit, siquidem cognomina ex ea[*](& ea B1.) Pictorum traxerunt Fabii[*](fabi B1. -bie d. -bia VR.) clarissimae gentis[*](gentis Bdv. -tes r.), princepsque eius cognominis ipse aedem[*](aedens V. edens R.) Salutis pinxit anno urbis conditae CCCCL, quae pictura duravit ad nostram memoriam aede ea[*](aede ea S cum J. -dem (-desB2) ea B. aede a R. medea V1d. edem a V2. aede v.) Claudi principatu exusta. proxime celebrata est in foro boario aede[*](boario aede Bv. aeri VR.) Herculis Pacui[*](pacui B1J. cfr. XXXIV 22. -uuii B2hv. -ubii V2. -ubi r.) poetae pictura. Enni sorore genitus hic fuit clarioremque[*](clarioremq. Bdhv. -em qui r.) artem eam Romae fecit gloria scaenae [*](scaenae S. -na B. scenae dhv. -na r.). postea non est spectata honestis manibus, nisi forte quis Turpilium[*](turpilium Bhv. -illum r.) equitem Romanum e Venetia nostrae aetatis velit[*](uelit BG. uellet dTh. hellet R. belleae (-lle v) Vv.) referre[*](referret V2R. -erat v.a.G.), pulchris eius operibus hodieque Veronae exstantibus . laeva is manu pinxit, quod de nullo[*](quod e nulo B.) ante memoratur [*](moratur VR.). parvis[*](paruiffe B.an paruis ipse?) gloriabatur tabellis extinctus nuper in longa senecta[*](fecta B.) Titedius[*](titediuf BJ2. sit edius (aed- V) r. Titidius S cum J1coll. Tac. ann. II 85. Antistius H. Aterius v.) Labeo[*](labeo Rv. babeo BV.) praetorius, etiam proconsulatu provinciae Narbonensis functus[*](fructus R.), sed ea re[*](re BS. res rv.) inrisa[*](inrisa ego. inlifa B. in risu rv. irrisu (inr- S) dS.) etiam[*](etiam ll.J. et iam v(S). et Dal.) contumeliae[*](contumeliae (-tim- B1) BS. -lia rv.) erat.[*](cfr. Suet. Caes. 83.) fuit[*](fugit ad R.) et principum[*](prin- cipium BhVen.) virorum[*](uirorum Bv. uiuo- r.) non omittendum [*](dist. ego.) de pictura celebre consilium, cum[*](cum- que B. Qu. hv.a.S.) Q. Pedius, nepos[*](et p. 236, 1 nepoftq. B. nepusque V.)

[*](cfr. Strabo VIII 6, 23 p. 381. Plin. infra § 100. VII 126.) Tabulis autem externis auctoritatem Romae publice fecit primus omnium L. Mummius, cui cognomen[*](cognomina Vd.) Achaici[*](achalci B. caici Vd.) victoria dedit. namque cum[*](cum om.R.) in praeda vendenda rex Attalus [*](rex attaluf BdG(S). rexat aliu r. rex attains distraxisset et hBrot. res distraxisset et rex atta- lus v.) $X$ |VI|[*]($X$ |VI| D. x. vIH cum Gron. XVI BVd2in ras. XIII R. VI. M. sestertium v.) emisset tabulam Aristidis[*](ariftidif Bdhv. -des r.), Liberum patrem, pretium [*](pretium Bhv. -io r.) miratus suspicatusque aliquid in ea virtutis, quod ipse nesciret, revocavit tabulam, Attalo multum querente, et in Cereris delubro posuit. quam primam[*](primam dG. -mum ll.v.) arbitror picturam externam Romae publicatam, deinde video et in foro positas volgo.[*](cfr. Cic. de or. II 66, 266. Quintil. inst. or. VI 3, 38.) hinc enim ille Crassi oratoris lepos[*](lepof Bdhv. -pus r.) agentis[*](agentif Bv. eg- r.) sub Veteribus; cum testis[*](cum teftif (textis h) BhB. contextis rv.) compellatus instaret: dic ergo, Crasse, qualem me noris[*](me norif BS. mensores (mems- V) r. me reris v.)? talem, inquit[*](inquid B1.), ostendens[*](oftendef B.) in tabula[*](tabula U. -lam B. -la (-lam V) pictum Vdv. tapabulā pfictum R.cfr. § 22.) inficetissime[*](inficietissime Vd.) Gallum exerentem[*](exerentem Bv. exerce- r.) linguam. in foro fruit et illa pastoris senis[*](pastores senes VR.) cum baculo[*](uaculo V.), de qua Teutonorum[*](teutonorum (tau- B) BTv. teho- RFd.inVevanidum.) legatus respondit interrogatus, quantine[*](quanti hv.a.S.) eum aestimaret, donari sibi nolle[*](non l&alem B.) talem vivum[*](uiuom BS.) verumque.[*](cfr. Plin. infra § 136. VII 126.) sed praecipuam auctoritatem publice[*](publicae B.) tabulis fecit Caesar dictator[*](dictator om.B.) Aiace et Media[*](media BU. -dea rv.) ante Veneris Genetricis[*](genetricif Bdhv. -trix r.) aedem dicatis, post

[*](Isid. XIX 16, 2.) Quibus coloribus singulis primi pinxissent diximus,[*](dist. ego.) cum de iis[*](iis ego. if B. his rS.om.d(?)v.) pigmentis traderemus in metallis,[*](33,117) quae[*](quae S. qui (ortum ex que) ll.v(U). del. Littre.) monochromata[*](monochromata a ego. cfr. § 56. -atea h(?)v. -ta ea Littre (item D). mox neogrammatae a B. -atea rS. mox —qui uncis includi voluit U 764. (an monogrammata a?).) a genere[*](genere ego. -ra ll. v.) picturae vocantur[*](uocantiur BS (quae praem. J). -auerunt r. -rint hv.). qui deinde et quae invenerint et quibus temporibus, dicemus in [*](53 sq. ) mentione artificum, quoniam indicare naturas colorum prior causa operis instituti est. tandem se ars ipsa distinxit et invenit lumen atque umbras, differentia colorum alterna vice[*](uicef B1. uie R. uiae V1. uia. V2.) sese[*](fefe B2hv. se V2. effe r.) excitante[*](excitant & B.). postea[*](postea om.hv.a.S.) deinde adiectus est splendor, alius hic quam lumen. quod[*](quod (quem v) quia hv.a.S.) inter haec[*](hoc v.a.S.) et umbras[*](umbraf BS. -ra V. -ram Rdhv.) esset[*](eff& Bhv. -ent r.), appellarunt tonon, commissuras vero colorem et transitus harmogen[*](armogen VRv.a. H.).

[*](Vitruv. VII 7, 1. 5, 8. Th. lap. 55.—Isid. XIX 17, 2.) Sunt autem colores austeri aut floridi. utrumque [*](aque (pro que) R.) natura aut mixtura evenit[*](uenit B2.). floridi sunt—quos dominus [*](dominos V2.)pingenti[*](pingenti Bas. fi- (-ent V) ll.v.) praestat[*](praestant R.)—minium[*](meinium B1.), Armenium[*](armenium om.B1. cfr. § 47.), cinnabaris, 20 chrysocolla, Indicum, purpurissum[*](purpuriffi B. -issimum v.a.B.); ceteri austeri. ex omnibus alii nascuntur, alii fiunt. nascuntur Sinopis[*](sinopus VR.),

[*](Isid. XIX 17, 3. Th. lap. 52. 53. Diosc. V 111. Vitruv. VII 7, 2.) Sinopis inventa primum in Ponto est; inde[*](inde BIsid.v(S). in r. om.dhBrot.) nomen a Sinope urbe. nascitur et in Aegypto, Baliaribus[*](balliaribus V. balla- B. balea- dhv.a.S.), Africa, sed optima in Lemno[*](lemno dhv. temno (-nio B1) ll.) etin Cappadocia, effossa e[*](e G(J). & BS. et in rv.) speluncis[*](fpelucif B.). pars[*](parf BS. trans r. om.hv.), quae[*](que Rd.) saxis adhaesit[*](athaefit B1. adhefit B2. adesit V.), excellit[*](excellit dhv. -ll & B. -lli r. (an excellit et glaebis ibi suus?).). glaebis suns colos, extra maculosus. hac[*](ac R. hacque v. a. S.) usi suntveteres ad splendorem. species Sinopidis tres: rubra[*](rubras VR.) et minus rubens atque inter haso media. pretium optimae[*](optimae in libras v.a.S. (an in pondo, ut.§ 36?)) $X$ II[*](XIII denarii v.a.H.), usus ad penicillum aut si lignum colorare libeat;[*](Diosc. V 111. eupor. II 48.) eius, quae[*](eiufquae Bv. et usque r.) ex Africa venit, octoni[*](octoni Bdv. octi V. oti R.) asses—cicerculum[*](circum B.) appellant—; magis ceteris rubet, utilior abacis. idem pretium et[*](et om.dhv.a.S.) eius, quae pressior[*](praesior V1 praecisior V2.) vocatur , et[*](et om.R. (an set vel haec?).) est maxime fusca. usus[*](usus eius Rdv.a.S.) ad bases[*](bafif B1RS.) abacorum, in medicina[*](lac. ego indicavi. excidisse videtur pastillis; cfr. Diosc.) vero blandus .... emplastrisque[*](inplastrisque VR.) et malagmatis, sive sicca compositione sive liquida facilis, contra ulcera in umore[*](ulcerai numore B1. -ra tum- B2.) sita[*](fi ita B.), velut[*](uolut R. ueluti VC.) oris, sedis[*](fed hif B2.). alvum sistit infusa, feminarum profluvia pota[*](pota v. tota ll.) denarii pondere[*](pon- dera B1.). eadem adusta siccat scabritias oculorum, e[*](e VRG(J). & BS. om.dv.) vino maxime.

[*](Diosc. V 113.) Rubricae[*](rubricae v. -ca ll.) genus in ea voluere intellegi quidam[*](quidem B.) secundae[*](secunda R.) auctoritatis, palmam enim Lemniae[*](lam- niae B.) dabant[*](dabunt R.). minio proxima haec est, multum antiquis celebrata[*](celebratam B1.) cum insula, in qua nascitur. nec nisi[*](nisi om.B.) signata venumdabatur, unde et sphragidem[*](phragidem B.) appellavere. hac minium sublinunt[*](fubruunt R.) adulterantque . in medicina praeclara res habetur. epiphoras[*](epiforaf B.) enim oculorum mitigat ac[*](ac S. hac B. et V2dhv. e r.) dolores circumlita et aegilopia[*](aegilopia S (-pas C. -pias v). egil- ll.) manare[*](manare Bdhv. -nere r.) prohibet, sanguinem reicientibus ex aceto datur bibenda[*](bibendo B.). bibitur et contra lienum reniumque vitia et purgationes feminarum, item et contra venena et serpentium ictus terrestrium marinorumque[*](marinorumque Bv. que r.), omnibus ideo antidotis familiaris .[*](Diosc. V 112. Th. lap. 52.—Isid. XIX 17, 13. Th. lap. 53. 54. Diosc. V 111.)— E[*](e BS. ex rv(D).) reliquis[*](relinquif B1.) rubricae generibus fabris[*](fabris om.R.) utilissima Aegyptia et Africana, quoniam maxime sorbentur tectoriis.[*](dist.(P)H.)[*](tectoriis ego. cfr. § 36 et 45. 150, de mendo § 18. XXXVI 177. picturis ll.v.) *rubrica*[*](rubrica huc trans- posui. in text olim omissum et margini adscriptum irrepsit (duobus versibus infra) post exusta (v. 15).) autem nascitur[*](autem nascitur ll.S. nascitur autem dTH. autem apta nascitur hv.) et in ferrariis metallis. ea et fit ochra[*](ea et fit ochra ego. ex ea fit ochra ll.v. ochra; ex ea fit dTBrot. cum P. cfr. Theophr. et Diosc.) exusta[*](exusta rubrica ll.v.) * in ollis novis luto circumlitis . quo magis arsit in caminis, hoc melior. omnis autem rubrica siccat ideoque ex[*](ex VR. et dhv.om.BS.) emplastris conveniet[*](conueniet (vel -iat) ego. cfr. XXV 145. -nit & ll.S. -nil v.) igni etiam sacro.

[*](Vitruv. VII 7, 3.—cfr. Plin. XXXIII 91.) Sinopidis Ponticae selibrae[*](selibrae (VI. li- B2) B. -bra rv. -bra et U 765.) silis[*](falif B2. cfr. § 38.) lucidi[*](lucidis VR.) libris X et Melini Graecensis[*](graeciensis hv.a.J.) II mixtis tritisque una per dies duo-[*](duabus ll. v.)

Paraetonium[*](paraetonium S. -ion hv. -aeconioni R. paretonium Bd. -iom V.) loci nomen habet ex Aegypto. spumam maris esse dicunt solidatam cum limo, et ideo conchae minutae inveniuntur[*](inuenitur VR.) in eo. fit[*](fiat in Cre ac R.) et in Creta insula atque Cyrenis. adulteratur Romae creta Cimolia[*](cimolea B2.) decocta conspissataque[*](confpiffataque Bv. -ssa aque (aquae V) VR.). pretium optimo in pondo VI[*](VI $X$ L S. VI. XL. B. VI XI VT. VI R. x. I H cum Gron. sex x G. sex librarum v.) $X$ L. e candidis coloribus pinguissimum[*](pinguiffimum Bdv. -mis r. cfr. XXXIII 91.) et tectorii[*](tectorii ego. -ri ll.S. -riis v.) tenacissimum propter levorem[*](liuorem B2hv.a.B.).

[*](Isid. XIX 17, 21. Vitruv. VII 7, 3, Th. lap. 62. 63. Diosc. V 179 (171). Vitruv. VII 7, 4.) Melinum candidum et ipsum est, optimum in Melo insula. in Samo quod[*](quod ego. quoque ll.v. cfr. Theophr.) nascitur, eo[*](sed eo v.a.S.) non utuntur pictores propter nimiam pinguitudinem; accubantes effodiunt ibi inter saxa venam[*](uenas dhv.a.S.) scrutantes. in medicina eundem usum habet quem Eretria[*](eretria hv. fre- VRd. fre- tia B.cfr. § 30.) creta; praeterea linguam tactu[*](tactus VR.) siccat, pilos detrahit smectica vi[*](smectica ui U 766 coil. Diosc. et XXX 29. m&cica ut R. meccica ut Vd. metica ut B. medica ui coni. S. et (om. S)mitigat v.a.D.). pretium in libras sestertii singuli.

Tertius e[*](e Bv. et r.) candidis[*](candidif Bv. -idus r. cfr. § 48.) colos est cerussa[*](ceruffa (caer- B) BS. cerussae (caer- V) r.), cuius rationem in plumbi[*](plumbif B1.) metallis diximus. fuit et terra per se in[*](34,175) Theodoti[*](theodoti Bv. -te r.) fundo inventa[*](in cum spat. vac(pro inuenta) B.) Zmyrnae, qua veteres ad navium picturas[*](ufta Bv. & a R1. ut a r.)[*](in del. B.) utebantur. nunc omnis ex plumbo et aceto fit, ut diximus.[*](Vitruv. VII 11, 1. (cfr. Diosc. V 103). Th. lap. 53. Vitruv. VII 11, 2.—Diosc. V 170. Hippocr. de morb. III 27 p. 116. (cfr. Plin. infra § 192).) usta casu reperta est in incendio

Eretria[*](eraetria V. fretria B.cfr. § 30. 37.) terrae suae habet nomen. hac Nicomachus et Parrhasius[*](parrhasius v(H). parna- B. parinta- r. parintha- d. parra- S. para- C.) usi. refrigerat, emollit[*](emollit- que Rv.a.S. aemollit quae (que V2) V.), explet volnera ; si coquatur, ad siccanda praecipitur, utilis[*](praecipitur, utilis ego. cfr. XXVII 140. XXXII 54. XXXI 122. XXVIII 205. XXV 29. -coquitur utilif B. -cipue utilis v. utilis praecipua rH.) et capitis doloribus et ad deprehendenda[*](deprehendenda Bv. -dam Rdh. depraehendam V.) pura; subesse enim ea -o intellegunt, si ex aqua inlita continuo[*](inlita continuo ego. inlita (illita V2v.a.S) non VRdv. inlinunt non B. inlita linteum U 768 ex Hippocr. (saltem lin- teo).) arescat[*](arefcat Bdv. aer- V. er- R.).

[*](Isid. XIX 17, 11. 13. Vitruv. VII 12, 2.) Sandaracam et ochram[*](ocham Vd.) luba tradidit[*](tradidit BS. tradit rv.) in insula Rubri maris Topazo[*](topaizo B. -azono v.a.B.) nasci, sed[*](fed Bhv(S). et VT.om.RdH.) inde non[*](nunc dTH.) pervehuntur ad nos. sandaraca quomodo fieret diximus. fit et adulte- [*](34,177) rina[*](et adulterina G. ad- ulterina et ll.v(J). an lacuna ante et?) ex cerussa in fornace cocta. color[*](colos dhv.a.S.) esse debet flammeus . pretium in libras asses[*](affef Bv. ses r.) quini.[*](Isid. XIX 17, 12. (cfr. Diosc. V 103). Vergil. Buc. IV 45.—Isid. XIX 17, 6.) haec si torreatur aequa parte rubrica admixta, sandycem[*](fandygem B. -dicem V.) facit, quamquam animadverto Vergilium[*](uirgi- lium B2v.a.S.) existimasse herbam id esse illo[*](illo ponte uersus R.) versu:

1. Sponte sua sandyx pascentis[*](pascentes hv.a.S.) vestiat[*](uestiet hVerg. v.a.J.) agnos.

Inter facticios est et Syricum[*](siricum V. firyc- B2. firuc- B1.), quo minium subllini diximus. fit autem Sinopide et[*](et in VR.) sandyce[*](sandice V. -duce B.) mixtis.

[*](Diosc. V 117.—Vitruv. VII 10, 2. 3. Diosc. V 182. Isid. XIX 17, 17.) Atramentum quoque inter[*](in VR.) facticios erit, quamquam est et terrae[*](terrae BVhS. -rre R. -rra dv. terrena U 769 (saltem terrenum). e terra Madvig adv. crit. III 212.), geminae[*](geminis V.) originis. aut[*](autem V.) enim salsuginis modo[*](modo Bv. domo d. -mo et r.) emanat, aut terra ipsa sulpurei coloris ad hoc probatur . inventi sunt pictores, qui carbones infestatis[*](infeftatif ego. -ectant ll. -ectos dhv. iniectos coni. S. adfectarent D. an potius infestantes sepulchra? de mendo cfr. XXXVI 86. (e [om.h] sepulchris carbones infectos hv.a.J).) sepulchris effoderent[*](effoderent Thv. -re BJD. infoderet r. -rent d.). inportuna[*](inportuna BTv. in for- r.) haec omnia ac novicia. fit enim e[*](e BVdTBrot. et Rhv.) fuligine[*](fulgine B1SJ. fiig- R. folig- V1.) pluribus modis, resina vel pice exustis, propter quod etiam officinas aedificavere fumum eum non emittentes[*](emittentef Bv. omi- r.). laudatissimum[*](laudatissimum dhv. -mam B1VR. -ma B2S.) eodem modo fit e taedis[*](e taedis v. e tedis VRd. & aedef B1. & eadē B2.). adulteratur fornacium[*](fornacum dhG.) balinearumque[*](palearumq. B2.) fuligine[*](fulgine B1(Rd?)SJ.) quo[*](quo dhv. qua ll. D.) ad volumina scribenda utuntur.[*](Vitruv. VII 10, 4. Isid. XIX 17, 18.) sunt qui et vini faecem siccatam excoquant adfirmentque[*](affirmantque Rhv.a.S. adfirmant quae F.deVnon constat.), si ex bono vino faex ea[*](faex ea ego. facta BS. faex Rdv. fex VVen.) fuerit, Indici speciem id atramentum praebere. Polygnotus[*](polignoius V.) et Micon, celeberrimi pictores, Athenis e vinaceis fecere, tryginon[*](etriginon Vd. strigmon v.a.B.) appellantes[*](appellantef BS. -ant rv.). Apelles[*](appellef BVv.a.C.) commentus est ex ebore combusto facere, quod elephantinum vocatur[*](uocatur BS. -auit rH. -ant v.).[*](Isid. XIX 17, 16. Vitruv. VII 10, 3. Isid. XIX 17, 20.) adportatur

[*](Isid. XIX 17, 15.) E reliquis[*](reliquif BV2dThv(H). ril-V1. riquis R. liquidis G.) coloribus, quos[*](quas R.) a dominis[*](a domnif B1. ad omnib; R.) dari diximus propter magnitudinem pretii[*](pretii B2v. -ti B1S. om. r.), ante omnes[*](omnes v. -nis ll.S.) est purpurissum.[*](30) creta[*](e reca R. e creta v.a.S.) argentaria cum purpuris[*](purpuriffo B.) pariter tinguitur bibitque eum[*](cum R.) colorem celerius lanis[*](anif B1. aliif B2.). praecipuum est primum, fervente [*](feruentem B1. -ti VRdhv.a.G.) aheno rudibus medicamentis inebriatum, proximum egesto eo addita[*](ad- dito B.) creta in ius idem et, quotiens id factum est, elevatur[*](eleuatur Blsid.S. leua- (leba-V1) rv.) bonitas pro numero dilutiore sanie.[*](Isid. XIX 17, 15. Vitruv. VII 14, 1.) quare Puteolanum[*](putio- lanum B1.) potius laudetur quam Tyrium aut Gaetulicum vel Laconicum, unde pretiosissimae[*](pretiofiffimum B.) purpurae; causa est quod hysgino[*](hysgino B. hyg- B. yyg- V1R. yog- V2. id genus d2in ras.hv. iscino Isid.) maxime inficitur rubiaque, quae[*](rubia- que quae J. rubia (-bea B2) quae BV. -iaque RTh. -iamque d(?)v. rubramque B. cfr. Isid.) cogitur sorbere. vilissimum a Canusio. pretium a singulis[*](a (ante singulis) BVdS. hac h. huic a R(?)v.) denariis in libras ad XXX. pingentes sandyce sublita, mox ex[*](mox ex ego. mox ll.v. cfr. infra. an tum ex?) ovo inducentes purpurissum, fulgorem[*](fulgore Vd.) minii faciunt.

[*](Diosc. V 107. Isid. XIX 17, 16. (cfr. Plin. XXXIII 163).—Vitruv. VII 14, 2. Diosc. V 107.) Ab hoc maxima auctoritas Indico. ex India venit harundinum spumae[*](spumam R.) adhaerescente limo. cum cernatur[*](cum teritur v.a.S.), nigrum, at[*](ad B1. ab V.) in diluendo mixturam purpurae caeruleique[*](caeruleique Rhv. -lique rS.) mirabilem reddit[*](redd& VR. redit B1.). alterum genus eius est in purpurariis officinis innatans cortinis[*](innatam cattinis R.), et est purpurae spuma. qui adulterant, vero Indico[*](indico Bfv(G). -cum V2hB. -cunt V1R.) tingunt[*](tingunt ll.v(H). del. B.) stercora[*](stercoret V1. -re V2h.) columbina[*](columbino V2h.) aut cretam Selinusiam[*](silenusiam BVdv.a.B.) vel anulariam[*](uel alunariam V.om.B.) vitro[*](uitro BB(H). ultro rv(G).) inficiunt. probatur carbone; reddit[*](reddi VR.) enim quod sincerum est flammam[*](flamma VR.) excellentis purpurae et, dum fumat[*](fumat V.), odorem maris. ob id quidam [*](quodam V.) e[*](e Bdv. om. r.) scopulis id colligi putant. pretium Indico $X$ XX[*]($X$ XX Bv (S). XXX V. XX RdT. X. X H.) in libras. in medicina Indicum rigores et impetus sedat siccatque[*](ficcatq. BG. -at oris rv.) ulcera.

[*](Diosc. V 105.) Armenia mittit quod eius nomine appellatur. lapis[*](& B.) est, hic quoque chrysocollae modo infectus, optimumque [*](optimumque Bv(S). -usque (opi- V) rH.) est quod[*](qui H.) maxime vicinum[*](uicinum ll.S. -nus dhH. uiret G. uiride v.) et[*](& B. est rv(H). del. G.) communicato colore cum caeruleo. solebant librae eius trecenis[*](trecenif BD. tric- rv.) nummis taxari. inventa per Hispanias harena est similem curam recipiens; itaque ad denarios senos vilitas rediit[*](redit B.). distat a caeruleo candore modico, qui teneriorem hunc efficit colorem. usus[*](usum hv.a.S.) in medicina ad pilos tantum alendos habet maximeque in palpebris.

[*](Isid. XIX 17, 22.) Sunt etiamnum[*](etiamnunc Rh.) novicii duo colores[*](coloris VR.) e vilissimis[*](e uiliffimif Bv(S). et (e V) nilissimi r H. cfr. § 37. XXXIV 85. 91.): viride est[*](uiride est ego. -des ll. -de d(?)v.) quod Appianum vocatur et chrysocollam[*](cryfocolla B1. -fa colla B2. chrysocollam latum (h. lotum v. luteam B) v.a.H.) mentitur , ceu parum multa[*](parum n??? multa B2.) dicta[*](dicta ll.S. del v. an ficta?) sint mendacia eius; fit e[*](e ego. & ll.S. ex v(D). et ex G.) creta viridi, aestimatum sestertiis[*](feftertii B. -rt. II U 770.) in libras. anulare quod vocant, candidum est, quo muliebres picturae inluminantur; fit et ipsum e creta[*](e (ante creta) ego. et VRd.om.BS. ex hv.) admixtis vitreis gemmis e volgi anulis, inde et anulare dictum.

[*](cfr. Plin. XXXIII 162.) Ex omnibus coloribus cretulam amant[*](aman Vd. -are v.a.H.) udoque inlini[*](in leni VR. illini dv.a.S.) recusant purpurissum[*](purpurosum R.), Indicum, caeruleum, Melinum, auripigmentum[*](uripigmentum B.), Appianum[*](ad pla- num (plen- V) BV.), cerussa[*](caeruffa B (ut semper fere) v. a. C.). cerae[*](caere V.) tinguntur isdem his[*](hif BG(S). s V.om.Rdhv(H).) coloribus ad eas picturas, quae inuruntur[*](inheruntur (vel inbe-) B1. inge- B2.), alieno parietibus genere[*](generi V.), sed classibus familiari, iam vero et onerariis [*](honorariis V.) navibus, quoniam et[*](ex VR.) pericula[*](fericula D. cfr. X 28. an uehicula? cfr. infra et XXXIV 163.) expingimus[*](expinguimus VR.), ne quis miretur[*](miremur V.) et rogos pingi, iuvatque[*](iubatque B1.) pugnaturos ad mortem aut certe caedem speciose[*](fpeciofae B. -si R.) vehi.

Qua[*](quā B. (an quoniam?).) contemplatione tot colorum tanta varietate subit antiquitatem mirari.[*](Cic. Brut. 18, 70. Plutarch. def. orac. 47 p. 436 B.—cfr. Plin. XXXIII 116.) quattuor coloribus solis immortalia illa opera fecere—ex albis[*](alta- bis R.) Melino[*](mellino B.), e silaciis[*](filaci B.) Attico[*](attico dhv. sa- VR.om.B.), ex rubris[*](ex (ante rubris) om.B. et V.) Sinopide Pontica, ex nigris atramento—Apelles[*](appellef BVVen.), Aetion[*](aetion J. cfr. § 78. etion ll.d. echion hv.), Melanthius[*](melanthiuf BdhB. -nchius v. melantius V. uoca- R.), Nicomachus, clarissimi pictores, cum

Et nostrae aetatis insaniam[*](insania R.) in[*](in om.R. ex v.a.Brot.) pictura[*](picturam B1R.) non omittam [*](omittam Bv. mi-V. nimitam R.). Nero[*](nemo R.) princeps iusserat colosseum[*](colosseum dv. -ofeum BV.om.R.an coloffum? fe del.B2.) se pingi cxx pedum linteo[*](in linteo v.a.U.), incognitum ad hoc tempus. ea[*](pa (pro ea) B1. eq. B2.) pictura, cum peracta esset[*](esse V.) in Maianis[*](malanif B. lamianis v.a.H.) hortis, accensa fulmine cum optima hortorum parte[*](pare V1. pure R.) conflagravit[*](conflagrata V2. -fraglata V1.). libertus eius, cum daret Anti[*](anti BS. -tii v. tanti d. ati V1R.del.V2h.) munus gladiatorium[*](gladiatorum BS. sed efr. infra et XXXVII 45. VIII 4 (bis). XIX 23. XV 78. VII 81.), publicas porticus occupavit [*](occupauit BdTv(S). ecurauit (aec-V1) r. inuestiuit hB.) pictura, ut constat, gladiatorum ministrorumque omnium veris[*](uerif Bv. uiris r.) imaginibus redditis. hic multis iam saeculis summus animus[*](animus ll. v. an ambitus, ut XXV 22?) in pictura, pingi autem gladiato??? munera atque in publico exponi coepta a C[*](a C. dhv. ac B1. agi VR. a B2.). Terentio Lucano . is avo suo[*](auo fuo Bdhv. aquo suo V. aquoso R.), a[*](a om.B.) quo adoptatus[*](adoptatur B1.) fuerat, triginta paria[*](paria om.B1.) in foro per triduum dedit tabulamque pictam in nemore[*](nemore Bhv. merore r.) Dianae posuit.

Nunc celebres in ea arte quam[*](quam—21 breuitate om.B.) maxima brevitate percurram[*](percurrant RF. -rra //// V.), neque enim instituti[*](insti- tutio B1. -ui V.) operis est talis[*](talif Bdv(S). iatis r. ampla hBrot. an artis?)

[*](cfr. infra § 57. XXXVI 177. (Strabo VIII 3, 30 p. 354).) Non constat[*](constant V.) sibi in hac parte Graecorum diligentia multas post olympiadas celebrando pictores quam statuarios ac toreutas[*](ac toraeutaf B. actore (auctores h) ut has VdTh. auctores v.a.H.), primumque olympiade LXXXX, cum et Phidian[*](phi- dian Bhv. pidia (pyd- V) an r.) ipsum initio pictorem fuisse tradatur clipeumque[*](elipeumque V1. -ptumque R. olympiumque hH Brot.) Athenis ab eo pictum, praeterea in confesso sit LXXX tertia[*](LXXX tertia BS. octogesima dhv. -ginta r.) fuisse fratrem eius Panaenum[*](panenum V. paneum d2in ras.h. -naeum v.a.H. paenū num B1. paene unum B2.), qui[*](quid VR.) clipeum intus pinxit Elide[*](elide VRdThv(H). -dae B. in aegide B.) Minervae, quam fecerat Colotes, discipulus Phidiae et ei[*](ei B2S. e B1. om.rv.) in faciendo love Olympio adiutor.[*](cfr. Plin. VII 126.) quid? quod in confesso perinde est Bularchi[*](bulachi B. -liarchi V.) pictoris tabulam[*](tabula BVv.a.C.), in[*](in om.R.) qua erat[*](querat R.) Magnetum proelium, a Candaule[*](candaule hv. -aute B. cantauele V. -tale R.), rege Lydiae Heraclidarum novissimo[*](nouiffima B.), qui et Myrsilus[*](myrfpluf B.) vocitatus est, repensam auro[*](auram R.)? tanta iam dignatio picturae erat. circa Romuli id aetatem[*](id aetatem om.R.) accident necesse est, etenim duode-[*](etenim duo coni. S. enim duo ll. duo enim hv.a.U.) vicensima olympiade interiit Candaules aut, ut quidam tradunt , eodem anno quo Romulus, nisi fallor, manifesta iam tunc[*](tum dv.a.S.) claritate artis, adeo[*](adeo ll. v (Brot.). atque G.) absolutione[*](absolutione VRG(S). -oni B. -ore dhv. non absolutae Brot. (an ante absolutionē?).).[*](Aelian. var. hist. VIII 8.) quod si recipi[*](recipi BG. -pitur C. praecipi r. -pitur hVen. perc- dVerc.) necesse est, simul apparet[*](apparet ll.G(D). -reat hv(S).) multo[*](multa R. -tū d.) vetustiora[*](uetuftiora BdTv. -or r.) principia eosque,

quin immo certamen etiam picturae florente eo institutum est Corinthi ac Delphis, primusque omnium certavit cum Timagora[*](timacora V1. timoc- R.) Chalcidense[*](chalchidenfe B. calch- V.), superatus ab eo Pythiis

Alii quoque post hos clari fuere ante LXXXX olympiadem , sicut Polygnotus[*](polignotuf B.) Thasius, qui primus mulieres tralucida[*](tralucida (tranfl- B2) BS. luc- rv.) veste pinxit, capita earum mitris versicoloribus[*](uerfiscoloribuf B2.) operuit plurimumque picturae primus contulit, siquidem instituit os adaperire, dentes ostendere, voltum ab antiquo rigore variare.[*](Pausan. X 25, 3. I 15, 3. Plutarch. Cimon 4. Harpocr. s. v. πολύγνωτος.) huius est tabula in porticu Pompei, quae ante curiam eius fuerat, in qua dubitatur[*](dubitatur aN B1S.) ascendentem cum clupeo[*](clupeo B1D. clip- rVerc. cfr. § 12.) pinxerit an descendentem. hic Delphis aedem pinxit, hic et Athenis[*](tenis R.) porticum, quae Poecile[*](poecile BB. poecle r. poetile v.) vocatur, gratuito, cum partem eius Micon mercede pingeret. vel[*](uel ll.S. unde dhv.) maior huic auctoritas, siquidem Amphictyones, quod est publicum Graeciae concilium, hospitia ei[*](ei Bdhv. et r.) gratuita decrevere .—Fuit et alius Micon, qui minoris cognomine distinguitur, cuius filia Timarete et ipsa pinxit.—

[*](Plutarch. Alcib. 16. Cic. de or. III 7, 26. (Quintil. inst. or. XII 10, 3).—Pausan. I 28, 2. Juba ap. Harpocr. s. v. παρράσιος.—Plutarch. de gloria Athen. 2.) LXXXX autem olympiade fuere Aglaophon, Cephisodorus [*](caephisodorus V. cephisso- Rd(?)Lugd.), Erillus[*](erilluf BS. frillus d. frilius r. phryllus Brot. -ylus v. Herillus coni. S e Diog. Laert. VII 37. 165. 166.), Euenor, pater Parrhasii[*](pharrasii R. -fi B.) et praeceptor maximi pictoris, de quo suis annis dicemus, omnes iam inlustres, non tamen[*](tam enim VR.) in quibus haerere expositio debeat festinans ad lumina artis, in quibus primus refulsit Apollodorus [*](ab- dilodorum V. abidolorū R.) Atheniensis LXXXXIII olympiade. hic primus species exprimere instituit primusque gloriam penicillo iure contulit . eius est sacerdos adorans et Aiax[*](aiax v. alax B. axis r.) fulmine[*](flumine V.) incensus,

[*]((Babrius II prooem. 9. Cic. Brut. 18, 70. Aelian. var. hist. XIV 17).) Ab[*](ad B.) hoc artis fores apertas Zeuxis[*](teuxis R.) Heracleotes[*](heracleotas V.) intravit olympiadis LXXXXV anno quarto, audentemque[*](audientemque VRh.) iam aliquid penicillum—de hoc enim adhuc loquamur[*](loquamur BS. -uimur dhv. -uitur r.)—ad magnam gloriam perduxit, a quibusdam falso in LXXXVIIII olympiade positus, cum[*](cum (=quo tempore) ll.v (an tum?). cum quo U cum Ritschelio. plura excidisse coni. J. (confuisse Traube).) fuisse[*](fuisset V.) necesse est Demophilum Himeraeum[*](hime- raeum d(?)v. -reum BVv.a.Bas. emer- R.) et Nesea[*](nefea BS. -e ad r. -eam d(?)v.) Thasium[*](tasium R.), quoniam utrius eorum discipulus fuerit[*](fuit R.) ambigitur.[*](cfr. Aelian. var. hist. XIV 17.) in eum Apollodorus[*](apollodorum R.) supra scriptus[*](fcriptuf BdhS. -tos r. dictus v. cfr. III 114. V 59.) versum fecit, artem ipsis ablatam Zeuxim[*](zeuxim BV1S. -in dhC. -is V2. zeusim Rv (sic fere semper).) ferre[*](60) secum. opes quoque tantas adquisivit[*](ad- quifiit VR.), ut in ostentatione[*](ostentationem UJD cum Gron.) earum Olympiae aureis litteris in palliorum tesseris intextum [*](intex- tum Bv(S). in fext- V. infert- RdhBrot.) nomen[*](nomine VR.) suum ostentaret[*](ostentare V. gestaret Gron.). postea donare opera sua instituit, quod nullo[*](nullum V..) pretio satis digno[*](digniū R.) permutari[*](per- mutari B2dv. -re rv.) posse diceret, sicuti Alcmenam[*](acmina R. agmena Vd.) Agragantinis[*](agra- gantinis T. -gentinif BS. cfr. § 64. 179. XXIX 5. VII 200. aggrag- R. agrig- dhv. agygragrant-V.), Pana Archelao[*](archelao Bv. rohe- d. roe- V. arceluo R.). [*](cfr. Plutarch. de gloria Athen. 2.)fecit et Penelopen, in qua pinxisse mores[*](mores ll.v(G). amo- dB.) videtur, et athletam[*](athle- tam Bhv. -lean r.) adeoque[*](adeoque in B (om. in) v.a deo quin (qui r) rdh.) in illo sibi[*](illo fibi BdS. illos Vh. illo R. sibi in illo v.) placuit, ut versum subscriberet celebrem ex eo[*](eo Bhv. co Vd. quo R.), invisurum[*](inuisorum Vh.) aliquem facilius