Naturalis Historia

[*](Isid. XIII 12, 3. 4.) Aquatilium secuntur in medicina beneficia, opifice[*](opice V.) natura ne in illis quidem cessante et per undas fluctusque[*](fluctisque V.) ac reciprocos aestus amniumque rapidos cursus inprobas exercente[*](exerente Ev. a. H. sed cfr. II 215. 106.) vires[*](uirus VR1.), nusquam potentia[*](potentiam ea uire V.) maiore, si verum fateri volumus, quippe hoc elementum ceteris omnibus imperat.terras devorant aquae[*](aeque V.), flammas necant, scandunt [*](scandant V.) in sublime et caelum quoque sibi vindicant ac nubium obtentu[*](obtentum Vd.) vitalem spiritum strangulant, quae causa fulmina elidit[*](flumine lidit V. fulmine ledit d.), ipso[*](ipse VR1.) secum discordante mundo. quid esse mirabilius potest aquis[*](aquis dErv.-uas r.) in[*](in om.VR1d.) caelo stantibus? at illae[*](ad ille V.), ceu parum sit in tantam pervenire altitudinem, rapiunt eo secum[*](eos cum E. et secum Isid.) piscium examina[*](exanima V. -me E.), saepe etiam[*](etiam in V.) lapides, subeuntque[*](subeuntque VRdTH. -nt Ev. subvehunt C.) portantes aliena pondera[*](pondere E.).[*](cfr. Vitruv. VIII praef. 2 sqq.)eaedem[*](aedem V.) cadentes omnium[*](omnia V.) terra[*](terre R1. -rrae S.) enascentium[*](enascentium VJ coll. XI 128. XVII 244.. nasc- (-tum R1) rv.) causa fiunt, prorsus mirabili natura, si quis

velit reputare[*](refutare E.), ut[*](ui Vd1. un11d2. unde T.) fruges gignantur, arbores fruticesque vivant[*](uiuunt V.), in caelum migrare aquas animamque etiam herbis vitalem inde deferre, iusta confessione[*](iufta confessione C. uicta (uita r) conf- dTarv. conf- uicta (urta R) VRS. conf- uitae D. conf- inuita CFW Müller p. 27. confessione ....E.), omnes terrae quoque vires aquarum esse beneficii[*](benefici V. -ciū dT.). quapropter ante omnia ipsarum potentiae[*](po- tentiae Rv. -ia rD.) exempla ponemus. cunctas enim enu merare quis[*](que ar V.) mortalium queat?

Emicant benigne passimque in plurimis[*](pluribus VR1. cfr. § 107.) terris alibi[*](alibi Erv(D). -iae TS. -ie Rd. ale V.) frigidae[*](fridae V.), alibi[*](alibi ... alibi Erv(D). aliae ... aliae rTS.) calidae, alibi iunctae[*](iunctae dErv(G). inunctae V2RB. iniu- V1. inuin- T.), sicut in[*](in om.VR1.) Tarbellis[*](terbellis E. treb- v. a. B. cfr. IV 108.) Aquitanica[*](aquitania V. -nica -pyrenaeis om.R1.) gente et in[*](et in VRdG. ex in E. exin in v.) Pyrenaeis[*](cirenaeis E.) montibus[*](gentibus Er.) tenui intervallo discernente[*](discendente V. desc- R1.), alibi[*](alibi E2rv(D). alii E1. -iae rS.) tepidae, egelidae, atque[*](egelidae atque ego. -daeque (gel- dTv. a. G) ll.Tv.) auxilia morborum profitentes[*](confitentes E. -ferentes v. a. H.) et e cunctis animalibus[*](animalium v. a. S.) hominum tantum causa erumpentes[*](dist. ego.) augent numerum deorum nominibus variis[*](uaries V.) urbesque condunt, sicut Puteolos in Campania, Statiellas[*](statielas R1v. a. Bas. cfr. III 49.) in Liguria, Sextias[*](sexcias V.) in Narbonensi[*](narboniensa V.) provincia[*](prouintia E(?)D.). nusquam tamen largius quam in Baiano[*](balano si nunc e V.) sinu nec pluribus auxiliandi generibus : aliae sulpuris vi[*](ui D. ut VRE.om.d(?)v.),[*](cfr. Vitruv. VIII 3, 1. Seneca nat. qu. III 2, 1. Isid. XIII 13, 1.)aliae[*](alie R. iliae E. alia r.) aluminis[*](luminis V.), aliae salis[*](soliis E.), aliae nitri, aliae bituminis, nonnul etiam acida[*](agida V1. alg- V2.) salsave mixtura , vapore ipso[*](uapore quoque ipso d(?)v. a. S.) aliquae prosunt, tantaque[*](tantaque Ere corr. Verc. (D). -tatio Vd1. -ta his d2. -ta iis S. -taque eis v. de mendo cfr. § 88.) est vis, ut

balneas calefaciant ac frigidam etiam in soliis[*](solis VEv. a. C (D).) fervere cogant. quae in Baiano[*](in baiano rin ras. v(J). in banaiano E. in bala (-le V) r. nunc Baiae S cum Gronovio.) Posidianae[*](posidianae dG. -no E. possidianae (-ne V) r. -deanae v. cfr. Sueton. Claud. 28.) vocantur, nominee accepto a Claudii Caesaris liberto, obsonia quoque per cocunt. vaporant[*](uaporant om.E.) et in mari ipso quae Licinii Crassi fuere[*](fuere que R1. -re quem V.), mediosque[*](mediisque V. -dios d.) inter fluctus existit aliquid valetudini salutare.

[*](Isid. XIII 13, 2.) lam generatim[*](generatis V.) nervis prosunt pedibusve aut coxendicibus, aliae luxatis[*](eluxatis d. elox- VR1.) fractisve, inaniunt alvos, sanant vulnera, capiti, auribus[*](auribusque Rd(?)v. a. D.) privatim medentur, oculis vero Ciceronianae. dignum[*](dignū ego. -nu V. -no E. -na r(?)v. -nae D(cum antecedd. iungens).) memoratu, villa est ab Averno lacu Puteolos tendentibus inposita litori, celebrata [*](celebra V.) porticu ac nemore, quam vocabat[*](euocabat Er. et uoc- v. a. S.) M[*](M. Ev(D). om. rH.). Cicero Academiam ab exemplo Athenarum, ibi compositis voluminibus eiusdem[*](eisdem v. a. G.) nominis[*](nominibus VEv. a. G.), in qua[*](in aqua E.) et monumenta sibi instauraverat, ceu vero non[*](nen E.) et in[*](et in v. ex in Er. int R. in eo d. in VS. cfr. §4.) toto[*](toto dErv. eo to r.) terrarum orbe fecisset[*](fecisset dv. -sse r.). huius in parte prima exiguo[*](exiguo om.VR1.) post obitum[*](ouitum V.) ipsius Antistio Vetere possidente eruperunt fontes calidi[*](ualidi VR1.) perquam [*](perquam dErv. -que R. inquam V.) salubres oculis, celebrati carmine Laureae Tulli, qui fuit e libertis eius, ut protinus noscatur etiam ministeriorum[*](ministerium v. a. H.) haustus[*](haustus RdTH. cfr. praef. 24. -tis Vf. eius G. eius haustus (-tum C) v.) ex illa maiestate ingenii[*](ingenii dTH. -ni r1. -enam VRf.om.Er2v.). ponam enim ipsum carmen, ut[*](ut ego. om. ll.S. dignum v.) ubique et[*](ubique et ll.v(D). uti queat J coll. XXXVII 12 et VIII 100; adde XXVIII 210. XXXVI 155. XVII 197.) non ibi tantum[*](ibi tantum non VR1dJ.) legi queat:[*](queat (omissum ante quod tua) ego. om. ll. v.)

1. Quo[*](quo dG(S). quod rv(H).) tua,[*](Isid. XIII 13, 4.) Romanae[*](tua romane Er. mane uarro V. /////uarro R.) vindex clarissime[*](clarissima E.) linguae,
2. silva[*](siluere R1.) loco melius surgere iussa viret[*](uires Vd.)
3. atque Academiae celebratam nomine villam
4. nunc reparat cultu[*](cultu drv. -tus E. -tos r.) sub potiore Vetus,
5. hoc[*](hic v. a. S.) etiam apparent lymphae non ante repertae[*](reparte V.),
6. languida quae infuso lumina rore levant[*](rore leuant REv. releuant V. iā rel- d.).
7. nimirum locus ipse sui Ciceronis honori
8. hoc dedit, hac fontes cum patefecit ope,
9. ut, quoniam totum legitur sine fine per orbem,
10. sint plures oculis quae medeantur aquae.

In eadem Campaniae regione Sinuessanae aquae sterilitatem[*](sterelitatem VRE.) feminarum et virorum insaniam[*](saniem d.) abolere produntur ,[*](Vitruv. VIII 3, 17.—Ctesias ap. Antigon. hist. mir. 145 (160). Ovid. met. XV 320 sqq. Isid. XIII 13, 4.) in Aenaria[*](aeraria E.) insula calculosis mederi et quae vocatur Acidula ab Teano Sidicino[*](dicino E.)III p.—haec[*](haec om. v. a. G.) frigida —, item in Stabiano quae Dimidia vocatur et in Venafrano[*](uenenafrano V. -no frano d.) ex fonte Acidulo[*](acidulos VR1. -lus d.). idem contingit[*](item contigit E.) in Velino lacu potantibus, item[*](idem (sc. contingere) coni. J.) in Syriae fonte iuxta Taurum montem auctor est M. Varro et in Phrygiae[*](phiae V.) Gallo flumine Callimachus. sed ibi in potando[*](putando V.) necessaries modus, ne[*](ne Erv. ne in r.) lymphatos agat, quod in[*](in om.VR1.) Aethiopia accidere iis[*](iis v. his ll. C.), qui e[*](qui e VRdH. quae E. qui v.) fonte Rubro biberint, Ctesias[*](esias V.) scribit.[*](Strabo V 3, 11 p. 238. Vitruv. VIII 3, 2.—Celsus IV 12 p. 137, 7. cfr. Plin. XXXI 59. II 209. III 109. Seneca nat. qu. III 25, 8.—Th. H. IX 18, 8. Isid. XIII 13, 1. 5.) iuxta Romam Albulae aquae volneribus medentur, egelidae hae[*](egelidae hae (haec E. suctu haec r) ErG(D). -dae VRS. hę gelidae dT (an recte?). praegeli- dae eae v.), sed

Cutiliae[*](cutiliae dG. -illae (-ille V) r. subcutile v.) in Sabinis gelidissimae[*](gellidissi- mae V.) suctu quodam[*](quidam dE. quiddam V.) corpora invadunt , ut prope morsus videri possit, aptissimae stomacho , nervis, universo corpori. Thespiarum[*](thesiarum E.) fons conceptus mulieribus repraesentat, item in Arcadia flumen Elatum[*](flu- mina latum VR1.), custodit autem[*](autem ego. autem flatum (ortum ex iterato Elatum) ll. autem fetum H cum P. autem partum v. de dictione cfr. XXVIII 248. XX 248. (XXX 123. 142. 124. XXVIII 246).) Linus[*](leinus d. le//inus R1. lemus V. lechnus Isid.) fons in eadem[*](edem V.) Arcadia abortusque fieri non patitur. e diverso in Pyrrha[*](pyrrha B. -rra dD. cfr. Theophr. pirra V. -rrea E. pyrraea R(?). -rrhaea H. -rrhea v(G). (cfr. Theophr. C. II 6, 4).) flumen[*](flumen dErv. non patitur flumen VR.), quod Aphrodisium[*](afro- disium V. afrond- E. Amphrysium coni. B.) vocatur, steriles facit.[*](Strabo VIII 3, 19 p. 347.—Vitruv. VIII 3, 6.) Lacu[*](lacus Erv. a. S.) Alphio[*](alphio S. -ion G. aphio Er. apio R. opio Vd. amphion v.) vitiligines tolli[*](tollit Ev. a. S.) Varro auctor est Titiumque[*](titiumque S. -tumque d. -tiumquae r. -tium quendam v.) praetura functum marmorei signi faciem habuisse propter id vitium[*](id uinum E.). Cydnus Ciliciae amnis podagricis medetur, sicut apparet epistula[*](in epistola R(?) v. a. D.) Cassi Parmensis ad M. Antonium. contra aquarum culpa in Troezene omnium pedes vitia sentiunt. [*](Isid. XIII 13, 6.)Tungri civitas Galliae fontem habet insignem plurimis bullis stillantem[*](stillantem ll.Tv(S). stell- G.), ferruginei[*](ferrugines V.) saporis, quod ipsum non nisi in fine potus intellegitur. purgat hic corpora, tertianas febres[*](febras V.) discutit, calculorum[*](calculorum VRd. -rumque Erv.) vitia[*](uitiae adest V.). eadem aqua igne admoto [*](admota VR1.) turbida fit ac postremo[*](ad postremo (-mum v) Ev. a. S.) rubescit. Leucogaei fontes inter Puteolos[*](poteoles V.) et Neapolim oculis et vulneribus medentur. Cicero in admirandis posuit Reatinis tantum paludibus ungulas iumentorum indurari.

[*](Strabo X 1, 14 p. 449. Arist. ausc. mir. 170. Antig. hist. mir. 78 (84). cfr. Seneca nat. qu. III 25, 3. Vitruv. VIII 3, 14. Isid. XIII 13, 5. Plin. II 230.—Theophr. ap. Aelian. n. a. XII 36. Timaeus ap. Antig. hist. mir. 134 (149). Aristot. ausc. mir. 169.) Eudicus in Hestiaeotide[*](hestiaeotide R(?)G. -ae uticae V. estiaeotide d(?)Brot. -odicae E. hestia (-iaea B) euthice v. thessalia Isid. an hestiaea euboica? cfr. Thucyd. I 114, 3. Strabo X 1, 3. Diodor. XII 22. de dictione cfr. § 28. XXXVI 128.) fontes duos tradit esse, Ceronam[*](ceronem v. a. S. -na U 684.), ex quo bibentes oves nigras fieri, Nelea[*](nelea H. cfr. Strabo, Aristot., Antig. mellea VRd1. -eam d2T. melle Er. melan C (e II 230). mellem v.), ex quo albas, ex utroque varias, Theophrastus Thuriis[*](duris E.) Crathim[*](chratim VRd.) candorem facere, Sybarim nigritiam bubus[*](bubus ErD. bobus dv. am- bobus r.) ac pecori,[*](Strabo VI 1, 13 p. 263. Ovid. met. XV 315 sqq. Seneca nat. qu. III 25, 4.—Theopomp. ap. Antig. hist. mir. 137 (152). Aristot. ausc. mir. 125.) quin et homines sentire differentiam eam; nam qui e Sybari bibant, nigriores esse durioresque et crispo capillo, qui e Crathi[*](e (ex dH) crathi dTfS. e crati V. & rati R. echatari Er. ex crathide v.) candidos mollioresque[*](mollioresque v. madidior- ll.Tf (an recte?).) ac porrecta [*](prorecta VR1.) coma. item in Macedonia qui velint[*](uellint V.) sibi candida nasci, ad Haliacmonem[*](haliac- monem S. -mon B. halacmonem Ere corr. halialm- v. ali- alm- d. aliacm- G. allimo V.) ducere[*](ducere—10 nasci om.VR1.), qui nigra aut fusca, ad Axium. idem omnia fusca nasci quibusdam[*](quibusdam om.R1. ab alialmo quibusdam d.) in locis dicit et fruges quoque, sicut in Messapis, at[*](ad V.) in Lusis Arcadiae quodam fonte mures terrestres[*](tres E.) vivere[*](uiuire V. bibere v. a. G.) et conversari. Erythris Aleos[*](alios VR1. -ius d. aleon U 685 e V 117.) amnis pilos gignit in corporibus.

[*](Isid. XIII 13, 3. cfr. Pausan. IX 39, 2. 8.—Vitruv. VIII 3, 22. 4, 25. Isid. XIII 13, 3. 2.) In Boeotia ad Trophonium deum iuxta flumen Hercynnum[*](hercynnum S. cfr. Pausan. et Liv. XLV 27, 8. erc- rD. ercinn- E. erycn- dT. er//////num R. eryn- v. eryc V. orchomenon B.) e duobus fontibus alter[*](e—alter RdTES. om.V. duo sunt fontes quorum alter v.) memoriam, alter oblivionem

adfert, inde nominibus inventis. in Cilicia apud oppidum Cescum[*](cescum G(H) e paroemiogr. (Zenob. 4, 51). uiscum VRdT. uisgum Er. iusg- v. crescum. Dal.) rivus fluit Nuus[*](nuus ErD. nouus rT. nus G. unus v.), ex quo bibentium subtiliores sensus fieri M[*](M. dEG(D). P. r. om. rv(S). ad V.om.E.). Varro tradit, at in Cea insula fontem esse, quo[*](an esse quo?) hebetes fiant, Zamae in Africa, ex quo[*](ex quo Erv(S). es V.om.Rd. quo G.) canorae voces.[*](Vitruv. VIII 3, 21. Ovid. met. XV 322. Isid. XIII 13, 2.—cfr. Plin. II 231. Pausan. VI 26, 2.)— Vinum taedio[*](in taediū dTH.) venire iis[*](iis v(S). tis V. his dEre corr C(D).), qui ex Clitorio lacu biberint, ait[*](ait H. att E. at dv. ad r.) Eudoxus, set[*](set ego. et ll.v(S). del. H.) Theopompus[*](theupompus VR. thepo- d.) inebriari fontibus iis[*](iis Vdv. his rTfD.), quos diximus, Mucianus Andri[*](andriae Rv. a. B. adrie d.) e[*](2,230) fonte Liberi patris statis[*](ftatis Erv. om. r. an festis? (ἐς τὴν ἑορτήνPausan.). nisi vero eius dei post templi trans-ponendum est.) diebus septenis eius dei[*](eius det V. -sdem dT. -sdem dei v. a. G.) vinum fluere, si auferatur e conspectu templi, sapore in aquam[*](aqua Vd.) transeunte,[*](Antig. hist. mir. 135 (150). Vitruv. VIII 3, 8. Isid. XIII 13, 2.—Theopomp. ap. Antig. hist. mir. 142 (157). Aristot. ausc. mir. 117.) Polyclitus[*](polyclitus ll.S. -critus H ex Antigono. -cly- tus v. cfr. Brunn. p. 40. 21.)Lipari[*](lipari U 686. ex lip- D. expleri (-peri R1) ll. J. -re olei uicem v.) iuxta Solos Ciliciae[*](ciliciae Ev. -cie rin ras. -cia Vd.) ungui[*](ungui ErD cum U. congui VR. eo ungui J. congruit d. liparim S. fontem v.), Theophrastus[*](theophilarastus VR1d.) hoc[*](huc V. hac R1. ac dJ.) idem in Aethiopia eiusdem nominis fonte[*](fontem VRdTS.), Lycos in Indis Oratis[*](in (om. D) indis oratis ego cum D coll. VI 75. (de in cfr. § 4. 10. 18. 21 27. 29. 77. XXXVII 39. 103. 130 al., de mendo XXXII 63). inditis oraeis (traeos r) Er. indistraeo R. inditistra (in Dit- J) eius rJ. in Tasitia eius S coll. Ptolem. IV 7, 15. in indiae terris v.) fontem[*](pontem R. potentem d.) esse, cuius aqua lucernae luceant[*](lucernae luceant ED. -rnae ardeant v. luceat rTfS.); idem Ecbatanis traditur. Theopompus in Scotusaeis[*](scotusaeis J. -tusei VR. -tiis ei d. -thussęi r. -thissei E. -tussis B. -tusa H. scotis v.) lacum esse dicit, qui volneribus medeatur[*](medeatur CFW Müller p. 19. -detur ll.v.),[*](Isid. XIII 13, 9. (cfr. Plin. II 228).) Iuba in Trogodytis lacum Insanum male- fica vi[*](uia VRd.) appellatum ter die fieri amarum salsumque ac deinde dulcem totiensque et[*](ei V. etiam dv. a. S.) nocte[*](nocte ego. -ti VR1. -tu rv. cfr. § 73 et nota ad XXVII 60; XVI 33. (VIII 117. IX 56. 74. X 132. XXI 62. XXIX 138. XXXI 78).), scatentem albis serpentibus vicenum cubitorum; idem in Arabia fontem exilire tanta vi, ut nullum[*](nulla (om. non) T. nulla mora d(?) H.) non pondus inpactum respuat; [*](Isid. XIII 13, 7. ib. 13, 3.) Theophrastus Marsyae fontem in Phrygia ad Celaenarum oppidum saxa egerere[*](saxa egerere om.E.). non procul[*](procul ha- beo V.) ab eo duo sunt fontes Claeon[*](claeon B(D). cleon E. cyllon rv(J).) et Gelon[*](gelom VR1. gyllon dv. a. B.) ab effectu Graecorum nominum[*](afectu R1. effectu—nominum om.d.) dicti[*](di- cit V. cit d.). Cyzici fons Cupidinis vocatur, ex quo potantes amorem deponere Mucianus credit.

[*](Athenaeus II 16 p. 42d.—cfr. Ammian. Marc. 29, 4, 3.) Cranone[*](cranone B. cfr. IV 29. 32. (crann- Ven. S). c///an- d. can- R1. cann- r. gann- v.) est fons calidus citra summum fervorem, qui vino[*](in uino fE. in uinum v. a. S.) addito[*](addito (-tus v) triduo E(v)D. triduo addito rTfS.) triduo calorem potionis custodit in vasis. sunt et Mattiaci[*](mattiati VR1.) in Germania fontes calidi[*](fontis callidi V.) trans Rhenum[*](renum V.), quorum haustus[*](haustum V. -to R1.) triduo fervet, circa margines vero pumicem faciunt[*](facient E.) aquae.

[*](Diodor. II 37 p. 151. Strabo XV 1, 38 p. 703. Antig. hist. mir. 146 (161). Isid. XIII 13, 7.—Strabo V 4, 5 p. 244. Verg. Aen. VI 239.) Quod si quis fide carere ex his[*](extis V. ex iis v. a. C.) aliqua arbitratur [*](arbri tratur V.an arbitretur?), discat[*](discat (dicat E)—naturae (-ra Er) Erv. naturae d. ae V.om.R.) in nulla parte naturae maiora[*](maioresse V.) esse miracula, quamquam inter initia[*](internecia R.) operis abunde multa rettulimus. Ctesias tradit Silan[*](silan ego e Strab. et Antig. siden rS. -de E. -derin VRf. syderim dT. sid- v.) vocari stagnum in Indis, in quo[*](2, 224 sqq.)

nihil innatet, omnia mergantur; Caelius apud nos in Averno[*](in uerno E.) etiam[*](autem E. ait etiam v. a. S.) folia subsidere, Varro aves, quae advolaverint , emori.[*](Isid. XIII 13, 7. Seneca nat. qu. III 25, 5. Antig. hist. mir. 150 (165).—cfr. Plin. XXXII 17. Athen.VIII 8 p. 333d-f. Aelian. n. a. VIII 5.) contra in Africae lacu Apuscidamo[*](por- cidami Isidorus.) omnia fluitant, nihil mergitur, item in Siciliae[*](sicilia V.) fonte Phinthia[*](phinthia Ev. (G). pin- VRf. pithia d. pythia C cum B. Plinthia S cum Osanno coll. Seneca.), ut Apion tradit, et in Medorum[*](mediorum V.) lacu puteoque[*](poteoque VR1.) Saturni. item fluvii[*](item fluuii ego (cfr. V 100). temthuni r. themtu- V. ///emtu- R. thentu- T. templum E(B)D. om.d(?)C. neptuni v.) fons Limyrae[*](limyrae Vv. lymirae R. lynisie d. limare E.) transire solet in loca vicina portendens aliquid; mirum quoque[*](quoque ego. queque E. que rG. quoque est v.) quod[*](quo V.) cum piscibus transit. responsa ab his petunt incolae cibo, quem rapiunt adnuentes , si vero eventum negent, caudis[*](gaudis VR1. -diis d.) abigunt.[*](cfr. Aristot. ausc. mir. 152.) amnis[*](omnis E.) Alcas[*](alcas (-ces D) ego cum D coll. V 149. alchas r. olcas R. oleas d. holcas VS. olachas Ev.) in Bithynia Bryazum[*](bryazum H. cfr. V 148. bria- (B)C. bryacum re corr. brietium VVen.(D).-ecium d. -etcum E. -etum v.) adluit[*](allunt E.)—hoc est et[*](est et v. esse V. est rJ. et Dal.) templo et deo[*](dō R.) nomen—, cuius gurgitem[*](gurgitem VRdTv (H). -te EB(D).) periuri negantur[*](negantur VRdTH. neca- av. a. B(D). nota- B.) pati[*](pati VRdTB. parthi Ev. rapti D.) velut flammam urentem[*](flamma urente v. a. B(D).). et[*](et om.av. a. G(D).) in Cantabria fontes Tamarici[*](tamarici v. -ritiae E. tamamarice d. -cae V. -rre R.) in auguriis habentur. tres sunt octonis pedibus distantes, in unum alveum coeunt vasto amne.[*](Isid. XIII 13, 9.) singuli[*](amne. singuli ego. amne (ammes E) singulis Ev. singuli amne rTfH. amne D.) siccantur[*](sicantur V.) duodenis [*](duo- denis TJ. -decies REv(D). -cim eas V. -cim d.) diebus[*](singu- lis diebus D.), aliquando vicenis[*](uicenis dTJ. -ciens VRS. -cies Ev(D).), citra suspicionem ullam aquae, cum sit vicinus[*](uicinos V. -nios d.) illis[*](illis Ev(D). his r. is r. iis S.) fons sine intermissione largus. dirum[*](mirum VR1dTf.) est non profluere eos aspicere volentibus[*](non uolentibus Er.), sicut proxime Larcio Licinio legato pro praetore[*](pro praetore D e coni. S. post praeturam ll.v.) post septem dies accidit[*](septem enim dies occidit fS. sed cfr. § 54.). in Iudaea rivus sabbatis omnibus siccatur.

[*](Antig. hist. mir. 165 (181).) E diverso miracula alia dira. Ctesias in Armenia [*](dirae tesias in arminia V.) fontem esse scribit, ex quo nigros[*](nigre VR1. -ri d.) pisces ilico mortem adferre in cibis. quod[*](quod om.Rd.) et circa Danuvii exortum audivi, done veniatur ad fontem alveo adpositum, ubi finitur id genus piscium, ideoque[*](adeoque VR1TJ.) ibi caput amnis eius intellegit fama. hoc idem et in Lydia in stagno Nympharum tradunt.[*](Pausan. VIII 17, 6. Antig. hist. mir. 158 (174). Seneca nat. qu. III 25, 1. Isid. XIII 13, 7.) in Arcadia[*](arcadia B(J). achaia RdTEv(H). achia V.cfr. § 54. XXVI 46. IV 21.) ad Pheneum[*](ad apaneum E.) aqua profluit e[*](ex VRS.) saxis Styx appellata[*](appellata Erv(D). -tur rTfH.), quae[*](quae om.VR1TJ.) ilico necat, ut diximus, sed [*](2,231) esse pisces parvos in ea tradit Theophrastus, letales[*](lae- tiles E.) et ipsos, quod non in alio genere mortiferorum fontium. [*](Antig. hist. mir. 141 (156). Aristot. ausc. mir. 121. Vitruv. VIII 3, 15.—Antig. 159 (175).—cfr. Plin. II 207.—Vitruv. VIII 3, 16. cfr. Plin. II 231. Seneca nat. qu. III 25, 1.)necare[*](necare dv. -ri rD.) aquas[*](aquis ED.) Theopompus et in Thracia[*](threcia VJ.) apud Cichros[*](cichros ego. cicros VR. chicros E. cychros d(?)v. Cychropas coni. H. (Chropsi Vitruv.κίγχρωψιAntig.κύκλωψιAristot.). nomen nondum restitutum.) dicit, Lycos[*](licos Vd.) in Leontinis tertio die[*](die om.E.) quam quis[*](quis- quam E. si quisquam v. a. H.) biberit, Varro ad Soracten[*](soracte R. -tae- V.) in fonte, cuius sit latitudo quattuor pedum; sole oriente eum exundare ferventi similem; aves, quae[*](auesque quae v. a. H.) degustaverint[*](gustauerint Ev. a. H.), iuxta mortuas iacere. namque et haec insidiosa condicio est, quod quaedam etiam blandiuntur aspectu, ut ad Nonacrim Arcadiae, omnino[*](omnino ego. -ino enim ll. v.) nulla[*](nonnulla D e coni. S.) deterrent qualitate. hanc putant nimio frigore esse noxiam, utpote

cum profluens ipsa[*](ipse dG.) lapidescat.[*](Seneca nat. qu. III 25, 2. Vitruv.VIII 3, 16. 15. 16.) aliter circa Thessalica Tempe, quoniam virus omnibus terrori est, traduntque aëna[*](aena S. ena E. aen VR. aes dv.) etiam ac ferrum erodi illa aqua[*](qua d.). profluit, ut indicavimus[*](indicauis V. -cau/// R1.),[*](4,31) brevi spatio, mirumque, siliqua silvestris amplecti radicibus fontem eum dicitur, semper[*](semper REv. -per eum dicit (dio d) Vd. -per eundo T.) florens purpura [*](purpurea D cum U 688. (purpura = colore purpureo: cfr. XVIII 78).). et quaedam sui generis herba in labris fontis viret. in Macedonia non procul Euripidis[*](corripidis Vd.) poetae sepulchro duo rivi confluunt, alter saluberrimi potus, alter mortiferi.

[*](cfr. Antig. hist. mir. 135 (150).) In Perperenis fons est, quamcumque[*](quamcunque EH. quac- VRT. qui quac- v. quec- d.) rigat, lapideam [*](lapidem V.) faciens[*](facit Erin ras.v. a. H.) terram, item calidae aquae in Euboeae[*](euboeae VRG. -boea dTv. -boe E.) Aedepso[*](aedepso S. aedempro V. ead- RdT. edebio r. debio E. delio G. lebe- don B. lebeonem v.). nam quae[*](nam quae EG(D). nam qua rTH. namque B. que v.) adit[*](adit E. cadit rTH. alluit v. adl- D.) rivus saxa in altitudinem[*](altitudinis V. -nes dT.an latitudinem?) crescunt . in Eurymenis deiectae coronae in fontem lapideae[*](lapideae VS. -des rv.) fiunt[*](fiant VR1.). in Colossis flumen est, quo[*](co V. quod E. in quo v. a. H.) lateres coniecti lapidei[*](lapidei VTJ. -des rv.) extrahuntur. in Scyretico[*](siretico V. sirie- d.) metallo arbores, quaecumque[*](quacum- que V.) flumine adluuntur, saxeae[*](saxeae dTD. -xae VE. -xe R. -xa v.) fiunt cum ramis.[*](cfr. Aristot. ausc. mir. 59.) destillantes quoque guttae[*](gut- tae Erv. -ttis r.) lapide[*](lapideae Er1. -dee r2. in lapides v. a. S.) durescunt in antris, conchatis[*](conchatis ego. cfr. XI 270. coricis ll. -ryciis v.) ideo[*](ideo ll. D. del. v. Idaeo J coll. Pausan. X 12, 4. item in Idaeo coni. S. Idae U 689.), nam[*](nam ll.v nomen D. locus adhuc corruptus.) Miezae[*](miezae B. cfr. IV 34. miozae Vd. -ze r. -osae v.) in Macedonia etiam pendentes in ipsis camaris , at in Corycio[*](corycio S. -co G. -ricio E. -rintio VdTf. -thio R(?)J. -tho v.) cum cecidere, in quibusdam speluncis

utroque modo columnasque faciunt, ut in Phausia[*](phausia (-ucia E1) Ev. ipsa usia d. -aiisia V. -aia R. al .... r (reliquis margine abscisis). bubassia U 690 coll. V 104. nomen nondum restitutum. an Tisanusa?) Cherrhonesi adversae[*](aduersae ego. om. ll. v.) Rhodo[*](rhodo VdEv. a. B. -diorum R(?)B coll. § 55. -di D. sed cfr. CFW Müller p. 21.) in antro magno, etiam discolori aspectu. et hactenus contenti simus exemplis.

[*](Colum. I 5, 3. (Celsus II 18 p. 66, 23).—Athen. II 16 p. 42 c d.) Quaeritur inter medicos, cuius generis aquae sint utilissimae. stagnantes[*](stagnentes V.) pigrasque merito damnant[*](dampnant R.), utiliores quae profluunt[*](fluunt dT.an profluant?) existimantes[*](existimant a.), cursu enim percussuque ipso extenuari atque proficere; eoque miror cisternarum[*](cistanarum V.) ab aliquis maxime probari. sed hi rationem adferunt, quoniam levissima[*](breuissima VR1d.) sit imbrium[*](imbrium aqua v. a. J.), ut[*](ut Erv. om. r.) quae subire potuerit ac pendere in aëre. ideo et nives praeferunt[*](praeferuntur E. -unt imbribus R(?)v. a. J.) nivibusque[*](nubibus quae E.) etiam glaciem, velut ad infinitum[*](ad finitum E. infin- R. affinium H cum anon. Dal.) coacta[*](coacto V.) subtilitate ; leviora enim haec esse et glaciem multo leviorem[*](meliorem T. -raem V.) aqua[*](aque d.). horum sententiam refelli interest vitae[*](uituae V.). in primis enim levitas illa deprehendi[*](deprehendi v. repreh- d. repraeh- r.) aliter[*](alitem V. -tate d1. agili- d2.) quam sensu[*](sensus V. sexu E.) vix potest, nullo paene[*](poenae V.) momento ponderis aquis inter se distantibus[*](distantur VR1.). nec levitatis in pluvia aqua argumentum est subisse eam in caelum, cum etiam lapides[*](lapides om.E.) subire[*](subisse E.) appareat cadensque inficiatur halitu terrae, quo fit ut pluviae aquae sordium plurimum[*](plurium E.) inesse sentiatur citissimeque ideo calefiat aqua[*](qua E.) pluvia.[*](Hippocr. de aëre et aquis c. 4 p. 199.—cfr. Plin. II 152. XVII 225. Seneca nat. qu. III 25, 11.) nivem quidem glaciemque subtilissimum elementi[*](elementi Ev. -to d. -tum r.) eius videri miror adposito[*](adpositū V. -ta E.) grandinum argumento, e quibus pestilentissimum potum esse convenit. nec vero pauci

inter ipsos[*](ipsas d.) e contrario ex gelu[*](gelo VR.) ac nivibus insaluberrimos[*](insaluberrimis Vd1.) potus praedicant, quoniam exactum sit inde quod tenuissimum fuerit. minui certe liquorem omnem congelatione[*](congela- tionem V.) deprehenditur et rore nimio scabiem fieri, pruina uredinem [*](uridine a. ... dine E.), cognatis et nivis[*](ex niuis d.) causis.[*]((cfr. Celsus II 30 extr.).) pluvias quidem aquas celerrime putrescere convenit minimeque durare in navigatione . Epigenes autem aquam, quae septies putrefacta purgata sit, ait[*](ait J. om.VdE. perhibet R(?)v(D) contra Plinii usum. (an tradit?).) amplius non putrescere. nam cisternas etiam medici confitentur inutiles alvo duritia[*](duricia VRdT. -cias r. -tias E. -tias facientes v. a. S.) faucibusque, etiam limi non aliis inesse plus[*](plus aut E. plis ut V.) aut animalium, quae faciunt [*](an faciant?)[*](dist. D.) taedium.[*](Hippocr. de aëre et aquis c. 5.—Herodot. I 188. Athen. II 23 p. 45b. Solin. 38, 4.)item[*](taedium. item ego. taedium ll.v. (an taedium. at iidem?).) confitendum[*](confitendum rv. -ntum E. -ntes r.) habent[*](habent ll.v. cfr. praef. § 33. autem D.) nec statim amnium utilissimas esse, sicuti nec torrentium ullius[*](ullius v. uilius VRd. illius E.), lacusque plurimos salubres[*](salubres maxime v. a. J.). quaenam[*](que. Nam V. quaedam v. a. S.) igitur et cuius[*](huius d (?) Ev. a. S.) generis aptissimae? aliae alibi. Parthorum[*](id partorum d.) reges ex Choaspe[*](choaspe v. quoasphae E. quot asphecto V. quo aspectu r.) et[*](et Erv.om. r.) Eulaeo[*](euleo VR1v. a. Lugd. -lo d.) tantum bibunt; eae[*](eae (et eae C) v. heae d. hae (he R) rS. an eaeque?) quamvis in longinqua comitantur illos. sed[*](sed VRdS. et Ev.) horum placere[*](placere potum v. a. S.), non quia sint amnes, apparet[*](apparent VR1.), quoniam neque[*](nec (ter deinceps) v. a. S.) e[*](e Vv. ex d.om. r.) Tigri neque Euphrate neque[*](euphrate neque om.Vd.) e multis aliis bibunt.

[*](Athen. II 16 p. 42a. (cfr. Plin. XXIV 1). Geopon. II 5, 14.—Vitruv. VIII 5, 1. 2. (Celsus II 18 p. 66, 30). Pallad. IX 10, 1. 2. Athen. II 25 p. 46b.) Limus aquarum vitium est. si tamen idem amnis anguillis scateat, salubritatis indicium habetur, sicuti frigoris

taenias[*](taeneas V(E?)D. tineas v. a. H. de mendo cfr. XXVII 79 al.) in fonte[*](fronte V.) gigni. ante omnia autem damnantur amarae et quae sorbentem[*](sorbentem VRfS. cum sorbentur dTH. sorbem E. -be r. scrobem C. scobem v.) statim implent[*](an impleant?), quod evenit Troezene. nam nitrosas atque salmacidas[*](salmacidas v. .... cidas r (prioribus abscisis). -adicas V. -aticas R. -andicas dT. sed in acidas E.) in desertis Rubrum mare petentes addita polenta utiles intra duas horas faciunt ipsaque vescuntur polenta. damnantur in primis quae fonte[*](quae fonte dJ. que fonte VRT. qui (que r) fontes Er. fontes qui v.) caenum faciunt[*](an faciant?) quaeque[*](que quae V. quique R(?)v. a. J.) malum colorem bibentibus, refert et si vasa[*](uas E.) aerea[*](aera Vd. atra T. aere v. a. H.) inficiant[*](inficiant ego. -ciunt ll.v. item ter infra.) aut[*](aut Erv. et r.) si legumina tarde percocant, si liquatae leniter[*](an leuiter?) terram[*](tam terram V.) relinquant decoctaeque crassis obducant vasa crustis[*](eructis V.).[*](cfr. Plin. XV 108. Diosc. V 18.) est etiamnum vitium non fetidae[*](fecidae d.) modo, verum omnino quicquam resipientis , iucundum sit illud licet gratumque et, ut saepe[*](ut saepe VRdv. tusae E.), ad viciniam[*](uicenam R1. -na Vd. uicina v. a. G (cfr. XXX 7).) lactis accedens. aquam salubrem[*](salubris VR1.) aëri[*](aeri v. -rē V. -ris dEre corr. D.) quam simillimam esse oportet. unus in toto orbe traditur fons aquae iucunde olentis in Mesopotamia[*](mesopotamiae E1 (coni. S, sed cfr. XXXII 16).) Chabura[*](chabillae E. -bylle r. cabille v. a. B.); fabulae rationem adferunt, quoniam eo Iuno perfusa sit. de cetero aquarum salubrium[*](sabrium V.) sapor odorve nullus esse debet.

[*](cfr. Athen. II 25 p. 46b.) Quidam statera iudicant de salubritate, frustrante[*](frustante VRE.) diligentia, quando perrarum[*](ferrarum V. fera- R1.) est ut levior sit aliqua[*](aliquando R1.). certior subtilitas, inter pares meliorem esse quae calefiat refrigereturque celerius. quin et haustam[*](e haustam E. exh- v. a. H.) vasis portatis,[*](portatis ego. om. ll.v.) ne manu[*](manu vet. Dal. -nus ll.v. cfr. CFW Müller p. 27.) pendeant[*](suspendant D.), depositisque in humum[*](in unū R.) tepescere adfirmant. ex

quonam ergo genere maxime probabilis[*](probabile E.) continget? puteis[*](puteis—continget om.R.1) nimirum, ut in oppidis video constare[*](constare uideo R(?)v. a. S.), sed iis[*](iis v. his ll.C.), quibus et[*](et ED. om. rv.) exercitationis ratio crebro haustu continget[*](continget Vdr. -git Ev. (-gat Ven.).) et illa tenuitas colante terra. salubritati[*](salubritate VR1.) haec satis sunt; frigori et opacitas necessaria utque caelum videant. super omnia una observation—eadem et ad perennitatem[*](pertinentia VR1. -ent qua d. -et imo J.) pertinet—, ut illa e[*](illa e REBrot. ille V. ile d. illa v.) vado exiliat vena, non e lateribus. nam ut tactu gelida sit, etiam arte contingit, si expressa[*](si etiam expressa rv. a. S.) in altum aut e[*](autem e r. autem R.) sublimi deiecta verberatum[*](uerberatu rv. a. S.) corripiat aëra. in natando quidem spiritum continentibus frigidior sentitur eadem. [*](cfr. Plin. XIX 55. Sueton. Nero 48. Martial. epigr. XIV 117.—Aristot. meteor. I 12, 17.—cfr. Plin. XXXI 102.)Neronis principis inventum est decoquere[*](dicoquere V.) aquam vitroque[*](ultroque V.) demissam in nives refrigerare; ita voluptas[*](uoluptates VR1d.) frigoris contingit sine vitiis nivis. omnem utique decoctam utiliorem esse convenit, item calefactam magis refrigerari[*](refrigerari Ev. -are r.), subtilissimo invento. vitiosae aquae remedium est, si decoquatur ad dimidias partes. aqua frigida ingesta[*](iniecta Ev. a. H.) sistitur sanguis. aestus in balineis[*](balneis Ev. a. H(D).) arcetur, si quis ore teneat. quae sint[*](sint ErD. sunt Vdv. om.R.) haustu frigidissimae, non perinde et tactu esse[*](esset R.), alternante hoc bono, multi familiari exemplo colligunt.

[*](Plutarch. Coriol. 1. Dio Cass. 49, 42. cfr. Plin. XXXVI 121.) Clarissima aquarum omnium in toto orbe frigoris salubritatisque palma praeconio urbis Marcia est, inter reliqua deum[*](deum Rv. ad eum r.) munera[*](munera VdEv(S). -re R(?)C.) urbi[*](urbi om.E. turbe V.) tributa. vocabatur haec quondam Aufeia[*](aufeta d. aut foeta V. Saufeia coni. H.), fons autem ipse Pitonia. oritur in ultimis

montibus Paelignorum, transit Marsos[*](marisos V.) et Fucinum lacum, Romam[*](roma V.) non dubie petens. mox in[*](mox in VRdH. mons E. mox v.) specus[*](spectus V. -cu v. a. H.) mersa in Tiburtina se aperit, ita[*](aperit ita ego. -rint a VR. -ruit a d. -rit a TS. -rit Ev(D).) novem milibus passuum fornicibus[*](formicibus V.) structis perducta[*](instructis perinductam (-tum v) Ev. a. B. truftis perdue V.). primus[*](pri- mum VR1. in om.E.) eam in urbem ducere auspicatus est Ancus Marcius, unus e regibus, postea Q[*](Q. REv. que d. quae V.). Marcius Rex in praetura, rursusque restituit M. Agrippa. [*](Dio Cass. 54, 11 extr.) idem et Virginem adduxit ab octavi lapidis diverticulo [*](deuerticulo S.) duo milia passuum Praenestina via. iuxta est Herculaneus rivus, quem refugiens Virginis nomen obtinuit[*](obtenuit ut V.). horum amnium comparatione differentia supra dicta[*](dicta om.Vd.) deprehenditur , cum quantum Virgo tactu praestat[*](praestat VRTfS. -tet ED. om.d(?)v.), tantum praestet[*](prestet V. praeter Er.) Marcia haustu, quamquam utriusque iam pridem urbi periit[*](perit VD.) voluptas, ambitione avaritiaque[*](auaritiaequae V.) in villas ac suburbana detorquentibus publicam salutem.

[*](Vitruv. VIII 1, 6. Pallad. IX 8, 7. Geop. II 5, 1. Democrit. ap. Geop. II 6, 5.) Non ab re sit[*](re sit Vdv. serit R. repsit Er.) quaerendi aquas iunxisse rationem[*](rationem Erv. om.VR. causas dT.cfr. index.). reperiuntur in convallibus maxime et quodam[*](quondam d.) convexitatis cardine aut montium radicibus. multi septentrionales ubique [*](ubi V.) partes aquosas existimavere, qua in re varietatem naturae aperuisse[*](apparuisse R1.) conveniat. in Hyrcanis montibus a meridiano latere non pluit; ideo silvigeri ab[*](ab om.R(?)Brot.) aquilonis tantum parte sunt. at Olympus, Ossa, Parnasus, Appenninus, Alpes undique vestiuntur amnibusque perfunduntur[*](perfundiuntur V.), aliqui ab austro, sicut[*](sicut dv. -ti VR. sic et Er.) in Creta Albi[*](alibi dE.) montes. nihil ergo in his perpetuae observationis iudicabitur.

[*](Vitruv. VIII 1, 3. Pallad. IX 8, 4. Geop. II 4, 1. (II 5, 4. 16. 6, 23 sqq.).) Aquarum sunt notae iuncus[*](iuncus D coll. v. 3 et Vitruv. (philol. XXXI p. 396). iuncus (incus R1) aut harundo ll.v.) et[*](et dED. aut rv.) herba[*](herbae d.), de qua dictum est, multumque alicui loco pectore incubans rana[*](ranas VE.).[*](26,30) salix enim erratica et alnus aut vitex aut harundo[*](aut harundo del. v. a. H.) aut hedera sponte proveniunt et conrivatione aquae pluviae in locum humiliorem e[*](e om.E.) superioribus defluentis, augurio fallaci[*](fallacia R1.), certiore[*](certiore S. -or pe VR. -or est d. -or Erv.) multo[*](multo Erv. om. r.) nebulosa exhalatione[*](exhalatio d. -tio est v. a. S.) ante ortum solis[*](colis R.) longius intuentibus, quod quidam[*](qui etiam V.) ex edito[*](editu d. hedito V.) speculantur proni terram adtingente mento.[*](Vitruv. VIII 1, 1. Pallad. IX 8, 1. Geop. II 5, 11.—ib. 5, 13.) est et peculiaris aestimatio peritis tantum nota, quam ferventissimo aestu secuntur dieique horis[*](oris V.) ardentissimis, qualis ex quoque loco repercussus splendeat. nam si terra sitiente umidior [*](utilior ar. (deEnon constat).) sit[*](sit ego. (cfr. v. 19). est ll.v.) ille, indubitata spes promittitur.[*](Vitruv. VIII 1, 4. 5. Pallad. IX 8, 5–7. Geop. II 4, 2–5. 6, 42–45.—Vitruv. VIII 1, 5. Pallad. IX 8, 7.) sed tanta oculorum intentione opus est, ut indolescant. quod fugientes ad alia[*](aliqua E.) experiment decurrunt. loco in altitudinemn pedum quinque defosso[*](defossi V.) ollisque[*](aliisque E.) e figlino opere crudis aut peruncta pelvi[*](peluia r. pelle R.) aerea lanae vellere[*](lanae uellere ego. om. ll.v. cfr. v. 19 et Vitruv. Pallad. Geop.) cooperto[*](cooperto post dein terra (17) transposuit D. cfr. philol. l. l. p. 399.) lucernaque ardente concamarata[*](concamerata dv. a. S.) frondibus, dein terra, si figlinum[*](sit liginum V.) umidum ruptumve aut in aere sudor vel lucerna sine defect olei restincta aut etiam vellus lanae madidum[*](modidum V.) reperiatur, non dubie promittunt aquas[*](aquas Ev. -uis VR.om.dT.). quidam et igni[*](igne VR(?)v. a. D.) prius excocunt [*](excolunt Ev. a. G. exquocunt V. (an exficcant, ut XVIII 242?).) locum, tanto efficaciore vasorum argumento.

[*](cfr. Democrit. ap. Geop. II 6, 39. II 5, 7. Vitruv. VIII 1, 2. Pallad. IX 8, 2. Geop. II 5, 3.) Terra vero ipsa promittit candicantibus maculis aut tota glauci[*](toto clauci V.) coloris. in nigra enim scaturigines[*](eaturrigines V.) non fere sunt perennes. figularis[*](figularis VRdTfVen.(H). -ri v. -guris E.) creta semper adimit[*](adimit ll. Ven.(H). -mitur v.) spes[*](spem Gronov.), nec amplius puteum fodiunt coria terrae observantes, ut a nigra descendat ordo supra dictus.[*](Vitruv. VIII 1, 2. Pallad. IX 8, 2. 3.) aqua semper dulcis in[*](dulcis in om.E.) argillosa terra, frigidior in tofo[*](tofo v. -fa E. tofto r.). namque et hic probatur , dulces enim levissimasque[*](leuisque E. -uesque v. a. H.) facit et colando continet sordes. sabulum exiles limosasque promittit, glarea[*](glaria VR. -ie r.) incertas venas, sed boni saporis, sabulum masculum[*](masculi R. -linum Er.) et harena[*](harena VRTEv(D). -na et d(?) H.) carbunculus[*](carbunculosa v. a. H. cfr. philol. l. l. p. 400. (an harenae?).) certas stabilesque et salubres, rubra saxa optimas[*](optima E.) speique certissimae[*](certissimae dv(D). -me E. -mas VRfS. -ma r.), radices montium[*](montiumque VR.) saxosae [*](saxosas VR1.) et silex hoc amplius rigentes. oporteat[*](oporteat RE. -tet rv. cfr. vol. III p. 494.) autem fodientibus umidiores adsidue respondere glaebas faciliusque ferramenta[*](feramenta V.) descendere.[*](Vitruv.VIII 7, 12. 13. Pallad. IX 9, 1. 2.) depressis puteis sllpurata vel[*](uelut E.) aluminosa occurrentia putearios necant. experimentum huius periculi est demissa ardens[*](ardent V.) lucerna si extinguatur[*](extinguatur v. -uitur ll.S. cfr. XXIII 63.); tunc secundum puteum dextra ac sinistra fodiuntur[*](fodiuntur RdEv(D). -nt VfH.) aestuaria, quae graviorem[*](grauiores dx.om.E (hic deficiens).) illum halitum recipiant. fit et sine his vitiis altitudine ipsa gravior aër, quem emendant adsiduo[*](adsidue R.) linteorum iactatu eventilando. cum ad aquam ventum est, sine harenato[*](hare- nato ll.TfxH cum B. arena av.) opus[*](opus ll.xB. tophus av.) surgit, ne venae obstruantur[*](obtruantur V.).

Quaedam aquae[*](aqua V.) vere statim incipiente frigidiores sunt,

quarum non in alto origo est—hibernis enim constant[*](constat VR1.) imbribus—, quaedam[*](quadam V.) a[*](a aD. om. rv.) canis ortu[*](ortus V.), sicut in Macedoniae[*](macedoniae G. -ia, ll.av.) Pella[*](pella aG. apellant V. appellam (-ant dx) r. an Macedonia ad Pellam? cfr. § 51. 74. 106.) utrumque. ante oppidum enim incipiente aestate[*](astae V.) frigida est palustris[*](palustri VR1.), dein maximo aestu in excelsioribus oppidi[*](oppidi av. -dis (opi- Vx) ll.Tx.) riget[*](rigit VR1.). hoc et in Chio evenit simili ratione portus et oppidi. Athenis[*](oppida thenis Vdx.) Enneacrunos[*](henne acrunus V. enneacynnos d. -cinnos x.) nimbosa aestate frigidior est quam puteus in lovis horto, at ille siccitatibus riget.

maxime autem putei circa arcturum[*](auctorum V. -tumnum dTe corr.x.), non[*](non ll.Txa(P)H. nam v.) ipsa aestate, deficiunt[*](dist. D cum P.) omnesque quatriduo eo subsidunt, iam vero multi hieme tota, ut circa Olynthum[*](olinthum R. olympum dv. a. S. olim- x.), vere primum aquis redeuntibus .[*](Ciceronis fragm. ed. Klotz. IV 3 p. 349.) in Sicilia quidem circa Messanam et Mylas hieme in totum inarescunt fontes, aestate[*](ipsa aestate aD. cfr. v. 8.) exundant amnemque faciunt. Apolloniae in Ponto fons iuxta mare aestate tantum superfluit et maxime circa[*](circa aG(D). om. rv(J). cfr. XXX 25.) canis ortum[*](ortu Txv. a. G(J).), parcius, si frigidior sit aestas. quaedam terrae imbribus sicciores[*](siciores V.) fiunt, velut in Narniensi agro, quod admirandis[*](admirandis—17 M. om.V.) suis inseruit M. Cicero, siccitate lutum[*](luctum R.) fieri prodens, imbre pulverem.[*](Vitruv. VIII 4, 26. 3, 12.—Theophr. ap. Athen. II 15 p. 42a.)— Omnis aqua hieme dulcior est[*](est Vdxav(S). om.RC.), aestate minus[*](minus RxaS. -nus autem V. autem minus d(?)v.), autumno minime[*](meme V.), minusque[*](minusque Vdxv. persisque are corr.) per siccitates[*](sicitates V.). neque aequalis amnium plerumque[*](plurumque V.) gustus est magna alvei[*](albei V.) differentia . quippe tales sunt aquae, qualis terra, per quam fluunt, qualesve[*](qualesue VTxD. -lisue a. -lesque r(?)v.) herbarum, quas lavant, suci. ergo iidem[*](idem xaD.)

amnes parte aliqua reperiuntur insalubres. mutant saporem et influentes rivi, ut Borysthenen[*](boristenen (-ryst- R) VRx.an ut in Borysthene?), victique diluuntur[*](diluntur V.). aliqui vero et imbre mutantur. ter[*](ger d.) accidit in Bosporo[*](bosforo Rx. -sphoro v. a. Brot.), ut salsi deciderent necarentque frumenta, totiens et Nili rigua[*](nili rigua av. niligna VR. in ligna dx.) pluviae amara fecere, magna pestilentia Aegypti.

[*](Theophr. ap. Senec. nat. qu. III 11, 3.—Theophr. ib,III 11, 5.) Nascuntur fontes decisis plerumque silvis, quos arborum alimenta[*](alumenta Vx.) consumebant, sicut in Haemo[*](hemo xv. a. G. hiemo V.) obsidente Gallos Cassandro, cum valli gratia silvas cecidissent. plerumque vero dannosi torrentes conrivantur[*](conriuantur av. corriga- rx.) detracta collibus silva continere nimbos ac digerere consueta. et coli moverique terrain callumque summae cutis solvi aquarum interest. proditur certe in Creta expugnato oppido , quod vocabatur Arcadia, cessasse fontes amnesque, qui in eo situ multi erant, rursus condito post sex annos emersisse, ut quaeque coepissent partes coli.[*]((cfr. Th. H. III 1, 2. V 4, 6). Theophr. ap. Senec. nat. qu. III 11, 2. id. ap. Athen. II 15 p. 42a.)

terrae quoque motus profundunt sorbentque aquas, sicut circa Pheneum[*](pheneum v. cfr. § 26. feniū R. fin- V. apenninum (app- x) dx. preneum a. praene .... r (reliquis margine abscisis).) Arcadiae[*](archadie x. aquas aream die V.) quinquies accidisse constat. sic et in Coryco[*](corryco V. corisco x. -ico v. a. C.) monte amnis erupit posteaque[*](posteaque ll.TfxH. -quam av(D).) coeptus est coli. illa mutatio mira, cuius[*](mira cuius D. -culus V. -culis rxa. mira ubi G. -abilis v.) causa nulla evidens[*](euidente v. a. G.) apparet, sicut in Magnesia e calida facta frigida, salis non mutato sapore, et in Caria, ubi Neptuni templum est, amnis[*](omnis Vdx.), qui fuerat ante dulcis, mutatus in salem est.[*](Strabo VI 2, 4 p. 270. 271. Seneca nat. qu. III 26, 5. 6. Athen. II 16 p.42e.) et illa miraculi plena, Arethusam[*](arethusaa v. -sa (arhe- a) ll.a.) Syracusis fimum redolere per Olympia, verique

simile, quoniam Alpheus in eam insulam[*](eam insulam Lugd. ea insula (-la/// R) ll.xav.) sub[*](sū R.) maria[*](maria rD. ima maria d(?)v. mari xa. ma VR.an mare (vel mari: cfr. XXXVI 55)?) permeet . Rhodiorum[*](an fons Rhodiorum?) fons in Cherroneso nono anno purgamenta egerit. mutantur et colores aquarum, sicut Babylone [*](babylonię (babil- x) dxv. a. H.)[*](undecim ll.xav.) lacus aestate rubras habet diebus XI et Borysthenes statis[*](statis ego ex Athen. cfr. nov. luc. p. 101. est- x. aest- ll.av.) temporibus caeruleus fertur, quamquam omnium aquarum tenuissimus ideoque innatans Hypani[*](hipani x. hisp- VR1.), in quo et illud mirabile, austris flantibus[*](flatibus a.) superiorem Hypanim[*](hypanim av. -ni (hisp- VR1) rTx.) fieri. sed tenuitatis argumentum et aliud est[*](esse a.), quod nullum halitum, non modo nebulam, emittat[*](emittat RdxaG. -ttit Vv(S).). qui volunt diligentes[*](diligens R.) circa haec[*](hoc R(?)v. a. D.) videri, dicunt aquas graviores post brumam fieri.

[*](Vitruv. VIII 7, 10. 8. 1. 3. Pallad. IX 11, 2. 1.) Ceterum a fonte duci fictilibus tubis utilissimum est crassitudine binum digitorum, commissuris pyxidatis ita, ut superior intret, calce viva ex oleo levigatis . libramentum aquae in centenos pedes sicilici[*](sicilici VRdTxH. suilici ar. sursum elici v.) minimum erit[*](minis numerit V.), si cuniculo veniet, in binos[*](bonos V.) actus lumina[*](lumine V. laminae v. a. H.) esse debebunt. quam surgere in sublime opus fuerit, plumbo[*](e plumbo v. a. S.) veniat[*](ueniat om. v. a. H.). subit altitudinem exortus sui. si longiore tractu veniet, subeat crebro[*](crebo V.) descendatque, ne libramenta pereant[*](pereat V.). [*](Vitruv.VIII 7, 4. 7. Pallad. IX 12.)fistulas denum pedum longitudinis esse legitimum est et, si quinariae erunt, sexagena[*](sexageno V. -ne R1. -ginta x.) pondo pendere[*](pondo pondere VR1x.), si octonariae, centena, si denariae[*](denarie x. nonagenaria a.), centena vicena ac deinde ad has portiones. denaria[*](denaria (-iae v) appel- lantur Rdv. a. S.) appellatur cuius lamnae latitudo, antequam

[*](decem (pro denum) ll.v.) curvetur, digitorum X est, dimidioque eius quinaria. in anfractu[*](anfractu (amf- a) av. -ti r. fractu dx. -to V. -ti R.) omni[*](omnis d.) collis[*](collis dv. -lli Vxar. -llo R.) quinariam[*](quinariam Rv. -ria Va. -rii dx.) fieri, ubi dometur impetus , necessarium est, item castella, prout res exiget[*](exiget ll.xv. -git aD.).

[*](Homerus (X 149. 150). ξ 6. X 444. θ 249. 451 al.—Vitruv. VIII 3, 4.) Homerum calidorum fontium mentionem non fecisse demiror, cum alioqui[*](alioquin xv. a. Brot.) lavari calida frequenter induceret [*](induceret dxarG. -diceret Rfv. -ret et V. -carit C.), videlicet quia medicina tune non erat haec, quae nunc aquarum perfugio[*](profugio VR1x.) utitur. est autem utilis sulpurata nervis, aluminata paralyticis aut simili modo solutis, bituminata aut nitrosa, qualis Cutilia est[*](est VdxaS.om.R(?)H. utilis est v.), bibendo itaque[*](itaque ego. atque dv. atquae V. aq; x. aquę Ra.del. voluit S.) purgationibus . plerique in gloria[*](gloriam dx.) ducunt plurimis horis perpeti calorem earum, quod est inimicissimum, namque paulo diutius quam balineis uti oportet ac postea frigida dulci[*](dulci av(D). -cedi V. -cedine RdxBrot.(J). mulceri S cum Gron. an ablui? cfr. XXI 125. XXXIII 109.), nec sine oleo discedentes[*](discedentes drH. (-teis Lugd.). -tis rxaG(S). -tibus v.), quod vulgus alienum arbitratur, idcirco non alibi corporibus magis obnoxiis, quippe et vastitate odoris capita replentur et frigore infestantur sudantia , reliqua[*](reliqua om. H.) corporum parte mersa. similis error quam[*](quam ll.xaH(J). quod quam S. quo quidam v.) plurimo potu gloriantium[*](gloriantium H cum P. -tur ll.xav(S).), vidique[*](undique V.) iam turgidos bibendo in tantum, ut anuli[*](anulli V.) integerentur cute[*](cote V.), cum reddi non posset hausta multitudo aquae. nec hoc ergo fieri convenit sine crebro salis gustu[*](an gustatu?). utuntur et caeno[*](ceno V. sceno x.) fontium ipsorum utiliter, sed ita, si inlitum sole inarescat. nec vero omnes, quae sint calidae, medicatas esse credendum, sicut in[*](in arv. om. rTx.) Segesta[*](segeta dTx. -tas R1.) Siciliae, Larisa Troade[*](troadae Vv. a. C. dist. U 695. cfr. V 121. 123 et XXXVI 138.), Magnesia, Melo,

Lipara. nec decolor species aeris argentive, ut multi existimavere[*](existimauere (estim- x) dxv. -aue VR. -auerunt arD.), medicaminum argumentum est, quando nihil eorum in Patavinis[*](patinauinis V.) fontibus, ne odoris quidem differentia aliqua deprehendetur[*](deprehendetur R. -ditur v. -deretur x. depraeh- Vdar.).

[*](Diosc. V 19. Seren. 973. cfr. Marc. 36, 45. Celsus VIII 10, 1. 7.—cfr. Plin. epist. V 19, 6.) Medendi modus idem et[*](id est et V.) in marinis erit, quae calefiunt ad nervorum dolores, feruminanda[*](feruminanda S. ferruminata ll.Txav. -nant C. -nandas H cum Gron.) a[*](a ll.TxaS. del. H. et v.) fracturis ossa[*](fracturas ossaque v. a. S.), contusa, item corpora[*](corpora arG(D). -ra ad VRS. -ra as dTx. ad corp- v. an cor- pora adstringenda, siccanda? cfr. §98.) siccanda[*](siccanda ll.Txav(H). -ant G.), qua de causa et frigido mari utuntur. praeterea est alius usus multiplex, principalis vero navigandi phthisi adfectis[*](affectis xv. adfecti (-tu R1) r.), ut diximus,[*](24,28) aut sanguine[*](sanguine dTxaS. -nem VRv.) egesto[*](egesto dTxarS. -te VR. egerentibus v. exscreantibus Brot.), sicut proxime Annaeum Gallionem[*](28,54) fecisse[*](a v. fecisse denuo incipitE.) post consulatum meminimus[*](meum inim V.).[*](cfr. Celsus III 22 p. 111.—Marc. 15, 41. Diosc. V 19.) neque enim Aegyptus propter se petitur, sed propter longinquitatem navigandi. quin et vomitiones ipsae instabili[*](sint abili (hab- R1) VR1.) volutatione[*](uoluptatione R.) commotae plurimis[*](pluribus Ev. a. C.) morbis capitis, oculorum, pectoris medentur omnibusque, propter quae helleborum bibitur. aquam vero maris per sese[*](sese Vfv(S). se rG(D).) efficaciorem discutiendis[*](discutiendis (-ti eft dis V) cauendis VR1dT.) tumoribus putant medici, si[*](si om.dT. st V.) illa decoquatur[*](deco quatur dErv. -quitur (dequoqu- V) VTf. -qtur R.) hordeacia farina, ad parotidas. emplastris etiam, maxime albis, et malagmatis[*](malacmatis VR.) miscent; prodest et infusa crebro ictu[*](cerebro icto coni.Dal.).[*](Diosc. V 19. Pl. iun. 51, 7–10. Marc. 28, 63. Seren. 909.) bibitur quoque, quamvis non sine iniuria stomachi, ad purganda corpora bilemque[*](corporalemque V.) atram aut sanguinem concretum reddendum

alterutra parte. quidam et in[*](in om.R1G.) quartanis dedere eam bibendam et in tenesmis articulariisque[*](articularisque VRD. -ribusque Erv. a. S.) morbis adservatam in[*](et in d(?)v. a. S.)[*](dist. CFW Müller p. 16.) hoc ut[*](ut VR. ex dT.om.Erv. de ut causali cfr. XXIX 9 ut cautior, XVII 4 ut praesens, VII 105 ut debilis. (an potius et?).) vetustate[*](uetusta VR1.) virus deponentem[*](deponente Vd.an vero ut.. deponeret (corruptum in deponent)?), aliqui decoctam[*](decocta V. coctam R1.), omnes ex alto[*](ex alto om.VR1.) haustam nullaque[*](nullaque dv. -lloque Er. ullaque r.) dulcium mixtura corruptam . in quo[*](quo supra cedere E.) usu praecedere vomitum[*](uomitum —7 dedere om.E.) volunt. tunc quoque acetum aut vinum et[*](et ego. ex ll.S. ea J. del. v.) aquam[*](aquam ego. -ua ll.v.) miscent[*](mifcent v. mittent ll.).[*](Pl.iun.51,10–12. Diosc.V 19. Marc. 27,124. Seren. 680. Pl. iun. 64, 12. 13. Marc. 33, 22. Diosc. l. l. Seren. 85. 69. Pl. iun. 13, 4. 5. 102, 13–15. Diosc. περὶ ἰοβ. 21. eupor. II 122. 120. Seren. 869.) qui puram dedere, raphanos supermandi ex mulso aceto iubent, ut ad vomitiones revocent. clysteribus quoque marinam infundunt tepefactam. testium quidem tumores[*](tumores d. -re V. -rē ED. -ri R(?)v. cfr. XX 161. XXII 140. XXVI 91. XXXV 196; contra XXXI 129. XXVIII 215. XXIV 15) fovendo non aliud praeferunt, item pernionum[*](pernionem V. -ne R1.) vitio ante ulcera, simili modo pruritibus, psoris et lichenum curationi. lendes quoque et taetra[*](tenera E.) capitis animalia hac curantur. et[*](et dv(D). ut rS.) liventia reducit eadem[*](eruducit aeadem V.) ad colorem[*](colorem v. -res ll.D (contra Plinii usum: cfr. § 117. XX 27. XXVI 150. XXVII 112. XXVIII 245).). in quibus curationibus post marinam aceto calido fovere plurimum prodest. quin et[*](quinta dictus Vd.) ad ictus venenatos salutaris[*](salutaria V.an salutaris ita (i. e. fotu: cfr. Diosc.)?) intellegitur, ut phalangiorum et scorpionum, et ptyade[*](ptyade B. cfr. XXVIII 65. pthiade Erv. -adeos (pthya- d) r.) aspide respersis[*](respersos VRf.); calida[*](calidam V. caudam E.) autem in his adsumitur.[*](Diosc. V 19. Pl. iun. 50, 18. 49, 14. 15. Marc. 27, 124.—Diosc.V 19. eupor. I 59.) suffitur[*](sufficitur R1.) eadem[*](autē eadem dT.) cum aceto capitis doloribus. tormina quoque et choleras[*](choleras VRdin ras.TD. -ra (co- E) Er. -ram v. de plur. numero cfr. XX 122. 146. 150. 217. XXII 144. XXIII 12.) calida[*](calidam VdE.) infusa[*](infusam dE.) clysteribus sedant[*](sedant Erv(D). dant VR. sedat d(?)C.). difficilius perfrigescunt marina calefacta[*](calefacta VRfEv(S). -ti d(?)G.). mammas sororientes[*](sororientes (solori- E. sori- d) ll.G(J). -iantes Lugd. rigentes v.), praecordia maciemque[*](aciemquae E.) corporis piscinae maris corrigunt, aurium gravitatem, capitis dolores[*](doloribus V.) cum aceto ferventium vapor.rubiginem ferro marinae celerrime exterunt[*](exierunt V.), pecorum quoque scabiem sanant lanasque emolliunt.

[*](Pl. iun. 8, 6–10.) Nec ignoro haec mediterraneis supervacua videri posse. verum et hoc cura providit inventa ratione, qua[*](qui E.) sibi quisque aquam maris faceret[*](facere VE.). illud in ea[*](in ea Erv. ea Rd. ae V.) ratione mirum, si plus quam sextarius[*](sextariū VR1f.) salis in IIII sextarios aquae[*](salis cum quattuor aquae sextariis Ev. a. H.) mergatur, vinci[*](unti VR1.) aquam salemque non[*](no R1.) liquari[*](loquari VR1.). cetero sextarius[*](sextarius V2dv. -ios V1R. io E.)[*](quattuor ll.v.) salis cum III aquae sextariis[*](sextariis v. -ris dErD. -rios r.) salsissimi maris vim[*](uim Erv. umquam (fū quā R) r. uimque P. an uim totam?) et naturam implet. moderatissimum autem putant supra dictam aquae mensuram octonis cyathis[*](cyathis om.VdS.) salis[*](malis E.) temperari , quoniam ita[*](ifta VRdS. de mendo cfr. XXIII 40.) et nervos excalefaciat et corpus non exasperet[*](exafperat VR1. an exulceret? cfr. nota ad XXIII 143.).

[*](Diosc. V 20. Pl. iun. 47, 6–12. Marc. 20, 136. Seren. 532.) Inveteratur et[*](et om.Ev. a.H.) quod vocant[*](uocat E. -atur Tv. a. H.) thalassomeli[*](thalastīhaeli R1.) aequis portionibus maris, mellis, imbris[*](imbribus VR1.). ex alto et ad hunc usum advehunt fictilique vaso[*](uase Rd(?)v. a. S.) et picato condunt. prodest ad purgationes maxime sine stomachi vexatione et sapore

grato et odore[*](et odore Erv. odore VdVen. om.R.cfr. Pl. iun.).[*](cfr. Diosc. V 17. (Plin. XXII 112).)— Hydromeli quoque ex imbre puro cum melle temperabatur[*](temperabitur V.) quondam[*](quoddam Rd. quodam V.), quod daretur adpetentibus vini[*](uinum v. a. H.) aegris veluti innocentiore potu[*](potam V.), damnatum iam multis annis, isdem[*](necdem VR1.) vitiis quibus vinum nec isdem utilitatibus .— Quia saepe navigantes defectu aquae dulcis laborant, haec quoque subsidia demonstrabimus[*](demonstrauimus VRE.). expansa circa navem[*](nauim d(?)v. a. S.) vellera madescunt accepto[*](accepta E.) halitu[*](alitu V.) maris, quibus dulcis umor exprimitur, item[*](idem R1. id eft V.) demissae[*](remissae Er.) reticulis in mare concavae e[*](e dv. et VR.om.Er. ex D.) cera pilae vel vasa inania opturata dulcem intra se colligunt umorem. nam in terra marina[*](inter marina V.) aqua argilla percolata[*](percollata V.) dulcescit.

Luxata[*](luxata dTre corr. v. lax- E. iacta V.) corpora et hominum et quadrupedum natando in cuius libeat[*](libet Ev. a. H.) generis aqua facillime in artus redeunt.— Est et[*](et om.E.) in metu peregrinantium ut temptent valitudinem aquae ignotae. hoc cavent e[*](a (pro e) Ev. a. G.) balineis[*](balneis V(?) Ev. a. G(D).) egressi[*](egresis E.) static frigidam suspectam hauriendo.[*](cfr. Plin. XXVII 56. Diosc. IV 97. Pl. iun. 68, 9. 65, 16. 17.—Diosc. V 166. Pl. iun. 95, 3. Seren. 503. cfr. Celsus III 21 p. 107.)— Muscus, qui in aqua fuerit, podagris[*](podagra E.) inlitus prodest, idem[*](ideo R1. item Ev. a. S(J).) oleo admixto talorum dolori tumorique[*](tumorque V.). spuma aquae adfrictu verrucas tollit, nec non harena litorum maris, praecipue tennis et[*](sed (pro et) Vf.) sole[*](solibus v. a. H.) candens; in medicina est siccandis corporibus coopertis hydropicorum aut rheumatismos sentientium.

Et hactenus de aquis, nunc de aquatilibus. ordiemur[*](urdiemur V.) autem, ut[*](ut om.EVen.) in reliquis, a principalibus eorum, quae sunt salsa[*](salsa ll. J. sal v.) ac[*](ac VRES. et dv. ci (= &?) r) spongea.

Sal omnis aut fit aut gignitur, utrumque pluribus modis, sed causa gemina, coacto[*](coacta V.) umore vel[*](uel ll.Tv(S). aut G.) siccato [*](siccam VR1.). siccatur in lacu Tarentino aestivis solibus, totumque stagnum in salem abit[*](salem abit dv. sale habet VR. sale id Er.), modicum alioqui, altitudine genua non excedens, item[*](post item iterant non excedens VR.) in Sicilia[*](siciliam V.) in lacu, qui Cocanicus vocatur, et alio iuxta Gelam. horum extremitates tantum inarescunt, sicut in Phrygia, Cappadocia, Aspendi, ubi largius[*](largio V. -ior R1.) coquitur[*](quoquitur V.) et usque ad medium[*](medium lacum d(?)rv.a.J.). aliud etiam in eo[*](eo dErv. quo r.) mirabile, quod[*](quod om.VR1.) tantundem nocte[*](noctu v. a. H(J). cfr. § 18.) subvenit, quantum die auferas. omnis e stagnis[*](e stagnis S. est alnis VRd. est om???is r. est E. est talis G. est alius v.) sal minutus atque non glaeba est.[*](Isid. XVI 2, 3, cfr. Diosc. V 126.) aliud genus ex aquis maris sponte gignitur spuma in extremis litoribus ac scopulis relicta. hic omnis[*](hic omnis VRdG. homnis E. haec enim omnis v.) rore[*](rore ll.v(D). sole S cum Pontedera ex Isid. solis calore J ex Vinc. Bellov. spec. nat. 6, 83. (an haec enim sole? cfr. XXV 149. 152). locus adhuc corruptus.) densatur, et est acrior qui in scopulis[*](copolis V.) invenitur. sunt etiamnum[*](etiam non V.) naturales[*](an naturalis? cfr. XXXIV 4.) differentiae tres. namque in Bactris duo[*](bactris duo om.VR1.) lacus vasti, alter[*](alter dErv. om. r(?).) ad Scythas versus, alter[*](ad—alter Erv. om. r.) ad Arios[*](arios VdB. alios R. darios Erv.), sale exaestuant[*](aestuat E. -ant v. a. H.), sicut[*](an sic et?) ad Citium in Cypro et circa Memphin extrahunt e[*](e VdTfH. a R.om.Ev.) lacu, dein sole[*](deinde sale d.) siccant[*](sic et E.).[*](Isid. XVI 2, 3.) sed et summa fluminum densantur in salem[*](sale Vdv. a. C.), amne[*](amnem V. ane E.) reliquo veluti sub gelu fluente[*](gelus fluentem V.), ut apud Caspias portas quae salis flumina appellantur, item circa Mardos et Armenios[*](amnenios V.). praeterea et[*](praeterea et VR1dD.) apud Bactros[*](bae- tros V. b&- R.) amnes[*](amnes VRd(?)H. -nis Ev(D).) Ochus et Oxus[*](et oxus d(?)B coll. § 86. et ixiss E et yssis r.om. r. et xerxes v.) ex[*](ex v(D). es Er. ex his rTfS.) adpositis montibus

deferunt salis ramenta. sunt et in Africa lacus, et quidem turbidi, salem ferentes. ferunt quidem[*](turbidi—quidem om.V.) et calidi fontes, sicut Pagasaei. et hactenus habent se[*](habentes se V.) genera ex aquis sponte[*](ponte V.) provenientia.[*](Isid. XVI 2, 3. cfr. Solin. 5, 19.) sunt et montes[*](montibus E.) nativi salis, ut in[*](in v. om. ll. D. cfr. § 17.) Indis Oromenus[*](ornemus VR1d. Ormenus J.), in quo lapicidinarum[*](lapifidinearum VR1. -pidicinarum rv.a.Lugd.) modo caeditur renascens , maiusque regum[*](regium ED.) vectigal[*](uectigale d.) ex eo est[*](est del. H cum Gron.) quam ex auro[*](auro dEv. -ro est rH.) atque margaritis[*](margaretis VR.). effoditur et[*](effoditur et (om.ED) e terra Erv. -ditura r. (an et foditur e terra? cfr. XXXVI 182. XXVIII 1).) e terra, ut palam est umore densato[*](densato Ev(D). -tur r. -to ut J.), in Cappadocia. ibi quidem caeditur[*](caeditur Ev(D). ced- r. & ed- rJ. (malim finditur: cfr. XXXVI 160).) specularium lapidum modo; pondus magnum glaebis[*](glebris V.), quas micas vulgus appellat.[*](cfr. Plin. VI 147. Isid. XVI 2, 3. Strabo XVI 3, 3 p. 766.) Gerris[*](ger- rhis H coll. VI 147 et Strab. XVI 3, 3 p. 766. garris E. carris r. carrhis v.) Arabiae oppido muros domosque massis[*](e massis D cum U 697. sed cfr. CFW Müller p. 8 n. 1.) salis faciunt aqua feruminantes[*](aque feruminantis VR1.). invenit et iuxta Pelusium Ptolemaeus[*](ptholomeus V. ptolo- maeus D.) rex, cum castra faceret. quo exemplo postea inter Aegyptum et Arabiam etiam squalentibus locis coeptus[*](faeptus V.) est inveniri[*](inuenire R.) detractis harenis, qualiter et per Africae sitientia usque[*](sit dentia usque E. sitientibusque V. -ti//usque R1.) ad Hammonis oraculum, is quidem crescens cum luna noctibus[*](lunae moti- bus coni. J.).[*](cfr. Plin. V 34. Isid. XVI 2, 3. Diosc. V 125.) nam et[*](et ED. om. rv.) Cyrenaici[*](quiremaici V.) tractus nobilitantur Hammoniaco et ipso, quia sub harenis inveniatur, appellato. similis est colore[*](colore Erv. corpore rT.) alumini, quod schiston[*](schiston v. sci- (scy- d) ll.) vocant, longis glaebis neque perlucidis, ingratus[*](ingratus dErv. cfr. XXV 157. XVI 229. -to VRD.) sapore, sed medicinae utilis. probatur quam maxime perspicuus , rectis scissuris. insigne[*](in signo V.) de eo proditur, quod levissimus intra specus suos in lucem universam prolatus vix credibili[*](credibile VE.) pondere ingravescat. causa evidens, cuniculorum spiritu madido[*](madid E. madi V.) sic[*](sicut VR1d.) adiuvante[*](adiuuante Rdv. -tem E. -tes V.) molientes[*](molientes d(?)Erv. om.VR.), ut[*](ut om.E.) adiuvant [*](adiuuent Ev. a. B.) aquae. adulteratur Siculo, quem Cocanicum appellavimus,[*](73) nec non et Cyprio[*](cypriū d. cip- VE.) mire simili.[*](cfr. Solin. 23, 4. Cato ap. Gellium II 22, 29.) in Hispania quoque citeriore Egelestae[*](egelestae Vd(C)Brot. cfr. III 25. -te R. -laeste E. -lastae rB(J).) caeditur glaebis paene translucentibus [*](tralucentibus VS.), cui[*](cum E.) iam pridem palma[*](palāa VR. -Imam E.) a plerisque medicis inter omnia salis genera perhibetur. omnis locus, in quo reperitur sal, sterilis[*](sterelis V. exter- R1.) est nihilque gignit. et in totum sponte nascens intra[*](inter Ev. a. H.) haec est[*](est dErG. om. r. sunt v.).

[*](cfr. Plin. II 233. XXXIV 125.)Facticii[*](facti VR1d.) varia genera. volgaris plurimusque[*](pluribusque VR1dVen.) in salinis mari adfuso non sine aquis[*](aquis VRE.cfr. II 233 cum XIII 107. aquae d(?)v (e XIX 182).) dulcibus[*](dulcibus ego. -cis ll.v. cfr. § 64.) riguis[*](rugis V.), sed imbre maxime iuvante ac super omnia sole multo .... que[*](multoque VRJ. -to E[dT]v(D). -to atque S. lac. ego indicavi; excidit fere adsiduo: cfr. XXVIII 143. an luna?), aliter[*](aliterque dT.) non inarescens[*](inarescens Erv(D). ar- rTJ (ut XIII 140. XVII 57).). Africa[*](africam V.) circa Uticam construit[*](constitut d.) acervos salis ad collium speciem, qui ubi sole[*](solis V.) lunaque induruere, nullo umore liquescunt vixque etiam ferro caeduntur. fit tamen et in Creta sine[*](sine Erv. sunt ine r.) riguis mare in salinas iufundentibus et circa Aegyptum ipso mari[*](mari dv. -re r.) influente[*](influentem E.) in solum, ut credo, Nilo sucosum[*](insucosum VR1.).[*](Isid. XVI 2, 3. Aristot. meteor. II 3, 42.) fit et[*](et e v. a. S.) puteis[*](puteus E.) in salinas ingestis. prima densatio Babylone[*](babylonae E2. -niae E1v. a. G. babilonę r. -nię VR.) in bitumen liquidum cogitur oleo simile,

quo[*](quod E.) et in lucernis utuntur. hoc[*](hoc om.E.) detracto subest sal. et in Cappadocia e puteis ac fonte aquam[*](aquam RdG. quam r. quem v.) in salinas ingerunt. in Chaonia[*](caonia V. gao- E.) excocunt aquam e[*](e ego. et Er.om. r. ex v.) fonte refrigerandoque salem faciunt[*](faciant V. fati- R1.) inertem nec candidum[*](negandidum V.).[*](cfr. Varro r. r. I 7, 8.—Aristot. meteor. II 3, 42.) Galliae Germaniaeque ardentibus lignis aquam salsam infundunt; Hispaniae[*](hispania VR1.) quadam[*](quidam V.) sui parte e puteis hauriunt[*](haurium V. aur- R.) muriam[*](murium VR1T.) appellantes[*](appel- lantes (ape- V) VRTH. -ant d. -ant et EG. -antes et rv.). illi[*](an illae (olim scriptum ille)?) quidem et lignum referre arbitrantur. quercus optima, ut quae[*](qui V.) per se cinere[*](cinerem E.) sincero[*](sin- cere d.) vim salis reddat, alibi corylus [*](corylus dv. -rilus E. -rulus r.) laudatur. ita infuso liquore salso arbor[*](arbor ED. carbo rv.) etiam in salem vertitur. quicumque[*](quicum E.) ligno confit[*](conficitur dTv. a. G.) sal niger est. Apud Theophrastum invenio Umbros harundinis et iunci[*](iuncis V.) cinerem decoquere aqua solitos, done exiguum superesset umoris[*](umores V. moris E.). quin et e muria salsamentorum recoquitur iterumque consumpto liquore ad naturam suam redit, vulgo e menis[*](e menis B(S). e maenis Rd(?)Lugd. e minis Va. hem- v. de mendo cfr. XXVII 127.) iucundissimus.

[*](Diosc. V 125. (cfr. Strabo XII 5, 4 p. 568).) Marinorum maxume laudatur Cyprius a Salamine, at e[*](at e v. ad e r. de rH. cfr. § 73.) stagnis[*](stagestnis R1.) Tarentinus ac Phrygius, qui Tattaeus[*](tattaeus dB. tacteus Vf. tat- Rav.) vocatur. hi duo oculis utiles[*](humiles VR1.). e[*](e VdfS. & R. ac ar. a v.) Cappadocia qui in laterculis adfertur , cutis[*](scutis VR1d.) nitorem[*](niforem VR1.) dicitur facere. magis tamen extendit is, quem Citium[*](cicium R.) appellavimus, itaque a partu[*](parte V. -tum E.) ventrem[*](74) eo cum melanthio inlinunt.[*](Isid. XVI 2, 4. (cfr. Strabo XIII 1, 48 p. 605).—Solin. 5, 18.) salsissimus sal qui siccissimus , suavissimus omnium Tarentinus atque candidissimus,

set[*](set ego. et ll. v. est D cum U 698.) de[*](de om.R1.) cetero fragilis qui maxime candidus. pluvia dulcescit omnis, suaviorem tamen rores[*](rore VR1d.) faciunt, sed copiosum aquilonis flatus[*](flatis V.). austro non nascitur. flos salis non fit nisi aquilonibus. in igni[*](igni Ev(D). -ne rC.) nec[*](nec dErv. om. r.) crepitat nec exilit Tragasaeus [*](tragesaeus d.) neque Acanthius[*](acanthius v. -thus d. achantius E. -tus r. cantus R. -tis Vf.), ab oppido appellatus, nec[*](ne VR1.) ullius[*](ullus VR1TJ. sed cfr. § 90. 105.) spuma[*](e (ex T) spuma dT.) aut[*](aut at Er. aut ab D.) ramentum tenuius[*](ramentum tenuius ego. cfr. XXXIV 175. ramento (JD. -tum v) aut (del. D) tenuis ll.Tv.). Agrigentinus ignium patiens ex aqua exilit[*](exiliit V.).[*](Solin. 5, 18. Isid. XVI 2, 5.) sunt et colorum differentiae[*](differentia R. -iam V.). rubet[*](rubet ll.B(S). -ber G.) Memphi, rufus est circa Oxum, Centuripis[*](centū ripis VRdf.) purpureus, circa Gelam in eadem[*](ea E.) Sicilia tanti splendoris, ut imaginem[*](uti magnitudinem E.) recipiat. in Cappadocia crocinus[*](crocineus d2T. -ceus v. a. S. cfr. § 90.) effoditur, tralucidus et odoratissimus . ad medicinae usus antiqui Tarentinum maxime laudabant, ab hoc[*](ad hoc R.) quemcumque e marinis, ex eo genere spumeum praecipue, iumentorum vero et boum oculis Tragasaeum et Baeticum[*](baeticum v. peti- VdEr. piti- R.).[*](Isid. XVI 2, 6.) ad opsonium et cibum utilior quisquis facile liquescit, item umidior, minorem enim amaritudinem habent, ut Atticus et Euboicus. servandis carnibus aptior acer et siccus, ut[*](ut Rdv. tu V.om.E.) Megaricus. conditur etiam odoribus additis[*](addi- tus V (?)Lugd. Dal.) et pulmentarii vicem implet, excitans [*](excitans d(?)arv. ex .... E.om. rJ.) aviditatem invitansque[*](inuitans excitansque J.) in omnibus cibis ita, ut sit peculiaris ex eo intellectus inter innumera condimenta, item[*](item E2a. iterū rTfS ita E1. ita est v. interim J. ciborum D. del. U 700.) in mandendo[*](madendo VR1. an madido? locus adhuc corrueptus.) quaesitus garo.[*](Isid. XVI 2, 6. Verg. georg. III 394–397. (Aristot. h. a. VIII 10 p. 596a)) quin et pecudes armentaque[*](armentaque v. -toque Er. -tatio r. de mendo cfr. § 5.) et iumenta[*](iumento E.) sale maxime sollicitantur ad pastus[*](partis V. pastum v. a. S.), multo[*](multo tum ego. multum ll.S. -to v.) tum largiore[*](largiore RC(J). -ores rv(S). an largiore eis?) lacte multoque[*](lacte multoque dErv. lactoque V. -teque R.) gratiore[*](gratio- rem E.) etiam in caseo dote[*](an etiam casei dote? cfr. XI 239.). ergo, Hercules, vita humanior sine sale non quit[*](non quid V. nequit v. a. H.) degere[*](an degi? cfr. XIV 125. XII 5. VI 66. III 124.), adeoque[*](adeo ergo Vd.) necessarium elementum est, uti[*](ut Rv. a. D.) transient intellectus ad voluptates[*](uolup- tates VRv(S). -atem d(?)ErH.) animi quoque eximias[*](eximias ego et dist. nimia ll. del. D. nimirum a J. scommata S cum P. nam ita B. sam- mia v. ioci enim a U 701. mica Müller emend. V 9.). sales[*](sales Erv(D). sale rJU. salis Müller l. l.) appellantur, omnisque vitae lepos et summa hilaritas laborumque requies non alio magis vocabulo[*](alia magis uoca- bula E.) constat. [*](Verrius Flaccus ap. Festum s. v. salaria.—cfr. Horat. sat. II 2, 17.)honoribus etiam militiaeque interponitur salariis inde dictis, magna apud antiquos et[*](et Vd.om. rv.) auctoritate, sicut apparet ex nomine Salariae viae, quoniam illa salem in Sabinos portari convenerat. Ancus Marcius rex[*](sex V.) salis modios[*](modia Ev. a. H.)VI[*](VIES. ut VTf. sex re corr. sex mille d(?)H. sex milia v.) in congiario dedit populis[*](populis VRdTfEv(S). -lo d(?)C.) et salinas primus instituit. Varro etiam pulmentarii vice[*](uite V.) usos veteres auctor est, et[*](et VRdTfH. om.E. esitasse enim v.) salem[*](sale VTf.) cum pane[*](pane et casaeos (-seo v) Ev. a. H.) esitasse eos proverbio apparet. maxime tamen in sacris intellegitur auctoritas, quando nulla conficiuntur sine mola salsa.

[*](Diosc. V 128.—cfr. Diosc. V 127.) Salinarum[*](sabinarum Vd.) sinceritas summam fecit[*](an facit?) suam differentiam quadam[*](quadam EG. quandam rTH. quaedam enim v.) favilla[*](fauilla v. -llam ll.H.) salis, quae levissima ex eo est et candidissima. appellatur et flos salis, in totum diversa res umidiorisque naturae et crocei coloris aut rufi, veluti[*](ueliti V.)

rubigo salis, odore quoque ingrato ceu gari[*](gari dv. cfr. Diosc. cari r.) dissentiens a sale, non modo a spuma. Aegyptus invenit[*](inuenitur Ev. a. G.), videturque Nilo[*](nudo VR1d.) deferri[*](deferri v. differri Er. -eri r.). et fontibus tamen quibusdam innatat[*](innatant V.). optimum ex eo quod olei[*](olet V.) quandam pinguitudinem reddit; est enim etiam in sale[*](salo V.) pinguitudo, quod miremur. adulteratur autem tinguiturque rubrica aut plerumque testa trita[*](testa tia E.), qui fucus aqua[*](aquam VR.) deprehenditur diluente[*](deluente VR.) facticium colorem[*](colorein Erv. coherent r.), cum verus ille non nisi oleo resolvatur et unguentarii propter colorem eo maxime utantur. canitia in vasis[*](in uasis in VR1T.) summa est,[*](90) media vero[*](medio uera V.) pars umidior, ut diximus. floris natura aspera, excalfactoria, stomacho inutilis, sudorem ciet, alvum[*](alum V.) solvit in vino et aqua, acopis et zmecticis[*](zmecticis J. -edicis R1. -eticis r. smegmatis H. -aticis v.) utilis. detrahit et ex palpebris pilos[*](pilos dEv. philos VR.). ima faecis[*](ima faecis (fecis Er) ErD. imae ficis V. ime effecis R. efficacissime faeces d(?)S. -issime faeces imae v.) concutiuntur, ut[*](ui V.) croci color redeat.

Praeter haec[*](praeterea haec dT.) etiamnum appellatur in salinis salsugo, ab aliis salsilago, tota liquida[*](liquida a D. a liquida E. li- quida dr.om.VR. (an liquida, at a? ut post tota omittendi causa appareat).), a marina aqua salsiore[*](salsiore VdTD. -or c Er. -or Rv.) vi distans[*](ui distans VREv. distans uidi dT.).[*](Diosc. II 34. Geop. XX 46, 1. 2. Isid. XX 3, 19.)— Aliud[*](aliud RdTv. alii ut E. aliut V2D. -int V1. an aliud est?) etiamnum liquoris exquisiti genus, quod garum vocavere[*](uocare R.), intestinis piscium ceterisque, quae abicienda essent, sale maceratis, ut sit illa putrescentium sanies. hoc olim conficiebatur ex pisce, quem Graeci garon vocabant, capite eius usto suffitu[*](suffitu VRdv. cfr. XXXII 124. 131. -to ED.) extrahi secundas monstrantes[*](mon- strantes VRdTfH. morantes Ev.),

[*](cfr. Plin. IX 66. Seneca epist. XV 3, 25. Martial. epigr. XIII 102. Apicius VII 7, 13. Horat. sat. II 8, 46. (Strabo III 4, 6 p. 159).—cfr. Plin. IX 92.—Martial. epigr. XIII 103. IV 88, 5.) nunc e scombro[*](nunc e sconbro V. non- cessū pro R.) pisce laudatissimum[*](lautissimum R. lat- V.) in

Carthaginis spartariae[*](sparfariae VR1. scombrariae. coni. Marquardt e Stra- bone, sed cfr. Isid. XV 1, 66.) cetariis[*](cetariis v. -ris rD. ce- teris r.)—sociorum id appellatur—, singulis milibus nummum permutantibus congios fere binos[*](paene binos Ev. a. H.). nee liquor ullus[*](nullus E.) paene praeter unguenta maiore in[*](in om.E.) pretio esse coepit, nobilitatis etiam gentibus. scombros[*](scombro Vd. -bros quidem R(?)v. cfr. § 102.) et Mauretania [*](mauretani R1. -ritania d.) Baeticaeque[*](baeticaque v. a. H.) etiam[*](etiam ego. et VdEv. om.R(?)H.) Carteia ex oceano intrantes[*](intrantes v. -tis ll.S.) capiunt , ad[*](& (pro ad) R1.) nihil aliud[*](alium VR1.) utiles[*](utiles v. -le est VdEr. ut ille est E.). laudantur et Clazomenae[*](glauzomenae Vd.) garo Pompeique et[*](pompeique et Ev(J). -peiique et drC. -pei V. -peii R.) Leptis, sicut muria Antipolis ac Thurii[*](thuri VD. -ria v. a. G.), iam vero et Delmatia[*](del- matha Vd. dalmatia R(?)v. a. S.).[*](Geop. XX 46, 2.—Aristot. h. a VI 15 p. 569b. Oppian. hal. I 766.)— Vitium huius est[*](est et E.om.d.) allex[*](alex Rv. a. J. alex est d.) atque[*](atque VED. om. rv.) inperfecta[*](inperfectae D.) nec[*](ne R1.) colata[*](colatae VRD.) faex[*](faex dv. fex r.). coepit tamen et privatim[*](et priuatim Erv. et R.om. r.) ex inutili[*](ex inutili om.R1.) pisciculo minimoque confici[*](conci/// R1.). apuam nostri[*](nostris R1.), aphyen Graeci vocant, quoniam is[*](is om.Vd.) pisciculus e pluvia nascatur[*](nascatur VRdJ. -citur Erv(D). cfr. C F W Müller p. 6.). Foroiulienses piscem, ex quo faciunt, lupum appellant. transiit[*](transit Ev. a. C(D). cfr. nota ad XXXIII 131.) deinde in luxuriam[*](luxoria V. -io R.), creveruntque[*](creuerunt E.) genera ad infinitum [*](in infinitum E.), sicuti garun ad colorem mulsi veteris adeoque suavitatem dilutum[*](suauitatem dilutum ego. dilutam suaui- tatem ll.v.), ut bibi possit. aliud vero est[*](est ego. ad VdTEv(D). om.Rf(?)H. (lac. post ad indicavit D).) castimoniarum [*](catimoniarum V.) superstitioni etiam sacrisque[*](superstitio- nem etiam sacris v. a. H.) ludaeis dicatum, quod fit e piscibus squama carentibus[*](squama maceretnentibus V.). sic allex pervenit ad ostreas, echinos[*](echinas E. ecinus V.), urticas[*](urticas om.VR1.) maris[*](maris ll.TJ. cammaros v.), mullorum[*](multorum VRd.) iocinera [*](iocinere E.), innumerisque generibus ad sapores[*](sapores dS. -ris rD. -rem v.) gulae[*](gile V. cyle d.) coepit sal tabescere.

Haec obiter indicata sint desideriis vitae.[*](Pl. iun. 86, 4. 5.) et ipsa tamen non nullius[*](nulli VdEv. a. H.) usus in medendo. namque et allece scabies pecoris sanlatur[*](sanantur d.) infusa per cutem incisam, et contra canis morsus draconisve[*](draconiuae V.) marini prodest, in linteolis autem concerptis inponitur,[*](Pl. iun. 83, 16. Diosc. II 34. (cfr. Colum. VI 13, 1). Marc. 9, 14 (36). Diosc. V 127. eupor. I 238. Celsus IV 22.) et garo ambusta recentia sanantur, si quis infundat ac non nominet garum. contra canum quoque morsus[*](morsus dEv(S). -sum rfH.) prodest maximeque crocodili [*](morsus dEv(S). -sum rfH.) et ulceribus, quae serpunt, aut sordidis[*](sordidi E.). oris quoque et aurium ulceribus aut doloribus mirifice prodest. muria quoque sive illa salsugo spissat, mordet, extenuat, siccat,[*](92) dysintericis utilis, etiam si nome[*](nomen V.) intestina corripiat[*](corripiat ego. -pit ll.v.), ischiadicis [*](an coeliacis, ischiadicis? cfr. Diosc.), coeliacis veteribus infunditur. fotu[*](fotu dv. -tū Er. -to r.) quoque apud mediterraneos aquae marinae vicem pensat[*](prestat dT.).

[*](Diosc. V 125. Isid. XVI 2, 6.—Pl. iun. 111, 9. 10.) Salis natura per se ignea est et inimica ignibus, fugiens eos, omnia erodens, corpora vero adstringens , siccans, adligans, defuncta etiam a[*](ac av. a. G.) putrescendi[*](putrescendi VRES. -do d(?)G. -ntia v.) tabe[*](tabe J cfr. XV 80. VII 70. (labe Isid.). ta V.- to R. ita Ev. ito r.om.d(?)G. tabo S(D) cum cod. Murb. (?). cfr. sanie § 93. an uitio?) vindicans[*](uendicans R1v. a. H.), ut durent ea[*](durent ea v. -retita VE. -rent ita r(?)G.) per saecula, in medendo vero mordens, adurens, repurgans[*](repugnans VEv. a. C.), extenuans, dissolvens, sto- -macho[*](stomachū VR.) tantum inutilis, praeterquam ad excitandam aviditatem .[*](dist. ego.) adversus serpentium morsus cum origano, melle,

hysopo, contra cerasten[*](cerenten R1.) cum origano et[*](et ll.v. aut B.) cedria[*](cedria B e Diosc. -dro (corruptum ex cedri) ll.D. cera v.) aut pice aut melle[*](ac melle VR.) auxiliatur,[*](Diosc.V 125.)[*](Diosc. eupor. I 45.) contra scolopendras ex aceto[*](acetū R.) pots, adversus scorpionum ictus cum quarta[*](qua V. aequa TS.) parte lini seminis[*](semine VR1d.) et[*](et ll. ex v.) oleo vel aceto inlitus[*](inlitur V.), adversus crabrones vero et vespas[*](uel uespas dv. a. S.) similiaque[*](similiaque Rv. -lique VE. -liter dT.) ex aceto, ad heterocranias[*](heterocranias ErS. -neas dC. -nas B. -ogranias R. hec ergo granias V.) capitisque ulcera et pusulas papulasve et incipientes[*](incipiente R.) verrucas cum sebo vitulino , item[*](an item in?) oculorum remediis et ad excrescentes[*](de- arescentes VR1. excrentes E.) ibi carnes totiusque corporis pterygia, sed in oculis peculiariter, ob id collyriis emplastrisque[*](que dEv(D). quoque rfS.) additus[*](cdditur d (?)v. a. S.)—ad haec[*](hoc Tv. a. G.) maxime probatur Tattaeus[*](tattaeus G cum B1. cfr. § 84. & teus VRd. et deus E. tragasaeus Ven. cumB2. etateus v.) aut[*](et dT.) Caunites[*](counites r. cogn- R.)—,[*](Pl. iun. 102, 18–20.) ex ictu vero suffusis cruore oculis suggillatisque[*](suggillatisue dTS. -tis suae V (cfr. §96). -tisque rv(D).) cum murra[*](murra VRdG. -rrae Ev(D). cfr. § 118.) pari pondere ac[*](aut (pro ac) V.) melle aut cum hysopo ex aqua calida, utque[*](utque (quae E) Erv. aut quae r.) foveantur salsugine[*](salsugines R.)—ad haec Hispaniensis eligitur—, contraque suffusiones oculorum cum lacte in coticulis teritur, privatim suggillationibus in[*](salsugines R.) linteolo involutus crebroque ex aqua ferventi inpositus, ulceribus oris manantibus in linteolo concerpto[*](concrepto V. corre- R.), gingivarum tumori infricatus[*](infricatus Erv. infractus rT.) et[*](et—18 fractus om.VR1T.) contra scabritiem linguae fractus comminutusque.[*](Diosc. V 125.)[*](Pl. iun. 28, 4–7. Marc. 12, 21.) aiunt dentes non erodi nec putrescere, si quis cotidie mane ieiunus salem contineat sub lingua, donee liquescat. lepras idem et furunculos et lichenas et psoras[*](psaras VR.) emendat cum passa uva exempto eius ligno et sebo bubulo atque origano ac fermento[*](dist. D.) vel pane; maxime Thebaicus ad haec[*](ad hec (hac R) et VR. hic et ad v. a. D.) et pruritus eligitur.[*](dist. ego.) tonsillis et uvis[*](ouis VR.) cum melle prodest quicumque, ad anginas hoc amplius cum oleo et aceto eodem tempore extra faucibus inlitus cum pice liquida.[*](cfr. Plin. XXXI 40.—Pl. iun. 35, 20.—Isid. XVI 2, 6. (cfr. Catull. 23, 12).) emollit[*](et mollit et VR1.) et alvum vino[*](uino D cum U 701. in uino ll.v.)[*](dist. ego.) mixto[*](mixtus d(?)v. a. J.), innoxie[*](in- noxie dTH. -xio VD. -xia RE. idem noxia v.) et taeniarum[*](taeniarum H. tenearum (tae- D) VRED. tine- dTv.cfr. § 36.) genera pellit in vino potus. aestus balnearum convalescentes ut tolerare[*](tolerari Vv. a. G.) possint[*](possit VR1), linguae subditus[*](positus subditus (supd- R1) VR1.) praestat. nervorum dolores[*](dolores VdS. -rem R(?)Ev(D). cfr. § 62. 120. XXX 110. XXVIII 237. XXIV 15. 40. XXIII 6. 48. XXXVII 145. XXI 141. XXII 107. 130. 141.), maxime[*](maxime VRdTH. maxime usurpanda (-dam E) obseruatione Erv. cfr. infra vv. 12. 13.) circa umeros et renes, in saccis aqua[*](ex aqua Pl.iun. patina f(?)S.) ferventi crebro candefactus [*](candefactus (-dof- V) VTfES. madef- r(?)v.) levat[*](lauat V.), column torminaque et coxarum dolores potus et in isdem saccis inpositus candens, podagras cum farina ex melle et oleo tritus, ibi maxime usurpanda observatione [*](usurpanda (ususpra- VR) obseruatione VRdTfH. obseruanda usurpatione Erv.), quae[*](qua d. qua quidem v. a. H.) totiscorporibus nihil esse utilius sale et sole dixit. utique[*](dixit utique coni. J. dixit itaque dTErH. -xistique V. -xitque R. dicunt itaque v.) cornea videmus corpora piscatorum, sed hoc[*](hoc om.VR1.) praecipuum iudicatur[*](iudicatur ego. cfr. § 43. XXXIV 178, XXXII 123. XXVIII 26. XVII 157. 193. dicatur ll.v.) in podagris.[*](Diosc.V 125.—Diosc. eupor. I 123.) tollit et clavos pedum, item[*](pedum item dErv. ite pedum VR. item pedum Müller emend. V 9.) perniones. ambustis ex oleo inponitur aut commanducatus pusulasque reprimit, ignibus vero sacris, ulceribus[*](ulceribus VE. -busque r(?)v.), quae serpant[*](serpunt Rv. a. S.), ex aceto aut hysopo, carcinomatis cum uva taminia, phagedaenis ulcerum tostus[*](tostus dTS. -um H. totus r. tritus v.) cum farina hordei, superinposito[*](superinposita Vd.) linteolo madente vino. morbo regio laborantes , donee sudent[*](sudent dEv. -dant rS.) ad ignem, contra puritus, quos[*](quod RE.) sentiunt, ex oleo et aceto infricatus[*](infricatis V. iuuat et dv. a. S.) iuvat, fatigatos[*](fatigatus V. uat- E.) ex oleo.[*](Diosc. V 125. (eupor. II 65). Pl. iun. 90, 21. Diosc. V 125.) multi et hydropicos sale curavere fervoresque febrium cum oleo perunxere et tussim[*](et iunxim V.) veterem linctu[*](lintu V.) eius discussere, clysteribus infudere ischiadicis[*](sciadicis Vr. rad- R.), ulcerum[*](ulceribus v. a. H.) excrescentibus vel putrescentibus inposuere, crocodilorum morsibus ex aceto in linteolis ita, ut battuerentur[*](batuerentur VRdv. a. S. pauer- H.) ante his[*](his (sc. linteolis) ego e Diosc. hic VdEH. inc R1. ictuum R2Brot. hac G. ictu vel (arte) uinctu coni. B. ictum v. uincta S. ninculis J. del. D. (Plinius prave legitτυπτομένων . . . τοῖς ἐνδέσμοις).) ulcera. bibitur et contra opium[*](oppium VVen.) ex aceto mulso, luxatis inponitur cum farina et melle, item extuberationibus[*](exuberationibus VR.). dentium dolori[*](dolore VR1.) cum aceto fotus[*](fotus VRfEVerc.(H). potus dTVen. tostus C. et fotu G.) et inlitus[*](illinitus R1.) cum resina prodest. ad omnia autem spuma salis iucundior utiliorque . sed quicumque sal acopis additur ad excalfactiones, item zmegmatis[*](zmegmatis VS. szme- R. sme dH. -aticis Erv.) ad extendendam[*](extendendam Erv(S). -nuendam VR. -nuandam dTH(J). cfr. § 84. XXVI 163. XXXI 65. XI 238.) cutem levandamque. pecorum quoque scabiem et boum inlitus tollit datusque[*](datusque VEv. -turque r(?)G.) lingendus[*](lingendos VR.) et oculis iumentorum inspuitur. haec[*](haec est (et v) de VR1v. a. S.) de sale dicta sint.

[*](Isid. XVI 2, 7.) Non est differenda et nitri natura, non multum a sale distans et eo diligentius dicenda, quia palam est medicos, qui de eo scripserunt[*](scripser??? V. -ere v. a. S.), ignorasse naturam nec quemquam Theophrasto[*](theophrastus R1. -prastus V.) diligentius tradidisse.

Exiguum fit apud Medos canescentibus siccitate convallibus , quod vocant halmyraga[*](halmyraga S. -rhaga Rd(?) H. -miraga rB. -rhaga C. -gara v.), minus etiam in Thracia iuxta Philippos, sordidum terra, quod[*](quod Erv(D). qua R. aqua r. a qua J.) appellant agrium. [*](cfr. Plin. XVI 31.)nam quercu cremata[*](namque aqua cremata E.) numquam multum factitatum[*](facinatum V. facn- R1.) est et iam pridem in totum omissum[*](emis- sum R.). aquae vero nitrosae plurimis[*](pluribus R(?)v. a. D. cfr. § 4.) locis[*](in locis ED.) reperiuntur, sed sine viribus densandi. optimum copiosumque in Clitis[*](clitis ll.v(J). clytis G. Litis H (Letis B) coll. IV 36. nomen adhuc corruptum.) Macedoniae, quod vocant Chalestricum[*](chalestricum VdEJ cfr. § 115. Herodot. VII 123. cal- Rv. a. C. chalast- C cum B ex IV 36.), candidum purumque, proximum sali[*](sale R.). lacus est nitrosus exiliente e medio dulci fonticulo. ibi fit nitrum circa canis ortum novenis diebus totidemque cessat ac rursus innatat et deinde cessat. quo apparet soli naturam esse, quae gignat, quoniam compertum est nec soles proficere[*](proferrae E.) quicquam, cum cesset[*](esset E.), nec imbres. mirum et[*](et VRS. est E. est et d(?)v.) illud, scatebra fonticuli semper emicante lacum neque augeri[*](augere E.) neque effuere[*](effluere Ev(D). flu- rTfH.). iis[*](iisdv. his rS.) autem diebus, quibus gignitur, si fuere imbres, salsius nitrum faciunt, aquilones deterius quia validius commovent limum.

[*](cfr. Plin. supra § 81.)[*](cfr. Geop. XVI 18, 3.)Et hoc quidem nascitur, in Aegypto autem conficitur, multo abundantius, sed deterius, nam fuscum lapidosumque est. fit paene eodem modo[*](modo REv. malo V. ///a loco d.) quo[*](quo del.d2.) sal, nisi[*](quo sal nisi om.E.) quod salinis mare infundunt[*](infunditur d.), Nilum[*](nihilum Ev. a. B.) autumno[*](autumno ego. autem mo VRd. -tem modo J. -tem Ev(D).) nitrariis[*](nitrariis E2v. -anis E1. nstraris r.). hae[*](hae dH(J). haec rS.del. v.)accedente[*](accedente ego. cedente (-tem E) ll.H. exced- v(D).) Nilo[*](accedente ego. cedente (-tem E) ll.H. exced- v(D).)rigantur[*](rigantur ego. ficcant' Erv.), decedente[*](decedente (-tem E) Erv. a. H. reced- D.) madent[*](madent Erv. -dant R. manant rT.) suco nitri XL[*](XL om.E.) diebus continuis

, non ut in[*](in om.VR1.) Macedonia statis[*](ftatis ll.v. an ceffantis?). si etiam[*](etiam ErG(D). et rS. autem v. cfr. XV 9.) imbres ad fuerunt, minus e[*](e dS. & VR. a r. ad E. de v. ex D.) flumine addunt, statimque ut[*](ut om.E.) densar coeptum est, rapitur, ne resolvatur[*](resoluantur V.) in nitrariis. hic[*](hic vet. Dal. fic ll.v. cfr. § 91.) quoque olei natura intervenit, ad scabiem animalium utilis ipsum autem conditum in acervis durat. mirum in lacu Ascanio[*](asanio Ev. a. B.) et quibusdam circa Chalcida[*](calchida V.) fontibus summas aquas dulces esse potarique[*](putari. quae V.), inferiores[*](interiores VfS.) nitrosas.—In nitro optimum quod tenuissimum, et ideo spuma melior, ad aliqua tamen sordidum, tamquam ad inficiendas purpuras tincturasque omnes[*](omnes v. -nis ll.S.). magnus et vitro[*](nitro v. a. G. in uitro D e coni. S. sed cfr. C F W Müller p. 23.) usus, qui dicetur[*](36,193) suo loco.[*](cfr. Herodotus II 87.)—Nitrariae[*](ni- trariae H. -ias VRdT. (-iae egregiae v). nitri egri ar.) Aegypti circa Naucratim et Memphin tantum solebant esse, circa Memphin deteriores. nam et lapidescit ibi in acervis, multique[*](acerbis multisque V.) sunt cumuli[*](cuniculi dT. tumuli v. a. H. ea om.E.) ea de causa saxei. faciunt ex his[*](eis d. iis v. a. C. et om.Rdv. a. D.) vasa nec non et frequenter[*](frequenter dv. -ti r.) liquatum cum[*](dist. ego. cfr. § 122 extr.) sulpure coquentes. in carnibus[*](carnibus J coll. § 87 et Herodot. carbonibus ll.v. de mendo cfr. XXXIV 120 extr.) quoque[*](ad ea quoque v. a. S.), quas[*](quas ll.J. quos S. quae v.) inveterari volunt, illo nitro utuntur. sunt ibi nitrariae, in quibus et rufum exit a colore terrae[*](et terrae VR1.).

Spumam nitri, quae maxime laudatur, antiqui negabant [*](dist. ego.) fieri, nisi cum ros cecidisset praegnantibus nitrariis[*](nitrari V. -ris D.), sed nondum parientibus; itaque non fieri incitatis, etiamsi caderet.[*](Isid. XVI 2, 8. Diosc. V 130.) alii acervorum[*](acer- norum VRdTfH. operimentorum Ev. -tum Lugd.) fermento gigni[*](cigni V.) existimavere. proxima [*](de afro nitro proxima R.) aetas medicorum aphronitrum tradidit in Asia colligi[*](assia colligit V.)

in speluncis molibus[*](molibus G. moll- VRdTfv(Brot.). mal- E. mobil- Lugd. in collibus coni. J. canalibus D. an nobilibus vel madidis? sed omnia incerta.) destillans—specs eos[*](eos REv. eus V. eius d. eas D.) colligas[*](colligas VRdTE2v(J). -gans E1r. colycas C(S). colicas Brot. e coni. H. Corycias D. an collicias? cfr. XVIII 179. (Colum. II 8, 3).) vocant —, dein siccari[*](siccari ego cum vet. Dal. -ant ll.v) sole. optimum putatur Lydium; probatio , ut sit minime ponderosum et maxime friabile[*](fricabile ED.), colore paene[*](paene dIsid.v(J). pane VR. plene ErS.) purpureo. hoc in pastillis adfertur, Aegyptium in vasis picatis, ne[*](picatis ne dv. spissatis ne RE. -ssa omni V. -ssatum ne D. cfr. § 68. XV 61. 65. XIV 134. XXXVI 166.) liquescat; vasa quoque ea sole inarescentia perficiuntur.

[*](Diosc. V 129.)Nitri probatio, ut sit tenuissimum et quam maxime spongeosum fistulosumque. adulteratur in Aegypto calce, deprehenditur gustu[*](gustus in cerusa V.). sincerum enim statim[*](facile (pro ftatim) R(?)v. a. S. an statim saliua?) resolvitur[*](persoluitur VR1.), adulteratum pungit calce[*](calce pungit D.) et[*](et om.Rd(?)v. a. D.) aspersum[*](aspersum dv. -rsu VRf. -rum aD.) reddit odorem[*](honorem a.) vehementer [*](uehementer VRdfv( D cum uritur iungens). -tem aC.). uritur in testa opertum, ne exultet. alias igni non exilit nitrum niihilque[*](an lacuna ante nihilque?) gignit aut alit[*](aliter V.), cum in salinis herbae gignantur et in mari tot animalia, tantum[*](non tantum vet. Dal.) algae[*](alget d.). [*](cfr. Plin. XIX 84. Theophr. C. VI 10, 8. 9. Plin. XIX 143.)sed maiorem esse acrimoniam nitri apparet non hoc tantum argumento, sed et[*](et VRdv(S). in EG. et in r.) illo, quod nitrariae calciamenta protinus consumunt, alias salubres oculorumque claritati utiles. in nitrariis non lippiunt[*](lipiunt V.); ulcera allata[*](///illita d2.) eo celerrime sanantur, ibi facta tarde. ciet et[*](hec (pro et) V.) sudores cum oleo perunctis corpusque emollit. in pane salis vice utuntur Chalestraeo[*](chalestraeo J. cfr. § 107. calistraeo dr. -raeae R. -reo (seal- E) r. chalastrico (cales- v) B. -raeo S.), ad raphanos Aegyptio; teneriores eos facit,

sed obsonia alba et deteriora, olera viridiora. in medi cina autem calfacit, extenuat, mordet, spissat, siccat, ex ulcerat,[*](Diosc.V 130. Pl. iun. 100, 10–12.) utile iis[*](iis v. his ll. C.), quae evocanda[*](uocanda V.) sint aut discutienda e lenius mordenda atque extenuanda[*](extenuenda V. -uisenda E.), sicut in papulis pusulisque [*](pusulisque dfH. pusill- RE. pusil- V. pustul- v.). quidam in hoc usu accensum vino austero re stingunt atque ita trito in balneis utuntur sine oleo. su dores nimios[*](minus V.) inhibet cum iride[*](iridi E.) arida adiecto oleo viridi[*](arida—uiridi om.E.) extenuat et cicatrices oculorum et scabritias genarum cum fico inlitum aut decoctum in passo ad dimidias partes— item[*](dist. ego.) contra argema[*](argema C. -mas ll.v.)—,[*](Diosc. V 130. Seren. 228. Marc. 13, 18. 9. Pl. iun. 13, 6. 19, 2–5. Diosc. eupor. I 107. Marc. 9, 67. Diosc. eupor. I 63.) oculorum ungues[*](inungues SJ cum Gron., sed ungues = pterygia: cfr. § 99 et Cels. VII 7, 4.) decoctum[*](an decocitur?) in passo cum[*](in passo cum ego. cum (om.dS) passo in ll.v(J). cfr. XXII 90. 103. 143. XXIII 85.) mali Punici calyce[*](calyce RdC. -lice V(?)Ev(D).); adiuvat[*](adiuuat RH(J). -uat ad VdT. -uat et S. -uat nitri (-rum v) Ev.) claritatem visus cum melle inunctum. prodest dentium dolori, ex vine si cum pipere[*](piperi V.) colluantur; item cum porro decoctum nigrescentes dentes, crematum dentifricio[*](dist. ego coll. Marc. de dativo dentifricio cfr. XXXII 65.), ad colorem reducit . capitis animalia et lendes[*](et lendes Erv. edentes Vd. dentes R.) necat cum Samia terra inlitum[*](inlinitum Er.) ex oleo. auribus purulentis vino liquatum infunditur [*](infun- datur E.), sordes eiusdem partis erodit[*](herodit V.) ex aceto, sonitus et tinnitus discutit siccum[*](siccum ll. v. an sic cum ture? cfr. Diosc. eupor.) additum.[*](Diosc. V 130. eupor. I 144. Pl. iun. 82, 10. Diosc. eupor. I 141. II 113. Pl. iun. 86, 3. 4. Diosc. eupor. I 200.—Diosc. V 130. eupor. II 65. (cfr. Plin. XXIII 122).) vitiligines albas cum creta Cimolia[*](cimoliae R.) aequo pondere ex aceto in sole inlitum emendat. furunculos adrmixtum resinae extrahit[*](extrahit ego e Diosc. -ahit aut ll.v. (an vero extrahit aut sebo? cfr. Diosc.).); cum uva alba[*](dist. ego.) passa nucleis eius simul tritis testium inflammationi occurrit, item eruptionibus pituitae in toto corpore cum axungia, contraque canis morsus addita et resina[*](addita et resina—p. 47, 19 redegere afri inVRiterata leguntur (VaRa); cfr. praefatio.) inlitis[*](inlitis VVaR. initis ErD. -tiis dRav.). cum[*](dist. ego.) aceto inlinitur sic et serpentium morsibus; phagedaenis et ulceribus, quae serpunt aut putrescunt, cum calce ex aceto. hydropicis cum fico tusum datur[*](datur om.VR1.) inliniturque [*](inlini- tur quae R1.).[*](Diosc. V 130. eupor. II 40. (cfr. Marc. 28, 70). eupor. I 228. II 25.—Diosc. V 130.) discutit et tormina, si decoctum bibatur pondere drachmae[*](cūrqueta VaRa.) cum ruta vel aneto vel cumino. reficit lassitudines cum oleo et[*](et (ante aceto) VRdTfH. ex Ev. uel VaRa.) aceto perunctorum, et contra algores horroresque prodest manibus pedibusque confricatis cum oleo. conprimit et pruritus suffusorum felle, maxime cum aceto instillatum[*](instillatum coni. H. insudatum ll.Tf. datum v. in usu datum Brot. in sudore datum S e coni. Dal. insufflatum D.). succurrit et venenis fungorum ex posca potum aut, si buprestis hausta[*](hausta S(D) cum vet. Dal. coll. XXVIII155. pasta Erv. exp- rT. exsputa J. (an pota? cfr. XXVIII 128. XXIX 105.).) sit, ex aqua, vomitionesque[*](uomitioneque S coll. XXIII 80.) evocat. iis[*](iis v. his ll. C.), qui sanguinem tauri biberint, cum lasere datur.[*](Pl. iun. 34, 16. 17. Marc. 19, 19. Seren. 137.—Diosc. V 130.) in facie quoque exulcerationes sanat cum melle et lacte bubulo. ambustis tostum[*](totum E.), donee nigrescat, tritumque [*](totumque E.) inlinitur. infunditur vesicae[*](uesicae ego coll. Marc. 26, 106. urceis ll.Tfv(J). uentris (d?)C.) et renium dolori[*](dolori dTErH. -re r. -ribus v.) aut rigori[*](rigore VaRa.) corporum nervorumve[*](nervorum uel VVaRRa. -rumque v. a. J.) doloribus. paralysi in[*](paralysi in dC(J). -si v(S). -lisin RRaE. per alysin VVa.) lingua[*](linguae S cumvet. Dal.) cum pane inponitur.[*](Diosc. eupor. II 56.) suspiriosis in tisana sumitur. tussim veterem sanat flore mixto galbano, resinae terebinthinae pari pondere omnium ita, ut fabae magnitudo devoretur . coquitur diluitumque postea cum pice liquida sorbendum in angina datur.

Flos eius[*](eius Erv. et uua (una d) r.) cum oleo cypreo[*](cypreo (cip- E) VaRaErJ. -pereo VR. -prino d(?)Lugd. -prio v. cfr. nota ad XXIX 106.) et articulorum doloribus in sole iucundus est. regium quoque morbum extenuat[*](exterminat Er(exte absciso)v. a. H(D).) in potione vini et inflationes discutit, sanguinis profluvium e naribus sistit ex ferventi aqua vapore naribus rapto porriginem[*](pruriginem dv. a. H.) alumine permixto tollit,[*](Pl. iun. 13, 7. 8. Marc. 4, 7.—Diosc. V 130. eupor. II 24. (cfr. Marc. 19, 38).) alarum virus ex aqum cottidiano fotu[*](fato RE.), ulcera ex pituita nata cera[*](ex—cera om.E.) permixtum, quo genere nervis quoque prodest. coeliacis infunditum perungui ante accessiones[*](accessio VVaRRa.) frigidas[*](frigidas dv. -da r.) nitro et oleo[*](et per oleo V.) multi praecepere, sicut[*](sic et v. a. H.) adversus lepras, lentigines; podagris[*](podagricis d(?)v. -gras D.) in balneis[*](dist. D.) uti[*](ungi C.). solia[*](solia ll.v(D). -io B.) nitri[*](niti R1.) prosunt[*](prodest R(?)v. a. D.) atrophis[*](atrophis dv. -pliis VaRRa. -piliis V. -pis E.), opisthotonis, tetanis.—Sal nitrum[*](sal et nitrum B(S).) sulpuri concoctun in lapiden vertitur.

[*](Diosc.V 137. Isid. XII 6, 61.) Spongearum genera diximus in naturis[*](uenturis E.) aquatilium marinorum. quidam ita distingunt[*](restingunt E.): alias ex[*](9,148) his mares[*](ex his maris (-res dS) VVaRRadS. existimare Er. ex his mares existi- mauere v.) tenui fistula spissioresque, persorbentes, quae[*](persorbentes quae om.E.) et[*](ex E.) tinguntur[*](in- unguntur VR.) in deliciis, aliquando et purpura; alias feminas maioribus[*](maribus ll.v(J). e ma- B. in ma- S.om. Isid.) fistulis ac perpetuis; maribus alias duriores quas appellant tragos, tenuissimis fistulis atque[*](etque d. et quae VVa. aeque v. a. G.) densissimis . candidae cura fiunt: e[*](e dErv. et r. ex D.) mollissimis recentes per aestatem tinctae salis spuma[*](spumam VVa.) ad lunam et pruinas sternuntum[*](feruntur Er.) inversae, hoc est qua parte adhaesere, ut candorem bibant

animal esse docuimus, etiam[*](etiam R(?)Ev. om. r.) cruore inhaerente.[*](Isid. XII 6. 60.) aliqui[*](aliquis VVa.) narrant et auditu[*](audi R1. -dita Ra.) regi eas contrahique ad sonum[*](somnum VaRa.), exprimentes[*](9, 149) abundantiam uimoris, nec avelli petris posse, ideo abscidi[*](abscidi VJ. -indi r Isid.v(D). cfr. nota ad XXIX 99.) ac saniem[*](sanguinem Isid.) remittere[*](emittere Erv. a. J(D). cfr. Isid. et nota ad XXIII 113.), quin et .... eas[*](lac. ego indicavi et dist.; exciderunt fere abscisas aliquamdiu uiuere. cfr. IX 149. 150.), quae ab aquilone sint genitae, praeferunt ceteris, nec usquam diutius durare spiritum mediciadfirmant. sic et prodesse corporibus, quia nostro suum misceant, et ideo magis recentes magisque umidas, sed minus in calida aqua minusque unctas aut unctis corporibus inpositas et spissas minus adhaerescentes[*](adhaerescentes ego. -cente d. -centem (-her-VVa) VVaRRa. -cere Erv.).[*](Diosc. V 137. Isid. XII 6, 62. Pl. iun. 21, 3. 4. Celsus VI 6, 1.—Seren. 19.) mollissimum genus earum penicilli[*](penicilli drC. -ilis VaRa. -illis T. -inis VR. paenicelli Ev.). oculorum tumores sedant[*](fedant dTPl.iun.J. -te VVaRRa. leuant Erv(D). cfr. XXX 114. XXVI 96. XXV 153. XX 169.) ex mulso inpositi, iidem[*](iidem RRadG. idem VVaJ. item v(D). deEnon constat.) abstergendae lippitudini[*](lippitudinis VVaRa.), utilissime[*](utilissime VRRadD. -ma VaEr. -mi v.) ex aqua[*](ex aqua D coll. Celso. e aqua E. e ea Va. ea r. eosque G. eam quae v.)[*](dist. ego. (ex aqua sc. inponuntur).); tenuissimos esse[*](tenuissimos esse D. -mos et VaRadErG. -mos VR. -ma est v.) mollissimosque[*](mollissimosque D. -moque VaRaEr. -mos esse d(?)G. que VR. -mam quoque esse v.) oportet. inponuntur et spongeae ipsae epiphoris ex posca et[*](poscet ex V.an posca, ex?) ex aceto calido ad capitis dolores. de cetero recentes discutiunt, mitigant, molliunt[*](molliunt mitigant VVa(?)v. a. D.), veteres non glutinant[*](conglutinant v. a. H. sed cfr. Diosc.) vulnera. usus earum ad abstergenda, fovenda[*](fouenda om.Ra.), operienda[*](aperienda Vad.om.Ra.) a fotu, dum aliud inponatur[*](imponitur d. adponatur VR1f.).[*](Diosc. V 137.—Pl. iun. 74, 16. 17.) ulcera quoque umida et senilia inpositae siccant. fracturae et vulnera spongeis utilissime foventur. sanguis rapitur ia secando, ut curatio perspici possit. et ipsae vulneruma inflammationibus[*](inflammationibus (fla- E) Ev. -ones si nee rJ.) inponuntur[*](inpo nuntur- Ev. inungitur (iniu- V) rJ (lac. indicata).) nune siccae, nunc aceto[*](aceto dfEH ex ac- rTv.) ac - spersae nunc vino[*](nec uino Va. nunc e uino v. a. H. an au uino?), nunc[*](nunc (nec Va) ex VaRRadEv (D). nunc VH.) ex aqua frigida; ex aqua vero caelesti inpositae secta[*](secta EB(D). siccat VVaRRav. -ant dT. siccaeue J.) recentia non patiuntur intumescero. inponuntur et integris partibus, sed fluctione[*](fluctua tiones E. -one v. a. B(G).) occulta laborantibus , quae[*](quae Ev. qua r.) discutienda sit[*](sunt v. a. G. et Ev. ex r.), et iis[*](iis v. his ll.D.), quae apostemata[*](apostema Ra.) vocant, melle decocto perunctis, item articulis[*](articulariis dTv. a. G.) alias aceto. salso madidae, alias e posca; si[*](si om.Va.) ferveat[*](fuerat VR.) impetus[*](impetus VaRadv -peratus VR. -positus a. inp.... E.), ex aqua, eaedem[*](eaedem Murb.B ead- ll.av(D).)[*](dist. J) callo[*](callo ll.S. et ca- B. e ca- v. ad VVa.) e salsa, at contra scorpionum ictus ex aceto. in vulnerum curatione et sucidae lanae vicem implent ea eadem[*](implent nunc ex uino et oleo nunc ex eadem v. a. J.); differentia haec, quod lanae emolliunt[*](emolliunt av. mo- d. et mo- r.), spongeae coercent[*](coher- cent V.) rapiuntque vitia ulcerum.[*](Scribon. 133. Pl. iun. 95, 4.—Pl. iun. 98, 18. 19,) circumligantur et hydropicis siccae vel ex[*](ex om.d.) aqua tepida poscave[*](posca d.), utcumque blandiri opus[*](blandiri opus S cumMurb. -diori opus VVaRRa. -dioribus E. -dioribus opus d(?)v.) est[*](est ll.v. an sit? cfr. Frobeen p. 33.) operireve[*](operireue aJ -riue V. -ririue rv. cfr. nota ad XXVII 56.) aut siccare[*](siccare VaRRa. TEv(J). -ri Vd(?)G.) cutem. inponun. tur et iis[*](iis v. his ll. C.) morbis, quos vaporari oporteat[*](oportet VaRa), ferventi aqua perfusae[*](perfusa dED.) expressaeque[*](expressaeque Rav. -ssaque ED. -praes- saque r.) inter duas tabulas. sic et[*](sic et Ra. sic et in VVaRdTfS. sic et inpositae (-at E) Ev(D).) stomacho prosunt et in febri contra nimios ardores, sed[*](sed Ev(D). et rS.) splenicie e posca, ignibus sacris ex aceto efficaciores quam aliud; inponi oportet sic, ut sanas quoque partes spatiose operiant .[*](Marc. 10, 1. 5.—Pl. iun. 102, 21. 22. Marc. 19, 47. —Pl. iun. 64, 14. Marc. 33, 17.—Pl. iun. 86, 14–16. 38, 13. 14. Marc. 16, 77. Pl. iun. 89, 20. 21.) sanguinis profluvium[*](fluuium V.) sistunt ex aceto aut frigida[*](aut aqua frigida dT.), livorem ab ictu recentem ex aqua salsa calida saepius[*](abiectus R.) mutata tollunt, testium tumorem doloremque ex posca. ad canum morsus utiliter concisae inponuntur[*](exponuntur V.) ex aceto aut frigida aut melle, abunde[*](abunde v(D). hab- E.om. rTfMurb. H.) subinde umectandae. Africanae cinis cum porri sectivi suco sanguinem reicientibus haustus aliis[*](haustus aliis ego (et dist.). haustu salis ll.v. cfr. Plin. iun. p. 38 13 et Marc. 16, 77 (haustus).) ex frigida, prodest. idem[*](item d.) cinis vel cum oleo vel cum aceto[*](uel aceto d(?) v. a. S.) fronti inlitus tertianas tollit.[*](Diosc. V 137.) privatim Africanae ex posca tumorem discutit[*](discutit (sc. cinis) ego. -tiunt ll. v.), omnium autem cinis cum pice crematarum sanguinem sistit[*](se sistit Va. se sista Ra. sistunt E.) vulnerum; aliqui raras tantum ad hoc cum pice urunt. et oculorum causa comburuntur in cruda olla figulini operis, plurimum proficiente eo cinere contra scabritias genarum excrescentesque carnes et quicquiid opus sit ibi destringere[*](destringere re VRf. -ing Ra.), spissare, explere.[*](cfr. Scribon. 158. Marc. 36, 39) utilius in eo usu lavare cinerem. praestant et[*](et om.RRa.) strigilium[*](striglium (tri- Va) VVaRRa. -gilum v. a. S.) vice linteorumque[*](linteolumque T. -olorumque C.) adfectis corporibus. et contra solem apte protegunt capita. medici inscitia ad[*](ad Rdv.om.E. in rD.) duo nomina[*](nominatas VVad.) eas redegere, Africanas[*](afri VaRa (hic de-sinentes). indinter afri et canas interiecta sunt inserendis praebent—saepius uero quantum (XXXII 17–43): cfr. prae- fat.), quarum firmius[*](firmior Rd. for- V.) sit robur, Rhodiacasque[*](rhodiacas R.) ad fovendum[*](ad fouendum Murb.v. adeo uendum (-unt d. nondum R) VRdE2. adeo fouendum E1.) molliores. nunc autem mollissimae circa muros Antiphelli[*](//rahippeli E. aranthippeli a.) urbis reperiuntur. Trogus auctor est[*](est caliciam V.) circa Lyciam penicillos mollissimos nasci in alto, unde ablatae[*](ablati V.) sint spongeae, Polybius super aegrum suspensos quietiores facere noctes.

Nunc praevertemur[*](praeuertemur (preu- d) dEv(S). reu- rC.) ad marina animalia[*](animalia et aquatilia R2d2v. a. J.).