Naturalis Historia

[*](Pl. iun. 98, 10. 11.—Seren. 759. Pl. iun. 97, 22. 98, 11–17. 97, 23.) Igni sacro medetur oesypum[*](oesypum v. -sopum Er. pro hysopum r. (hysopum Pl. iun.).) cum[*](cum om.VR1d.) pompholyge[*](pompholygi V. ponpo- d.) et rosaceo, ricini sanguis[*](sangues Vd.), vermes terreni ex aceto inliti, gryllus[*](grillus V(?)ED.) contritus in manibus, quo[*](quod E.) genere praestat, ut[*](an ne (pro ut)? cfr. § 125. 134.) qui id[*](qui id drv. quid r.) fecerit, antequam incipiat vitium, toto ei[*](ei ego. eo Ev(D). om. rS. cfr. § 33.) anno non[*](non D. ei non J. om. ll.v.) accidat[*](accidat ll.J. -ipiat D. careat v.) —oportet autem eum[*](eum om.Vd.) ferro cum terra cavernae suae tolli—, anseris adeps, viperae caput aridum adservatum et combustum, dein ex aceto inpositum, senectus serpentium ex aqua inlita a balneo cum bitumine et sebo agnino[*](felle siue fimo agnino (ortum e feuo) Pl. iun.).

[*](Diosc. II 98. Seren. 724 sqq. Pl. iun. 82, 20. 21. 63, 3. 4. 83, 2. 3. 34, 19. 20.) Carbunculus fimo[*](fimi V.) columbino aboletur[*](aboletur d(?)G. adol- r. del- v.) per se inlito [*](inlico V. il- lico dH.) vel cum lini semine ex aceto[*](et aceto E.) mulso, item apibus,

[*](Pl. iun. 82, 4–10. (cfr. Marc. 34, 81). Seren. 714–716. (cfr. Plin. XXX 72. Marc. 33, 55).) Furunculis mederi dicitur araneus[*](iraneus V.), priusquam nominetur[*](nominetur ll.v. stamen netur D. sed cfr. XXXI 97. XXVIII 29. Frobeen. p. 3.), inpositus[*](inpositus darv. et pos- r.) et tertio die solutus, mus araneus pendens enecatus sic, ut terram ne[*](ne VRdTH(J). et a. nec v(S).) postea attingat, ter circumlatus[*](circumdatus arv.a.J. sed cfr. § 144. XXII 60. XXIX 83. 100. XXXIV 151.) furunculo, totiens expuentibus medente et cui is[*](cui is H. cuius ll. cinis X. cui av. eo cui C.) medebitur, ex gallinaceo fimo, quod est rufum, maxime recens inlitum ex aceto, ventriculus ciconiae ex vino decoctus , muscae inpari numero infricatae digito medico[*](digito minimo Pl. iun. sed cfr. Marc. 10, 55. 56. 57. an potius medio (ut XXVIII 42)?), sordes ex pecudum auriculis,. sebum ovium vetus cum cinere capilli mulierum[*](mulieris dx.), sebum arietis cum cinere pumicis [*](farina pumicis Pl. iun. sed cfr. § 72 et Marc.) et salis pari pondere.

[*](Pl. iun. 83, 13. 12. 14. 15. Diosc. eupor. I 178.) Ambustis[*](ambustis av. -sta dxr. Lambusta r. an contra omissum sit post pondere? cfr. IX 99 al.) canini capitis cinis medetur, item glirium cum[*](cum (post glirium) om.VR1x.) oleo, fimum ovium cum cera, murium[*](murtum Va. must- R1.) cinis, coclearum quoque sic, ut ne cicatrix quidem[*](qui- dam V.) appareat,

Reduvias et quae in digitis nascuntur pterygia[*](pterigia x. iter- V.) tollunt canini capitis cinis aut vulva[*](uulua v. -luia VR. uluia dx. uliua a.) decocta in oleo, superinlito butyro ovillo cum melle, item folliculus[*](folliculos V.) cuiuslibet animalium fellis[*](mellis dx.) ; unguium scabritiam[*](scabritium a. -iciam xv.a. Bas. exca- (-itiam R) VR.) cantharides[*](cantharidę Vdf. -taride x.) cum pice tertio die solutae aut locustae frictae[*](frictae av(S). Frutę r.om. rTH.) cum sebo hircino, pecudum sebum. aliqui miscent viscum et[*](et—et uiscum arG. om. rx. (et uiscum om. v.a.G).) porcillacam, alii aeris florem et viscum ita, ut tertio die solvant.

[*](Marc. 10, 24. Pl. iun. 23, 13–16. Marc. 10, 29. 30. 4. Diosc. II 11. eupor. I 210. Scribon. 46. Seren. 632. 633. Pl. iun. 23, 17. Marc. 10, 24. 25. 26.—Diosc. eupor. I 208. Seren. 804. Pl. iun. 73, 1–3.)

Sanguinem sistit in naribus sebum ex omento pecudum inditum[*](illitum dTxMarc.v.a.G.), item coagulum ex aqua, maxime agninum , subductum vel infusum[*](subactum et infusum Pl. iun. et Marc. (cfr. XXII 56. XVIII 102. XXVIII 67).), etiam si alia non prosint, adips anserinus cum butyro pari pondere pastillis[*](pastillus V.) ingestus, coclearum terrena[*](terrena arG. -narum rTfxv. cfr. § 116.), sed et ipsae extractae testis; e naribus 110 fluentem cocleae contritae fronti inlitae, aranei tela[*](tela dTxaMarc. H. -lae Vv(S). -le R.cfr. § 104. (78).) ; gallinacei [*](dist. Ven. (U 674).) cerebellum vel sanguis[*](sanguis ll.aVen. (H). -uinis xv.) profluvia ex cerebro, item columbinus ob id[*](ob id VRdxMarc.v. oui r. oui de a.) servatus concretusque. si vero ex vulnere inmodice fluat, fimi caballini cum putaminibus ovorum[*](euorum R.) cremati cinis[*](crematio cinis a. -tionis Vx.) inpositus mire sistit.

[*](Pl. iun. 77, 24–78, 3. 4. Marc. 4, 56. 57.) Ulceribus[*](uulneribus av.a.S.) medetur oesypum[*](esi- pum x. ysopum a.) cum hordei cinere et aerugine aequis partibus, ad carcinomata quoque ac serpentia valet. erodit et[*](erodit et arv.-det VRd1. -dit d2x.) ulcerum margines, carnesque exscrescentes ad aequalitatem redigit; explet[*](expletque x.) quoque et ad[*](et ad dxav. ad V. a R.) cicatricem perducit. magna vis et in cinere pecudum fimi ad carcinomata, addito nitro, aut in[*](in om.dxv.a. H.) cinere ex ossibus feminum agninorum, praecipue in iis[*](iis v. his ll.) ulceribus, quae cicatricem non trahant[*](trahant xaG. -hunt ll.fv (H).). magna et pulmonibus, praecipue[*](quoque (pro praecipue) aG.) arietum: carnes excrescentes[*](excrescentibus VR1.) in ulceribus ad aequalitatem efficacissime reducunt;[*](Pl. iun. 75, 8–10.—Seren. 691.) fimo quoque ipso ovium sub testo[*](testa xPl. iun. v.a. G(Dal.). cfr. XXVIII 234.) calefacto et subacto[*](sub- iecto R1dTx. subte- Vf.) tumor vulnerum sedatur, fistulae purgantur sananturque , item epinyctides. summa vero[*](uero uis in v.a.D.) in[*](in om.dx.) canini capitis

[*](Pl. iun. 72, 20–22. 99, 18. 19. Marc. 34, 66.—Seren. 950–954. Pl. iun. 99, 11–16.) Articulorum fracturis cinis feminum pecudis peculiariter medetur cum cera—efficacius idem medicamentum fit maxillis simul ustis cornuque cervino et cera

[*](Pl. iun. 86, 18. 19. 20–22.) Cicatrices ad colorem[*](colorum V.) reducit pecudum pulmo, praecipue ex ariete, sebum ex nitro[*](cum nitro Pl. iun.), lacertae viridis cinis, vernatio anguium ex vino decocta, fimum columbinum cum melle, item[*](an idem?) vitiligines[*](uetligines V.) albas ex vino, vitiliginem[*](Ad uitiliginem v.a.J. dist. J.) et cantharides [*](duabus (duob- VE) ll.v.) cum rutae foliorum II partibus. in sole, donec formicet cutis, tolerandae sunt, postea fovere oleoque perunguere necessarium iterumque inlinere[*](illinere dv(Brot.). -nire (inl- EJ) rG(J).), idque pluribus diebus facere, caventes exulcerationem altam[*](alteram T. multam Erv.a.H.).[*](Pl. iun. 100, 4. 9. 10. Seren. 85.) ad easdem vitiligines et muscas[*](muscam VRTS.) inlini iubent cum radice Eupatoriae[*](eupatoriae S coll. XXV 65. lupatoria ll.T. lappa- v. lapathoria f. -orum B.), gallinarum fimi[*](fimi ll.T(P)S. -mum v.) candidum servatum in oleo vetere cornea pyxide, vespertilionis sanguinem, fel irenacei ex aqua. scabiem vero bubonis cerebrum cum aphronitro[*](aphonitro VR.), sed ante omnia sanguis caninus sedat[*](se- dat VRd. -ant Erv.), pruritum cocleae minutae, latae[*](latae om.VR1.) contritae[*](inlitae contritae R1.) inlitae.

[*](Pl. iun. 87, 15. Marc. 34, 35. Pl. iun. 87, 17. 16. Diosc. II 69. II 11. Pl. iun. 87, 17. 18.) Harundines et tela quaeque alia extrahenda sunt[*](an sint?) 20 corpori evocat mus[*](euocamus Vd.) dissectus inpositus, praecipue vero lacerta dissecta et[*](an et delendum?) vel caput tantum[*](tantum eius ES. et antum (-te R1) eius VR. eius tantum d(?)v.) eius contusum[*](contusa R1. cum tusa V. (an capite tantum contusa [vel -so] ... inposita?).) cum sale inpositum, cocleae ex iis[*](iis v. his ll. C.), quae gregatim folia sectantur,

[*](Diosc. II 57. eupor. II 92.) In muliebribus malis membranae e[*](e VdS. ex R.om.Er. a v.) partu[*](parte V1 (Dal.).) ovium[*](obuium V.) proficiunt, sicut in capris rettulimus. fimum [*](28, 256) quoque pecudum eosdem usus habet. locustarum suffitu stranguriae maxume mulierum iuvantur. gallinaceorum testes si subinde[*](si subinde J. subinde ll.S. -de si v.) a conceptu edat mulier, mares in utero fieri dicuntur. partus conceptos[*](conceptus VE.) hystricum cinis potus continet, maturat caninum lacte[*](lac d(?)v.a.S.) potum, evocat membrana e secundis[*](membrane secundis V.) canum, si terram non attigerit[*](attingerit VR.), lumbis[*](lumbos v.a.D.) parturientium [*](dist. D.)tactis[*](tactis D. lactis VdE. potus lactis R(?)v.).[*](init.: Seren. 350.) fimum murinum aqua[*](aqua dErv. quoque rf.om.T.) pluvia[*](pluuiu E.) dilutum mammas[*](mamme V.) mulierum a partu tumentes[*](tumentis R. com- V.) reficit. cinis irenaceorum cum oleo perunctarum custodit partus contra abortus[*](lac. ego indicavi. cum VRE. ad- ipem dT. (cfr. § 130. 131. Diosc. II 86. 94). fimum v. del. D.). facilius enituntur quae . . um anserinum cum aquae[*](cum aquae Erv. cumq; VR. cum d.)[*](duobus ll. v.) II cyathis[*](cyatis d. quiatis VR.) sorbuere aut ex utriculo[*](utriculo Rdv. cfr. XI 209. uiri- V. uentri- ED.) mustelino per genitale[*](genitalem VE.) effluentes[*](effluentem RE.) aquas.[*](Seren. 352.) —Vermes terreni inliti, ne[*](in (pro ne) Ev.a.H.) cervicis [*](ceruicis dTH. -ces rv.) scapularumque nervi[*](et scapulas ne nerui v.a.H.) doleant, praestant. graves[*](graues dTH. -uis VRS. -uidis Erv.) secundas pellunt[*](appellunt R.) in passo poti. iidem per se inpositi mammarum

[*](init.: Seren. 663. Pl. iun. 105, 18.) Vespertilionum sanguis psilotri vim habet, sed alis[*](alis VRdTfD. aliis Er. malis v.) puerorum inlitus non satis proficit[*](proficiunt E.), nisi aerugo vel cicutae semen postea inducatur; sic enim aut in totum tolluntur pili aut non[*](aut non dEv. non r.) excedunt lanuginem[*](excidunt lanugine E.). idem et cerebro eorum[*](eodem VR1.) profici putant; est[*](est Erv. si r.) autem duplex, rubens utique et[*](utique et d(?)v. itaque et r. an atque (vel aliquando et [scriptum aliquō et], ut XXVI 72. XXXVII 114. 119)?) candidum. aliqui sanguinem et iocur eiusdem[*](eiusdem ll.v. an ex iisdem?) admiscent[*](tribus ll. v.).[*](Pl. iun. 105, 18–21. 15. 16.) quidam in III heminis olei discocunt[*](discocturi E.) viperam exemptis ossibus[*](dist. ego e Pl. iun. (ossibus et v.a.G).), psilotri vice utuntur, evolsis prius pilis, quos renasci nolunt[*](uolunt d.cfr. XXVIII 249.). fel irenacei psilotrum est, utique mixtum[*](mixture dTrS. -tum est VR. -to Ev(D).) vespertilionis cerebro et lacte caprino, item per se[*](dist. H.) cinis[*](cinis ll. v. an canis (sc. fel)?). lacte canis primiparae[*](priniparae prius ego. -parae (-re V) VRS. -partus d(?)ErPl.iun.v(D).), prius evolsis pilis[*](pilis ED. pilis quos renasci nolunt rv. cfr. v. 18 sq.) vel

supercilia denigrari muscis tritis tradunt; si vero oculi nigri nascentium placeant, soricem praegnanti[*](praegnati VJ.) edendum; capilli ne canescant, vermium terrenorum cinere praestari[*](praestare V.) admixto oleo.

[*](Celsus V 27, 12. Pl. iun. 28, 22. 23.) Infantibus, qui lacte concreto vexantur, praesidio est[*](si hoc uitium ED. si uitium v.a.H.) agninum coagulum ex aqua potum, aut si coagulato[*](coagulato Ev(D). -tio rTfH.) lacte[*](lactis R(?)H.) accident, discutitur coagulo ex aceto dato. ad dentitiones [*](dentitiones TrH. -onem Ev(D).dentiones r. cfr. § 137.) cerebrum pecoris utilissimum est. ossibus in canino fimo inventis adustio infantium, quae vocatur siriasis, adalligatis emendatur, ramex[*](ramex Brot. -mes VdErJ. rumes R. ramices v. cfr. nota ad XXVI 78.) infantium lacertae viridis admotae [*](admoti VR.) dormientibus morsu. postea[*](poste V.) harundini[*](harun- dinē R.) inligant et[*](inligant et ego. -ate (-ti d) ll. -ata D. alligata G. adalligatae v.) suspendunt[*](suspendunt ego. -duntur ll.v. -ditur G.) in fumo traduntque pariter cum expirante[*](expirante om.V.) ea[*](ea om.R1dS.) sanari infantem.[*](cfr. Plin. XXX 73. (24). Marc. 33, 60.) coclearum saliva inlita[*](inlitu V.) infantium oculis palpebras corrigit gignitque[*](cignit- que V. cingit- f.). ramicosis[*](ramicosis rv. -itosis r J.) coclearum cinis cum ture ex[*](ex Ev(D). et ex rTS.) ovi[*](oui Erv(D). ouis VR. uuis dTH. cfr. § 73 et Marc.) albo[*](albo RdTH. -bi v. aluo V. alui E. | fpecillo ego. fuco ll.v. cfr. XXIX 115. (an vero ortum est e glossemate luteo?).) specillo inlitus per dies XXX medetur . inveniuntur in[*](in om.VR1d.) corniculis coclearum harenaceae[*](harenaceae—p. 470, 1 coclearum om.E.) duritiae; hae[*](eae Rd(?)v.a.S.) dentitionem facilem[*](facilem dv. -le VR.) praestant adalligatae.

[*](init.: Seren. 990 sqq.) Somnos[*](somnus Vd.) adlicit[*](allicit rv. -cito E. addicit R. adi- r.) oesypum cum murrae[*](myrre r. murtae V. mirte R.) momento in[*](duobus ll.v.) vini cyathis II dilutum vel cum adipe anserino et vino myrtite, avis cuculus leporina pelle adalligatus[*](adalligatus—8 pelle Erv. om. r.), ardiolae[*](ardioles E.) rostrum in pelle asinina[*](asinina v. -ninae ll.) fronti[*](fronti dv. -tis r.) adalligatum. putant et per se rostrum effectus eiusdem[*](eius V.) esse vino[*](uiuo E.) collutum. e diverso somnum arcet[*](somno arcent VR1d.) vespertilionis[*](uespertilionum VR1.) caput aridum adalligatum.

[*](extr.: Marc. 33, 6.) In[*](in rv. cfr. XXXII 93. putant R.om. rTa. (deEnon constat).) urina virili enecata[*](enecata dTES. -ca V. necata Rv.) lacerta venerem eius, qui fecerit[*](fecerit VdTfErv(H). ferit R. biberit G.), inhibet[*](inhibet TfH. -ent VRd. cohibet Ev(D).) ; nam inter amatoria[*](amatoriam VR.) esse Magi dicunt. inhibent[*](inhibet v.a.D.) et cocleae, fimum[*](cocleae fimum ED. fimum cocleae (-ae et v) rv.) columbinum cum oleo et vino potum. pulmonis vulturini[*](uulturini in VR1fS.) dextrae[*](dextrae RdEv. -re V. -ra fS.) partes[*](partes dv. -tis VRED. -te fS.) venerem concitant viris[*](uiridis V.) adalligatae gruis pelle, item si lutea[*](lutę d. -te VR1) ex ovis quinis[*](quinis ego. om. (post ouis) VR1. quinque rv.) columbarum admixta[*](admixta VdEv. -to R(?) G. cfr. nota ad XXIX 137.) adipis[*](adips V. adeps dE.) suilli denarii pondere ex melle sorbeantur, passeres[*](passeres dMarc. v. -ris r D.) in cibo vel ova eorum, gallinacei[*](gallina-ceae V.) dexter testis arietina pelle[*](pelle collo Marc.) adalligatus. ibium[*](ibicum VR1v.a. C. cfr. § 61. X 33.) cinere cum[*](cinere cum D cum vet. Dal. -res cum drv. cinis cum E.om. r.) adipe anseris[*](adipe anseris dErv. anseris adips VR.) et irino perunctis sic[*](sic Vd. si R(?) Ev.) conceptos[*](conceptos ego. cfr. § 123. -tus (re corr.) ll. -tus sit v. -tum sit J.)

[*](init.: Marc. 4, 68.) Phthiriasim[*](phthiriasim (-sen B) S. pthiriasem d. ptyria sem VR. -riae r. pthirie a. tyria uero v.a.B.) et totius[*](et totius J. et toti R. ectati Vd. met toti r. mactati a. -ato v.a.B. a toto B. inhibet totius coni. S.) corporis[*](corpore v.a.J.) pota membrana senectutis anguium triduo necat[*](necat ll.TfS. -cat ac H. inhibet ac v. (an emendat?).), serum exempto caseo potum cum exiguo sale.—Caseos[*](potum—caseos om.V.), si cerebrum mustelae coagulo addatur, negant[*](negant VRdTv(H). -auit E. -at Dal.) corrumpi vetustate aut a muribus attingi. eiusdem mustelae[*](mustelae uncis inclusit J.) cinis si detur in offa[*](in offa om.VR1dJ coll. § 147.) gallinaceis et columbinis, tutos esse a mustelis.—Iumentorum urinae tormina[*](tormine E.) vespertilione[*](uespertilionis VR1.) adalligato[*](adalligata E.) finiuntur, verminatio

[*](cfr. Plin. XXVIII 262.) Ebriosis ova noctuae per triduum data in vino taedium eius adducunt[*](abducunt dT.). ebrietatem arcet[*](arcet om.E) pecudum assus pulmo praesumptus. hirundinis rostri[*](rostrum VR1d.) cinis cum murra tritus et vino[*](uino ED. in uino r v. cfr. § 148. XXIV 143.), quod bibetur[*](libetur V. bibitur E.), inspersus securos praestabit a temulentia. invenit Orus[*](horus d(?)v.a.S.) Assyriorum[*](assyriorum dv. asir- V. massir- r. massiorum E. siri- R.) rex[*](fex d.).

[*](med.: cfr. XXVIII 151.—Cicero in Admirandorum libro (?).) Praeter haec sunt[*](sunt praeter haec d.) notabilia[*](notibilia V.) animalium ad hoc volumen pertinentium: gromphenam[*](gromphenam Rdv. -na D. gronpphenam E. groph- r. zromph- V.), avem[*](anem E.) in[*](in Erv (D). om. rfJ.) Sardinia[*](sardinia v. -niā ll.f. -nianam J.) narratam[*](narratam VRE. -rrant d(?)v.) grui[*](graui V.) similem, ignotam iam[*](Iam V.an tamen?) etiam Sardis[*](sardis ego. sarut VR. sardis (nar- Er) ut rv.) existimo . in eadem provincia ophion[*](ophion ErS. phion r. est ophion v. (sc. narratus est).), cervis tantum pilo similis nec alibi nascens. iidem[*](idem VED.) auctores[*](auctores RdJ. (sc. tradiderunt). -oris V. -or est Er.addunt nomen habere ErD. nominauere Rd(?)v.) sirulugum[*](sirulugum Ev(D). sur- r. subiugum rTfH.) nec[*](nec E. quod (an quoque?) nec rv.) quale esset[*](esse E.) animal nec ubi nasceretur tradiderunt. fuisse quidem non dubito, cum et medicinae ex eo sint demonstratae [*](demonstrare V.). M. Cicero tradit animalia biuros[*](biuros VdTfH. di- R. habituros Er. bit- (byt- C) v.) vocari, qui vites in Campania erodant.

Reliqua mirabilia ex iis[*](iis v. his ll.C.), quae diximus: non latrari a[*](a om.E.) cane membranam[*](membranem R1) e[*](e RdED. cfr. § 123. ex V(?)v. del.r.) secundis canis habentem aut

Nunc ad aquatilia praevertemur[*](peruertemur V. reu- v.a.S. cfr. XXVIII 123.).

[*](Isid. XIII 12, 3. 4.) Aquatilium secuntur in medicina beneficia, opifice[*](opice V.) natura ne in illis quidem cessante et per undas fluctusque[*](fluctisque V.) ac reciprocos aestus amniumque rapidos cursus inprobas exercente[*](exerente Ev. a. H. sed cfr. II 215. 106.) vires[*](uirus VR1.), nusquam potentia[*](potentiam ea uire V.) maiore, si verum fateri volumus, quippe hoc elementum ceteris omnibus imperat.terras devorant aquae[*](aeque V.), flammas necant, scandunt [*](scandant V.) in sublime et caelum quoque sibi vindicant ac nubium obtentu[*](obtentum Vd.) vitalem spiritum strangulant, quae causa fulmina elidit[*](flumine lidit V. fulmine ledit d.), ipso[*](ipse VR1.) secum discordante mundo. quid esse mirabilius potest aquis[*](aquis dErv.-uas r.) in[*](in om.VR1d.) caelo stantibus? at illae[*](ad ille V.), ceu parum sit in tantam pervenire altitudinem, rapiunt eo secum[*](eos cum E. et secum Isid.) piscium examina[*](exanima V. -me E.), saepe etiam[*](etiam in V.) lapides, subeuntque[*](subeuntque VRdTH. -nt Ev. subvehunt C.) portantes aliena pondera[*](pondere E.).[*](cfr. Vitruv. VIII praef. 2 sqq.)eaedem[*](aedem V.) cadentes omnium[*](omnia V.) terra[*](terre R1. -rrae S.) enascentium[*](enascentium VJ coll. XI 128. XVII 244.. nasc- (-tum R1) rv.) causa fiunt, prorsus mirabili natura, si quis

Emicant benigne passimque in plurimis[*](pluribus VR1. cfr. § 107.) terris alibi[*](alibi Erv(D). -iae TS. -ie Rd. ale V.) frigidae[*](fridae V.), alibi[*](alibi ... alibi Erv(D). aliae ... aliae rTS.) calidae, alibi iunctae[*](iunctae dErv(G). inunctae V2RB. iniu- V1. inuin- T.), sicut in[*](in om.VR1.) Tarbellis[*](terbellis E. treb- v. a. B. cfr. IV 108.) Aquitanica[*](aquitania V. -nica -pyrenaeis om.R1.) gente et in[*](et in VRdG. ex in E. exin in v.) Pyrenaeis[*](cirenaeis E.) montibus[*](gentibus Er.) tenui intervallo discernente[*](discendente V. desc- R1.), alibi[*](alibi E2rv(D). alii E1. -iae rS.) tepidae, egelidae, atque[*](egelidae atque ego. -daeque (gel- dTv. a. G) ll.Tv.) auxilia morborum profitentes[*](confitentes E. -ferentes v. a. H.) et e cunctis animalibus[*](animalium v. a. S.) hominum tantum causa erumpentes[*](dist. ego.) augent numerum deorum nominibus variis[*](uaries V.) urbesque condunt, sicut Puteolos in Campania, Statiellas[*](statielas R1v. a. Bas. cfr. III 49.) in Liguria, Sextias[*](sexcias V.) in Narbonensi[*](narboniensa V.) provincia[*](prouintia E(?)D.). nusquam tamen largius quam in Baiano[*](balano si nunc e V.) sinu nec pluribus auxiliandi generibus : aliae sulpuris vi[*](ui D. ut VRE.om.d(?)v.),[*](cfr. Vitruv. VIII 3, 1. Seneca nat. qu. III 2, 1. Isid. XIII 13, 1.)aliae[*](alie R. iliae E. alia r.) aluminis[*](luminis V.), aliae salis[*](soliis E.), aliae nitri, aliae bituminis, nonnul etiam acida[*](agida V1. alg- V2.) salsave mixtura , vapore ipso[*](uapore quoque ipso d(?)v. a. S.) aliquae prosunt, tantaque[*](tantaque Ere corr. Verc. (D). -tatio Vd1. -ta his d2. -ta iis S. -taque eis v. de mendo cfr. § 88.) est vis, ut

[*](Isid. XIII 13, 2.) lam generatim[*](generatis V.) nervis prosunt pedibusve aut coxendicibus, aliae luxatis[*](eluxatis d. elox- VR1.) fractisve, inaniunt alvos, sanant vulnera, capiti, auribus[*](auribusque Rd(?)v. a. D.) privatim medentur, oculis vero Ciceronianae. dignum[*](dignū ego. -nu V. -no E. -na r(?)v. -nae D(cum antecedd. iungens).) memoratu, villa est ab Averno lacu Puteolos tendentibus inposita litori, celebrata [*](celebra V.) porticu ac nemore, quam vocabat[*](euocabat Er. et uoc- v. a. S.) M[*](M. Ev(D). om. rH.). Cicero Academiam ab exemplo Athenarum, ibi compositis voluminibus eiusdem[*](eisdem v. a. G.) nominis[*](nominibus VEv. a. G.), in qua[*](in aqua E.) et monumenta sibi instauraverat, ceu vero non[*](nen E.) et in[*](et in v. ex in Er. int R. in eo d. in VS. cfr. §4.) toto[*](toto dErv. eo to r.) terrarum orbe fecisset[*](fecisset dv. -sse r.). huius in parte prima exiguo[*](exiguo om.VR1.) post obitum[*](ouitum V.) ipsius Antistio Vetere possidente eruperunt fontes calidi[*](ualidi VR1.) perquam [*](perquam dErv. -que R. inquam V.) salubres oculis, celebrati carmine Laureae Tulli, qui fuit e libertis eius, ut protinus noscatur etiam ministeriorum[*](ministerium v. a. H.) haustus[*](haustus RdTH. cfr. praef. 24. -tis Vf. eius G. eius haustus (-tum C) v.) ex illa maiestate ingenii[*](ingenii dTH. -ni r1. -enam VRf.om.Er2v.). ponam enim ipsum carmen, ut[*](ut ego. om. ll.S. dignum v.) ubique et[*](ubique et ll.v(D). uti queat J coll. XXXVII 12 et VIII 100; adde XXVIII 210. XXXVI 155. XVII 197.) non ibi tantum[*](ibi tantum non VR1dJ.) legi queat:[*](queat (omissum ante quod tua) ego. om. ll. v.)

1. Quo[*](quo dG(S). quod rv(H).) tua,[*](Isid. XIII 13, 4.) Romanae[*](tua romane Er. mane uarro V. /////uarro R.) vindex clarissime[*](clarissima E.) linguae,
2. silva[*](siluere R1.) loco melius surgere iussa viret[*](uires Vd.)
3. atque Academiae celebratam nomine villam
4. nunc reparat cultu[*](cultu drv. -tus E. -tos r.) sub potiore Vetus,
5. hoc[*](hic v. a. S.) etiam apparent lymphae non ante repertae[*](reparte V.),
6. languida quae infuso lumina rore levant[*](rore leuant REv. releuant V. iā rel- d.).
7. nimirum locus ipse sui Ciceronis honori
8. hoc dedit, hac fontes cum patefecit ope,
9. ut, quoniam totum legitur sine fine per orbem,
10. sint plures oculis quae medeantur aquae.

In eadem Campaniae regione Sinuessanae aquae sterilitatem[*](sterelitatem VRE.) feminarum et virorum insaniam[*](saniem d.) abolere produntur ,[*](Vitruv. VIII 3, 17.—Ctesias ap. Antigon. hist. mir. 145 (160). Ovid. met. XV 320 sqq. Isid. XIII 13, 4.) in Aenaria[*](aeraria E.) insula calculosis mederi et quae vocatur Acidula ab Teano Sidicino[*](dicino E.)III p.—haec[*](haec om. v. a. G.) frigida —, item in Stabiano quae Dimidia vocatur et in Venafrano[*](uenenafrano V. -no frano d.) ex fonte Acidulo[*](acidulos VR1. -lus d.). idem contingit[*](item contigit E.) in Velino lacu potantibus, item[*](idem (sc. contingere) coni. J.) in Syriae fonte iuxta Taurum montem auctor est M. Varro et in Phrygiae[*](phiae V.) Gallo flumine Callimachus. sed ibi in potando[*](putando V.) necessaries modus, ne[*](ne Erv. ne in r.) lymphatos agat, quod in[*](in om.VR1.) Aethiopia accidere iis[*](iis v. his ll. C.), qui e[*](qui e VRdH. quae E. qui v.) fonte Rubro biberint, Ctesias[*](esias V.) scribit.[*](Strabo V 3, 11 p. 238. Vitruv. VIII 3, 2.—Celsus IV 12 p. 137, 7. cfr. Plin. XXXI 59. II 209. III 109. Seneca nat. qu. III 25, 8.—Th. H. IX 18, 8. Isid. XIII 13, 1. 5.) iuxta Romam Albulae aquae volneribus medentur, egelidae hae[*](egelidae hae (haec E. suctu haec r) ErG(D). -dae VRS. hę gelidae dT (an recte?). praegeli- dae eae v.), sed

[*](Strabo X 1, 14 p. 449. Arist. ausc. mir. 170. Antig. hist. mir. 78 (84). cfr. Seneca nat. qu. III 25, 3. Vitruv. VIII 3, 14. Isid. XIII 13, 5. Plin. II 230.—Theophr. ap. Aelian. n. a. XII 36. Timaeus ap. Antig. hist. mir. 134 (149). Aristot. ausc. mir. 169.) Eudicus in Hestiaeotide[*](hestiaeotide R(?)G. -ae uticae V. estiaeotide d(?)Brot. -odicae E. hestia (-iaea B) euthice v. thessalia Isid. an hestiaea euboica? cfr. Thucyd. I 114, 3. Strabo X 1, 3. Diodor. XII 22. de dictione cfr. § 28. XXXVI 128.) fontes duos tradit esse, Ceronam[*](ceronem v. a. S. -na U 684.), ex quo bibentes oves nigras fieri, Nelea[*](nelea H. cfr. Strabo, Aristot., Antig. mellea VRd1. -eam d2T. melle Er. melan C (e II 230). mellem v.), ex quo albas, ex utroque varias, Theophrastus Thuriis[*](duris E.) Crathim[*](chratim VRd.) candorem facere, Sybarim nigritiam bubus[*](bubus ErD. bobus dv. am- bobus r.) ac pecori,[*](Strabo VI 1, 13 p. 263. Ovid. met. XV 315 sqq. Seneca nat. qu. III 25, 4.—Theopomp. ap. Antig. hist. mir. 137 (152). Aristot. ausc. mir. 125.) quin et homines sentire differentiam eam; nam qui e Sybari bibant, nigriores esse durioresque et crispo capillo, qui e Crathi[*](e (ex dH) crathi dTfS. e crati V. & rati R. echatari Er. ex crathide v.) candidos mollioresque[*](mollioresque v. madidior- ll.Tf (an recte?).) ac porrecta [*](prorecta VR1.) coma. item in Macedonia qui velint[*](uellint V.) sibi candida nasci, ad Haliacmonem[*](haliac- monem S. -mon B. halacmonem Ere corr. halialm- v. ali- alm- d. aliacm- G. allimo V.) ducere[*](ducere—10 nasci om.VR1.), qui nigra aut fusca, ad Axium. idem omnia fusca nasci quibusdam[*](quibusdam om.R1. ab alialmo quibusdam d.) in locis dicit et fruges quoque, sicut in Messapis, at[*](ad V.) in Lusis Arcadiae quodam fonte mures terrestres[*](tres E.) vivere[*](uiuire V. bibere v. a. G.) et conversari. Erythris Aleos[*](alios VR1. -ius d. aleon U 685 e V 117.) amnis pilos gignit in corporibus.

[*](Isid. XIII 13, 3. cfr. Pausan. IX 39, 2. 8.—Vitruv. VIII 3, 22. 4, 25. Isid. XIII 13, 3. 2.) In Boeotia ad Trophonium deum iuxta flumen Hercynnum[*](hercynnum S. cfr. Pausan. et Liv. XLV 27, 8. erc- rD. ercinn- E. erycn- dT. er//////num R. eryn- v. eryc V. orchomenon B.) e duobus fontibus alter[*](e—alter RdTES. om.V. duo sunt fontes quorum alter v.) memoriam, alter oblivionem

[*](Athenaeus II 16 p. 42d.—cfr. Ammian. Marc. 29, 4, 3.) Cranone[*](cranone B. cfr. IV 29. 32. (crann- Ven. S). c///an- d. can- R1. cann- r. gann- v.) est fons calidus citra summum fervorem, qui vino[*](in uino fE. in uinum v. a. S.) addito[*](addito (-tus v) triduo E(v)D. triduo addito rTfS.) triduo calorem potionis custodit in vasis. sunt et Mattiaci[*](mattiati VR1.) in Germania fontes calidi[*](fontis callidi V.) trans Rhenum[*](renum V.), quorum haustus[*](haustum V. -to R1.) triduo fervet, circa margines vero pumicem faciunt[*](facient E.) aquae.

[*](Diodor. II 37 p. 151. Strabo XV 1, 38 p. 703. Antig. hist. mir. 146 (161). Isid. XIII 13, 7.—Strabo V 4, 5 p. 244. Verg. Aen. VI 239.) Quod si quis fide carere ex his[*](extis V. ex iis v. a. C.) aliqua arbitratur [*](arbri tratur V.an arbitretur?), discat[*](discat (dicat E)—naturae (-ra Er) Erv. naturae d. ae V.om.R.) in nulla parte naturae maiora[*](maioresse V.) esse miracula, quamquam inter initia[*](internecia R.) operis abunde multa rettulimus. Ctesias tradit Silan[*](silan ego e Strab. et Antig. siden rS. -de E. -derin VRf. syderim dT. sid- v.) vocari stagnum in Indis, in quo[*](2, 224 sqq.)

[*](Antig. hist. mir. 165 (181).) E diverso miracula alia dira. Ctesias in Armenia [*](dirae tesias in arminia V.) fontem esse scribit, ex quo nigros[*](nigre VR1. -ri d.) pisces ilico mortem adferre in cibis. quod[*](quod om.Rd.) et circa Danuvii exortum audivi, done veniatur ad fontem alveo adpositum, ubi finitur id genus piscium, ideoque[*](adeoque VR1TJ.) ibi caput amnis eius intellegit fama. hoc idem et in Lydia in stagno Nympharum tradunt.[*](Pausan. VIII 17, 6. Antig. hist. mir. 158 (174). Seneca nat. qu. III 25, 1. Isid. XIII 13, 7.) in Arcadia[*](arcadia B(J). achaia RdTEv(H). achia V.cfr. § 54. XXVI 46. IV 21.) ad Pheneum[*](ad apaneum E.) aqua profluit e[*](ex VRS.) saxis Styx appellata[*](appellata Erv(D). -tur rTfH.), quae[*](quae om.VR1TJ.) ilico necat, ut diximus, sed [*](2,231) esse pisces parvos in ea tradit Theophrastus, letales[*](lae- tiles E.) et ipsos, quod non in alio genere mortiferorum fontium. [*](Antig. hist. mir. 141 (156). Aristot. ausc. mir. 121. Vitruv. VIII 3, 15.—Antig. 159 (175).—cfr. Plin. II 207.—Vitruv. VIII 3, 16. cfr. Plin. II 231. Seneca nat. qu. III 25, 1.)necare[*](necare dv. -ri rD.) aquas[*](aquis ED.) Theopompus et in Thracia[*](threcia VJ.) apud Cichros[*](cichros ego. cicros VR. chicros E. cychros d(?)v. Cychropas coni. H. (Chropsi Vitruv.κίγχρωψιAntig.κύκλωψιAristot.). nomen nondum restitutum.) dicit, Lycos[*](licos Vd.) in Leontinis tertio die[*](die om.E.) quam quis[*](quis- quam E. si quisquam v. a. H.) biberit, Varro ad Soracten[*](soracte R. -tae- V.) in fonte, cuius sit latitudo quattuor pedum; sole oriente eum exundare ferventi similem; aves, quae[*](auesque quae v. a. H.) degustaverint[*](gustauerint Ev. a. H.), iuxta mortuas iacere. namque et haec insidiosa condicio est, quod quaedam etiam blandiuntur aspectu, ut ad Nonacrim Arcadiae, omnino[*](omnino ego. -ino enim ll. v.) nulla[*](nonnulla D e coni. S.) deterrent qualitate. hanc putant nimio frigore esse noxiam, utpote

[*](cfr. Antig. hist. mir. 135 (150).) In Perperenis fons est, quamcumque[*](quamcunque EH. quac- VRT. qui quac- v. quec- d.) rigat, lapideam [*](lapidem V.) faciens[*](facit Erin ras.v. a. H.) terram, item calidae aquae in Euboeae[*](euboeae VRG. -boea dTv. -boe E.) Aedepso[*](aedepso S. aedempro V. ead- RdT. edebio r. debio E. delio G. lebe- don B. lebeonem v.). nam quae[*](nam quae EG(D). nam qua rTH. namque B. que v.) adit[*](adit E. cadit rTH. alluit v. adl- D.) rivus saxa in altitudinem[*](altitudinis V. -nes dT.an latitudinem?) crescunt . in Eurymenis deiectae coronae in fontem lapideae[*](lapideae VS. -des rv.) fiunt[*](fiant VR1.). in Colossis flumen est, quo[*](co V. quod E. in quo v. a. H.) lateres coniecti lapidei[*](lapidei VTJ. -des rv.) extrahuntur. in Scyretico[*](siretico V. sirie- d.) metallo arbores, quaecumque[*](quacum- que V.) flumine adluuntur, saxeae[*](saxeae dTD. -xae VE. -xe R. -xa v.) fiunt cum ramis.[*](cfr. Aristot. ausc. mir. 59.) destillantes quoque guttae[*](gut- tae Erv. -ttis r.) lapide[*](lapideae Er1. -dee r2. in lapides v. a. S.) durescunt in antris, conchatis[*](conchatis ego. cfr. XI 270. coricis ll. -ryciis v.) ideo[*](ideo ll. D. del. v. Idaeo J coll. Pausan. X 12, 4. item in Idaeo coni. S. Idae U 689.), nam[*](nam ll.v nomen D. locus adhuc corruptus.) Miezae[*](miezae B. cfr. IV 34. miozae Vd. -ze r. -osae v.) in Macedonia etiam pendentes in ipsis camaris , at in Corycio[*](corycio S. -co G. -ricio E. -rintio VdTf. -thio R(?)J. -tho v.) cum cecidere, in quibusdam speluncis

[*](Colum. I 5, 3. (Celsus II 18 p. 66, 23).—Athen. II 16 p. 42 c d.) Quaeritur inter medicos, cuius generis aquae sint utilissimae. stagnantes[*](stagnentes V.) pigrasque merito damnant[*](dampnant R.), utiliores quae profluunt[*](fluunt dT.an profluant?) existimantes[*](existimant a.), cursu enim percussuque ipso extenuari atque proficere; eoque miror cisternarum[*](cistanarum V.) ab aliquis maxime probari. sed hi rationem adferunt, quoniam levissima[*](breuissima VR1d.) sit imbrium[*](imbrium aqua v. a. J.), ut[*](ut Erv. om. r.) quae subire potuerit ac pendere in aëre. ideo et nives praeferunt[*](praeferuntur E. -unt imbribus R(?)v. a. J.) nivibusque[*](nubibus quae E.) etiam glaciem, velut ad infinitum[*](ad finitum E. infin- R. affinium H cum anon. Dal.) coacta[*](coacto V.) subtilitate ; leviora enim haec esse et glaciem multo leviorem[*](meliorem T. -raem V.) aqua[*](aque d.). horum sententiam refelli interest vitae[*](uituae V.). in primis enim levitas illa deprehendi[*](deprehendi v. repreh- d. repraeh- r.) aliter[*](alitem V. -tate d1. agili- d2.) quam sensu[*](sensus V. sexu E.) vix potest, nullo paene[*](poenae V.) momento ponderis aquis inter se distantibus[*](distantur VR1.). nec levitatis in pluvia aqua argumentum est subisse eam in caelum, cum etiam lapides[*](lapides om.E.) subire[*](subisse E.) appareat cadensque inficiatur halitu terrae, quo fit ut pluviae aquae sordium plurimum[*](plurium E.) inesse sentiatur citissimeque ideo calefiat aqua[*](qua E.) pluvia.[*](Hippocr. de aëre et aquis c. 4 p. 199.—cfr. Plin. II 152. XVII 225. Seneca nat. qu. III 25, 11.) nivem quidem glaciemque subtilissimum elementi[*](elementi Ev. -to d. -tum r.) eius videri miror adposito[*](adpositū V. -ta E.) grandinum argumento, e quibus pestilentissimum potum esse convenit. nec vero pauci

[*](Athen. II 16 p. 42a. (cfr. Plin. XXIV 1). Geopon. II 5, 14.—Vitruv. VIII 5, 1. 2. (Celsus II 18 p. 66, 30). Pallad. IX 10, 1. 2. Athen. II 25 p. 46b.) Limus aquarum vitium est. si tamen idem amnis anguillis scateat, salubritatis indicium habetur, sicuti frigoris

[*](cfr. Athen. II 25 p. 46b.) Quidam statera iudicant de salubritate, frustrante[*](frustante VRE.) diligentia, quando perrarum[*](ferrarum V. fera- R1.) est ut levior sit aliqua[*](aliquando R1.). certior subtilitas, inter pares meliorem esse quae calefiat refrigereturque celerius. quin et haustam[*](e haustam E. exh- v. a. H.) vasis portatis,[*](portatis ego. om. ll.v.) ne manu[*](manu vet. Dal. -nus ll.v. cfr. CFW Müller p. 27.) pendeant[*](suspendant D.), depositisque in humum[*](in unū R.) tepescere adfirmant. ex

[*](Plutarch. Coriol. 1. Dio Cass. 49, 42. cfr. Plin. XXXVI 121.) Clarissima aquarum omnium in toto orbe frigoris salubritatisque palma praeconio urbis Marcia est, inter reliqua deum[*](deum Rv. ad eum r.) munera[*](munera VdEv(S). -re R(?)C.) urbi[*](urbi om.E. turbe V.) tributa. vocabatur haec quondam Aufeia[*](aufeta d. aut foeta V. Saufeia coni. H.), fons autem ipse Pitonia. oritur in ultimis

[*](Vitruv. VIII 1, 6. Pallad. IX 8, 7. Geop. II 5, 1. Democrit. ap. Geop. II 6, 5.) Non ab re sit[*](re sit Vdv. serit R. repsit Er.) quaerendi aquas iunxisse rationem[*](rationem Erv. om.VR. causas dT.cfr. index.). reperiuntur in convallibus maxime et quodam[*](quondam d.) convexitatis cardine aut montium radicibus. multi septentrionales ubique [*](ubi V.) partes aquosas existimavere, qua in re varietatem naturae aperuisse[*](apparuisse R1.) conveniat. in Hyrcanis montibus a meridiano latere non pluit; ideo silvigeri ab[*](ab om.R(?)Brot.) aquilonis tantum parte sunt. at Olympus, Ossa, Parnasus, Appenninus, Alpes undique vestiuntur amnibusque perfunduntur[*](perfundiuntur V.), aliqui ab austro, sicut[*](sicut dv. -ti VR. sic et Er.) in Creta Albi[*](alibi dE.) montes. nihil ergo in his perpetuae observationis iudicabitur.

[*](Vitruv. VIII 1, 3. Pallad. IX 8, 4. Geop. II 4, 1. (II 5, 4. 16. 6, 23 sqq.).) Aquarum sunt notae iuncus[*](iuncus D coll. v. 3 et Vitruv. (philol. XXXI p. 396). iuncus (incus R1) aut harundo ll.v.) et[*](et dED. aut rv.) herba[*](herbae d.), de qua dictum est, multumque alicui loco pectore incubans rana[*](ranas VE.).[*](26,30) salix enim erratica et alnus aut vitex aut harundo[*](aut harundo del. v. a. H.) aut hedera sponte proveniunt et conrivatione aquae pluviae in locum humiliorem e[*](e om.E.) superioribus defluentis, augurio fallaci[*](fallacia R1.), certiore[*](certiore S. -or pe VR. -or est d. -or Erv.) multo[*](multo Erv. om. r.) nebulosa exhalatione[*](exhalatio d. -tio est v. a. S.) ante ortum solis[*](colis R.) longius intuentibus, quod quidam[*](qui etiam V.) ex edito[*](editu d. hedito V.) speculantur proni terram adtingente mento.[*](Vitruv. VIII 1, 1. Pallad. IX 8, 1. Geop. II 5, 11.—ib. 5, 13.) est et peculiaris aestimatio peritis tantum nota, quam ferventissimo aestu secuntur dieique horis[*](oris V.) ardentissimis, qualis ex quoque loco repercussus splendeat. nam si terra sitiente umidior [*](utilior ar. (deEnon constat).) sit[*](sit ego. (cfr. v. 19). est ll.v.) ille, indubitata spes promittitur.[*](Vitruv. VIII 1, 4. 5. Pallad. IX 8, 5–7. Geop. II 4, 2–5. 6, 42–45.—Vitruv. VIII 1, 5. Pallad. IX 8, 7.) sed tanta oculorum intentione opus est, ut indolescant. quod fugientes ad alia[*](aliqua E.) experiment decurrunt. loco in altitudinemn pedum quinque defosso[*](defossi V.) ollisque[*](aliisque E.) e figlino opere crudis aut peruncta pelvi[*](peluia r. pelle R.) aerea lanae vellere[*](lanae uellere ego. om. ll.v. cfr. v. 19 et Vitruv. Pallad. Geop.) cooperto[*](cooperto post dein terra (17) transposuit D. cfr. philol. l. l. p. 399.) lucernaque ardente concamarata[*](concamerata dv. a. S.) frondibus, dein terra, si figlinum[*](sit liginum V.) umidum ruptumve aut in aere sudor vel lucerna sine defect olei restincta aut etiam vellus lanae madidum[*](modidum V.) reperiatur, non dubie promittunt aquas[*](aquas Ev. -uis VR.om.dT.). quidam et igni[*](igne VR(?)v. a. D.) prius excocunt [*](excolunt Ev. a. G. exquocunt V. (an exficcant, ut XVIII 242?).) locum, tanto efficaciore vasorum argumento.

[*](cfr. Democrit. ap. Geop. II 6, 39. II 5, 7. Vitruv. VIII 1, 2. Pallad. IX 8, 2. Geop. II 5, 3.) Terra vero ipsa promittit candicantibus maculis aut tota glauci[*](toto clauci V.) coloris. in nigra enim scaturigines[*](eaturrigines V.) non fere sunt perennes. figularis[*](figularis VRdTfVen.(H). -ri v. -guris E.) creta semper adimit[*](adimit ll. Ven.(H). -mitur v.) spes[*](spem Gronov.), nec amplius puteum fodiunt coria terrae observantes, ut a nigra descendat ordo supra dictus.[*](Vitruv. VIII 1, 2. Pallad. IX 8, 2. 3.) aqua semper dulcis in[*](dulcis in om.E.) argillosa terra, frigidior in tofo[*](tofo v. -fa E. tofto r.). namque et hic probatur , dulces enim levissimasque[*](leuisque E. -uesque v. a. H.) facit et colando continet sordes. sabulum exiles limosasque promittit, glarea[*](glaria VR. -ie r.) incertas venas, sed boni saporis, sabulum masculum[*](masculi R. -linum Er.) et harena[*](harena VRTEv(D). -na et d(?) H.) carbunculus[*](carbunculosa v. a. H. cfr. philol. l. l. p. 400. (an harenae?).) certas stabilesque et salubres, rubra saxa optimas[*](optima E.) speique certissimae[*](certissimae dv(D). -me E. -mas VRfS. -ma r.), radices montium[*](montiumque VR.) saxosae [*](saxosas VR1.) et silex hoc amplius rigentes. oporteat[*](oporteat RE. -tet rv. cfr. vol. III p. 494.) autem fodientibus umidiores adsidue respondere glaebas faciliusque ferramenta[*](feramenta V.) descendere.[*](Vitruv.VIII 7, 12. 13. Pallad. IX 9, 1. 2.) depressis puteis sllpurata vel[*](uelut E.) aluminosa occurrentia putearios necant. experimentum huius periculi est demissa ardens[*](ardent V.) lucerna si extinguatur[*](extinguatur v. -uitur ll.S. cfr. XXIII 63.); tunc secundum puteum dextra ac sinistra fodiuntur[*](fodiuntur RdEv(D). -nt VfH.) aestuaria, quae graviorem[*](grauiores dx.om.E (hic deficiens).) illum halitum recipiant. fit et sine his vitiis altitudine ipsa gravior aër, quem emendant adsiduo[*](adsidue R.) linteorum iactatu eventilando. cum ad aquam ventum est, sine harenato[*](hare- nato ll.TfxH cum B. arena av.) opus[*](opus ll.xB. tophus av.) surgit, ne venae obstruantur[*](obtruantur V.).

Quaedam aquae[*](aqua V.) vere statim incipiente frigidiores sunt,

maxime autem putei circa arcturum[*](auctorum V. -tumnum dTe corr.x.), non[*](non ll.Txa(P)H. nam v.) ipsa aestate, deficiunt[*](dist. D cum P.) omnesque quatriduo eo subsidunt, iam vero multi hieme tota, ut circa Olynthum[*](olinthum R. olympum dv. a. S. olim- x.), vere primum aquis redeuntibus .[*](Ciceronis fragm. ed. Klotz. IV 3 p. 349.) in Sicilia quidem circa Messanam et Mylas hieme in totum inarescunt fontes, aestate[*](ipsa aestate aD. cfr. v. 8.) exundant amnemque faciunt. Apolloniae in Ponto fons iuxta mare aestate tantum superfluit et maxime circa[*](circa aG(D). om. rv(J). cfr. XXX 25.) canis ortum[*](ortu Txv. a. G(J).), parcius, si frigidior sit aestas. quaedam terrae imbribus sicciores[*](siciores V.) fiunt, velut in Narniensi agro, quod admirandis[*](admirandis—17 M. om.V.) suis inseruit M. Cicero, siccitate lutum[*](luctum R.) fieri prodens, imbre pulverem.[*](Vitruv. VIII 4, 26. 3, 12.—Theophr. ap. Athen. II 15 p. 42a.)— Omnis aqua hieme dulcior est[*](est Vdxav(S). om.RC.), aestate minus[*](minus RxaS. -nus autem V. autem minus d(?)v.), autumno minime[*](meme V.), minusque[*](minusque Vdxv. persisque are corr.) per siccitates[*](sicitates V.). neque aequalis amnium plerumque[*](plurumque V.) gustus est magna alvei[*](albei V.) differentia . quippe tales sunt aquae, qualis terra, per quam fluunt, qualesve[*](qualesue VTxD. -lisue a. -lesque r(?)v.) herbarum, quas lavant, suci. ergo iidem[*](idem xaD.)

[*](Theophr. ap. Senec. nat. qu. III 11, 3.—Theophr. ib,III 11, 5.) Nascuntur fontes decisis plerumque silvis, quos arborum alimenta[*](alumenta Vx.) consumebant, sicut in Haemo[*](hemo xv. a. G. hiemo V.) obsidente Gallos Cassandro, cum valli gratia silvas cecidissent. plerumque vero dannosi torrentes conrivantur[*](conriuantur av. corriga- rx.) detracta collibus silva continere nimbos ac digerere consueta. et coli moverique terrain callumque summae cutis solvi aquarum interest. proditur certe in Creta expugnato oppido , quod vocabatur Arcadia, cessasse fontes amnesque, qui in eo situ multi erant, rursus condito post sex annos emersisse, ut quaeque coepissent partes coli.[*]((cfr. Th. H. III 1, 2. V 4, 6). Theophr. ap. Senec. nat. qu. III 11, 2. id. ap. Athen. II 15 p. 42a.)

terrae quoque motus profundunt sorbentque aquas, sicut circa Pheneum[*](pheneum v. cfr. § 26. feniū R. fin- V. apenninum (app- x) dx. preneum a. praene .... r (reliquis margine abscisis).) Arcadiae[*](archadie x. aquas aream die V.) quinquies accidisse constat. sic et in Coryco[*](corryco V. corisco x. -ico v. a. C.) monte amnis erupit posteaque[*](posteaque ll.TfxH. -quam av(D).) coeptus est coli. illa mutatio mira, cuius[*](mira cuius D. -culus V. -culis rxa. mira ubi G. -abilis v.) causa nulla evidens[*](euidente v. a. G.) apparet, sicut in Magnesia e calida facta frigida, salis non mutato sapore, et in Caria, ubi Neptuni templum est, amnis[*](omnis Vdx.), qui fuerat ante dulcis, mutatus in salem est.[*](Strabo VI 2, 4 p. 270. 271. Seneca nat. qu. III 26, 5. 6. Athen. II 16 p.42e.) et illa miraculi plena, Arethusam[*](arethusaa v. -sa (arhe- a) ll.a.) Syracusis fimum redolere per Olympia, verique

[*](Vitruv. VIII 7, 10. 8. 1. 3. Pallad. IX 11, 2. 1.) Ceterum a fonte duci fictilibus tubis utilissimum est crassitudine binum digitorum, commissuris pyxidatis ita, ut superior intret, calce viva ex oleo levigatis . libramentum aquae in centenos pedes sicilici[*](sicilici VRdTxH. suilici ar. sursum elici v.) minimum erit[*](minis numerit V.), si cuniculo veniet, in binos[*](bonos V.) actus lumina[*](lumine V. laminae v. a. H.) esse debebunt. quam surgere in sublime opus fuerit, plumbo[*](e plumbo v. a. S.) veniat[*](ueniat om. v. a. H.). subit altitudinem exortus sui. si longiore tractu veniet, subeat crebro[*](crebo V.) descendatque, ne libramenta pereant[*](pereat V.). [*](Vitruv.VIII 7, 4. 7. Pallad. IX 12.)fistulas denum pedum longitudinis esse legitimum est et, si quinariae erunt, sexagena[*](sexageno V. -ne R1. -ginta x.) pondo pendere[*](pondo pondere VR1x.), si octonariae, centena, si denariae[*](denarie x. nonagenaria a.), centena vicena ac deinde ad has portiones. denaria[*](denaria (-iae v) appel- lantur Rdv. a. S.) appellatur cuius lamnae latitudo, antequam

[*](Homerus (X 149. 150). ξ 6. X 444. θ 249. 451 al.—Vitruv. VIII 3, 4.) Homerum calidorum fontium mentionem non fecisse demiror, cum alioqui[*](alioquin xv. a. Brot.) lavari calida frequenter induceret [*](induceret dxarG. -diceret Rfv. -ret et V. -carit C.), videlicet quia medicina tune non erat haec, quae nunc aquarum perfugio[*](profugio VR1x.) utitur. est autem utilis sulpurata nervis, aluminata paralyticis aut simili modo solutis, bituminata aut nitrosa, qualis Cutilia est[*](est VdxaS.om.R(?)H. utilis est v.), bibendo itaque[*](itaque ego. atque dv. atquae V. aq; x. aquę Ra.del. voluit S.) purgationibus . plerique in gloria[*](gloriam dx.) ducunt plurimis horis perpeti calorem earum, quod est inimicissimum, namque paulo diutius quam balineis uti oportet ac postea frigida dulci[*](dulci av(D). -cedi V. -cedine RdxBrot.(J). mulceri S cum Gron. an ablui? cfr. XXI 125. XXXIII 109.), nec sine oleo discedentes[*](discedentes drH. (-teis Lugd.). -tis rxaG(S). -tibus v.), quod vulgus alienum arbitratur, idcirco non alibi corporibus magis obnoxiis, quippe et vastitate odoris capita replentur et frigore infestantur sudantia , reliqua[*](reliqua om. H.) corporum parte mersa. similis error quam[*](quam ll.xaH(J). quod quam S. quo quidam v.) plurimo potu gloriantium[*](gloriantium H cum P. -tur ll.xav(S).), vidique[*](undique V.) iam turgidos bibendo in tantum, ut anuli[*](anulli V.) integerentur cute[*](cote V.), cum reddi non posset hausta multitudo aquae. nec hoc ergo fieri convenit sine crebro salis gustu[*](an gustatu?). utuntur et caeno[*](ceno V. sceno x.) fontium ipsorum utiliter, sed ita, si inlitum sole inarescat. nec vero omnes, quae sint calidae, medicatas esse credendum, sicut in[*](in arv. om. rTx.) Segesta[*](segeta dTx. -tas R1.) Siciliae, Larisa Troade[*](troadae Vv. a. C. dist. U 695. cfr. V 121. 123 et XXXVI 138.), Magnesia, Melo,

[*](Diosc. V 19. Seren. 973. cfr. Marc. 36, 45. Celsus VIII 10, 1. 7.—cfr. Plin. epist. V 19, 6.) Medendi modus idem et[*](id est et V.) in marinis erit, quae calefiunt ad nervorum dolores, feruminanda[*](feruminanda S. ferruminata ll.Txav. -nant C. -nandas H cum Gron.) a[*](a ll.TxaS. del. H. et v.) fracturis ossa[*](fracturas ossaque v. a. S.), contusa, item corpora[*](corpora arG(D). -ra ad VRS. -ra as dTx. ad corp- v. an cor- pora adstringenda, siccanda? cfr. §98.) siccanda[*](siccanda ll.Txav(H). -ant G.), qua de causa et frigido mari utuntur. praeterea est alius usus multiplex, principalis vero navigandi phthisi adfectis[*](affectis xv. adfecti (-tu R1) r.), ut diximus,[*](24,28) aut sanguine[*](sanguine dTxaS. -nem VRv.) egesto[*](egesto dTxarS. -te VR. egerentibus v. exscreantibus Brot.), sicut proxime Annaeum Gallionem[*](28,54) fecisse[*](a v. fecisse denuo incipitE.) post consulatum meminimus[*](meum inim V.).[*](cfr. Celsus III 22 p. 111.—Marc. 15, 41. Diosc. V 19.) neque enim Aegyptus propter se petitur, sed propter longinquitatem navigandi. quin et vomitiones ipsae instabili[*](sint abili (hab- R1) VR1.) volutatione[*](uoluptatione R.) commotae plurimis[*](pluribus Ev. a. C.) morbis capitis, oculorum, pectoris medentur omnibusque, propter quae helleborum bibitur. aquam vero maris per sese[*](sese Vfv(S). se rG(D).) efficaciorem discutiendis[*](discutiendis (-ti eft dis V) cauendis VR1dT.) tumoribus putant medici, si[*](si om.dT. st V.) illa decoquatur[*](deco quatur dErv. -quitur (dequoqu- V) VTf. -qtur R.) hordeacia farina, ad parotidas. emplastris etiam, maxime albis, et malagmatis[*](malacmatis VR.) miscent; prodest et infusa crebro ictu[*](cerebro icto coni.Dal.).[*](Diosc. V 19. Pl. iun. 51, 7–10. Marc. 28, 63. Seren. 909.) bibitur quoque, quamvis non sine iniuria stomachi, ad purganda corpora bilemque[*](corporalemque V.) atram aut sanguinem concretum reddendum

[*](Pl. iun. 8, 6–10.) Nec ignoro haec mediterraneis supervacua videri posse. verum et hoc cura providit inventa ratione, qua[*](qui E.) sibi quisque aquam maris faceret[*](facere VE.). illud in ea[*](in ea Erv. ea Rd. ae V.) ratione mirum, si plus quam sextarius[*](sextariū VR1f.) salis in IIII sextarios aquae[*](salis cum quattuor aquae sextariis Ev. a. H.) mergatur, vinci[*](unti VR1.) aquam salemque non[*](no R1.) liquari[*](loquari VR1.). cetero sextarius[*](sextarius V2dv. -ios V1R. io E.)[*](quattuor ll.v.) salis cum III aquae sextariis[*](sextariis v. -ris dErD. -rios r.) salsissimi maris vim[*](uim Erv. umquam (fū quā R) r. uimque P. an uim totam?) et naturam implet. moderatissimum autem putant supra dictam aquae mensuram octonis cyathis[*](cyathis om.VdS.) salis[*](malis E.) temperari , quoniam ita[*](ifta VRdS. de mendo cfr. XXIII 40.) et nervos excalefaciat et corpus non exasperet[*](exafperat VR1. an exulceret? cfr. nota ad XXIII 143.).

[*](Diosc. V 20. Pl. iun. 47, 6–12. Marc. 20, 136. Seren. 532.) Inveteratur et[*](et om.Ev. a.H.) quod vocant[*](uocat E. -atur Tv. a. H.) thalassomeli[*](thalastīhaeli R1.) aequis portionibus maris, mellis, imbris[*](imbribus VR1.). ex alto et ad hunc usum advehunt fictilique vaso[*](uase Rd(?)v. a. S.) et picato condunt. prodest ad purgationes maxime sine stomachi vexatione et sapore

Luxata[*](luxata dTre corr. v. lax- E. iacta V.) corpora et hominum et quadrupedum natando in cuius libeat[*](libet Ev. a. H.) generis aqua facillime in artus redeunt.— Est et[*](et om.E.) in metu peregrinantium ut temptent valitudinem aquae ignotae. hoc cavent e[*](a (pro e) Ev. a. G.) balineis[*](balneis V(?) Ev. a. G(D).) egressi[*](egresis E.) static frigidam suspectam hauriendo.[*](cfr. Plin. XXVII 56. Diosc. IV 97. Pl. iun. 68, 9. 65, 16. 17.—Diosc. V 166. Pl. iun. 95, 3. Seren. 503. cfr. Celsus III 21 p. 107.)— Muscus, qui in aqua fuerit, podagris[*](podagra E.) inlitus prodest, idem[*](ideo R1. item Ev. a. S(J).) oleo admixto talorum dolori tumorique[*](tumorque V.). spuma aquae adfrictu verrucas tollit, nec non harena litorum maris, praecipue tennis et[*](sed (pro et) Vf.) sole[*](solibus v. a. H.) candens; in medicina est siccandis corporibus coopertis hydropicorum aut rheumatismos sentientium.

Et hactenus de aquis, nunc de aquatilibus. ordiemur[*](urdiemur V.) autem, ut[*](ut om.EVen.) in reliquis, a principalibus eorum, quae sunt salsa[*](salsa ll. J. sal v.) ac[*](ac VRES. et dv. ci (= &?) r) spongea.

Sal omnis aut fit aut gignitur, utrumque pluribus modis, sed causa gemina, coacto[*](coacta V.) umore vel[*](uel ll.Tv(S). aut G.) siccato [*](siccam VR1.). siccatur in lacu Tarentino aestivis solibus, totumque stagnum in salem abit[*](salem abit dv. sale habet VR. sale id Er.), modicum alioqui, altitudine genua non excedens, item[*](post item iterant non excedens VR.) in Sicilia[*](siciliam V.) in lacu, qui Cocanicus vocatur, et alio iuxta Gelam. horum extremitates tantum inarescunt, sicut in Phrygia, Cappadocia, Aspendi, ubi largius[*](largio V. -ior R1.) coquitur[*](quoquitur V.) et usque ad medium[*](medium lacum d(?)rv.a.J.). aliud etiam in eo[*](eo dErv. quo r.) mirabile, quod[*](quod om.VR1.) tantundem nocte[*](noctu v. a. H(J). cfr. § 18.) subvenit, quantum die auferas. omnis e stagnis[*](e stagnis S. est alnis VRd. est om???is r. est E. est talis G. est alius v.) sal minutus atque non glaeba est.[*](Isid. XVI 2, 3, cfr. Diosc. V 126.) aliud genus ex aquis maris sponte gignitur spuma in extremis litoribus ac scopulis relicta. hic omnis[*](hic omnis VRdG. homnis E. haec enim omnis v.) rore[*](rore ll.v(D). sole S cum Pontedera ex Isid. solis calore J ex Vinc. Bellov. spec. nat. 6, 83. (an haec enim sole? cfr. XXV 149. 152). locus adhuc corruptus.) densatur, et est acrior qui in scopulis[*](copolis V.) invenitur. sunt etiamnum[*](etiam non V.) naturales[*](an naturalis? cfr. XXXIV 4.) differentiae tres. namque in Bactris duo[*](bactris duo om.VR1.) lacus vasti, alter[*](alter dErv. om. r(?).) ad Scythas versus, alter[*](ad—alter Erv. om. r.) ad Arios[*](arios VdB. alios R. darios Erv.), sale exaestuant[*](aestuat E. -ant v. a. H.), sicut[*](an sic et?) ad Citium in Cypro et circa Memphin extrahunt e[*](e VdTfH. a R.om.Ev.) lacu, dein sole[*](deinde sale d.) siccant[*](sic et E.).[*](Isid. XVI 2, 3.) sed et summa fluminum densantur in salem[*](sale Vdv. a. C.), amne[*](amnem V. ane E.) reliquo veluti sub gelu fluente[*](gelus fluentem V.), ut apud Caspias portas quae salis flumina appellantur, item circa Mardos et Armenios[*](amnenios V.). praeterea et[*](praeterea et VR1dD.) apud Bactros[*](bae- tros V. b&- R.) amnes[*](amnes VRd(?)H. -nis Ev(D).) Ochus et Oxus[*](et oxus d(?)B coll. § 86. et ixiss E et yssis r.om. r. et xerxes v.) ex[*](ex v(D). es Er. ex his rTfS.) adpositis montibus

[*](cfr. Plin. II 233. XXXIV 125.)Facticii[*](facti VR1d.) varia genera. volgaris plurimusque[*](pluribusque VR1dVen.) in salinis mari adfuso non sine aquis[*](aquis VRE.cfr. II 233 cum XIII 107. aquae d(?)v (e XIX 182).) dulcibus[*](dulcibus ego. -cis ll.v. cfr. § 64.) riguis[*](rugis V.), sed imbre maxime iuvante ac super omnia sole multo .... que[*](multoque VRJ. -to E[dT]v(D). -to atque S. lac. ego indicavi; excidit fere adsiduo: cfr. XXVIII 143. an luna?), aliter[*](aliterque dT.) non inarescens[*](inarescens Erv(D). ar- rTJ (ut XIII 140. XVII 57).). Africa[*](africam V.) circa Uticam construit[*](constitut d.) acervos salis ad collium speciem, qui ubi sole[*](solis V.) lunaque induruere, nullo umore liquescunt vixque etiam ferro caeduntur. fit tamen et in Creta sine[*](sine Erv. sunt ine r.) riguis mare in salinas iufundentibus et circa Aegyptum ipso mari[*](mari dv. -re r.) influente[*](influentem E.) in solum, ut credo, Nilo sucosum[*](insucosum VR1.).[*](Isid. XVI 2, 3. Aristot. meteor. II 3, 42.) fit et[*](et e v. a. S.) puteis[*](puteus E.) in salinas ingestis. prima densatio Babylone[*](babylonae E2. -niae E1v. a. G. babilonę r. -nię VR.) in bitumen liquidum cogitur oleo simile,

[*](Diosc. V 125. (cfr. Strabo XII 5, 4 p. 568).) Marinorum maxume laudatur Cyprius a Salamine, at e[*](at e v. ad e r. de rH. cfr. § 73.) stagnis[*](stagestnis R1.) Tarentinus ac Phrygius, qui Tattaeus[*](tattaeus dB. tacteus Vf. tat- Rav.) vocatur. hi duo oculis utiles[*](humiles VR1.). e[*](e VdfS. & R. ac ar. a v.) Cappadocia qui in laterculis adfertur , cutis[*](scutis VR1d.) nitorem[*](niforem VR1.) dicitur facere. magis tamen extendit is, quem Citium[*](cicium R.) appellavimus, itaque a partu[*](parte V. -tum E.) ventrem[*](74) eo cum melanthio inlinunt.[*](Isid. XVI 2, 4. (cfr. Strabo XIII 1, 48 p. 605).—Solin. 5, 18.) salsissimus sal qui siccissimus , suavissimus omnium Tarentinus atque candidissimus,

[*](Diosc. V 128.—cfr. Diosc. V 127.) Salinarum[*](sabinarum Vd.) sinceritas summam fecit[*](an facit?) suam differentiam quadam[*](quadam EG. quandam rTH. quaedam enim v.) favilla[*](fauilla v. -llam ll.H.) salis, quae levissima ex eo est et candidissima. appellatur et flos salis, in totum diversa res umidiorisque naturae et crocei coloris aut rufi, veluti[*](ueliti V.)

Praeter haec[*](praeterea haec dT.) etiamnum appellatur in salinis salsugo, ab aliis salsilago, tota liquida[*](liquida a D. a liquida E. li- quida dr.om.VR. (an liquida, at a? ut post tota omittendi causa appareat).), a marina aqua salsiore[*](salsiore VdTD. -or c Er. -or Rv.) vi distans[*](ui distans VREv. distans uidi dT.).[*](Diosc. II 34. Geop. XX 46, 1. 2. Isid. XX 3, 19.)— Aliud[*](aliud RdTv. alii ut E. aliut V2D. -int V1. an aliud est?) etiamnum liquoris exquisiti genus, quod garum vocavere[*](uocare R.), intestinis piscium ceterisque, quae abicienda essent, sale maceratis, ut sit illa putrescentium sanies. hoc olim conficiebatur ex pisce, quem Graeci garon vocabant, capite eius usto suffitu[*](suffitu VRdv. cfr. XXXII 124. 131. -to ED.) extrahi secundas monstrantes[*](mon- strantes VRdTfH. morantes Ev.),

[*](cfr. Plin. IX 66. Seneca epist. XV 3, 25. Martial. epigr. XIII 102. Apicius VII 7, 13. Horat. sat. II 8, 46. (Strabo III 4, 6 p. 159).—cfr. Plin. IX 92.—Martial. epigr. XIII 103. IV 88, 5.) nunc e scombro[*](nunc e sconbro V. non- cessū pro R.) pisce laudatissimum[*](lautissimum R. lat- V.) in

Haec obiter indicata sint desideriis vitae.[*](Pl. iun. 86, 4. 5.) et ipsa tamen non nullius[*](nulli VdEv. a. H.) usus in medendo. namque et allece scabies pecoris sanlatur[*](sanantur d.) infusa per cutem incisam, et contra canis morsus draconisve[*](draconiuae V.) marini prodest, in linteolis autem concerptis inponitur,[*](Pl. iun. 83, 16. Diosc. II 34. (cfr. Colum. VI 13, 1). Marc. 9, 14 (36). Diosc. V 127. eupor. I 238. Celsus IV 22.) et garo ambusta recentia sanantur, si quis infundat ac non nominet garum. contra canum quoque morsus[*](morsus dEv(S). -sum rfH.) prodest maximeque crocodili [*](morsus dEv(S). -sum rfH.) et ulceribus, quae serpunt, aut sordidis[*](sordidi E.). oris quoque et aurium ulceribus aut doloribus mirifice prodest. muria quoque sive illa salsugo spissat, mordet, extenuat, siccat,[*](92) dysintericis utilis, etiam si nome[*](nomen V.) intestina corripiat[*](corripiat ego. -pit ll.v.), ischiadicis [*](an coeliacis, ischiadicis? cfr. Diosc.), coeliacis veteribus infunditur. fotu[*](fotu dv. -tū Er. -to r.) quoque apud mediterraneos aquae marinae vicem pensat[*](prestat dT.).

[*](Diosc. V 125. Isid. XVI 2, 6.—Pl. iun. 111, 9. 10.) Salis natura per se ignea est et inimica ignibus, fugiens eos, omnia erodens, corpora vero adstringens , siccans, adligans, defuncta etiam a[*](ac av. a. G.) putrescendi[*](putrescendi VRES. -do d(?)G. -ntia v.) tabe[*](tabe J cfr. XV 80. VII 70. (labe Isid.). ta V.- to R. ita Ev. ito r.om.d(?)G. tabo S(D) cum cod. Murb. (?). cfr. sanie § 93. an uitio?) vindicans[*](uendicans R1v. a. H.), ut durent ea[*](durent ea v. -retita VE. -rent ita r(?)G.) per saecula, in medendo vero mordens, adurens, repurgans[*](repugnans VEv. a. C.), extenuans, dissolvens, sto- -macho[*](stomachū VR.) tantum inutilis, praeterquam ad excitandam aviditatem .[*](dist. ego.) adversus serpentium morsus cum origano, melle,

[*](Isid. XVI 2, 7.) Non est differenda et nitri natura, non multum a sale distans et eo diligentius dicenda, quia palam est medicos, qui de eo scripserunt[*](scripser??? V. -ere v. a. S.), ignorasse naturam nec quemquam Theophrasto[*](theophrastus R1. -prastus V.) diligentius tradidisse.

Exiguum fit apud Medos canescentibus siccitate convallibus , quod vocant halmyraga[*](halmyraga S. -rhaga Rd(?) H. -miraga rB. -rhaga C. -gara v.), minus etiam in Thracia iuxta Philippos, sordidum terra, quod[*](quod Erv(D). qua R. aqua r. a qua J.) appellant agrium. [*](cfr. Plin. XVI 31.)nam quercu cremata[*](namque aqua cremata E.) numquam multum factitatum[*](facinatum V. facn- R1.) est et iam pridem in totum omissum[*](emis- sum R.). aquae vero nitrosae plurimis[*](pluribus R(?)v. a. D. cfr. § 4.) locis[*](in locis ED.) reperiuntur, sed sine viribus densandi. optimum copiosumque in Clitis[*](clitis ll.v(J). clytis G. Litis H (Letis B) coll. IV 36. nomen adhuc corruptum.) Macedoniae, quod vocant Chalestricum[*](chalestricum VdEJ cfr. § 115. Herodot. VII 123. cal- Rv. a. C. chalast- C cum B ex IV 36.), candidum purumque, proximum sali[*](sale R.). lacus est nitrosus exiliente e medio dulci fonticulo. ibi fit nitrum circa canis ortum novenis diebus totidemque cessat ac rursus innatat et deinde cessat. quo apparet soli naturam esse, quae gignat, quoniam compertum est nec soles proficere[*](proferrae E.) quicquam, cum cesset[*](esset E.), nec imbres. mirum et[*](et VRS. est E. est et d(?)v.) illud, scatebra fonticuli semper emicante lacum neque augeri[*](augere E.) neque effuere[*](effluere Ev(D). flu- rTfH.). iis[*](iisdv. his rS.) autem diebus, quibus gignitur, si fuere imbres, salsius nitrum faciunt, aquilones deterius quia validius commovent limum.

[*](cfr. Plin. supra § 81.)[*](cfr. Geop. XVI 18, 3.)Et hoc quidem nascitur, in Aegypto autem conficitur, multo abundantius, sed deterius, nam fuscum lapidosumque est. fit paene eodem modo[*](modo REv. malo V. ///a loco d.) quo[*](quo del.d2.) sal, nisi[*](quo sal nisi om.E.) quod salinis mare infundunt[*](infunditur d.), Nilum[*](nihilum Ev. a. B.) autumno[*](autumno ego. autem mo VRd. -tem modo J. -tem Ev(D).) nitrariis[*](nitrariis E2v. -anis E1. nstraris r.). hae[*](hae dH(J). haec rS.del. v.)accedente[*](accedente ego. cedente (-tem E) ll.H. exced- v(D).) Nilo[*](accedente ego. cedente (-tem E) ll.H. exced- v(D).)rigantur[*](rigantur ego. ficcant' Erv.), decedente[*](decedente (-tem E) Erv. a. H. reced- D.) madent[*](madent Erv. -dant R. manant rT.) suco nitri XL[*](XL om.E.) diebus continuis

Spumam nitri, quae maxime laudatur, antiqui negabant [*](dist. ego.) fieri, nisi cum ros cecidisset praegnantibus nitrariis[*](nitrari V. -ris D.), sed nondum parientibus; itaque non fieri incitatis, etiamsi caderet.[*](Isid. XVI 2, 8. Diosc. V 130.) alii acervorum[*](acer- norum VRdTfH. operimentorum Ev. -tum Lugd.) fermento gigni[*](cigni V.) existimavere. proxima [*](de afro nitro proxima R.) aetas medicorum aphronitrum tradidit in Asia colligi[*](assia colligit V.)

[*](Diosc. V 129.)Nitri probatio, ut sit tenuissimum et quam maxime spongeosum fistulosumque. adulteratur in Aegypto calce, deprehenditur gustu[*](gustus in cerusa V.). sincerum enim statim[*](facile (pro ftatim) R(?)v. a. S. an statim saliua?) resolvitur[*](persoluitur VR1.), adulteratum pungit calce[*](calce pungit D.) et[*](et om.Rd(?)v. a. D.) aspersum[*](aspersum dv. -rsu VRf. -rum aD.) reddit odorem[*](honorem a.) vehementer [*](uehementer VRdfv( D cum uritur iungens). -tem aC.). uritur in testa opertum, ne exultet. alias igni non exilit nitrum niihilque[*](an lacuna ante nihilque?) gignit aut alit[*](aliter V.), cum in salinis herbae gignantur et in mari tot animalia, tantum[*](non tantum vet. Dal.) algae[*](alget d.). [*](cfr. Plin. XIX 84. Theophr. C. VI 10, 8. 9. Plin. XIX 143.)sed maiorem esse acrimoniam nitri apparet non hoc tantum argumento, sed et[*](et VRdv(S). in EG. et in r.) illo, quod nitrariae calciamenta protinus consumunt, alias salubres oculorumque claritati utiles. in nitrariis non lippiunt[*](lipiunt V.); ulcera allata[*](///illita d2.) eo celerrime sanantur, ibi facta tarde. ciet et[*](hec (pro et) V.) sudores cum oleo perunctis corpusque emollit. in pane salis vice utuntur Chalestraeo[*](chalestraeo J. cfr. § 107. calistraeo dr. -raeae R. -reo (seal- E) r. chalastrico (cales- v) B. -raeo S.), ad raphanos Aegyptio; teneriores eos facit,

Flos eius[*](eius Erv. et uua (una d) r.) cum oleo cypreo[*](cypreo (cip- E) VaRaErJ. -pereo VR. -prino d(?)Lugd. -prio v. cfr. nota ad XXIX 106.) et articulorum doloribus in sole iucundus est. regium quoque morbum extenuat[*](exterminat Er(exte absciso)v. a. H(D).) in potione vini et inflationes discutit, sanguinis profluvium e naribus sistit ex ferventi aqua vapore naribus rapto porriginem[*](pruriginem dv. a. H.) alumine permixto tollit,[*](Pl. iun. 13, 7. 8. Marc. 4, 7.—Diosc. V 130. eupor. II 24. (cfr. Marc. 19, 38).) alarum virus ex aqum cottidiano fotu[*](fato RE.), ulcera ex pituita nata cera[*](ex—cera om.E.) permixtum, quo genere nervis quoque prodest. coeliacis infunditum perungui ante accessiones[*](accessio VVaRRa.) frigidas[*](frigidas dv. -da r.) nitro et oleo[*](et per oleo V.) multi praecepere, sicut[*](sic et v. a. H.) adversus lepras, lentigines; podagris[*](podagricis d(?)v. -gras D.) in balneis[*](dist. D.) uti[*](ungi C.). solia[*](solia ll.v(D). -io B.) nitri[*](niti R1.) prosunt[*](prodest R(?)v. a. D.) atrophis[*](atrophis dv. -pliis VaRRa. -piliis V. -pis E.), opisthotonis, tetanis.—Sal nitrum[*](sal et nitrum B(S).) sulpuri concoctun in lapiden vertitur.

[*](Diosc.V 137. Isid. XII 6, 61.) Spongearum genera diximus in naturis[*](uenturis E.) aquatilium marinorum. quidam ita distingunt[*](restingunt E.): alias ex[*](9,148) his mares[*](ex his maris (-res dS) VVaRRadS. existimare Er. ex his mares existi- mauere v.) tenui fistula spissioresque, persorbentes, quae[*](persorbentes quae om.E.) et[*](ex E.) tinguntur[*](in- unguntur VR.) in deliciis, aliquando et purpura; alias feminas maioribus[*](maribus ll.v(J). e ma- B. in ma- S.om. Isid.) fistulis ac perpetuis; maribus alias duriores quas appellant tragos, tenuissimis fistulis atque[*](etque d. et quae VVa. aeque v. a. G.) densissimis . candidae cura fiunt: e[*](e dErv. et r. ex D.) mollissimis recentes per aestatem tinctae salis spuma[*](spumam VVa.) ad lunam et pruinas sternuntum[*](feruntur Er.) inversae, hoc est qua parte adhaesere, ut candorem bibant

Nunc praevertemur[*](praeuertemur (preu- d) dEv(S). reu- rC.) ad marina animalia[*](animalia et aquatilia R2d2v. a. J.).

Ventum est ad summa naturae[*](na- tura et V.) exemplorumque per rerum ordinen, et ipsum sua sponte occurrit inmensum potentiae[*](potentia et VRd.) occultae documentum, ut prorsus neque aliud ultra quaeri debeat nec par[*](par aut v. a. S. pars E.) ac simile possit[*](posset E.) invenir, ipsa[*](ipfa Bv. -am r.) se vincente[*](utcente V. inueniri E.) natura, et quidem numerosis modis. quid enim[*](enim om.V.) violentius[*](uiolentif B1.) mari ventisve[*](uentifue BEv. befteifue rf.) et turbinibus[*](tur minibuf B1.) ac procellis? quo maiore hominum ingenio[*](ingenio ll.v. an inuento? cfr. XVII 98. XXXVII 60.) in ulla[*](ulla B1EG. nulla rv.) sui[*](fua BS, ut VI 24, sed cfr. XXXI 83. XXXVII 136. 159. XXI 103. XVII 153. IX 103. IV 23.) parte adiuta[*](adiu////ta B.) est quam velis remisque? addatur his[*](bis V.) et reciproci[*](reciproti V.) aestus inenarrabilis vis versumque totum mare in flumen.[*]((cfr. Plin. IX 79. 80). Aristot. h. a. II 14 extr. Ovio. hal. 99. Oppian. I 213. Aelian. II 17. Isid. XII 6, 34.)

tamen omnia haec pariterque eodem inpellentia unus ac parvus admodum pisciculus, echenais[*](echenaif B2(E?)J. cfr. index et § 148. codd.ABad Ovio. hal. 99 ed. Haupt. school. Bern. ad Lucan. VI 675. -nif B1. -neis v (cfr. § 139. IX 79). echineis V. ethi- R.) appellatus, in se tenes.

[*]((cfr. Plin. IX 143). Oppian. II 56. 58. Aelian. IX 14. Isid. XII 6, 45.) Quid? non[*](quid non ll.S. quin v.) et[*](et Bd2TEv. est r.) sine hoc exemplo per se satis esset ex eodem maria[*](mare B1.) torpedo? etiam procul et e longinquo, vel si hasta virgave attingatur, quamvis praevalidos lacertos torpescere, quamlibet ad cursum veloces alligari pedes? quod si necesse habemus fateri hoc exemplo esse vim aliquam, quae odore tantum et quadam[*](quaedam V.) aura corporis sui adficiat membra, quid non de remediorum omnium momentis sperandum[*](separan- dum Vd1.) est?

[*]((cfr. Plin. IX 155). Aelian. II 45. schol. Nicand. al. 465. cfr. Aelian. XVI 19.) Non sunt minus mira quae de[*](de BdC. e rv.) lepore marino traduntur . venenum est[*](est om.RE.) aliis in potu ant cibo datus, aliis etiam visu[*](uisu BS. -sus dv. uis r.), siquidem gravidae[*](grauidę B2in marg., om.B1.), si omnino adspexerint feminam ex eo genere dumtaxat, statim nausiant et[*](nausea et v. a. S.) redundatione [*](redundationem B1VE. (an nausiam et redun- dationem stomachi uomitu fatentur?).) stomachi vitium fatentur ac deinde abortum faciunt[*](faepe B1.). remedio est[*](et in V.) mas ob id induratus sale, ut in bracchialibus[*](brachialibus B2v. a. S. bractea- R.) habeant. eadem res in maria[*](marinae V. -ri et v. a. S.) ne tactu quidem nocet. vescitur[*](ueftitur B1.) eo unum tantum animalium, ut non intereat, mullus[*](mulus R.) piscis; tenerescit tantum et inertior[*](inertior B1J coll. XX 252. XXXI 82. ingratior rv(D).) viliorque fit.[*](Isid. XII 6, 25. Pl. iun. 108, 6–12. Diosc. de ven. 30. § 10: (cfr. Plin. IX 7).) homines, quibus inpactus[*](in paftu Tv. a. G. cfr. Isid.) est, piscem olent[*](tollent VR.); hoc primo argumento[*](argumentū R.) veneficium id deprehenditur. cetero moriuntur totidem in[*](in BS.om. rv.) diebus, quot[*](quod B1V.) vixerit lepus, incertique temporis veneficium[*](beneficium VE. bef- B.) id esse[*](id effe BdEv. de fe r.) auctor est Licinius Macer. in India adfirmant non capi viventem invicemque ibi hominem illi pro veneno esse ac vel digito[*](digitū VR.) omnino in mari tactum mori, esse autem multo[*](mulio VR.) ampliorem, sicuti[*](sicut VRdv. a. S.) reliqua animalia.

luba in iis[*](iis BEv(S). his rC.) voluminibus, quae scripsit[*](fcribfit B.) ad C[*](C. om.B. cum b. caium v. a. Lugd.). Caesarem Aug. F. de Arabia, tradit mitulos[*](mitulos B1G. uit- rdTv. marinos add.dTv. a. G(H).) ternas heminas capere, cetos[*](coetos V. et hos E.) sescentorum pedum[*](pedum —20. 21 trecentorum B2in marg., om.B1.) longitudinis et trecentorum sexaginta latitudinis in flumen Arabiae[*](Arabim U 705 coll. IX 7.) intrasse[*](intra se V.),

[*](Ovid. hal. 9–18. Oppian. II 40. Aelian. 1 4. Isid. XII 6, 30.—Ovid. hal. 23–26. Oppian. III 121. Cassiod. ep. XI 40. Isid. XII 6, 24.) Mihi videntur mira[*](. m . iura R.) et quae Ovidius prodidit[*](prodit VR1f.) piscium ingenia in eo volumine, quod halieuticon[*](halle uticon B. haliaeu- V.) inscribitur [*](infcri- bitur Bv. scr- r.): scarum[*](fcavrum B2. car- E.) inclusum nassis[*](naffa B2in marg.) non fronte[*](forte E.) erumpere nec infestis viminibus caput inserere, sed aversum[*](aduersum VRf.) caudae ictibus crebris laxare fores atque[*](aque B. at quae V.) ita retrorsum repere[*](repere BdT. erep- VS. aerep- R. erip- E. erump- v.), quem luctatum eius si forte alius scarus[*](fcauruf B.) extrinsecus videat, adprehensa mordicus cauda adiuvare nisus erumpentis[*](erumpenti if B1.); lupum rete circumdatum harenas arare cauda[*](caudae B1.) atque ita condi, dum[*](con- ditum Ev. a.(P) H. candidum VdT.) transeat[*](transire v. a. H. cfr. Isid.) rete[*](retem E. recte R. -tae V.);[*](Ovid. hal. 27–30. Oppian. III 127. Aelian. I 33.—Ovid. hal. 31–37. Isid. XII 6, 44.—Ovid. hal. 38. 39. Oppian. III 482. 520.) murenam maculas adpetere ipsas consciam teretis ac lubrici tergi, tum[*](tum ll.v(D). cum J.) multiplici flexu laxare, donec evadat; polypum hamos adpetere bracchiisque complecti, non morsu, nec prius dimittere, quam escam[*](aescam E. scam VR.) circumroserit[*](cumroserit VR.), aut harundine levatum extra[*](leue cum ex utra VR.) aquam, scit et mugil[*](mogil V.) esse in esca[*](aesca E. eso VR.) hamum insidiasque non ignorat, aviditas tamen tanta est, ut cauda verberando excutiat cibum.[*](Ovid. hal. 39–42. 43–45. 46–48. (cfr. Plin. IX 182).) minus in providendo lupus sollertiae habet, sed magnum robur in paenitendo[*](penitendo VVen. appet- b.). nam is, ut[*](is ut ego. fi in B1. fi B2S. ut rv. cfr. nota ad XXVI 6) haesit in hamo;

[*](Isid. XII 6., 43.—cfr. Plin. XX 261.—Isid. XII 6, 6.)Licinius Macer murenas[*](senas V.) feminini tantum sexus esse tradit et concipere e[*](a (pro e) Vf.) serpentibus, ut diximus[*](ut diximus—8 serpentibus om.VRd.)—ob id [*](9,76) sibilo a piscatoribus tamquam a serpentibus evocari et capi[*](dist. D.)—et pinguescere[*](& pin- guefcere BS. ping- rv. fortasse exciderunt aliqua.), iactato[*](iactato B (o in ras.) D. -atu EdTB(H). iacta in VR. lactatu v. a. B(C).) fusti non interemi[*](interimi B2Rv. a. J. cfr. nota ad XXIX 65.), easdem ferula protinus. animnam in cauda habere certum est eaque icta celerrime exanimari[*](exanimari om.R.), ad[*](at Rd(?)v. a. S. a E.) capitis ictum[*](ictum BS. -tu rv.) difficulter. novacula pisce[*](pifcef B. pifcef B.) qui attacti[*](qui attacti S(D). quiatac ti B. quae & tacta (attacta J) rJ. quae tacta v.) sunt, ferrum olent. durissimum esse piscium constat qui orbis vocetur; rotundus[*](rutunduf B1. ro- tundum E.) est[*](eft BES. et r. est et v.), sine squamis[*](squamis is VR.)[*](uncos ego posui. verba, fortasse post demergant (§ 15) perti- nentia, e margine in alienum locum transierunt.) totusque capite constat.—(Lolligo[*](lolligo BS. miluago (Isid.)rv.) quotiens cernatur extra aqnam volitans, tempestates nuntiari)[*](nuntiari ego. mutari ll.v. minitari Verc. cfr. XVIII 361. mutari designat Isid. an potius nuntiantur vel nuntiat?).— Trebius Niger[*](niger actor est d(?)v. a. D.) xiphian[*](xipian B1.),[*](Isid. XII 6, 36. (cfr. Plin. XVIII 361).—Aristot. ap. Athen. VII 96 p. 314e. Ovid. hal. 97. Aelian. XIV 23 med. Isid. XII 6, 15.—Isid. XII 6, 47.) id est gladium, rostro mucronato

[*]((cfr. Martial. ep. IV 30).—Aelian. XII 30. Nymphodorus ap. Athen. VIII 3 p. 331e.) E manu vescuntur pisces in pluribus quidem Caesaris villis, sed—quae[*](se quae R. seque Vd. aeque U 707.) veteres prodidere in stagnis non piscinis, admirati—in Heloro[*](heloro B1D. -re rdTv. a. B. Eloro B.) Siciliae[*](ciliciae B.) castello non[*](non om.B.) procul Syracusis[*](fupracufif B.), item in Labrayndi[*](labra- yndi ll. J. -amdi d. -andi TS. -andei H. -adii G. labra Cnidii v.) Iovis fonte anguillae[*](anguillae BS. -llas hae (et hec b. et eae v) rv (U 707). -llae hae D.) et inaures additas gerunt, similiter in Chio iuxta Senum delubrum, in Mesopotamiae quoque fonte Chabura, de quo diximus, pisces[*](pisces fD. -ce BVdEv. a. B. om.R(?)B.).[*]((cfr. XXXI 22. Varro r. r. III 17, 4). Aelian. VIII 5. Polycharm. et Artemidor. ap. Athen. VIII 8 p. 333d-f.—Lucian. de Syria dea 45.) nam in Lycia[*](lyciae RB.) Myris[*](myris R(E?)G. myrris dT. murif B. miris Vv. a. B. Limyra B.) in fonte Apollinis , quem Curium[*](curium ll.v(G). Dinum B. Surium S cum Meinekio ad Steph. Byz. p. 582,18.) appellant, ter fistula vocati[*](uocati BS. euo- rv(D). cfr. infra.) veniunt [*](31, 37) ad augurium. diripere eos carnes abiectas[*](obiectas R(?)C.) laetum est consultantibus[*](consulan- tibus V.), caudis abigere dirum. Hieropoli[*](hierapoli R(?)v. a. J.) Syriae in lacu Veneris aedituorum vocibus parent, vocati veniunt exornati[*](dist. U 707.) auro, adulantes[*](adorantes VR.) scalpuntur, ora[*](hora V.) hiantia manibus inserendis[*](inserendis—p. 59, 12 contra uiscum inVRiterata leguntur (VaRa); cfr. praefatio.) praebent. in Stabiano Campaniae ad Herculis petram melanuri in mari panem abiectum rapiunt, iidem[*](ibidem VVaRRaT.) ad nullum cibum, in, quo hamus sit, accedunt.

Nec illa in novissimis mira, amaros esse pisces ad Pelen insulam et ad Clazomenas[*](clazomenfaf B.), contra[*](contra ad v. a. S. an circa?) scopulum[*](cope- lum B.) Siciliae [*](siciliae ll.v. Scyllae D cum U 707. an Scyl- lam Siciliae? cfr. III. 87.) ac Leptim Africae et Euboeam[*](aeuoaeam V. eueoeam VaRa. euoeam R.) et Durrachium, rursus ita salsos, ut possint salsamenta existumari, circa Cephallaniam[*](cephalania VVaRRad. -leniam v. a. S.) et Ampelon[*](palon (pro paron) B.), Paron et Deli petras, in portu eiusdem insulae dulces. quam differentiam pabulo[*](babulo B.) constare non est dubium.[*]((cfr. Athen. IV 16 p. 139b. 17 p. 140b. Isid. XII 6, 12. 13).) Apion piscium maxime mirum[*](maxime mirum ego. maxi- mum ll. v. an excidit(ante Apion) alterum exemplum piscis aliquo loco non muti? cfr. index.) esse tradit porcum, quem Lacedaemoni[*](lacedaemonii RRad (?) v. a. S(J).) orthagoriscum[*](orthagoriscum S. cfr. § 149. orthra- B. orum tha- BVVaRRadf. ftagoriscum E. oft- v.) vocent [*](uocant VVav. a. S.); grunnire eum, cum capiatur. esse vero illam naturae accedentiam[*](accedentiam BE. accid- rv.)[*](dist. v. a. J. cfr. index.)—quod magis miremur—etiam in locis quibusdam, adposito occurret[*](occurr& BS. -rrit rv.) exemplo, siquidem salsamenta omnium generum in Italia[*](italiam VVaRRa.) Beneventi[*](uene- uenti B1. (ben- B2in marg.).) refici[*](refecti B. recenti E. -ntia refici (eff- B) v. a. H.) constat.

[*](cfr. Fest. p. 253a, 20. s. v. pollucere.) Pisces marinos in usu fuisse protinus a condita Roma auctor est Cassius Hemina, cuius verba de ea re subiciam: Numa constituit ut pisces, qui squamosi non essent, ni pollucerent[*](pollucerent B(E?)G cum Budaeo. -uerent (pull- Va) VaRad. -uerint VR. -incerent v.), parsimonia[*](parfimonia H cum Scaligero. patrim- ll.v.) commentus [*](conuentus BEv. a. B (praem. ad).), ut convivia publica et privata cenaeque ad pulvinaria facilius compararentur[*](conparentur VVaRRaf.), ni qui ad[*](neque ad B.) polluctum[*](polluc VVaRRad. pollinctuin v. a. G.) emerent pretio minus parcerent eaque praem ercarentur.

[*](Isid. XVI 8, 1. – (Diosc. V 138).) Quantum apud nos Indicis[*](inuicif B.) margaritis pretium est, de quis[*](quif BS. quibus rv.) suo loco satis diximus, tantum apud Indos[*](9,104 sqq.) curalio[*](curhalio BD sed cfr. XIII 142 (M). XXXVII 153. 164. in coralio (cur- Gbv. a. S.); namque[*](quamque B.) ista persuasione gentium constant[*](conftat BV.). gignitur et in Rubro quidem mari, sed nigrius, item in Persico [*](in fuperfico V.)—vocatur[*](uoca B.) lace[*](lace BD. iace (-cae Va) rv.)—laudatissimum in Gallico sinu circa Stoechadas[*](fthechadas Va orcadas E. orcha- v. a. G.) insulas et in Siculo circa Aeolias[*](aeolias fH. aeolidas B2. aeal- B1 eolias VVa. -ia b2 aelia b1. heliam v. deRRanon constat) ae Drepana[*](drepana dfS. -num bv. deprana r.). nascitur et apud Graviscas[*](grabis VVaRRa) et ante Neapolinu Campaniae maximeque rubens, sed molle et ideo vilissi mum Erythris.[*](Diosc. V 138. Isid. XVI 8,1. (Theophr. lap. 38). Solin. 2, 41. (cfr. Ovid metam. IV 750. XV 416).) forma est ei[*](ei Ev(D). & B.om.rS.) fruticis, colos viridis. bacae eius candidae[*](candidiae B.) sub aqua ac molles, exemptae confestin durantur et rubescunt qua corna[*](corna Bv. corona r.) sativa specie atque magnitudine. aiunt tactu[*](adiunt tactu VaRa. adiuncta VR.) protinus lapidescere, si vivat itaque occupari evellique retibus aut acri ferramento praecidi, qua de causa curalium[*](curalium dC. curha- D. cyra- Ra. cyrha- Va. cirha- BR. cirba- V. chira- E. chera- v. a. B. cera- B. cfr. § 21.) vocitatum[*](uocita- tium B.) interpretantur probatissimum[*](probantiffimum B.) quam maxime[*](quam maxime—15. 16 ra- mossimum om.VVaRRad.) rubens et quam ramosissi mum nec scabiosum aut lapideum aut rursus inane e concavum.[*](Solin. 2, 42. Geopon. XV 1, 31) auctoritas bacarum eius non minus Indorum viris quoque pretiosa est quam feminis nostris uniones Indici[*](indiciif B.). harispices[*](harispisces VVa arisp- RRa. haruspices S. aru- d(?)v.) eorum vatesque inprimis religiosum io gestamen amoliendis periculis arbitrantur. ita et decore et religione gaudent. prius quam hoc notesceret[*](nos deceret (-cet et R) VVaRRadTf.), Gall

[*]((cfr. Plin. XXIX 60).) Quod ad repugnantiam rerum attinet, quam Graeci antipathian[*](antiphatian B. -patian VVaRd. -patiant Ra.) vocant, nihil est usquam[*](ufqua B1.) venenatius quam in mari pastinaca, utpote cum radio eius arbores necari dixerimus. bane tamen persequitur galeos[*](galevof uel galvof B2.), idem [*](9,155) et alios quidem pisces, sed pastinacas praecipue, sicut in terra mustela[*](muf telae B2(S).) serpentes[*](ferpentef B1VaRadv. -tif rS.)—tanta est aviditas ipsius veneni—percussis vero ab ea medentur[*](medetur dv. a. S.) et hic[*](hic v. hii Rad. hi ll.S.) quidem, sed et mullus ac laser,

[*]((cfr. Plin. VIII 109). Diosc. II 26. schol. Nicand. ther. 565. Aelian. VI 34. Isid. XII 2, 21.) spectabili[*](specta- bilis d(?)Ev. a. S.) naturae potentia , in iis quoque, quibus et in terris victus est, sicut[*](ficut BS. fic et E. ficut et rv.) fibris[*](febris VVaRRa.), quos castoras[*](catoras V. castores v. a. S.) vocant et castorea[*](uocantef; caftorea B.) testes eorum. amputari hos ab ipsis, cum capiantur, negat Sextius diligentissimus medicinae, quin immo parvos esse substrictosque