Naturalis Historia

lpsa quae nunc dicetur herbarum claritas, medicinae tantum gignente eas Tellure, in admirationem[*](admi- ratione d.) curae priscorum diligentiaeque animum agit. nihil ergo intemptatum inexpertumque illis fuit, nihil deinde occultatum quodque[*](quodque VTEH. quoque fS. quaeque d. quod v.) non prodesse posteris vellent. at[*](ad V.) nos elaborata iis[*](iis v. his ll.S.) abscondere ac supprimere cupimus et fraudare

Minus hoc quam par[*](pareat d.) erat nostri celebravere, omnium utilitatium et virtutum rapacissimi, primusque et diu solus idem ille M[*](M om.V.). Cato, omnium bonarum artium magister, paucis dumtaxat attigit, boum etiam medicina non omissa. post eum unus inlustrium temptavit Gaius Valgius eruditione spectatus inperfecto volumine ad divum Augustum, inchoata[*](inchoato V.) etiam praefatione religiosa, ut omnibus malis humanis illius potissimum principis semper mederetur [*](mederetur TEH. me- detur r. -dicetur v.) maiestas.

Antea condiderat solus apud nos, quod equidem inveniam[*](inueni Ev. a.S.), Pompeius Lenaeus[*](ieneis (pro lenaeus) V.) Magni libertus, quo primum tempore hanc scientiam ad nostros pervenisse animo adverto[*](animaduerto dv.a. H.). namque Mithridates, maximus sua aetate regum, quem debellavit Pompeius, omnium ante se genitorum diligentissimus vitae fuisse argumentis, praeterquam fama,

Praeter hos Graeci auctores[*](auctores VfS. -res medicinae d(?)Ev.) prodidere, quos suis locis diximus, ex his Crateuas[*](cratenuas V. -eias Ven. Euax rex Arabum qui de simplicium effectibus ad Neronem scripsit (conser- Verc.) Crateuas (vel -eias) v.a.H (ex Marbodo de lapid. prol. 2 inter- polantes).), Dionysius, Metrodorus ratione blandissima, sed qua nihil paene aliud quam difficultas [*](rei difficultas Ev.a.S.) rei intellegatur. pinxere namque effigies herbarum atque ita subseripsere effectus. verum et pictura fallax

Quare ceteri sermone eas tradidere, aliqui ne[*](ne VdG. in E.del. v.) effigie quidem indicata[*](indicata Ev. -cta rTf.) et nudis plerumque nominibus defuncti, quoniam satis videbatur potestates[*](potestas V. -atē dT.) vimque demonstrare quaerere volentibus. nec est difficilis cognitio[*](difficilis cognitio VdTfS. -le cognitu Ev.) : nobis certe, exceptis admodum paucis, contigit reliquas contemplari cientia Antoni Castoris, cui summa auctoritas erat in ea arte nostro aevo, visendo hortulo[*](ortulo V.) eius, in quo plurimas alebat centesimum annum aetatis excedens, nullum corporis malum expertus ac ne aetate quidem memoria aut vigore concussis[*](concusis V1. -ussus V2.). neque aliud mirata magis antiquitas reperietur [*](repperietur VD.). inventa iam pridem ratio est praenuntians horas —non modo dies ac noctes—solis lunaeque defectuum[*](defectum Vv.a.B(G).) ; durat tamen tradita persuasio in magna parte vulgi, veneficiis et herbis id cogi eamque unam[*](eamque unam VdTfS. -que nam E. -que num G. in eo namque v.) feminarum scientiam[*](scientia Vd.) praevalere[*](praeuale V.). certe quid non repleverunt fabulis Colchis[*](colcis V.) Media[*](medea Ev.a.S. cfr. XXXV 26. 136. 137. 145.) aliaeque, in primis Itala[*](itala EG(J). -lica v. -la cis V1. -licis V2d. -lis S.) Circe dis[*](circe dis Ev. -ca edis d. -ca aediis (-des V2) V.) etiam adscripta? [*](Aeschyl. ap. Th. H. IX 15, 1.—Plin. VII 15. Gell. XVI 11, 1. 2.—Homer. b 228. Th. H. ibid.) unde arbitror natum, ut Aeschylus e vetustissimis in poetica refertam Italiam herbarum potentia proderet, multique Circeios, ubi habitavit illa, magno argumento etiam nunc durante in Marsis, a filio[*](folia V. orta om.E.) eius orta gente, quoniam[*](quō E. quos v.a.S.) esse domitores serpentium constat.

Homerus quidem primus doctrinarum et antiquitatis parens, multus[*](multis Vd.) alias in.admiratione Circae, gloriam[*](gloria V.) herbarum Aegypto tribuit, cum[*](cum NdEG. tum Vv.) etiam tum[*](tum VdTfS. t .... N.om.EG. cum v. nunc D.) quae[*](quae del. v.a.G.) rigatur[*](rigatur ll. G. -aretur v. dicatur D. cfr. II 201. XIII 69.) Aegyptus illa[*](illa ll. v. an insula? cfr. V 48.) non esset, postea fluminis limo invecta.[*](cfr. Plin. XXI 159. Homer. δ 221.) herbas[*](herbis Vd.) certe Aegyptias[*](aegyptias NEv. -tiis d. -tis V1. -ti V2.) a [*](a N(?)v (D). ab ll.S.) regis uxore traditas Helenae suae plurimas narrat ac nobile illud nepenthes[*](ne- penthes v. De nephentes Vd. rheph- E. ne ...... s N.) oblivionem tristitiae veniamque adferens et ab Helena utique omnibus mortalibus propinandum. primus autem omnium, quos memoria novit, Orpheus de herbis curiosius aliqua prodidit. post eum Musaeus et Hesiodus polium herbam[*](her- baru.N.cfr.§ 22.) in quantum mirati sint[*](sint S. sunt Nll v.) diximus. Orpheus et Hesiodus suffitiones[*](suffustines Vd. ... fitione. N.)[*](21,44 145) commendavere. Homerus et alias nominatim herbas celebrat, quas[*](quas dv. quae N. qua E. quam V.) suis locis dicemus. ab eo Pythagoras clarus sapientia[*](sapientiae E.) primus volumen de effectu earum composuit , Apollini, Aesculapio[*](aesculapioque Ev.a.S.) et in totum dis immortalibus inventione et origine adsignata; composite et Democritus, ambo peragratis Persidis, Arabiae, Aethiopiae, Aegypti Magis[*](magiis N.), adeoque[*](adeoque dEv. adaeque V1. ad ... que N. aeque V2.) ad[*](ad om.E.) haec attonita antiquitas fuit, ut adfirmaverit[*](adfirmauit E. -aret C.) etiam incredibilia dictu.[*](Aelian. nat. an. I 45.) Xanthus historiarum auctor in prima earum tradit[*](tradit NG(D). -didit ll.v.(S).), occisum draconis catulum revocatum ad vitam a parente herba, quam balim[*](balim NEJ. -in v. -li V. -lum d. ballim S ex Etym.. M. p. 186, 34 et Arcadio p. 30, 14.) nominat, eademque Tylonem[*](tylonem VdS. thy- E(?)G tillonem v.), quem[*](quam E.) draco occiderat, restitutum saluti[*](salute NV.). et luba in Arabia herba revocatum ad vitam hominem tradit. dixit Democritus, credidit Theophrastus esse herbam,

Haec erat antiqua medicina, quae tota migrabat in Graeciae linguas. sed quare non plures noscantur, causa est[*](causa est G. -sae si (nisi v) ll.v.) quod[*](quod VEv. quidem d.) eas agrestes litterarumque ignari experiuntur, ut qui soli inter illas vivant; praeterea securitas quaerendi obvia[*](obuiam V. -ia in D.) medicorum turba. multis etiam inventis desunt nomina, sicut illi, quam retulimus in frugum cura[*](18,160) scimusque defossam in angulis segetis praestare, ne qua ales[*](qua ales EG. quales V. -lis d. qua auis (uis v) C.) intret[*](intrent E.). turpissima causa raritatis[*](ra- ritas Vd.) quod etiam qui sciunt demonstrare nolunt, tamquam ipsis periturum sit quod tradiderint[*](tradiderunt E.) aliis. accedit[*](accedat E.) ratio inventionis anceps, quippe etiam in repertis alias invenit casus[*](causas V.), alias, ut[*](ui (pro ut) Vd.) vere dixerim, deus.[*](Pl. iun. 85, 1–3. cfr. Plin. VIII 152.) insanabile ad hosce annos fuit rabidi canis morsus, pavorem aquae potusque omnis adferens odium. nuper cuiusdam militantis in praetorio mater vidit in quiete, ut radicem silvestris rosae, quam cynorrhodon vocant , blanditam sibi aspectu pridie in frutecto[*](frutectu V, -eto v.a. G.), mitteret filio bibendam. in Laeetania[*](Laeetania Hübner Hermae I p. 341. lacetania dEG. late ca- V. lacte. In Lusitania v. cfr. XIV 71.) res[*](res om.Vd.) gerebatur, Hispaniae[*](hispanae V.) proxima

[*](cfr. Strab. XVI 4, 24 p 781.—Diosc. IV 2. Marc. 35, 15. 25, 13. (cfr. Plin. XXV 84. 101).) Nec bestiarum solum ad nocendum scelera sunt, sed interim[*](interim om.dT.) aquarum quoque ac locorum. in Germania trans Rhenum[*](re- num V.) castris[*](castra N.) a Germanico Caesare promotis maritimo tractu fons erat aquae dulcis solus, qua[*](qua NEv. quo Vd.) pota[*](poto d.) intra biennium dentes deciderent compagesque in genibus solverentur . stomacacen[*](sto- magacen V.) medici vocabant et scelotyrben[*](scelotyrben N2J. -turben (-bin d) N1VdBrot. sce- letorben Ev.a.B. -tirben B. -tyrben G.) ea mala[*](dist. G.). reperta[*](reperto N.) auxilio est herba, quae appellatur Britannica , non nervis modo et oris malis salutaris[*](maris V.), sed contra

Fuit[*](dist. G.) quidem et hic quondam ambitus nominibus[*](no- minis N.) suis eas adoptandi, ut docebimus fecisse reges. tanta[*](70 sqq.) res[*](res (ut res v) tanta Ev.a. H.) videbatur[*](uidebatur NTH. ut debeatur Vd. debe- Ev.) herbam[*](herbarum N.cfr. § 12. -bam tum Hauler.) invenire, vitam iuvare, nunc fortassis aliquis[*](aliquis ll.S. -uibus G. credet aliquis v.) curam[*](curam G. cum Nll. v.) hanc nostram frivolam quoque existimaturis[*](existimaris N. -rit Hauler. -mentur v.a. .G) ; adeo deliciis sordent etiam quae ad salutem pertinent[*](portent (pro fordent) N. oportent Hauler.). auctores tamen, quarum inveniuntur[*](inueni (om. uno versus untur—16 par est) N.), in primis celebrari[*](celebrare Ev.a.S.) par[*](pars V.) est effectu earum digesto[*](digestu N.) in genera[*](generatione (om. uno versu morborum—17 re- puta) N.) morborum. qua quidem in reputatione[*](reputationem V.) misereri sortis[*](miseris ortis d. his ereris hortis V.) humanae subit, praeter fortuita casusque et quae nova[*](quae noua NdTJ. que et (quae ei S) noua VS. quae nomina EH. nomina quae v.) omnis hora excogitat , milia[*](millia NEv.a.S.) morborum singulis mortalium timenda. Qui gravissimi ex his sint, discernere stultitiae[*](stultitia v.a. H. stuili . e N.) prope[*](probe N.) videri possit[*](possit dTEVen.(J). -sset N. potest V (?)v.), cum suus cuique ac[*](ac NVdD. ad Ev.) praesens quisque atrocissimus

A[*](a om.Ev.a.G.) Graecis et noxias herbas demonstratas miror equidem[*](et quidem Vd.), nec venenorum tantum, quoniam ea condicio[*](e. condicio N) vitae est, ut[*](optu. . is N. -timi Ev.a.S.) mori plerumque etiam optumis portus[*](port.. N. potus dT.) sit, tradatque[*](tra- ditque VfSJ.... datque N.) M[*](M om.V.). Varro, Servium Clodium equitem Romanum magnitudine doloris in podagra coactum veneno[*](uenenum V. ueneno—et om.N.) crura perunxisse et postea caruisse sensu omni aeque[*](aequae N.) quam dolore in ea parte corporis.[*](cfr. Cornel. Nep. ap. Plut. Luc. 43.) sed[*](set N.) quae fuit venia monstrandi qua mentes solverentur, partus eliderentur, multaque similia? ego nec abortiva dico ac ne amatoria quidem, memor[*](memor NBas. -oro ll.v.) Lucullum[*](lucillum Vd.) imperatorem clarissimum amatorio perisse, nec alia magica[*](magica Vdv. magis E.) portenta, nisi ubi[*](portenta nisi ubi om.E.) cavenda sunt[*](an sint?) aut coarguenda, in primis fide eorum damnata. satis operae fuerit[*](fuerit VS. fuit rv.) abundeque praestatum [*](praestitum v.a.S.)[*](lac. indicavit J; excidisse videntur a dis priscisue vel tale quid.) vitae salutares dixisse, .... ac postea[*](postea ll.v. pro ea Dcum P.) inventas[*](inuentas EG. -ta Vv. -tae d.).

[*](Homer. κ 302–306. (Diosc. III 47 = Plin. XXVI 33). Th. H. IX 15, 7.) Clarissima[*](latissima E. laudat- v.a.S.) herbarum est Homero teste[*](teste om.EG.) quam vocari a[*](a om.d.) dis putat moly, et inventionem eius Mercurio adsignat contraque[*](contra quem Vd. demonstrat v.a.S.) summa veneficia demonstrationem. nasci eam hodie circa Pheneum[*](phaeneum V.) et in Cyllene Arcadiae tradunt specie illa Homerica, radice rotunda nigraque, magnitudine

[*](cfr. Plin. XXVI 107.) Ab ea maxima auctoritas herbae est, quam dodecatheon [*](duodecatheon Vd.) vocant[*](an uocant ut? cfr. XXXVII 195.) omnium deorum maiestate[*](maiestate ego. -tem ll.v.) commendantes. in aqua potam[*](qua pota E.) omnibus morbis mederi tradunt. folia eius septem, lactucis simillima, exeunt a lutea[*](lutae VdT.) radice.

[*](cfr. Homer. ε 401. δ 232.—Diosc. III 147. Isid. XVII 9, 48. Plin. XXVII 85. Th. H. IX 8, 6.) Vetustissima inventu Paeonia est nomenque auctoris retinet, quam quidam pentorobon[*](pentorobon Ev. -toron d. -teron Vf.) appellant, alii glycysiden[*](glycysiden v(S). -dem E(?)Brot.(D). cycliodem rT. -den f.). nam[*](nam VTfS. om.d(?)Ev.) haec quoque difficultas est, quod eadem aliter alibi nuncupatur[*](nuncupatur VdTv(S). -antur EG.). nascitur opacis montibus, caule inter[*](imo (pro inter) d2. uno T.) folia digitorum[*](quattuor ll.v.) IIII, ferente in cacumine veluti Graecas nuces II aut[*](quattuor aut quin- que ll.v.) v. inest his[*](iis Ev.a.S.) semen copiosum, rubrum nigrum[*](rubrumque nigrum V.) - que. haec medetur et Faunorum in quiete ludibriis. praecipiunt eruere noctu, quoniam, si picus Martius videat, tuendo[*](tuendo ll.v. uolando coni. S. eruentem D. an ad tuendū (vel interdiu, ut XXVII 85)?) in oculos impetum faciat.

[*](Diosc. III 48. Th. H. IX 11, 2. 8, 7.) Panaces ipso nomine omnium morborum remedia promittit, numerosum et dis inventoribus adscrlptum[*](adscripsit E.). unum

[*](Diosc. IV 35.—cfr. Diosc. IV 182.) Heracleon siderion et ipsum ab Hercule inventum est[*](quattuor ll.v.), caule tenui, digitorum IIII altitudine, flore puniceo, foliis [*](follis V.) coriandri. iuxta lacus et amnes invenitur omniaque vulnera ferro inlata efficacissime sanat.

Est Chironis inventum ampelos[*](ampelo VRd.), quae vocatur Chironia, de qua diximus inter vites, sicuti de herba,[*](23,27) cuius inventio adsignatur Minervae.

[*](Diosc. IV 69.)[*](Scribon. 181.) Herculi[*](hercule V.) eam quoque adscribunt, quae Apollinaris aut[*](aut ego. aput V1. apud rv. del. D. apud alios, apud nos U 531.) a rabiealiis[*](a rabie aliis ego coll. Scribon. arabilis VR. ar- bilis E. arabas dv. ab alis D. a rabulis U.) altercum[*](altercum dH(D). cfr. ind. -rum r. -rcum siue altercangenum (-non G) v(S).), apud Graecos vero hyoscyamos appellatur. plura eius genera: unum nigro semine, floribus[*](floribus R(?)B e Diosc. foliis Vdv. -lii E.) paene purpureis, spinosum calice[*](calice ego e Diosc. (sublata dist.). talis VREv. -le dT.), nascitur in Galatia; vulgare autem candidius est et fruticosius, altius[*](altius Ev (om. Ven.). alterius rT.) papavere; tertii semen irionis[*](irionis B. trionis Ev. -nes r.) semini[*](semini v. seni VRd. semine E.) simile est[*](est ego. set E. sed rS. et v. de enuntiati forma cfr. § 44.), omnia insaniam gignentia capitisque vertigines. quartum genus molle, lanuginosum , pinguius[*](pinguium V.) ceteris, candidi[*](candidis V.) seminis, in maritimis nascens. hoc recepere[*](recipere V.) medici, item rufi seminis; nonnumquam autem candidum rufescit, si non ematuruit[*](ematuruerit dT.), inprobaturque . et alioqui[*](alioquin dv.a.Bas.) nulla[*](nullum Ev.a S(D).) nisi cum inaruit legitur. natura

[*](Diosc. IV 188.) Linozostis[*](desunt §§ 38–41 inVRdT.) sive parthenium[*](par- thenium ego. -ius Ea. -ion v coll. ind.) Mercuri inventum est. ideo apud Graecos Hermu poan multi vocant eam, apud nos omnes Mercurialem. duo eius genera, masculus et[*](et a. cfr. § 80. (an uel?). om.Ev. est D.) femina, quae efficacior, caule et cubitali, interdum ramoso in[*](dist. et lac. indicavi ego coll. Diosc. exciderunt in caule II (binis).) cacumine, ocimo angustioribus foliis, geniculis[*](geniculis Ev. oculis a.)..., densis alarum cavis multis, semine in geniculis dependente , feminae copioso, mari iuxta genicula stante[*](stante & ego. -ntia Ea. -nte G. -nti v.)et rariore [*](rariore av(D). -ori E(?)G.) ac brevi contortoque, feminae soluto et candido. folia maribus nigriora, feminis candidiora;[*](cfr. Diosc. eupor. II 92.) radix supervacua , praetenuis. nascuntur in campestribus cultis. mirum[*](mirumque aD.) est quod de utroque eorum[*](eorum om.a.) genere proditur: ut mares gignantur, hunc facere, ut feminae, illam; hoc contingere, si a conceptu[*](conceptua E.) protinus bibatur sucus in passo edanturve folia[*](folia v. eo in lia Ea.) decocta ex oleo et sale, vel cruda ex aceto. quidam

[*](Diosc. IV 36. (cfr. Plin. XXXIV 152. Ovid. met. XII 212. Hygin. fab. 101).) Invenisse[*](inuenisse ego. -nies NEa.om. r. -nit v.) et[*](et om.N.) Achilles discipulus Chironis qua[*](qui d.) volneribus [*](dist. ego.) mederetur[*](mederet R.) —quae ob[*](ob NdEv. co r.) id Achilleos[*](achilleos v. -eus VdE. -eū R. ach .. leo. N.) vocatur—

[*](Diosc. III 101. 142. Th. H. IX 18, 7. (cfr. Plin. XXIV 130. XXVI 75. XXVII 134).) Invenit et Teucer eadem aetate Teucrion[*](teucrion NdEv. uorion r.), quam quidam hemionion[*](hemionion B. -neon D. ... mioneon N. hermi- d. -oncon VR. -mineon E. -memon v.) vocant, spargentem iuncos[*](iugos VR.) tenues, folia parva[*](dist. ego.), asperis locis[*](locis nascentem v.a.D.), austero[*](austero Ev. -re r. aus .... m N.an austeram?) sapore[*](sapore NEv. om. r.). numquam florem[*](flo- rem ego. cfr. XXVI 58. XXVII 78. XVI 65. -rentem ll.v.) neque [*](nec quae ND.) semen gignit. medetur[*](meditur V.) lienibus, constatque sic inventam : cum exta[*](extat d.) super eam proiecta[*](protecta VR.) essent, adhaesisse lieni[*](lient V1. lin. N.) eumque[*](cumque V1R.) exinanisse[*](inanisse E.). ob id a quibusdam splenion[*](ple- nion R.) vocatur. narrant sues, qui radicem eius edint[*](edint NV1fS. edant dT. edunt V2Ev. ederint R(?)G.), sine splene inveniri. quidam ramis hysopi[*](hiesopi V. -eropi R.) surculosam, folio fabae, eodem nomine appellant et colligi, cum[*](cum VRdTfS. eum E.del. v.) floreat[*](floreat V2fS. -re ad V1RE. -re dT. -rentem adhuc v.), iubent[*](iuuent E.) —adeo florere[*](flore VR.) non dubitant—maximeque ex Ciliciis[*](cilicis V1. -ciae V2D. sed cfr. § 136. V 96. 129. XIV 81. 109. XIX 128. XXI 31. 42; aliter XXIV 165.) et Pisidiae[*](pissidiae V. pesside R.) montibus laudant.

[*](Diosc. IV 149. (cfr. Apollod. bibl. II 2, 2. Ovid. met. XV 326. Vitruv. VIII 21).) Melampodis[*](melampolis VRd.) fama divinationis[*](de ue- natione VRd.) artibus nota est[*](nota est v. -tas VRE. -ta dT.). ab hoc appellatur unum hellebori genus Melampodion[*](melam- podium d.). aliqui pastorem eodem nomine invenisse tradunt, capras purgari pasto[*](pastor E. -ore man. Dal. v.a. C.) illo[*](illi E.) animadvertentem[*](anim- aduertentem d2C. -tente Vd1Ev. -tite R.), datoque lacte earum sanasse Proetidas[*](proetidas VdB. proeci- R. paroti- Ev.)[*](lac. indicavi ego coll. Theophr. ex- ciderunt fortasse non constat auctoribus de generum inter se differentiis. cfr. § 168 (XVI 48. XXIX 94) et XVI 16. 148. 166. XXIII 29. XXXI 74. aliter U 534 post quam ob rem supplevit regni portione illum donatum esse.) furentes..... quam ob rem de omnibus eius generibus dici simul convenit.

Prima duo sunt, candidum ac nigrum. hoc radicibus tantum intellegi tradunt plerique, alii[*](alii & ego. alia VEd. alii Ev. cfr. § 43.)et folia nigri[*](nigra VR. -ro f.) platano [*](platani Ev.a. H.) similia, sed[*](sed V2Rdv. s V1. et E.) minora nigrioraque et pluribus[*](plurie V1R.) divisuris scissa, albi[*](albi EB. alibi V1Rd. alii V2v.) betae incipientis[*](incipientes VRd.), haec quoque nigriora et canalium dorso rubescentia, utraque caule palmi[*](palmari D cum U 535 contra Plinii usum. an palmeo (cfr. XXVI 95) vel palmi altitudine (cfr. XII 48. XXIV 137. XXVII 85)?), ferulaceo, bulborum tunicis convoluto[*](conuolto VR.), radice fimbriata ceparum modo[*](nigro modo E.). nigro equi[*](e quib: V. e quibus d.), boves, sues necantur, itaque cavent id, cum candido vescantur. tempestivum esse tradunt messibus. [*](Th. H. IX 10, 1–4. Diosc. IV 149. 148. 149. Isid. XVII 9, 24.) plurimum[*](dist. U 536.) autem nascitur in Oete[*](in oete ES. -ta v. nocte e r.) monte et optimum[*](opi- mum VRdf.de mendo cfr. XVIII 78. 263. XXXV 47.), uno eius loco circa Pyram[*](pyrum E. ep- v.a.B.). nigrum ubique provenit, sed melius [*](melius Ev. om. r.) in Helicone[*](elicon eicone V.), qui mons et aliis[*](alias VRTfS.) laudatur herbis. candidum probatur secundum Oetaeum[*](oetaeum C. -teum v. oetum E. eteum V1R. eteu r. (Oetaeum secundum v.a.S).) Ponticum, tertio loco Eleaticum[*](elaticum R.), quod in vitibus nasci ferunt, quarto Parnasium[*](parnassium E(?)Lugd.), quod adulteratur Aetolico ex vicino[*](uicino v. uinicio ll.). nigrum ex his Melampodium vocant, quo et domus[*](domos R(?)v.a.D.) suffiunt[*](sufficiunt VR.) purgantque, spargentes et pecora, cum precatione sollemni.[*](Th. H. IX 8, 8. 6. Diosc. IV 149.) hoc et[*](hoc et v. hoc est 11.) religiosius colligitur, primum enim gladio circumscribitur, dein qui succisurus est ortum spectat[*](spectet d. expectate VR.) et precatur, ut id liceat sibi concedentibus diis facere observatque aquilae volatus; fere enim secantibus interest, et, si prope advolavit [*](aduolauerit dv.a.G.), moriturum illo anno qui succidat augurium est. nec album facile[*](facere E.) colligitur, caput adgravans maxime, nisi praesumatur

Farina eorum per se[*](se ex mixta Rd.) et mixta radiculae[*](radiculae VRdfv(S). -la EVerc.(G).), qua lanas diximus lavari, sternumentum[*](sternutamentum dv.a.G.) facit, amboque somnum[*](somnum discutiunt coni. Dal.).[*](19,4 24,9)[*](Th. H. IX 8, 4.—Diosc. IV 149 (148).) leguntur autem tenuissimae[*](tenuis summa R.) radices brevesque[*](febresque E1. -re uique E2.) ac velut decurtatae[*](decorticatae V2.) et imae[*](et imae VRdfS. etiam hae Ev.). nam summa, quae est crassissima, cepis similis[*](tam??? R), canibus tantum datur purgationis causa. antiqui

[*](Diosc. IV 149.)[*](Marc. 30, 17.) Nigrum medetur paralyticis, insanientibus, hydropicis , dum citra[*](cytra V. cyta R.) febrim, podagris[*](febri podagri VRd.) veteribus, articulariis morbis. trahit ex alvo bilem, pituitas[*](pituitis VRd.), aquas[*](ex aqua v.a.J.). datur ad leniter molliendam[*](molliendo VR.) alvum plurimum drachma una[*](una VTfS. ma upa E.), modice IIII[*](quattuor ll.v.) obolis. miscuere[*](miscere VR.an vero miscent? de mendo cfr. § 43.) aliqui[*](alique V.) et scamonium[*](scamonium VRD. -neam v. scammonium fES. -niam d. -neam C. cfr. XXVI 59. (scamonia Scribon. 140. 254.σκαμμωνίαTheophr. Diosc.)), sed[*](sed ut ius R.) tutius salem. in dulcibus datum copiosius periculum infert. oculorum caliginem fotu discutit;[*](cfr. Pl. iun. 96, 11 sqq.) ob id quidam et inunxere trito. strumas, suppurata, duritias concoquit et purgat, item fistulas [*](eximium VRf.) tertio[*](tertia v.a.S.) die exemptum. verrucas tollit cum squama[*](squamis Ev.a. S. cfr. XXXIV 107. 108. 109. 154. XXXVI 182. IX 113; contra XXX 107.) aeris et sandaraca. hydropicorum ventri inponitur cum farina hordeacia et vino. pecorum et iumentorum pituitas sanat surculo per aurem traiecto et postero die eadem hora exempto, scabiem[*](scabia R.) quadripedum cum ture, cera[*](cera VRdv(S). aut cera E(?)B(C) e Diosc. et cera Ven.) ac[*](ac B e Diosc. haric R. haro r. aro v. an cedria? cfr. XXIV 17.) pice[*](pide E1.) vel[*](uel v. uelut ll.) cum pisselaeo.

[*](Diosc. IV 148.) Album optimum, quod celerrime movet sternumenta [*](sternutamenta dv.a. H. (itemV2infra v. 5).), sed multum terribilius nigro, praecipue si quis apparatum poturorum[*](pu- turorum V. potuum d.) apud antiquos legat contra horrores, strangulatus, intempestivas somni vires[*](aures R.), singultus[*](singultos VR.) infinitos aut sternumenta, stomachi[*](stoma VR.) dissolutiones, tardiores[*](tardiores Ev. om. r.) vomitus aut longiores, exiguos aut nimios. quippe alia dare soliti, quae concitarent vomitiones, ipsumque helleborum extrahere [*](extrahere J cum Strackio. -rent ll. v.) medicamentis aut clysteribus, saepius etiam sanguine venis emisso. iam vero et cum prospere cedat, terribilius[*](terribilius ego. -li uisu EG. -lis uisu rTf. -lius uisu in v.) variis coloribus vomitionum et post vomitiones observatione[*](obseruationem VR.) alvi, balinearum dispensatione, totius corporis cura, antecedente omnia haec magno terrore famae, namque tradunt absumi carnes[*](carnes VRdTfS coll. § 67. adde XXIII 126. 127. 150. XXIV 93 al. -nem Ev (D).), si coquatur[*](coquatur VREv (sc. helleborum). -antur dTS.) una. sed antiquorum vitium erat quod propter hos metus parcius dabant, cum celerius erumpat, quo[*](quod E.) largius sumitur. Themison[*](thebison VRdf.) binas, non[*](dedit dT. donauit v.a.G.) amplius, drachmas datavit; sequentes et quaternas dedere claro Herophili praeconio, qui helleborum fortissimi ducis similitudini[*](similitudine E.) aequabat; concitatis enim intus omnibus[*](omnibus Ev. -ium r.) ipsum in primis[*](in primis —20 incisum Ev. om. r.) exire. praeterea mirum inventum est, quod incisum forficulis[*](forcipibus Brandis de aspir. Lat. p. 37.), ut diximus, cribrant[*](cribant VR. scri- v. a.B.) : cortex[*](53) remanet, hoc[*](hoc Ev(D). hue VR. hunc dTJ.) inaniunt[*](inanito v.a.G.) ; medulla cadit, haec in nimia purgatione data vomitiones sistit.

[*](cfr. Cels. II 13.) Cavendum est felici quoque cura, ne nubilo die detur, inpetibiles[*](quoque (pro quippe) E. (quippe impatibiles v.a.H).) quippe cruciatus existunt. nam aestate potius[*](quoque (pro quippe) E. (quippe impatibiles v.a.H).) quam hieme dandum non est in dubio. corpus VII

[*](Diosc. IV 148. Geop. XIII 4, 1. 6.—Gellius XVII 15, 7. (cfr. Cels. V 27, 4),—Marc. 4, 66.) Vetant dari senibus, pueris[*](et pueris R(?)v.a.S.), item mollis[*](mollibus VRv.a.G.) ac feminei corporis animive, exilibus aut teneris, et feminis minus quam viris, item timidis aut si exulcerata sint praecordia vel tumeant, minime[*](mine V. minimeue v.a.H.) sanguinem excreantibus[*](excerantibus R.) causariisve[*](causariis uel REv.a.S.) latere[*](dist. ego.). faucibus[*](////faucibus d. uel fauc- v.a.S.) medetur extra corpori inpositum[*](corpori inpositum ego. -ris ll. v. cfr. XXVI 65. XXXI 101. (post extra lac. indicavit J e coni. S).),eruptionibus pituitae cum axungia[*](acxungia V.) salsa inlitum[*](inlitum ego. illit- dEV. inlinit- rS. cfr. XXIII 26. 124.), item suppurationi veteri. mures[*](mores VR.) polentae[*](polentae (pul- VRD)ll.TfH. -ta v.) admixtum necat[*](negat V.). Galli sagittas in venatu helleboro tingunt circumcisoque vulnere teneriorem sentiri carnem[*](carnem sentiri Rd.) adfirmant. muscae quoque necantur albo[*](necantur albo Ev(D). albo (aluo VR) necantur r S.) trito[*](trito dv. tritū r.) et cum lacte sparso. eodem et phthiriasis emendatur.

Ipsi Mithridati Crateuas[*](grateuas VR.) adscripsit unam[*](unam VREv. quam dT.), Mithridatiam [*](duo Ev.) vocatam[*](uocatam Ev(D). -cant rTfS. -cat P. an uocans (scriptum olim uocam)?). huic[*](huic Ev. hoc r.) folia[*](folia—acantho Ev.om.r.) II a radice, acantho similia, caulis inter utraque sustinens roseum[*](rose in E. altera VRd.) florem.[*](med.: Diosc. III 115.) alteram Lenaeus[*](lenaeus G. -nius ll. -nem v.), scordotim[*](scordotis R.) sive scordion[*](iscordion E.), ipsius manu adscriptam[*](descriptam C Bas. an recte?), magnitudine cubitali, quadriangulo caule, ramosam, querna[*](querna S e coni. H. -nae ll.v.) similitudine foliis lanuginosis. reperitur in Ponto campis pinguibus umidisque, gustus amari[*](gustu amara dT.). est et alterius generis, latioribus foliis, mentastro[*](men/tra/sto V. m???stransto R.) similis, plurimosque[*](plurimosque dv. -moque r.) utraque ad suss per se et inter alia in antidotis.

[*](Diosc. IV 8.) Polemoniam[*](polemoniam v. -oni Vd. -on R. polimonia E.) alii[*](ali VdD. philetaeriam v. -echeria d. filecheriam VR. -eteliam E.) Philetaeriam a[*](a dEv. ar r. ab D.) certamine[*](cestamme V.) regum inventionis appellant, Cappadoces autem chiliodynamiam[*](chiliodynamiam (chilo- RE. chylo- V) VRED. -mum dv. -mum S ex ind.). radice crassa, exilibus ramis, quibus in summis corymbi dependent[*](dist. ego. cfr. Diosc.) nigro semine, cetero rutae similis, nascitur in montosis[*](montosis VREv (D). cfr. XXVI 72. montibus dT. -tuosis H (an recte? cfr. § 70. XXVI 97. XVIII 70. XVII 18. XVI 16. 72. XV 131. XII 102. XI 280. VI 45. V 18. II 194).).

[*](Diosc. IV 41. (cfr. Geop. II 6, 29).) Eupatoria quoque regiam auctoritatem habet, caulis lignosi, nigricantis, hirsuti, cubitalis et aliquando amplioris, foliis per intervalla[*](per interualla ll. v. cfr. ex interuallis § 71. (79). XXVI 108. (32).) quinquefolii[*](quinquefoli VRdS.) aut cannabis, per extremita tes[*](extremitates Gron. e Diosc. (cfr. XXIV 108). temitalis ll. ambitum v.a.S.) incisis quinquepertito[*](an quinquepertitis? cfr. Diosc.), nigris et ipsis plumosisque[*](plurimos is quae V. -mis bisque d.), radice supervacua. semen dysintericis in[*](in om.V.) vino potum auxiliatur unice.

[*](Diosc. III 6.) Centaurio curatus dicitur Chiron, cum Herculis excepti hospitio pertractanti arma sagitta excidisset[*](excidisset Ev. -sset et VR. -sset ei dTS.) in pedem[*](pede VRdT.), quare aliqui Chironion[*](choroniom V1. -ium V2d.) vocant. folia sunt lata[*](late V.) et oblonga, serrato[*](serrata v.a. G. sed cfr. XXIV (130). 137. XII 22.) ambitu, densi[*](densi ego coll. Diosc. -sa ll. v.) ab radice caules[*](caule V.) ternum cubitorum, geniculati—in his capita ceu papaverum—, radix vasta, rubescens, tenera fragilisque, ad bina cubita, madida[*](addida R.) suco, amara cum quadam dulcedine.[*](Pl. iun. 74, 11–14.) nascitur in collibus pingui solo, laudatissima in Arcadia, Elide, Messenia , Pholoe[*](pholoe (-oe et B) J e Diosc. phorpe d. -poe VR. -rus e E. -ruo et v.), Lycaeo[*](lycaeo B. -ceo R. liceao E. -ceo rv.), et in Alpibus vero plurimisque aliis locis. in Lycia[*](in licia V. infcia E.del. G.) quidem et ex ea Lycium faciunt. vis in vulneribus tanta est, ut[*](est ut J. sicut VRd. uisut E. ut v.) cohaerescere etiam carnes tradant[*](tradat VRd. -atur S.), si[*](duabus ll.v.) coquatur[*](coquatur VRdJ. -antur Ev(D). cfr. Diosc. et § 57. (contra Pl. iun.).) simul. in usu radix, tantum II drachmis bibenda quibus dicetur, si febris sit, in aqua trita[*](trita medetur RS.), ceteris in vino. medetur[*](medetur om.R(d?)S.) et febrium[*](febrium ego. cfr. XXIII 48. VIII 119. obuium VEE. -ius dTD. omnium B. ouium v(G). iisdem H cum P. uoluarum J.) morbis[*](omnibus (pro morbis) S cum P.) decoctae sucus.

[*](Diosc. III 7 (cfr. 6). Isid. XVII 9, 33. Pl. iun. 107, 21 (Plin. XXV 127).) Est[*](sed V.an est et?) alterum centaurium[*](centaurion f(?)v.a.J. (item infra v. 1. 2).) cognomine lepton, minutis foliis, quod aliqui libadion[*](libadion v e Diosc. -deon ll.D.) vocant, quoniam secundum fontes nascitur, origano simile, angustioribus et longioribus foliis, anguloso caule, palmum[*](palmum Ven.(S) cum B e Diosc. paulum ll.f. -lulum v(C).) alto, fruticosum[*](fruticosum ego. cfr. § 72. 73. 82. 89. -cum VEd. -cantu E. -te G. -ti v.), flore[*](flore VRdv. ue re E.) lychnidis [*](lychnidis B. -henidis ll. v.), radice tenui et supervacua, suco[*](suco Ev. suo r.) efficax. ipsa herba autumno legitur, sucus[*](succos VR. succis d.) e fronde[*](se fronde d. effronte VR.). quidam caules concisos

[*](Th. H. IX 8, 7.) Tertia est centauris cognomine triorchis. qui eam secat, rarum est ut non vulneret sese[*](si sese V. sed sese R.). haec sucum sanguineum emittit[*](emittit ego. mittit ll.v. cfr. vol. III p. 493.). Theophrastus defendi eam inpugnarique colligentes tradit a triorche[*](triorchi S coll. X 204. 207.) accipitrum genere, unde[*](unde dTS. ū R.om. r. a quo v.) et nomen[*](nomine VR.) accepit[*](accepit Rv. accipit rTf.). inperiti confundunt haec omnia et primo[*](primo VRdG. pro E. uni B. uini v.) generi adsignant.

[*](Diosc. IV 13. 14. Th. H. IX 18, 6.) Clymenus a rege herba appellata est[*](est v. si VEE. sed d.), hederae foliis, ramosa, caule inani articulis praecincta[*](an praecincto?), odore gravi et semine hederae, silvestribus et montuosis[*](montosis v.a.H.) nascens. quibus morbis pota medeatur, dicemus, sed hic[*](hinc E.) indicandum est, dum medeatur, sterilitatem pota[*](potam VE.) etiam viris fieri. Graeci plantagini similem esse dixerunt, caule quadrato, folliculis cum[*](cum Ev. in rf. (an semine in folliculis? cfr. XIX 119. XXI 177. XXII 58. XXVII 25).) semine inter se inplexis veluti[*](ueluti S cum vet. Dal. uelut in ll.v(J). cfr. Diosc. et XXVI 58.) polyporum cirris. et sucus autem in usu, vi summa in refrigerando.

[*](Diosc. III 3.) Gentianam invenit Gentius rex Illyriorum, ubique nascentem, Illyrico[*](in Illyrico v. sed cfr. XXI 53. XIX 110. aliter XXI 40. praestantissimo R.) tamen praestantissimam, folio fraxini, sed magnitudine lactucae, caule tenero, pollicis crassitudine [*](trium ll.v (pro ternum, ut § 66).), cavo et inani, ex intervallis foliato, III aliquando cubitorum, radice lenta[*](cubitorum radice lenta om.VR (d?).), subnigra, sine odore, aquosis montibus subalpinis plurima. usus[*](plutim ausus V.) in radice et suco.

[*](Diosc. IV 3.) Invenit et Lysimachus quae ab eo nomen retinet, celebrata Erasistrato. folia habet[*](habet et (ut V2D) VRD.) salicis viridia, florem purpureum, fruticosa ramulis erectis, odore acri. gignitur in aquosis. vis eius tanta est, ut iumentis discordantibus iugo inposita asperitatem cohibeat[*](choibeat V.).

[*](Diosc. III 117. (118). 119. (120). cfr. XXVII 28. 55.) Mulieres quoque[*](quoque om.E.) hanc gloriam adfectavere, in quibus Artemisia[*](artem est a V1R. -emia est V2.) uxor Mausoli[*](mausalo R.) adoptata herba, quae antea parthenis[*](parthenix VRd.) vocabatur. sunt qui ab Artemide[*](harchemete V1. -mede V2.) Ilithyia[*](ilithyia E(?)G. litida r. artemisiam v.) cognominatam putent[*](putant REDal.), quoniam privatim medeatur feminarum malis. est[*](est om.Ev.a.G.) autem absinthii[*](autem absenti R. absinthii autem v.a.G.) modo fruticosa[*](fructicosa R.), maioribus foliis pinguibusque. ipsius duo genera: altior[*](altior ll.TfS. -tera v. an ualdior? cfr. Diosc.) latioribus foliis, altera tenera tenuioribus[*](tenuioribus v. tenerio- ll. Brot.)[*](an tenuioribus. est non? cfr. Diosc. (et—nascens post pinguibusque (v. 13) transponi voluit P).) et non nisi in maritimis nascens. sunt qui in mediterraneis[*](mediterranis VR.) eodem nomine appellent[*](appellant (ape- V) VRv. a. G.), simplici caule, minimis foliis, floris[*](flores v.a.G.) copiosi, erumpentis[*](erumpentes Vdv.a.G.) cum uva[*](uuam V.) maturescit, odore non iniucundo[*](iucundo E.). quam[*](quam d(?)v. quem rfD.) quidam botryn [*](botryon VRdf.)[*](dist. ego.), alii[*](alis V.om.dT.) ambrosiam vocant, talis in Cappadocia nascitur.

[*](Th. H. IX 13, 1 (cfr. Marc. 33, 63). Diosc. III 138. 139.) Nymphaea nata traditur nympha[*](a nympha dv.a.G.) zelotypia erga Herculem[*](dist. J cum Strackio. (lac. post simili statuit S).) mortua—quare Heracleon vocant aliqui, alii rhopalon[*](opalon VRd.) a radice clavae simili—, ideoque eos, qui biberint eam[*](dist. ego coll. Diosc. et XXVI 94.) XII diebus, coitu genituraque privari. laudatissima in

[*](Diosc. III 86.)[*](cfr. Plin. V 16.—Homer. X 444.) Invenit et patrum nostrorum aetate rex Iuba quam appellavit Euphorbeam medici sui[*](suo VR.) nomine[*](nomine del. v.a.B. -ine et B.). frater is[*](frater is R(?) H cum P. -tris rTv.) fuit[*](fuit VRdH cum P. fui et E.del. B. nomine et v.) Musae, a quo divum Augustum conservatum indicavimus . iidem fratres[*](fractes d.) instituere a balineis[*](ab alienis V. -igenis E.) frigida[*](frigidam V.) multa[*](multo VRdT.)[*](19,128) corpora adstringere[*](astringi v.a.H.) ; antea non erat mos[*](mos dEv. om. r.) nisi calida tantum lavari, sicut apud Homerum etiam[*](an et (pro sed)?) invenimus.[*](extr.: Isid. XVII 9, 26. Solin. 24, 9. Pl. iun. 110, 19.) sed Iubae volumen quoque extat de ea herba et clarum praeconium. invenit eam in monte Atlante[*](&lante R.), specie thyrsi[*](specie thyrsi H cum Salm. -ie tunsi VRdTf. spectetur si E. -tatur v.), foliis acanthinis. vis tanta est, ut[*](ut G. uel ll. D. ut uel v.) e longinquo sucus excipiatur [*](excipitur VD.) incisa[*](incisae R (?)Ev.a.S.) conto; subitur[*](subitur ll.TS. subditur G. -tis H cum P. suscipitur man. Dal. v.) excipulis[*](excipulis dEv(H). -lus r G.) ventriculo haedino. umor lactis videtur defluens[*](defluens Salm. -uere ll.TS. effluere v.) ; siccatus[*](siccatur dv.a.G.) cum coiit[*](cum coiit EG. cuncto (-ti R) sic r. conto. Sic v.), turis

[*](Diosc. II 152. Th. H. VII 8, 3. cfr. Isid. XVII 9, 50.) Celebravit et Themiso[*](themiso S. -isso VR. -ison Ev. temiso dT.) medicus vulgarem herbam plantaginem tamquam inventor volumine de ea edito. duo eius genera: minor[*](minora VR.) angustioribus foliis et nigrioribus[*](foliis et nigrioribus om.E.) linguae pecorum similis[*](simillimis R(?)v. sed cfr. § 81. 82.), caule anguloso in terrain inclinato , in pratis nascens; altera maior, foliis laterum[*](lacerum d.) modo inclusa, quae quia[*](queque quia VdE.) septena sunt, quidam eam heptapleuron vocavere. huius et caulis[*](caulis Ev. om. r.) cubitalis est. et ipsa[*](ipsa ego (et dist.). uapi ll. napi J. uua api D. napi similis v. angulosus Brot. cum vet. Dal. locus nondum sanatus. possit conici[et] campis, ut § 63. XXIV 59, vel lac. statui: et radices crassitudine digitali).) in umidis nascitur, multo efficacior. mira[*](mira om.E.) vis in siccando densandoque corpore, cauterii vicem optinens. nulla res aeque sistit fluctiones, quas Graeci rheumatismos vocant.

[*](Diosc. IV 126. 127. Isid. XVII 9, 49.) Iungitur huic buglossos[*](boglossos Vdv.a.C.), boum linguae similis, cui praecipuum, quod in vinum deiecta[*](delecta Vd.) animi voluptates [*](uoluntates d.) auget et vocatur euphrosynum. iungitur[*](iungetur d.) et

[*](Diosc. IV 58 (cfr. III 146). Isid. XVII 9, 93.—Th. H. IX 13, 2. (cfr. Plin. XXII 25. XI 284).) Est et buphthalmus[*](buphthalmi R.) similis boum oculis, folio feniculi, circa[*](circa v. contra circa ll.) oppida nascens, fruticosa caulibus[*](an caulibus mollibus? cfr. Isid.), qui et manduntur decocti. quidam chalcan[*](chalcan E.cfr. Diosc. -ciam v.a.B. calchan r D. -am f. cachlam B e Diosc. III 146.) vocant. haec cum cera[*](era E.) steatomata[*](steatomata S cum B e Diosc. siafatomata E. sia- flato- Vd. siaflatho- R. scirro- v.) discutit.

Invenere herbas et universae gentes, Scythia[*](sesthia VR.) primam [*](primum v.a. J) eam, quae Scythice vocatur circa Maeotim[*](Maeotim S cum P e XXVII 2 et Theophr. boeotiam ll. v.) nascens, praedulcem[*](praedulces E. -cis v.a. H.) alias[*](aliam Ev.a.H.) utilissimamque ad ea, quae asthmata[*](asthmata S cum Salm. e Theophr. (cfr. XXII 25 et Diosc. III 5). spasmata G. sparmata T. -tam VRd. spartama E. -taniam v.) vocant . magna et ea commendatio, quod in ore eam habentes sitim famemque non sentiunt.[*](Th. H. IX 13, 2. (cfr. Diosc. II 80). Th. H. IX 15, 3.) — Idem praestat apud eosdem hippace[*](hippace dTH. hipace VR. ipface E. hippice v.), distincta[*](distincta ll. J. dicta Tv. sic dicta S cum Salm.), quod in equis quoque eundem[*](eandem E.) effectum habeat[*](habeat v(J). -bent VEd. -bere E. -bet S.), traduntque his duabus herbis Scythas etiam[*](etiam dEv. fedam R. red- Vf.) in duodenos dies durare in fame sitique.

Ischaemonem[*](scemonem VRd.) Thracia[*](thracia Rv. traicla V. -aycla d. -ahyda E.) invenit, qua ferunt sanguinem [*](dist. ego.) sisti non aperta modo vena, sed etiam praecisa. serpit in[*](in (=ī) ego. cfr. XXII 45. (XXVII 82. XXI 99. XXVI 126. XXVIII 109). e REv. et r.) terra, milio similis, foliis[*](folia R. -io d.) asperis et lanuginosis. farcitur[*](farcitur Ev. parcitam V1. -tum Rd. -turam V2.) in nares, quae in Italia nascitur, et ciet[*](ciet ego. cfr. XXIV 182. om. ll. v.) sanguinem , eadem adalligata sistit.

[*](Diosc. IV 1. V 54. IV 2 extr.) Vettones[*](uetcones R. uecco- Vd.) in Hispania earn, quae Vettonica[*](uectonica VRd.) dicitur in Gallia, in Italia autem serratula[*](serratura VRd.), a Graecis cestros aut psychrotrophon[*](psychrotrophon D. psycho- B e Diosc. pychrotropon E. phycro- VR. pycro- d.), ante cunctas laudatissima. exit anguloso[*](angulo V.) caule[*](duum ll.v.) cubitorum II, a[*](e VfS. cfr. XV 131.) radice spargens folia fere lapathi[*](lappatis VRd.), serrata, semine[*](stamine B e Diosc.) purpureo. folia siccantur in farinam plurimos ad usus. fit vinum ex ea et acetum stomaacho et claritati[*](claritate R.) oculorum, tantumque gloriae[*](gloria VR.) habet, ut domus, in qua sata sit[*](sata sit dEv (D). cfr. § 115. sit VRS.), tuta[*](tuta Ev. ita R. it V1. pura dT.del.V2.) existimetur a piaculis[*](piculis V1. peric- V2D.) omnibus.

In eadem Hispania inventa est[*](est v(S). si d. sit E. sic rTfH.) Cantabrica per divi Augusti tempora a Cantabris reperta. nascitur ubique caule iunceo[*](iunco V.), pedali, in quo sunt flosculi oblongi[*](oblinquo R.) veluti calathi, in his semen perquam minutum. nec alias defuere Hispaniae herbis exquirendis, ut in quibus etiam nunc[*](etiam- num v.a.S.) hodie[*](hodie ll. v. an uolgo?) in more sit[*](more sit Tf(P)S. -res sit VRd. numeroso et E(?)G. -so sit v. uirorum B.) laetiore[*](laetiore dEv. lact- VR. lat- T. laut- D. sed cfr. § 107.) convictu potionem e centum[*](egentum VR. -tem v.a.B.) herbis mulso additis credere[*](credidere v.a.S.) saluberrimam suavissimamque . nec quisquam genera earum iam novit aut multitudinem [*](tantum TB.), numerus tamen constat in nomine.

[*](cfr. Colum. VI 5, 3.) Nostra aetas meminit herbam in Marsis repertam. nascitur et[*](et om.VRH.) in[*](in om. v.a.G.) Aequicolis[*](aequiculis Vdv.a. G. aequac- R.) circa vicum Nervesiae[*](nernesiae V. uern- R. nersiae d.) ; vocatur consiligo. prodest, ut demonstrabimus[*](demonstrabimus B. -auimus ll.fv.) suo loco, deploratis[*](26,38) in phthisi[*](thisi V. his R.).

[*](Galen. π. φαρμ. κατὰ τόπους X 2 p. 635. Diosc. II 205.) Invenit nuper et Servilius Democrates e primis medentium quam appellavit Hiberida[*](hiberida VG(D). (-dam v). ib- r H.), quamquam ficto nomini[*](nomini Vd (Salm.) S. -ne rfv. an homini? cfr. Galen. (de mendo cfr. moris v. 13).) inventione[*](inuentione (Salm.) S. -ni ll.fv.) eius adsignata[*](assignato Ev.a. S.) carmine. nascitur maxime circa vetera monumenta parietinasque et inculta itinerum; floret semper, folio nasturci, caule cubitali, semine [*](semine tam paruo E(?)v.a.S. (cfr. XXVI 5).) vix ut aspici possit. radici odor nasturci[*](nasturti RdEv(ut v. 9 ll.v).). usus aestate efficacior et recenti[*](trecenti V. recentis R.) tantum; tunditur difficulter. coxendicibus et articulis omnibus cum axungia modica utilissima , viris plurimum quaternis[*](quaternis v. -num ll.) horis[*](moris VRd.), feminis[*](feminis d. feminas E.) minus dimidio adalligata, ut deinde in balineis descendatur in calidam et postea[*](et deinde et postea E.) oleo ac vino perunguatur corpus[*](perungatur coryus R.), diebusque vicenis interpositis idem fiat, si qua admonitio doloris supersit. hoc modo rheumatismos omnes sanat occultos . inponitur non in ipsa[*](occultos—ipsa om.V.) inflammatione[*](ipsas inflammationes E.), sed inminuta.

[*](Diosc. II 211. 212. 211.)[*](cfr. Cels. VI 6, 39. Plin. VIII 98. (X 165 XI 152). Isid. XVII 9, 36) Animalia quoque invenere herbas, in primisque chelidoniam[*](celidoniam V.an chelidonia est?)[*](lac. ego indicavi. excidit medentur; cfr. VIII 97.). hac enim hirundines[*](irundines V.) oculis[*](ocules V2. -los D.) pullorum in nido ... restituuntque[*](restituuntque E. -unt Rdv. restidaiuntque V1. restituunt dantque V2D.) visum[*](in uisum E.), ut quidam volunt, etiam erutis

Inveniunt[*](inueniunt VRdfS. -nerunt E(?)v(D).) et canes[*](canas E. canes canariam v.a.S ex indice.) qua[*](quae E.) fastidium vincunt[*](dicunt E. deducunt v.a.S. an uincant?) eamque in nostro conspectu mandunt, sed ita, ut numquam intellegatur , quae sit; etenim depasta cernitur. notata est haec animalis[*](animalis del. S cum P.) eius[*](huius v.a.S.) malignitas in alia herba maior. percussus [*](percussis R.) enim a serpente mederi sibi quadam[*](sibi quamdiu E. quadam sibi R(?)v.a.S.) dicitur, sed illam homine spectante[*](inspectante Ev.a.S.) non decerpit.

[*](Th. H. IX 16, 1–3. Diosc. III 34.)[*](Cic. nat. deor. II 50, 126. 127. Verg. Aen. XII 412–415. Isid. XVII 9, 29.) Simplicius[*](herbae d.) cervae monstravere elaphoboscon, de qua diximus, item helxinen[*](helxinen v(S). -ine E. -Isine rTf. seseli enixae B coll. VIII 112 et XXII 41. (an seselin?).) a partu dictam[*](dictam ll.Tfv(S). dictamnum B. (an et tamnum? cfr. VIII 112).), ostendere,[*](22,79) ut indicavimus, dictamnum[*](dictamnum ll.Tfv(S). del. B.) vulneratae pastu[*](pastae Ev.a.H.) statim[*](8,97) telis[*](telis om.E.) decidentibus. non est[*](est om.dT.) alibi quam in Creta, ramis praetenue, puleio[*](pulei R.) simile, fervens et acre[*](et acre REv. etere V. hederae dT.) gustu. foliis tantum utuntur; flos nullus[*](nullum E.) aut[*](aut VRdTH. erat E. ei est aut B. ei est v.) semen aut caulis, radix

[*](cfr. Plin. XXVI 154. Isid. XVII 9, 52.—Diosc. III 4. [5]. [6]. cfr. Th. H. IX 20, 4 (13, 3).) Inter nobilissimas aristolochiae[*](aristolociae VR. -laciae d.) nomen dedisse gravidae videntur, quoniam esset[*](esset om.E.)ἀρίστη λεχούσαις.[*](aristhe E.)[*](lechuses R(?)B. lecusaey (-sey d) Vd. tecuses v. reos aes E. (Graecas litteras posUit C)) nostri malum terrae vocant et quattuor genera eius servant: unum tuberibus radicis rotundis, foliis inter malvam et hederam, nigrioribus mollioribusque, alterum masculae, radice longa[*](longa del. voluit S. an ra- dice oblonga (cfr. v. 14) vel ongae, radice?)[*](quattuor ll.v.), IIII digitorum longitudine, baculi crassitudine, tertium longissimae, tenuitate[*](tenuitatis Ev.a.S.) vitis novellae, cuius[*](cui v.a.H.) sit praecipua vis, quae et clematitis[*](clematitis v(H) ex in- dice et Diosc. -atis ll. G(D).) vocatur, ab aliis Cretica[*](certica VR.). omnes colore buxeo, caulibus parvis, flore purpureo. ferunt baculas parvas, ut cappari[*](capparis EC.). valent[*](parent E.) radice tantum. est et quae plistolochia[*](plistolochia H (pist- v). -locia V2. -lotia R.-licia V1. plistocia r.) vocatur, quarti generis, tenuior quam proxime dicta, densis radicis capillamentis, iunci plenioris crassitudine.[*](Diosc. III [6].) hanc quidem polyrrhizon[*](polyrrhizon v(J). -rrizon dES. po- bryzon r. cfr. § 51.) cognominant. odor omnium medicatus, sed oblongae radici tenuiorique gratior ; carnosi enim est corticis, unguentis quoque nardinis conveniens. nascuntur pinguibus locis et campestribus. effodere eas messibus tempestivum; indesquamato[*](in desquamato ego. cfr. vol. III p. 495 ad XIX 115. ita desq- v. tesq- E. desq- D. ita e squama r.) terreno[*](terreno Ev. -nu V1. -nu R. -na d. -ni V2.) servantur. maxime tamen[*](tamen ll. v. an autem?) laudatur Pontica et in quocumque genere ponderosissima quaeque, medicinis aptior rotunda[*](dist. J e Diosc.), contra serpentes oblonga, in summa tamen gloria est ea[*](ea (vel haec) si ego. et si VRdTf. si a E. si G. etiam v.), si modo a conceptu admota vulvis in carne bubula mares figurat, ut traditur.[*](extr.: Diosc. III [6]. Pl. iun. 87, 12. 13.) piscatores Campaniae radicem eam, quae rotunda est, venenum terrae vocant, coramque

[*](Diosc. III 48 extr. 49. 50. 31. IV 8. (eupor. II 114).) Verum et[*](et om.VRTf.cfr. § 132.) effectus ususque dicendi sunt ordiendumque malorum[*](a malorum E(?)v. e ma- S. cfr. CFW Müller p. 3. XXIX 29.) omnium pessimo est[*](est VdEJ. om.R. e S. id est v.), serpentium ictu. medentur ergo Britannica herba, panacis[*](panacis VRdS. -ces Ev. -cisque G.) omnium generum radix e vino, Chironii[*](chironi VD. -niae v.a.G.) et flos et semen potum inlitumve ex vino et oleo, privatim quae[*](quae S. que ll. que quae v.) cunila[*](cunila v. -icula (coni- VR) ll.) bubula appellatur, Polemonia[*](quattuor ll. v.) vel Philetaeris[*](philetaeris dES. -ria C e Diosc. et § 64. -teris Rv. phifile- V.) radicis drachmis IIII in mero[*](in numero R. ex mero v.a.S), Teucria[*](teucrias E.),[*](Diosc. III 101. Geop. XIII 9, 12. Diosc. III 115. Pl. iun. 110, 22. Diosc. III 3. IV 3. (eupor. II 115).) sideritis, scordotis[*](cordatis V.) ex vino, privatim ad angues[*](ungues R.), pota et inlita sive suco sive folio sive decocto, centaurii maioris radix[*](radix Bas. -ice ll.v.) drachma[*](drachma VRdv. alba E.) in vini albi cyathis III, Gentiana praecipue[*](tribus et duabus ll. v.) adversus angues II drachmis cum pipere et ruta in[*](sex ll. v.) vini[*](in uini ego. uini ll.v.) cyathis VI, sive viridis sive sicca. et Lysimachiae odorem fugiunt.[*](Pl. iun. 110, 24.—Diosc. IV 1 III 34.—Th. H. IX 20, 4. Diosc. eupor. II 115. Pl. iun. 110, 26. 107, 22. 111, 2) datur ex vino percussis chelidonia; morsibus inponitur[*](cheli- donia morsibus inponitur Ev om. r.) Vettonica[*](uettonice E. uecto- nica d. ueto- R.) praecipue, cui vis tanta perhibetur , ut[*](et (pro ut) E.) inclusae[*](inclusi d.) circulo eius serpentes ipsae[*](ipsae R (?)v. -se V. -si rT.) sese[*](se dT.) interimant flagellando. datur ad ictus semen eius denarii pondere

argemonia quoque radicis[*](radicis ego. -ce eius ll.v.) denarii pondere in vini cyathis[*](tribus ll.v.) III poto[*](poto V. in poto E. potus d. -ta R(?) Hack. -tatur v.). plura de ea convenit dici ceterisque, qua[*](qua ego. quo E. qm??? Rd. quoniam VS. quando D. quae v. (an quo loco?).) primum nominabuntur, in eo autem genere medendi primum nominari quamque, in quo maxime valebit. folia habet qualia[*](et equalia E. aequ- v.a.G.) anemone[*](anemona d. -nae v.a. G.), divisa apii modo, caput in cauliculo [*](an teretem (pro item)? cfr. Diosc.) papaveris silvestris, item radicem, sucum croci colore acrem[*](acre Vd.)[*](dist. J.) et acutum. nascitur in arvis. apud nos tria[*](nos tria VRdJ. nostri iam E. nos. Nostri tria v.) genera eius faciunt et id demum probant, cuius radix tus redoleat.

[*](Diosc. III 1. eupor. II 115. Pl. iun. 110, 25. (cfr. Plin. XVI 33).) Agaricum ut fungus nascitur in arboribus circa Bosporum[*](bosphorum RC.) colore candido; dantur[*](datur R(?) v.a.S.) oboli III contriti[*](obolis quattuor contritum v.a.S.) cum binis cyathis aceti mulsi. id, quod in Gallia[*](Galatia S cum B e Diosc.) nascitur, infirmius[*](infirmus R. -um dT.) habetur. praeterea[*](praeterea—19 facit om.R.)[*](propterea V.) mas spissior amariorque[*](spissior amariorque dv. -ora maiorque V. maiorque spissiorque E.) — hic[*](dist. ego e Diosc.) et capitis dolores facit—, femina solutior. initio gustus[*](gustusb VRv(J). -tu d(?)EG.) dulcis mox in amaritudinem[*](amaritudine Rd.) transit.

[*](Diosc. IV 27. eupor. II 115. 131. cfr. Plin. XXVII 39 (XXII 50).) Echios utriusque generis[*](post generis lac. statuit J.) puleio similis, foliis coronat; datur[*](coronat datur ego. cfr. XXI 52. 54. -nata RdEv. -naria D cum vet. Dal. corinata V. cari- fS.)[*](quattuor datur v.a.S.) drachmis[*](duabus ll. v.) II ex [*](et E.) vini cyathis IIII. item altera, quae lanugine distinguitur spinosa[*](spi- noso VR.), cui et capitula viperae[*](uipre R.) similia sunt; haec ex vino et aceto. quidam echion personatam vocant, cuius folio[*](folia VR.) nullum est latius, grandes[*](grandius V. -dis S.) lappas ferentem; huius radicem decoctam ex aceto dant potui.—Hyoscyamum contusum cum foliis ex vino datur peculiariter contra aspidas.

[*](Isid. XVII 9, 55.) Nulla tamen Romanae nobilitatis plus habet quam hiera botane. aliqui aristereon[*](aristereon dED. -reun r. peristereon v(S) e Diosc. -ona H. cfr. § 126. XXVII 21.), nostri verbenacam vocant. haec est quam legatos ferre[*](ferme VR.) ad hostes indicavimus; hac[*](22,5) lovis mensa verritur, domus purgantur lustranturque[*](lustrantur quae R.). genera eius duo[*](duo VdTS. duo sunt R (?)Ev(D).) : foliosa, quam feminam putant, mas rarioribus foliis.[*](Diosc. IV 61.) ramuli[*](ramulis VR.) utriusque[*](utrisque R.) plures, tenues, cubitales, angulosi[*](angulosis V. -sas R.), folia minora quam quercus angustioraque, divisuris maioribus, flos glaucus, radix longa, tenuis. nascitur ubique[*](sed R(?)v.a.S.) in planis aquosis. quidam non distingunt et unum[*](uinum V.) omnino genus faciunt, quoniam utraque[*](utraque dTv(S). -asque r. om. Dal.) eosdem[*](eosdem- que E. (an eosdem utraque?).) effectus habeat. utraque sortiuntur Galli et praecinunt responsa[*](rescyonsa V.), sed Magi[*](magis B.) utique circa hanc insaniunt: hac perunctos inpetrare quae velint, febres abigere, amicitias conciliare[*](conciliari d.) nullique non morbo mederi. colligi debere circa canis ortum ita, ne luna aut sol conspiciat, favis[*](fauis v. faucibus ll.) ante et melle terrae ad piamentum[*](ad pa- uimentum d. et////// E.) datis; circumscriptam[*](circumscripta Rd.) ferro effodi

[*](Diosc. IV 102.) Est similis verbasco herba, quae saepe fallit pro[*](pro eo S cum B.) ea capta, foliis minus candidis, cauliculis pluribus, flore luteo. haec abiecta blattas in se contrahit[*](in semen trahit dT.) ideoque Romae blattaria[*](blattariam Vdv.a. H.) vocatur[*](uocant dv.a.H.).

Molemonium[*](lemonium E(?) v.a.J. sed cfr. index et XXVI 40. (Diosc. IV 16 hue non qua- drat).) sucum lacteum emittit[*](emittit ego. cfr. vol. III p. 493 med. mittit ll.v.) concrescentem cummis[*](cummis RS. gummis VdD. -mi Ev.) modo, umidis locis. datur denarii pondus in vino.

[*](Diosc. IV 42. Th. H. IX 13, 5. Isid. XVII 9, 38.—Diosc. IV 21.) Quinquefolium nulli ignotum est, cum etiam fraga gignendo commendetur[*](comedatur d.) ; Graeci pentapetes[*](pentapetes—13 effoditur om.E.) aut pentaphyllon aut chamaezelon[*](chamaezelon v(S) ex ind. -leon Ven. cameleon R. -len Vdf.(del. H).) vocant. cum effoditur, rubram habet radicem ; haec inarescens nigrescit[*](inarescit E. marcescens v.a.B.)[*](nigrescit om.E.) et angulosa fit[*](fit—15 ipsa om.E.). nomen a numero foliorum. et[*](et (ante ipsa) del. S.) ipsa herba incipit et desinit cum vite. adhibetur et purgandis domibus.

Adversus serpentes bibitur et eius radix, quae sparganion vocatur, ex vino albo.

[*](Diosc. III 76.)[*](schol. Nicand. ther. 94. Th. H. IX 20, 2.) Dauci genera quattuor fecit Petronius Diodotus , quae persequi nihil attinet, cum sint differentiae duae, probatissimi in Creta[*](certa VR.), mox in Achaia et ubicumque in siccis nati, feniculi[*](feniculis R.) similitudiue, candidioribus foliis et minoribus hirsutisque, caule pedali recto [*](rectu V. -ta d.), radice suavissimi

[*](Diosc. IV 105. Colum. VI 17, 3.) Therionarca[*](therio- narca B. cfr. ind. et XXIV 163. thero- D. theroniarca d. thenro- VR. theonurcsa E. -narca v.) alia quam magica et in nostro orbe nascitur, fruticosa, foliis[*](sub folis (-iis V2) uiribus VRd.) subviridibus, flore roseo. serpentes necat. cuicumque[*](ubicumque dT.) admota ferae et[*](ferae est dT. fuerit v.a. G.) haec[*](hac VR.) torporem adfert.

Persollata[*](persollata J. -olidata VRd. -olata Ev(D). cfr. ind. et XXVI 24. 28. 92. 121. 136. 143. an personata (ut § 104)? cfr. Diosc.(προσωπίδα, προσώπιον, περσωνάκεαμ).), quam nemo ignorat, Graeci arcion vocant , folia habet maiora etiam cucurbitis et hirsutiora nigrioraque et crassiora, radicem albam et grandem. haec ex[*](duum ll. v.) vino bibitur denariorum II pondere;[*](Diosc. II 193. Th. H. IX 9, 3. Isid. XVII 9, 89. Diosc. eupor. II 78.) item cyclamini

[*](Diosc. II 194.) Est et altera cyclaminos cognomine cissanthemos, geniculatis caulibus supervacuis a priore distans, circa arbores se volvens, acinis hederae, sed mollibus, flore candido , specioso[*](spacioso R.), radice supervacua. acini tantum in usu, gustu[*](tū si R.) acres et[*](acres et D cum U 540. acre sed VR. acri sed (sec E1) rv.) lenti. siccantur in umbra tusique dividuntur in pastillos.

Mihi et tertia cyclaminos demonstrata est cognomine chamaecissos[*](chamaecissos v. -cisus E. camechisos (cha- d) r.), uno omnino folio, radice ramosa, qua pisces necabantur[*](necabantur VRdS. -cantur Ev(D).).

[*](Diosc. 111 82.)[*](Th. H. IX 20, 2.) Sed inter prima[*](primas v.a.J.) celebratur peucedanum, laudatissima [*](laudatissima ll. (sc. herba: cfr. § 93. 108. 119 init.) -mum v.) in Arcadia, mox Samothrace. caulis ei[*](ei H cum Gron. et VRE.om.dT. est ei v.) tenuis, longus[*](et longus dT.), feniculo similis, iuxta terram foliosus, radice nigra, crassa, gravi odore, sucosa. gignitur in montibus opacis, foditur exitu[*](exito V.) autumni[*](aut omni Vd.). placent tenerrimae et altissimae

Ebuli quoque, quam[*](quem av. a. S.) nemo ignorat, fumo fugantur[*](fungatur VR.) serpentes.

Privatim adversatur[*](aduer- santur dx.) scorpionibus polemoniae[*](polimoniae Vd.) radix , vel adalligata[*](alligata dxv. a. H.) tantum, item phalangio[*](falangio Va.) ac[*](ac dxv. a r.) ceteris minoribus venenatis, scorpionibus aristolochia, agaricum obolis IIII[*](quattuor ll.v.) in vini mixti cyathis totidem, verbenaca et phalangio cum vino aut posca, item quinquefolium, daucum.

[*](Diosc. IV 102. Isid. XVII 9, 94. 73.) Verbascum Graeci phlomon[*](phlomon C e Diosc. phil- VRdx. pyl- a. plomon v.) vocant. genera habet prima duo: album, in quo mas intellegitur, alterum nigrum, in quo femina. tertium genus non nisi in silvis invenitur. sunt folia brassicae latiora, pilosa, caulis erectus, cubitali amplior. semen nigrum inutile, radix una, crassitudine digiti. nascuntur in[*](in Vdxa.cfr. Diosc. et in R(?)v.) campestribus. silvestri folia elelisphaci [*](elelisphaci v. -spatia a. alelis- phacia r.), alta[*](an altis? cfr. Diosc.), ramis lignosis. sunt et phlomides[*](phlomides C. plo- ll.v.) duae

[*](Th. H. IX 18, 2. Diosc. IV 77. eupor. II 132.) Thelyphonon[*](thelyphonon C. theligonon dx. theleg- v. thetyg- VR. thactig- a.) herba ab alis scorpion vocatur propter similitudinem radicis. cuius tactu[*](tactum V. -tus a.) moriuntur[*](moriuntur—11 contra om.a.) scorpiones ; itaque contra eorum ictus[*](ictus om.a.) bibitur. scorpionem mortuum si quis helleboro candido linat, revivescere[*](reui- uiscere Vxv. a. H.) aiunt. thelyphonon[*](thelyphonon C. thelegonon v. -lygonos Rd. -ligonos r.) omnem quadripedem necat inposita verendis radice, folio quidem intra eundem diem. quod est simile cyclamino, ipsa geniculata. nascitur in opacis.—Scorpionibus adversatur et Vettonicae[*](uettonicae G. ueto- VRa. beto- v. uecto- niae d.) sucus ac plantaginis.

[*](Diosc. III 15. (cfr. Plin. XXVII 122).) Sunt et ranis venena, rubetis[*](rubetis aB. -etinis dxv. rultimis V1R. ult- V2.) maxime, vidimusque Psyllos in certamen e[*](certamen e ego. -mine ll.v.) patinis candefactis[*](candefactis V2S. -ctas V1Rdv. candida factis a.) admittentes, ociore etiam quam aspidum pernicie. auxiliatur phrynion[*](phrynion dTB. phrin- x. phyrion VRf. phrion a. phrynon v.) in vino pota. aliqui neurada[*](neurada v e Diosc. -ram d. -ran x. naurida a. natura r.) appellant, alii poterion[*](poterion B e Diosc. -tireton VRD2. -ecton dx. -et. cna. polyrrhizon v(D1).),

[*](Diosc. IV 60.) Peristereos vocatur caule alto, foliato, cacumine in alios caules se spargens, columbis admodum familiaris, unde et nomen. hanc[*](haec V. hec a.) habentes negant latrari a canibus.

[*](Diosc. III 115.—cfr. Plin. supra § 68. Pl. iun. 107, 21.—Diosc. IV 1. eupor. II 135.) Proxima ab[*](ab av(D). om. r Brot.) his malis venena sunt, quae sibimet ipsi[*](ipsis aD.) homines excogitant. contra haec omnia magicasque artes erit primum illud Homericum moly, dein Mithridatia ac[*](ac aD. de r. et v.) scordotis[*](scordotes d.). et[*](dist. ego coll. § 68 et Pl. iun.) centaurium[*](centaurium av. fentar- r.) potu[*](pota v. a. G. i mala dxav. -le r.) omnia mala medicamenta

[*](Diosc. IV 131. Th. H. IX 19, 2.—Diosc. III 159.) Antirrinum[*](antirrhinon v. a. S. cfr. XXVI 155.) vocatur sive anarrinon[*](anarrinon S cum B e Diosc. pararinon aD. phanari- v. perarinon r. -rion x. paranarrhinon J. cfr. index.) lychnis[*](lychnis S(D). lignis (ig- d) ll. siue lychnis B(J) e Diosc. lichnis v. (an aliis lychnis?).) agria, simile[*](similis v. a. S.) lino, radice nulla flore hyacinthi, seine vituli narium . et[*](et C. ex ll.Txv(S).) hoc perunctos venustiores fieri nec ullo malo medicamento laedi posse vel[*](uel ego. aut VrxaD. aut ueneno d(?)v.) si quis in[*](id in aD.) bracchiali[*](bracchiali S. -achiali V1Rd1xv. -aciali a. -achia V2d2x.) habeat[*](habeat V2d2xav. beat r.), arbitrantur Magi. similiter ea[*](eam v. a. G.), quam eupliam[*](eupliam VRaBrot.(J). -piliam dTx. -pleam v. eucleam S e coni. Dal. eucliam Salm. coll. Theophr.) vocant, traduntque[*](tra- duntque ea dxav. -dunt eaque V. -duntque eaque R.an tra- dunt aliqui?) ea perunctos commendatioris[*](commendatiores a.) esse famae[*](esse famae VRdxv. fieri a.). Artemisiam quoque secum habentibus negant nocere mala medicamenta aut[*](aut aD. uel VRS. om.dxv.) bestiam[*](bestiamue dxv. a. S.) ullam, ne solem[*](so- lam V2R.an solanum?) quidem; bibitur et haec[*](dist. ego coll. Diosc.) ex vino.—Adversus opium alcima[*](alcima ego. algam ll. -ga D. alligata v. cfr. Diosc. et §§ 124. 125, de mendo XXVI 25. 45. 83. 128. 149. 158.) privatim potens traditur, pota ut[*](pota ut ego. cfr. § 143. XXVI 38. 42. 75. 92. 105. 112. 123. 147. -taue VRv. -ta dTx. -tatur et aD.) adversus ranas.

Pericarpum bulbi genus est. duae eius species:

[*](Diosc. III 138.—Diosc. IV 134. eupor. I 96. Marc. 6, 1. (cfr. Plin. XXII 62).) Verum[*](uerum—6 subtexemus om.a.) et generatim membratimque singulis corporum morbis remedia subtexemus orsi a capite. Alopecias emendat[*](mundat a.) nymphaeae[*](nymphaeae fC. -pheae Rv. -peae V. -phae dT. nimphee x. -phe a.)Heracliae[*](hera- cliae S. et her- H coll. indice. lacitae VRfx. -te dT. ea cute a. et cicutae v. e lacte D.) radix, sive una[*](siue una ego. siueua V1Rdx. se una a. siue V2. Si una v. si ea J. siue ea D.)[*](lac. ego indicavi. exciderunt fere cum pice siue per se ea. cfr. Diosc. et index (medicinae II).).... trita[*](trita J. -tae VRdv. -te xa.) inlinantur. polythrix[*](polythrix H cum Salm. -tria ll.x. -tricha v.) distat a callitriche[*](callitrice Rx.), quod iuncos albos habet et folia plura maioraque, frutice quoque maior est. defluentem capillum confirmant[*](confir- mant a.cfr. Diosc. -at rxv.) et densant [*](densant a. -at rxv.).[*](cfr. Plin. XXIV 170.—Diosc. II 193. Pl. iun. 12, 17.) item lingulaca[*](lingulaca v ex ind. -lata Va. ligulata (-tia R) r.), circa fontes nascens, cuius radix [admixta][*](uncos posui cum P; cfr. XXIV 170.) combusta teritur cum adipe[*](adipe dxav. -pem V. apem R.) suis nigrae; id quoque excipitur, ut eius suis[*](suis dTxaD. uis r. sit suis v.), quae numquam pepererit[*](pepererit coni. J. pe- perit ll. v. cfr. nota ad XXVIII 75.) ; sol deinde plurimum confert inlitae. similis usus est cyclamini radicis.—Porriginem[*](pruriginem V2xv. a. G.) veratri radix tollit in oleo[*](oleo v. -eum VRdx. aqua uel oleo a.) decocta vel in aqua[*](uel in aqua om.a.).[*](Pl. iun. 11, 17.—Diosc. II 193. eupor. I 3. Th. H. IX 9, 3. Marc. 1, 7.—Diosc. IV 60.) —Capitis dolori medetur panacis omnium generum radix in oleo contrita, aristolochia, hiberis[*](iberis S. (et add. v).) adalligata hora vel diutius, si pati possit[*](possit ll. v. cfr, CFW Müller p. 11 et XXVIII 116.), comitante balinei[*](balnei dxv. a. G.)

[*](Diosc. IV 121.—Diosc. (IV 135). eupor. I 4. (cfr. Plin. XXVII 138).) Cacalia[*](cacalia B e Diosc. calcalla Vrfav. -cala dx. (an ca- caliae, sine leontice uocatur, semen?).) sive leontice[*](leontice B. leantice VRdfx. -ides v. antice a.) vocatur, semen margaritis minutis simile, dependens inter folia grandia, in montibus fere. huius grana xv in oleo macerantur, atque ita adverso capillo[*](aduersus capillos aD.) caput inungitur[*](inungitur aD. unguitur dxS. -gitur VRv. cfr. XXVI 61.).

Fit et ex callitriche sternumentum[*](sternaitamentum x. sternut- v. a. H.). folia sunt lenticulae, caules iunci[*](iunci RdTxH. -cis Vv. si uncis a.) tenuissimi[*](tenuissimi D. -mis VRav. tenuis similes (-lis xJ) dTxH. (an e tenuissimis?).), radice minima. nascitur opacis et umidis, gustatu[*](an gustu? cfr. § 92. XII 97. 119 et nota ad XXVII 22.) fervens.

[*](Pl. iun. 12, 19. Marc. 4, 4. Diosc. III 27. Pl. iun. 110, 19. Nicand. ther. 872.) Hysopum in oleo contritum phthiriasi[*](phthiriasi d(?)v. thyr- VR. tyr- x. parthynar- a.) resistit et[*](et av(D). om. rS.) prurigini in capite. est autem optimum Cilicium e Tauro monte, dein Pamphylium ac[*](ac daG. ad x. ae V. aet R. et v.) Zmyrnaeum[*](szmirneum x. smyrnaeum d(?)v. a. S.). stomacho contrarium , purgat cum fico sumptum per[*](per VRav.indras. om.Tx.) inferna[*](inferna av. cfr. Diosc. in farina rTx.), cum melle vomitionibus[*](uomitionibus—16 melle om.VR.). putant et serpentitum ictibus adversari, tritum cum melle et sale et cumino.

[*](Diosc. III 151.) Lonchitis non, ut plerique existimaverunt, eadem est quae xiphion[*](xiphion v. exi- a. e (et dx) xiphio rx.) aut phasganion[*](phasganion v. pasg- Rdx. gaphasg- a. sparg- Vf.), quamquam cuspidi similis semine; habet enim folia porri, rubentia ad radicem et plura quam in caule[*](caule v. -lum ll. (an caule, in hoc? cfr. § 66).), capitula personis comicis similia,

[*](Diosc. IV 70. eupor. I 1.)[*](Isid. XVII 9, 54.) Psyllion[*](psyllion v e Diosc. spyllion (-inon a) ll.) alii cynoides[*](cynoides v. -oida Rd. -oyda x. cinoida Vf. -oid a.), alii crystallion[*](crystallion B e Diosc. crysalion V. crisanion a. chrisalion r. chrys- fv. -llion J coll. ind.), alii Sice- licon[*](sicelicon H (-ion v). sicil- VRf. syc- d. silicon a.), alii cynomyiam[*](cynomyiam B. -mi- ram a. -mia dx. cylomya R. -mpa V.) appellant, radice tenui, supervacua, sarmentosum, fabae granis[*](grane V1R. -na V2.) in cacuminibus, foliis canino[*](caenino V. cecino B.) capiti non dissimilibus, seine autem pulici, unde et no- >men. hoc in bacis, ipsa herba in vineis invenitur. vis ad refrigerandum et discutiendum ingens. semen in usu, fronti inponitur in dolore et temporibus ex aceto et rosaceo [*](dist. S.) aut posca;[*](Diosc. III 4 (6).) ad cetera inlinitur. acetabuli mensura

[*](cfr. Plin. XXV 68. Diosc. III 7. Marc. 8, 91.— 8, 44. 106. (cfr. Plin. XXV 90). Seren. 211.—Diosc. IV 69. III 3.)

Oculorum aciem centaurio maiore putant adiuvari , si addita[*](addita Ev. -to rT.) aqua[*](aquae VdT.) foveantur, suco vero minoris[*](minoris v. -ribus ll.) cum nelle culices, nubeculas, obscuritates discuti, cicatrices extenuari , albugines quidem etiam iumentorum sideritide[*](si detur rite Eman. Dal.). nam[*](iam v. a. S.) chelidonia supra dictis omnibus mire medetur. panacis radicem[*](radice VR. -ix v. a. S.) cum polenta epiphoris inponunt[*](imponitur v. a. S.). hyoscyami semen et[*](et om.Ev. a. S. e d.) bibunt obolo, tantundem meconii[*](meconia Vd. -ni S.) adicientes[*](adia- centes VR.) vinumque , ad epiphoras inhibendas. inungunt[*](inungunt dTS. iniung- E. int ung- VR. ad- iung- v.) et Gentianae suco[*](sucum E (om. quem d) v. de structure cfr. § 54. 143. 144 (bis). 156. 163. XXVIII 73. 95. 130. (140). XXIX 62. 118. 119. XXI 150. VIII 99. 215. VII 67. 183; contra [§164]. XXVIII 94. 167 (bis).), quem collyriis quoque[*](quoque om.Ev. a. H.) acrioribus pro meconio miscent. facit claritatem et Euphorbeum[*](euphor- bium R(?)Ev. a. S.) inunctis.[*](Diosc. III 86. II 102. (cfr. Marc. 8, 2. 79). IV 102 (eupor. I 29). IV 61. (cfr. Marc. 8, 28). II 193.) instillatur plantaginis sucus lippitudini[*](lippitudinis d. -ne E.). caligines aristolochia discutit Hiberis[*](dist. ego.) adalligata capiti, quinquefolium[*](quinque- folium dEJ. -orum (quinquif- V) VR. cum quinquefolio v.). epiphoras[*](epiphoris E.) et si qua[*](dist. ego.) in oculis vitia sunt[*](an sint?) emendat verbascum. epiphoris

[*](Diosc. II 209. Marc. 8, 89.) Anagallida[*](anacallida VRd.) aliqui acoron[*](acoron Ev(D). -rum rf. corchoron B e Diosc.) vocant. duo genera eius: mas flore phoeniceo[*](poeniceo VS.), femina caeruleo, non altiores palmo, frutice[*](fructice R.) tenero[*](teneri V.), foiis pusillis, rotundis, in terra iacentibus. nascuntur in hortis et aquosis. prior floret[*](floret et R.) caerulea. utriusque sucus oculorum caliginem discutit cum melle et ex ictu[*](icto VR.) cruorem[*](cruorum V.) et argema rubens, magis cum Attico melle inunctis[*](inuntis R.). pupillas dilatat, et ideo hae[*](hae ego. hac VRdfS. huc E. hoc v.) inunguntur ante quibus paracentesis fit[*](an fiet?). iumentorum quoque oculis medentur. sucus caput purgat per nares infusus ita, ut deinde vino colluatur[*](colatur VR. colua- D.). bibitur et contra angues suci drachma in vino.[*]((Marc. 8, 62). Seren. 201, Marc. 8, 82 (167).) mirum quod feminam[*](feminam dv. -na r.) pecora vitant[*](uiuant E.) aut[*](at v. a. J.) si decepta similitudine[*](similitudinem VR.) —flore enim tantum distant— degustavere, statim[*](statim moriuntur V2.) eam[*](eam v. eadem (eand- d) ll.). quae[*](que VR.) asyla[*](asyla Ev. casula r. (nomen incertum).) appellatur, in remedi um[*](remediū ego. cfr. XI 282. XXX 103. II 41. -dia ll. S. -dio v.) quaerunt. a nostris felis[*](felis D. feris ll. ferus. v. felix U 54?. cfr. index.) oculus[*](oculus v. -lis ll.) vocatur[*](uocantur VR.). praecipiunt aliqui effossuris ante solis ortumn, priusquam quicquam aliud loquantur, salutare[*](loquantur, ter salutare v. a. S.) eam[*](eum E. eam tum v. a. S.), sublatam exprimere; ita praecipuas[*](praecipua as V1. -ua has V2.) esse vires. de Euphorbeae[*](euphorbeę VRdS. -bę E. -bii TH. -bio (del. suco) v.) suco satis dictum

[*](Diosc. IV 137 (eupor. I 54).) Aegilopas[*](aegilopas v. -lotas R. -lota Vd. -lata E.) sanat herba eodem nomine, quae in hordeo nascitur, tritici folio, semine contrito cum farina permixta inpositaque vel suco. exprimitur he e caule foliisque praegnantibus dempta spica et in trimestri farina digeritur in pastillos.

[*](Diosc. IV 76. Pl. iun. 21, 20. (Marc. 8, 8. 12). Isid. XVII 9, 30 (cfr. infra § 150).) Antiqui[*](antiqui ego. aliqui ll.v. cfr. § 37. 53. 57. XX 52. XXIII 97. 139. XXVII 6. XXVIII 48. 129. 141 al.) et mandragora utebantur, postea abdicatus est[*](est dES. et r. om. v.) in hac curatione[*](curatione est v. a. S.). epiphoris, quod certum est, medetur et oculorum dolori radix tusa[*](iusa VR.) cum rosaceo et vino. nam sucus multis oculorum medicamentis miscetur[*](medicamentis miscetur dEv. medicetur V1R. -catur V2.). mandragoran[*](mandragora d. -gon VR.) alii Circaeon[*](circaeon J. -ceon dTS. -caeo E. -ceo r. -ceion B. -caeum H. -ceium v.) vocant. duo eius genera: candidus qui et mas, niger qui femina existimatur, angustioribus quam lactucae foliis, hirsutis et caulibus, radicibus binis ternisve rufulis[*](ternisue rofolis V. -nis uero foliis d. -nisue nigris foris B e Diosc.), intus albis, carnosis tenerisque, is paene cubitalibus.[*](Diosc. IV 76. Th. H. IX 8, 8. 9, 1.) ferunt mala abellanarum nucum magnitudine et in[*](et in VRdH. et EVen. ex v.)iis[*](iis v. is E. his rH.) semen ceu pirorum. hoc albo[*](hoc albo ll.J (= `si hoc semen album est'). hoc album S. album hoe v.) alii arsena [*](assena VR. arsen dv. a. H.), alii morion[*](mo- drion. VRd.), alii hippophlomon[*](hippoplomum VRd.) vocant. huius folia alba, alterius foliis[*](alterius foliis ego e Diosc. -rius ll.v. quam alterius B.) latiora, ut lapathi sativae. effossuri[*](et fossura E.) cavent contrarium ventum et III circulis[*](tribus ll.) ante gladio[*](gladios VRd.) circumscribunt [*](circumscribitur B.), postea fodiunt[*](folia postea fodiunt VR.) ad occasum spectantes. sucus fit

[*](Diosc. IV 79.)[*]((Diosc de venen. 11. Scribon. 179).) Cicuta quoque venenum est, publica Atheniensium poena invisa, ad multa tamen usus non omittendi. semen habet noxium; caulis autem et viridis estur a[*](estur a dEG. est urat r. estur B. urit et v.) plerisque [*](plerumque v. a. G.) et in patinis[*](pastinis d. pla- tanis Ev. a. B.). levis hic et geniculatus[*](geniculatis et VR.) ut calami,

Cremnos[*](cremnos VdEVen.(D). crēnos R. crethmos Verc. cfr. XXVI 94 (82). 160.) agrios[*](agrion d.) gremias[*](gremias ll.fv (J). gram- Bas. (e Festo).) tollit oculorum inpositus, tumorem quoque polenta addita.

Nascitur[*](nescitur R.) vulgo molybdaena[*](molybdaena v. -bena ll.), id est plumbago, etiam in arvo[*](in aruo E. martio r.), folio lapathi, crassa[*](crassa radice v. a. J. (an radice crassa?).), hispida. hac commanducata si oculus[*](oculos V.) subinde lingatur[*](lingatur VRdTJ. elin- EG. liniatur S e coni. G. religatur v.), plumbum, quod est[*](est (dE?)v(D). om. rS.) genus vitii, ex oculo tollitur.

Capnos trunca[*](trunca J ('ut opponatur fruticosae'). cfr. XXVI 57. truma dE. truna r. prima v.), quam pedes gallinacios vocant, nascens in parietinis et saepibus[*](et seminibus E.), ramis tenuissimis sparsisque , flore[*](an folio uiridi?) purpureo, viridis suco caliginem discutiti; itaque in medicamenta oculorum additur.

[*](Diosc. IV 108. Marc. 8, 182.) Similis et[*](simili est R. -le est V.) nomine et effect, sed alia est capnos fruticosa, praetenera, foliis coriandri, cineracei coloris, flore[*](flore dEv. flor ei V1. flos ei V2. flores ei R.) purpureo[*](purpereo V1. -pureus V2.). nascitur in hortis et segetibus hordeaciis[*](hordeacis VRD.). clarittem facit inunctis oculis delacrimationemque ceu[*](ceu Ev. feu r.) fumus, unde nomen. eadem evolsas palpebras renasci prohibet.

[*](Diosc. I 2. Isid. XVII 9, 10.) Acoron iridis[*](uiridis d. idis E.) folia habet angustiora tantum[*](et tantum E.) et longiore pediculo, radices nigras minusque venosas, cetero et has similes iridis[*](iridis Ev. ederis rf.), gustu acres, odore non ingratas, ructu faciles. optumae Daspetiacae e[*](daspetiacae e J. -iace V. -ice d. daepetiace R. despe//ie E. aspleticae e coni. S coll. Diosc. ponticae dein v.) Galatia[*](galatiae d. -icae v. a. J.), mox Creticae , sed plurimae[*](primae Ev. a. S.de mendo cfr. XXXVII 54. XXIX 67.) in Colchide iuxta Phasin amnem et

[*](Diosc. IV 90. 91.) Cotyledon parvula herba est[*](est in VRdS. t in E.del. v. (an semen habet in? cfr. Diosc.).), in cauliculo tenero, pusillo folio pingui[*](folio pingui S. pingui folio B e Diosc. pingui ll. v.), concavo ut coxendices[*](excoxendices E.). nascitur in maritimis petrosisque[*](p???torisque R.) umidis[*](umidis ego coll. Marc. 12, 3. uiridis ll. v.), radice olivae modo rotunda. oculis medetur suco. est aliud genus eiusdem sordidis foliis, latioribus densioribusque circa radicem velut[*](uelut v. uel ll.) oculum[*](oculorum con V. -lum ei; R.) cingentibus, asperrimi gustus[*](gusto E.), longiore caule, sed[*](caule sed dEv. -les r.) pergracili [*](pergraciles d.om.VR.). usus[*](usus eius v. a. S.) ad eadem quae sativi[*](satiui ego. iniui E. iridi (yr- R) rTS. -dis v. iris G.) aizoi[*](aizoi Ev (D) ad seqq. referentes. alzio r. aizoo S (et dist.) coll. Diosc.).

[*](Diosc. IV 88. 89 Th. H. VII 15, 2. cfr. Plin. XVIII 159. XXVII 14.) Duo genera eius[*](eius VS. om. rv(D).) : maius in fictilibus vasculis seritur, quod aliqui bupihthalmon appellant[*](appellant VRS. uocant d(?)Ev.), alii zoophthalmon [*](zoobthalmon ap- pellant V.), alii stergethron[*](stergethron C. -ton (hist- d) ll.v.), quia[*](quia VdS. quod Ev(J). quia—hypogeson om.R.) amatoriis conveniat[*](conueniant Vd.), alii hypo- geson[*](hypogeson B ('e codd. Rom.'). stergeton VE.om. (R)d. speg- v. cfr. nota ad XVII 159. (exspectes potius epi- vel hypergeson, sed ane hoc quidem usquam traditum est).), quoniam in subgrundiis[*](sugrundis VR.) fere nascitur[*](nascitur stergeton d.) ; sunt qui ambrosiam potius[*](potius om.RS.) vocant et qui amerimnon, Italia[*](italias Rd. -li v. a. S.) sedum[*](seddum V.)

[*](Dios. IV 89 [91] coll. II 217.) Huic similis[*](simile VRE.) est quam Graeci andrachnen[*](andrachnen v. cfr. XIII 120. -raciem VRd. -rechien E. -rachlen S coll. ind.) agrian[*](agrian J. -am v. agarian VR. -am d. enagrian E.) vocant, Italia[*](italia VRdS. -licae E. -li v.) inlecebram[*](inlecebram (ille- B) S e Diosc. elecebram d. -ant V. ecelebrant R. celeb- Ev.), pusillis[*](pusillos VR. in pastillos v. a. B.) latioribus foliis et[*](et VRdfv(D). om.EC(J). sed S.) breviore [*](breuiore VD. ori Ev. -or r.) cacumine. nascitur in petris[*](petrosis dT.) et colligitur cibi causa.

Omnium harum vis eadem, refrigerare[*](perfrigerare Ev. a. H.) et adstringere. [*](Diosc. IV 88. eupor. II 137. 121.) medentur epiphoris folia inposita vel sucus inunctis[*](inunctus dTv. a. G. cfr. nota ad § 142.), purgat[*](pungat E.)

[*](Diosc. IV 69. eupor. I 57. 67. (Marc. 9, 60). Diosc. II 152 III 82.—Marc. 15, 38. Pl. iun. 20, 17.) Medentur et aurium dolori, item sucus[*](sucus VRTfS. sucus in- unctus d(?)Ev(D).) hyoscyami[*](hyoscyami TEv. -mos rf.) modicus [*](modica E. -ce v. a. S.), item Achilleae et centaurii minoris et plantaginis, peucedani cum rosaceo et meconio[*](meconi VR.), acori sucus cum rosa —omnis autem strigili calefactus infunditur—, cotyledon etiam purulentis cum[*](cum VRv(S). et cum d(?)EG.) medulla cervina calefacta, ebuli radicis [*](dist. D.) tritae sucus linteo colatus, mox in sole densatus et, cum opus sit, rosaceo dilutus et calefactus.

Parotidas verbenaca[*](uerbenacae R. -ca quoque v. a. S.), item plantago sanat, item sideritis cum axungia vetere.

[*](Diosc. III 4 [6]. eupor. I 160. Pl. iun. 23, 19. Marc. 10, 62.—Diosc. III 48. IV 69. eupor. I 69. Cels. VI 9. Marc. 12, 59. Pl. iun. 27, 12.—Diosc. IV 8.—Diosc. II 152. Marc. 12, 60. Pl. iun. 27, 13–15.) Narium ozaenas[*](ozaenas v. -nam S. cfr. XXIV 113. ozena VRd. ozen E. (an ozaena emendatur?).) emendat aristolochia cum cypero.

Dentibus remedio sunt panacis[*](panaci VRd.) radix commanducata , praecipue Chironiae, item sucus collutis[*](col- lutis Ev((D). -tibus rfS.), radix hyoscyami ex aceto manducata, item Polemoniae. commanducatur [*](commanducatur Ven.(S). -an- tur ll.v.) et plantaginis radix[*](radices v. a. S.), aut colluuntur[*](coluntur VR.) in aceto decoctae suco; et folia esse[*](esse VRES. edere dT. sunt v.) utile[*](inutile E. utilia v. a. S.), vel si sanguine gingivae[*](sanguinem gingina VR.) putrescant; [vel[*](uncos ego posui. uel ll.Tv(J). uel (uel si S cum vet. Dal.) sanguinis sit reiectio C coll. Diosc. del. Brot. (an pu- trescant tumeantve?).) ] semen eiusdem apostemata et collectiones

[*](Diosc. IV 95. Isid. XVII 9, 53.) Erigeron[*](Frigeron VR.) a nostris vocatur[*](uocatus VR.) senecio. hanc si[*](si dEv. sine r. an si ter? cfr. § 148. XXI 42.) ferro circumscriptam[*](circumscripta VR.) effodiat aliquis tangatque ea dentem[*](ter dentem Cornar.) et alternis ter despuat ac reponat in eundem locum ita[*](eta V. eza R.)[*](ita V2v. itē r.), ut vivat[*](bibat E.) herba, aiunt dentem eum postea non doliturum. herba est trixaginis[*](trixa- gini V.) specie et mollitia, cauliculis subrubicundis . nascitur in tegulis et in muris[*](moris VR.). nomen hoc[*](hoc nomen RS.) Graeci dederunt, quia vere canescit. caput eius numerose[*](numerose V2d. -ore V1R. -osa Ev. cfr. XXXIII 61.) dividitur lanugine, qualis est spinae, inter divisuras exeunte; quare Callimachus[*](gallimachus R. galliam chus V.) eam acanthida appellavit, alii pappum. nec deinde Graecis de ea constat. alii erucae foliis esse dixerunt, alii roboris—at minora[*](at minora ego. minora aminora E. minora rJ. sed minoribus (-ra D)v.) multo—, radice alii supervacua, alii nervis utili[*](utilia/// V.), alii potu strangulante. e diverso quidam[*](quidem E.) regio morbo cum vino dederunt et contra omnia

[*](Diosc. IV 85.—II 211. IV 149.) Ephemeron folia habet iilii[*](lilii Ev. illis r.), sed minora, caulem parem, florem caeruleum, semen supervacuum, radicem unam digitali[*](digitalem E.) crassitudine, dentibus praecipuam[*](praecipuum R.) concisam in aceto decoctamque, ut tepido colluantur. et ipsa etiam radix[*](radix mobiles v. a. S.) sistit; cavis[*](sistit cauis Ev (J). sistit in (sistint VR) cauis rTBrot. an sistit motus? cfr. XX 16.), exesis[*](exesis S (et ex- v). -si ll.TJ (offendente num. singulari).) inprimitur. chelidoniae radix ex aceto trita continetur ore, erosis veratrum nigrum inprimitur [*](imponitur v. a. S.), mobiles utrolibet decocto[*](utralibet decocta d (?)Ev. a. S.) in aceto firmantur.

[*](Diosc. III 11. cfr. Plin. XXVII 71 (89). XXX 24. (XXII 121).) Labrum Venerium[*](uenerium D. -reum v. (cfr. XVIII 124). uenenarium ll.) vocant in flumine nascentem. est ei vermiculus[*](uermiculum VR.), qui circa dentes fricatur[*](fricatur ego. cfr. XXII 121. necatur (ortum ex Fncatur) ll. G. de mendo cfr. § 167. XXVI 11. 15. XXX 83. XXVIII 133. ligatur v. nectitur D cum U 547 (contra Plinii usum).) aut cavis dentium cera includitur. cavendum ne vulsa[*](uulsa VdE. euu- v. cfr. nota ad XVIII 296; adde XIX 28, ubi etiam 27 (et fortasse 16) rectius uellitur scribendum erat. auu- R (?)G.) herba terram tangat[*](tangant VR. (an recte?).).

[*](Diosc. II 206. cfr. Geop. II 6, 30.) Ranunculum vocamus quam[*](quam dv(S). cfr. ind. et supra § 93. 117. 171. qua VR. quem E(?)C(D).) Graeci batrachion.

[*](Pl. iun. 25, 17–22. Marc. 11, 12. Pl. iun. 24, 1–3. Marc. 10, 62. Diosc. III 27. IV-76.) Conposita quoque contra faetores, vel maxime pudendum[*](pu- dentium VRd.) vitium[*](uitulum VR.), trademus. ergo folia myrti et lentisci pari pondere, gallae Syriacae dimidium pondus simul terere et vino vetusto sparsa mandere matutino ex usu[*](et usus E: optimum v. a. H.)

Sensit[*](sensit et v. a. S.) facies hominum et[*](et ll. D. del. v.) novos omnique aevo priore incognitos non Italiae modo, verum etiam universae prope Europae morbos, tune quoque non tota Italia nec[*](nec VRdv. ne E.) per Illyricum Galliasve aut Hispanias magno[*](magnopere RdEv.a.S.) opere vagatos aut alibi quam Romae circaque, sine dolore quidem illos ac[*](ac VRdG. aut Ev.) sine pernicie vitae, sed tanta foeditate, ut quaecumque mors praeferenda[*](petenda d.) esset.

[*](Pl. iun. 32, 12–17. (cfr. Marc. 19, 1).) Gravissimum ex iis[*](iis v. n E. his rC.) lichenas appellavere Graeco nomine, Latine[*](latini V2.), quoniam a mento fere oriebatur, ioculari primum lascivia, ut est procax multorum natura in alienis[*](aliena R1) miseriis[*](miseris ED.), mox et usurpato[*](usurpate R1.) vocabulo mentagram, occupantem[*](occupantē RdTv. -te r.) multis[*](in multis v. a. S.) et[*](et ll. Ven. (S). del. v.) latis[*](latius ego. intus V1RdTfS. in- tuitus Er. man.Dal. Ven. intutus V2. del. v (D). an intentius.? cfr. § 6.) totos[*](totus V. totosque man. Dal. Ven.) utique voltus, oculis tantum inmunibus,

[*](Pl. iun. 33, 7. 8.) Non fuerat haec lues apud maiores patresque nostros et primum Ti[*](ti V1R1D. tiberii d(?)v. titi r.). Claudi Caesaris principatu medio inrepsit in Italiam quodam Perusino[*](persino VR(Dal.).) equite[*](equiti RE.) Romano, quaestorio scriba, cum in[*](in om.d.) Asia adparuisset[*](aperuisset (-sset et d) Vd.), inde contagionem eius inportante. nec sensere id malum feminae aut servitia plebesque humilis aut media, sed proceres veloci transitu osculi maxime, foediore multorum, qui perpeti medicinam toleraverant, cicatrice quam morbo. causticis namque curabatur, ni usque[*](pius- que V1. pri- V2.) in[*](in Vr (in ras.) Ev (J). ad dTfS.) ossa corpus exustum esset, rebellante[*](se bellante d.) taedio.[*](Pl. iun. 32, 17–19.) adveneruntque ex Aegypto, genetrice talium vitiorum, medici hanc solam operam[*](operam Erv. orem dT. morem VR. opem P.) adferentes magna sua praeda, siquidem certum est Manilium Cornutum e[*](et (pro e) E. ex v. a. H.) praetoriis legatum Aquitanicae provinciae HS CC[*](CC (H)D.) elocasse in eo morbo curandum sese[*](esse V2Er.). accidit quoque[*](quoque ego. que ll.v.) saepius , ut nova contra[*](contra V2dErv. om.V1RTD. an ut contra noua? (cfr. XII 92. XVII 41. XXI 33. XXXI 11).) genera morborum[*](post morborum falso iteraverunt curandum—saepius R, acci- ditque saepius V.) gregatim sentirentur . quo mirabilius quid potest reperiri[*](repperiri VE.) ? aliqua gigni repente vitia terrarum in parte certa[*](creta d. -am V.) membrisque hominum certis vel aetatibus aut etiam fortunis, tanquam malo eligente, haec in pueris grassari, illa in adultis[*](adulteris E.), haec proceres sentire, illa pauperes!

L. Paullo[*](paullo VdH(D). paulo rv(S).) Q. Marcio censoribus primum in Italia[*](ita- liam d(?) G.) carbunculum evenisse[*](euenisse coni. J (coll. accidisse § 7 init.). uen- ll.v. de mendo cfr XVII 233.) annalibus notatum[*](notatum VRdTfS. consti- utunm E. conscriptum v.) est, peculiare Narbonensis provinciae malum, quo duo consulates obiere[*](obire E.)

[*](Pl. inn. 33, 20–34, 1. Marc. 19, 18. Celsus III 25.) Diximus elephantiasim[*](elephantiasim dS (-sin v). elefa- r.) ante Pompei Magni aetatem non accidisse[*](occidisse E.) in Italia[*](italiā R1.), et ipsam a facie saepius incipientem,[*](20,144) in nare prima veluti lenticula, mox increscente[*](increscente J cum Strackio. cfr. Marc. inare- ll.H(D). inuale- v.) per[*](dist. ego coll Celso.) totum corpus, maculosa variis coloribus et inaequali cute, alibi crassa, alibi tenui, dura, alibi ceu scabie aspera, ad postremum vero nigrescente et[*](et om.VR1.) ad ossa carnes adprimente , intumescentibus digitis in pedibus manibusque. Aegypti peculiare hoc malum et, cum in[*](in om.R1.) reges[*](greges E.) incidisset, populis funebre, quippe in balineis[*](balneis R1.) solia temperabantur[*](temperabuntur E.) humano[*](humani V.) sanguine ad medicinam eam. et hic quidem morbus

Id ipsum mirabile, alios desinere in nobis, alios durare[*](alias durare V.), sicuti colum. Ti[*](ti V1RD. tiberii d(?)v. titi V2. pti E. p???ti r.). Caesaris principatu inrepsit id[*](id om.Ev.a. H.) malum, nec quisquam id prior imperatore ipso sensit, magna civitatis ambage[*](ambige R.), cum in[*](in V1dTS.om. rv.) edicto eius excusantis[*](excusantes E.) valetudinem legeret nomen incognitum. quid[*](qui VR1.) hoc esse dicamus aut quas deorura iras? parum[*](iras parum VRdv. inasperum E1. -parum E2. minas parum man. Dal.) enim erant[*](erant enim VRdS cfr. XXI 78. XXIII 4. IX 105.) homini certa morborum genera, cum supra trecenta essent, nisi etiam nova timerentur! neque ipsi autem homines pauciora sibi opera sua negotia inportant.

[*](Celsus I praef. cfr. Plin. XXIX 4–6. Isid. IV 9, 4.) Haec apud priscos erant quae memoramus[*](memoraaimus U(D).) remedia[*](remedia dv. et media VR. media (m in ras.) E.), medicinam[*](medicine v. -na ll.) ipsa quodammodo[*](ipso quo- nam modo V.) rerum natura faciente, et diu fuere.

Hippocratis certe, qui primus medendi praecepta clarissime condidit, referta herbarum mentione invenimus volumina, nec minus Diocli[*](dioclis d(?)v.a.S.) Carysti[*](ciaristi VR. car- r.), qui secundus aetate famaque[*](famaque VRdv. namque Er.) extitit, item Praxagorae[*](praxagora E.) et Chrysippi ac deinde Erasistrati[*](crassistrati E.) Cei[*](Cei P e Strabone X 5, 6 p. 486. co ll. del. v.a. U. Coi coni. S.), Herophilo quidem, quamquam subtilioris sectae conditori, ante omnis[*](omnis ll.S. -nes v. an omnia?) celebratam [*](celebratum E. -ante etiaratum S.) rationem[*](rationis R.)[*](dist. ego (ut intellegatur rationem herbarum post Herophilum ad verba descendisse, cum tamen usus efficacissimus herbarum magister esset). an vero ab usu?), iam[*](iam ego. eam ll. v.) paulatim, usu efficacissimo rerum omnium magistro, peculiariter utique medicinae, ad verba

[*](Celsus I praef.) Durabat tamen antiquitas firm[*](firmas VR.) magnasque confessae [*](conferrae V.) rei vindicabat reliquias, donec[*](reliqu//as donec V2. donec reliquas E.) Asclepiades aetate Magni Pompei orandi[*](orandę E. rhetoricae v.a.G.) magister nec satis in arte ea[*](eas E.) quaestuosus , ut ad alia quam forum[*](quam forum VRdTfH. eorum Er. del. v.) sagacis ingenii, huc[*](hoc VR1.) se repente convertit atque, ut necesse erat homini qui nec id egisset nec remedia nosset oculis usuque[*](usque Vf.) percipienda, torrenti[*](torrentia E.) ac meditata cotidie[*](cottidie E.) oratione blandiens omnia abdicavit totamque medicinam ad causas[*](causas VRdTfS. -sam EG. casum man. Dal. v.) revocando coniecturae [*](coniectura E. -ram v.a.H.) fecit,[*](Celsus II 14 init.) quinque res maxume communium auxiliorum professus, abstinentiam cibi, alias vini, fricationem corporis, ambulationem, gestationes[*](gestationis VRED.), quae cum unusquisque semet ipsum sibi praestare[*](praestaret E.) posse[*](posset REv.a.G.) intellegeret[*](intellegeret EG. -rent r. -re v.), faventibus cunctis, ut essent vera quae facillima[*](facillime V.) erant, universum prope humanum genus circumegit in se[*](circumegit se V. -gisse d.) non alio modo quam si caelo demissus[*](demissus TS. dim- (-isus V) Vd. adm- E. em- Rv.) advenisset.

[*](Celsus III 14. IV 26. Apuleius Florid. IV p. 30.) Trahebat praeterea mentes[*](mentis VS.) artificio inani, alias[*](inani alias ego. (de mendo cfr. § 6 extr.). animalia VRdU. mirabili d(?)v. -ili iam S. animos iam JD.) vinum[*](uinuam Rdv. -na VS. -no EVen.) promittendo aegris dandoque tempestive, iam[*](iam VRdTfS. tam Er. tum v.) frigidam aquam et, quoniam causas morborum scrutari[*](scritari E.) prius

Super omnia adiuvere eum magicae vanitates in tantum evectae, ut abrogare[*](euacuet et abrogaret E.) herbis fidem cunctis possent : Aethiopide[*](aethiope R1.) herba amnes ac stagna siccari; onothu- ridis[*](onothuridis ego. cfr. XXIV 167. condiendis VRdTS. -dendis ErJ. coniectu (ad antecedd. relatum) v. condyendis U coll. Athen. XI 55 p. 477. chondridis coni. J.) tactu clausa omnia aperiri; Achaemenide coniecta in aciem hostium trepidare agmina ac terga verti[*](uertere d(?)v.a.S.) ; latacen dari solitam[*](solita Vd.) a Persarum rege legatis[*](persarum relegatis VdT.), ut, quocumque venissent , omnium rerum copia abundarent, ac multa similia. [*](extr.: cfr. Plin. XXIV 166.) ubinam istae[*](ubinam istae dv. -nimiste r.) fuere, cum Cimbri Teutonique terribili Marte ulularent aut cum Lucullus tot reges Magorum paucis legionibus sterneret? curve Romani duces primam semper in bellis commerciorum habuere curam? cur Caesaris[*](curat curę (om. Caesaris) E.) miles ad Pharsaliam famem sensit, si abundantia omnis contingere unius herbae felicitate poterat? non satius fuit Aemilianum Scipionem Carthaginis portas herba patefacere quam machinis claustra per tot annos quatere? siccentur[*](quateres iactentur E.) hodie[*](hodie om. v.a. G.) Meroide[*](merodie f. aethiopide v.a. H.) Pomptinae paludes tantumque agri[*](agri v. -is ll.) suburbanae reddatur[*](reddantur Er.) Italiae! nam quae apud eundem Democritum invenitur compositio medicamenti, quo pulchri bonique et fortunati gignantur[*](gignantur om.R1d.) liberi, cui umquam[*](cur numquam v.a. H.) Persarum regi tales[*](talis est man. Dal. v.a.G.) dedit[*](dedit G. -ita ll.v. an dedit ea (sc. compositio) vel dedit? & (vel ita) mirum? (ac mirum coni. S).) ? mirum esset[*](esse E.) profecto hucusque provectam [*](profectam S J (tacito errore).) credulitatem antiquorum saluberrimis ortam initiis, si in[*](in (pro non) R1.) ulla re modum[*](morum VR.) humana ingenia novissent atque non hanc ipsam medicinam ab Asclepiade repertam probaturi

[*](Pl. iun. 33, 9–13. Marc. 19, 3. 4. 27. 5. Diosc. IV 162.) Sed in lichenis remediis atque tam foedo malo plura undique acervabimus[*](aceruabimus dv. -auimus r.), quamquam non paucis iam[*](non paucis iam non E.) demonstratis. medetur ergo plantago trita, quinquefolium, radix albuci[*](albugi E.) ex[*](ex ego. om. ll. v. ex Pl. iun. in Marc.) aceto, ficulni caules ex aceto decocti, hibisci radix cum glutino[*](glutine lupino Pl. iun. lupino Marc.) et[*](et ll. v. ex Pl. iun.) aceto acri decocta ad quartas[*](quartanas Rdf.). defricant[*](defricantur v.a.D.) etiam pumice, ut rumicis radix trita ex aceto inlinatur[*](dist.ego.).[*](Diosc, IV 53.—Pl. iun. 33, 13. Diosc. IV 154.) et flos visci cum calce subactus laudatur et tithymalli[*](thimalli (om. et) d.) cum resina decoctum. lichen vero herba omnibus his praefertur, inde nomine invento. nascitur in saxis, folio uno ad radicem lato, caule uno parvo, longis[*](paruo longis Erv. longo paruis rTfS.) foliis dependentibus. haec delet et stigmata. teritur cum melle. est[*](an est et?) aliud genus lichenis, petris[*](petris Erv(J). -ras rTS. -rae coni.J.) totum adhaerens[*](inhaerens d(?)G.) ut muscus, qui et ipse inlinitur. hic et sanguinem sistit volneribus instillatus et collectiones inlitus. morbum quoque regium cum melle sanat ore inlito et lingua. qui ita curentur, aqua salsa lavari iubentur, ungui oleo amygdalino , hortensiis abstinere. ad lichenas et thapsiae radice utuntur trita cum melle.

[*](cfr. Marc. 16, 42.—Diosc. III 27. Celsus IV 7. Pl. iun. 32, 4–6. Marc. 15, 29. Pl. iun. 32, 6–8. Diosc. IV 42.) Anginae argemonia medetur sumpta ex vino, hysopumn cum fico[*](fico V1dTfS coll. Diosc. uino V2r (ex corr.) EPl. iun. v.) decoctum et gargarizatum, peucedanum

strumis plantago, chelidonia cum melle et[*](melle et v. et ab E.om.r.) axungia[*](axungia—7 item cum rin marg.Ev. om. r.), quinquefolium, radix persollatae , item cum axungia operitur folio suo inposita[*](imposito d.), item Artemisia, radix mandragorae ex aqua. sideritis latifolia [*](lata folia Ev.a.H.) clavo sinistra manu circumfossa[*](circumfossa Erv (D). -fusa VRJ. -confissa d. confissa S.) adalligatur, custodienda sanatis ne rursus sata taedium[*](taedium ego. cfr. § 3, nota ad XXIII 22. die Er.om. rTD. diro v.) herbariorum seelere , ut in quibusdam diximus[*](diximus om.Erv.a.S.), rebellet, quod et in iis[*](iis v. his ll. C. item v. 12.),[*](21,144 25,174) quos Artemisia sanaverit, praedici reperio, item in iis, quos plantago.[*](Diosc. III 159.) damasonium[*](damasonium B e Diosc. cfr. ind. et XXV 124. -sionem d. -sione VRJ. -son v. damisionem Er.), quae et alcima[*](alcima coni. J. cfr. nota ad XXV 130. alcam Vd. -canam E. alia nam r. alia R. alcea C. alisma B. caucalin v.) vocatur, sub solstitio collecta inponitur ex aqua caelesti, folium tritum vel radix tusa cum axungia[*](absungia E.) ita, ut inposita folio[*](filio V.) suo operiatur. sic et ad omnes cervicis[*](omnis ceruices V.) dolores tumoresque quacumque in parte.[*](extr.: cfr. Diosc. eupor. I 155.—Diosc. IV 42. eupor. I 190.) — Bellis in pratis nascitur, flore[*](flore Erv. om. r.) albo, aliquatenus rubente. hanc[*](hanc VRdv. ac E.) cum Artemisia inlitam efficaciorem esse produnt.— Condurdum quoque[*](quoque om.R (?)Ev.a.S.) herba solstitialis , flore rubro, suspensa in[*](in ll.v. an e (= ī)? cfr. XXV 162 (inlecebram) et nota ad XXVIII 98.) collo conprimere dicitur strumas, item verbenaca cum plantagine.—Digitorum vitiis omnibus et privatim pterygiis quinquefolium medetur.

[*](Diosc. III 48. IV 69. III 115. 6. eupor. II 31. (Marc. 16, 59). 11 152. IV 1.) In pectoris[*](pectoribus VR1.) vitiis vel gravissimum est tussis. huic medetur panacis[*](panaces VR1.) radix in vino dulci[*](dulce VR1.), sucus hyoscyami etiam sanguinem[*](sanguine VR.) excreantibus, nidor quoque accensi tussientibus[*](accens; tussitientibus V.), item scordotis mixto nasturcio[*](nasturcio E. -rtio rv.) et[*](et (pro cum) R1dTf.) resina cum melle tunsa arida—facit et per se faciles excreationes—, item centaurium maius vel sanguinem reicientibus, cui vitio et plantaginis[*](dist.ego.)[*](tribus ll.v.) sucus medetur et Vettonica obolis III in aqua; [*](Diosc. IV 105. III 82 (eupor. II 37). I 2 (eupor. II 35). III 76. 5. IV 102 (eupor. II 32).) contra[*](dist.ego.) purulentas[*](purulentis E.) contraque cruentas exscreationes persollatae [*](persolilatae VE.)[*](undecim ll v.) radix drachmae[*](drachmae v. -ma VRdD cum U 549 non apte coll. XI 184. diadima E.cfr. XXII 29.) pondere[*](pondere H. -ris ll.v(JD). cfr. § 44. 34. 36. 40. 52. 53. 57. 77 al., de falsa siglae p. interpretatione § 102. 114.) cum pineis nucleis XI, peucedani[*](dist.S.) sucus. pectoris doloribus acorum[*](aquorum V.) subvenit[*](subuenit ego. -nit et ll.v.), idem[*](idera ego. ideo ll.v.) antidotis miscetur; tussi. daucum, item Scythica herba, eadem[*](eadem coni. S. ea demum d(?)Erv. ex V1R. ea demum ex V2.) omnibus[*](dist.ego.) pectoris[*](pectoribus V.) vitiis; tussi et purulenta excreantibus obolis[*](obolis tribus om.R1d.) III in passi[*](pasti E. possi d. passo v.a.S.) totidem verbascum, cuius est flos[*](flos est E. flos v.a.H.) aureus. [*](Diosc. IV 121 (eupor. II 31). Marc. 16, 49. Diosc. III 27.)

huic tanta vis, ut iumentis etiam non tussientibus[*](notusientibus V.) modo, sed ilia quoque traheatibus auxilietur potu, quod et de Gentiana reperio[*](repperio E.). radix eacaliae[*](caccaliae RED. cfr. XXV 135. XXVI 163.) conmanducata et in vino madefacta non tussi tantum, sed et faucibus prodest. hysopi [*](quinque . . duobus . . tribus ll.v.) v rami cum II rutae et ficis[*](fecis E. fici d.) III decocti thoracem purgant[*](purgat E.), tussim sedant.

[*](Diosc. III 116. eupor. II 33. Geop. II 5, 4. (cfr. Marc. 16, 101).) Bechion tussilago[*](tusilago E. tusselago d. -lego V.) dicitur. duo eius genera.

[*](Diosc. III 115. Marc. 20, 22. Diosc. III 3. eupor. II 5. Marc. 24, 6. Diosc. II 152. Marc. 16, 37 (20, 50). Diosc. eupor. II 13. Diosc. III 1. 138. (Marc. 20, 124). IV 70. 90. eupor. II 1.)