Naturalis Historia

[*](Diosc. III 113. (cfr. Scribonius 163).) Trifolium scio credi praevalere contra serpentium et scorpionum ictus ex vino aut posca, seminis granis[*](grana Vd.) xx potis vel foliis et tota herba decocta[*](totam herbam decoctam VGRE.), serpentesque numquam in trifolio aspici; praeterea a[*](a om.REv. a. S.) celebratis auctoribus contra omnia venena pro antidoto sufficere xxv[*](xxxv dTf.) grana eius, quod[*](quod om.REv. a. B.) minyanthes ex eo appellavimus, tradi[*](tradi v. tradidi dRE. -idit r.),[*](54)

[*](Diosc. III 38.) Thymum colligi oportet in flore[*](floresque VGd.) et in umbra siccari . duo autem sunt genera eius: candidum, radice lignosa , in collibus nascens, quod et praefertur; alterum nigrius florisque nigri. utraque oculorum claritati multum conferre existimantur et in cibo et in medicamentis; item[*](dist. ego.) diutinae tussi ecligmate[*](ecligmate C. eligmate ll. v.) faciles excreationes facere cum aceto[*](cum aceto - concrescereom.d.) et sale, sanguinem concrescere non pati e melle, longas faucium destillationes extra inlita cum sinapi extenuare [*](extenuari VGd.), item stomachi et ventris vitia. modicis[*](modice his G. modicev.) tamen utendum est, quoniam[*](quoniam VGdVerc. condilonam R. condylonam E. condylomata v.) excalfaciunt; qua vi sistunt[*](quamuis sistunt Vv. a. S.) alvum, quae si exulcerata sit[*](sit v. sint (sunt E1 ) ll.), denarii[*](denario V.) pondus in sextarium[*](sestarium R.) aceti[*](ace R.) et mellis addi oporteat[*](oporteat VG RE. -tet dv.), item si lateris dolor sit, aut inter scapulas aut in thorace. praecordiis medentur ex aceto cum melle, quae potio datur et in alienatione[*](elationem VGT.) mentis ac melancholicis.[*](Diosc. III 38.) datur et comitialibus, quos correptos olfactu[*](olfactu V2D. -ctoV1J. alfacto G. olfactus rv. -ctum S.)

[*](Diosc. III 127.) Hemerocalles[*](hemerocalles Bas. (hemoro- v). Phemerocalles ll.ephemero- coni. J.) pallidum e viridi et molle folium habet, grandi radice[*](grandi radice ego. cfr. Diosc. nec (ne E. ex T) radice VGdTE. radice RG. radicem v.) odorataque[*](odorata que ego. -ata quae ll. J. -ata atque G. -atam atque v. -ata S.), bulbosa[*](bulbosam v. a. G. -osa quae S.). cum melle inposita ventri aquas[*](aqua R. aquam v. a. H.) pellit et sanguinem etiam inutilem[*](inugilem RE.). folia epiphoris oculorum mammarumque post partum[*](partum GdRE.cfr. Diosc. partum doloribus V(?)v.) inlinuntur .

[*](Homerus δ 221. Diosc. I 27. 28.) Helenium[*](hebenium R.) ab Helena, ut diximus, natum favere[*](eleria R.) creditur formae, cutem mulierum in facie reliquoque[*](reliquo quoque Vd.) corpore[*](59) nutrire incorruptam. praeterea putant usu eius quandam vitae[*](uitae S cum Gronovio. cfr. § 66. ita VGdTfJ. tam r. del. G. datam v. (usu eius cotidiano coni. CFW Müller p. 21).) gratiam his veneremque conciliari. adtribuunt

[*](Diosc. II 26. (cfr. Scribonius 188).) Habrotonum duorum traditur generum, campestre ac montanum[*](uolumus Ev. a. S. nolu- mus R.). hoc feminam, illud marem intellegi[*](intellegentibus GdT.) volunt. amaritudo absinthii in utroque. Siculum laudatissimum, dein Galaticum. usus et foliis, sed maior semini ad excalfaciendum [*](adest calfaciendum R. ad calf- v. a. G.), ideo nervis utile, tussi, orthopnoeae, ruptis , convulsis[*](ruptis conuulsis ego. cfr. § 126. XX 75. 146. 178. 2 43. XXII 40. 76. uulfis (uulfis R. uuluis V2) corruptis (ruptis d) ll.conuulsis ruptis v.), lumbis, urinae angustiis. datur bibendum manualibus fasciculis decoctis ad tertias partes; ex his quaternis cyathis bibitur[*](bibitur R (?)v. bibuntur r. an quaterni cyathi bibuntur?). datur et semen tusum in aqua drachmae pondere. prodest et vulvae[*](uulsae RE.). concoquit panos[*](pani RE. (coquitur) panisv.a. Verc.) cum farina hordeacia et oculorum inflammationi inlinitur cotoneo malo cocto. serpentes fugat; contra ictus earum bibitur cum vino inliniturque, efficacissimum contra ea, quorum veneno tremores et frigus accidunt, ut[*](ut dExv. et VG.) scorpionum et phalangiorum; et contra venena alia pota prodest et quoquo modo algentibus. vis ei et[*](uis ei et ego. est et Vx.est G. et R. et ad d(?)v.) extrahendi[*](extrahenda v.) ea[*](eas dx.), quae inhaereant[*](inhaerent d (?) v. a. S.) corporibus. pellit et interaneorum[*](inter araneorum VG.) mala. ramo eius, si subiciatur pulvino, venerem stimulari aiunt,

[*](Diosc. III 41a (I 58).) Leucanthemum suspiriosis[*](suspirioso R.) medetur duabus partibus aceti permixtum. sampsuchum[*](samsucum Rxv. a. C.) sive amaracum in[*](in om.R.) Cypro laudatissimum et odoratissimum scorpionibus adver- 5 satur ex aceto ac sale[*](et sale xv. a. G.) inlitum. menstruis quoque multum confert inpositum. minor eidem[*](minor eidem GdTxS. minore item R. in ore idem V. minor est eidem v.) poto vis. cohibet et[*](cohebetet et R.) oculorum epiphoras cum polenta. sucus decocti tormina discutit . et urinis et hydropicis utile. movet[*](mouet et Rv.) aridum sternumenta [*](sternutamenta dxv. a. S.). fit ex eo et oleum, quod sampsuchinum[*](sampsuchinum C. sam sucinum (-usinum V) ll. v.) vocatur aut amaracinum, ad excalfaciendos molliendosque nervos; et[*](et folia Rv. a. Brot.) vulvas calfacit. folia suggillatis cum melle et luxatis cum cera prosunt.[*](Diosc. II 207. (208).)

Anemonas coronarias tantum diximus, nunc[*](64 sq.) reddemus et medicas. sunt qui phrenion[*](phrenion H. fremion (-meon G) ll. phenion C. phemion v. phaenion vet. Dal. cfr. schol. Theocr. 5, 92.) vocent. duo eius genera: prima silvestris, altera cultis nascens, utraque sabulosis. huius plures species: aut enim phoenicium florem habet, quae et copiosissima est, aut purpureum aut lacteum. harum trium[*](tria VG.) folia apio similia sunt[*](suntom. x v. a. G.) nec temere semipedem[*](semipedem dG. -pede Rx. -pide r.) altitudine excedunt, cacumine asparagi. flos numquam se aperit nisi vento spirante, unde et nomen accepere. silvestri amplitudo maior, latioribus durio- ribusque[*](latioribus durioribusque ego e Diosc. latioribusque ll. v. latioribus G.) foliis, flore phoenicio. hanc errore ducti arge- [*](19,168)monen putant multi, alii[*](alia VG.) rursus papaver, quod rhoean[*](rhoean C. rhyan VGv. ryan dx. rhyn R.)

[*](Diosc. II 125.) Oenanthe herba nascitur in petris, folio pastinacae , radice magna, numerosa. caulis eius et folia cum melle ac vino nigro pota[*](potu dx.) facilitatem pariendi praestant secundasque purgant, tussim e[*](e om.R.) melle tollunt, urinam cient. radix et vesicae vitiis medetur.

[*](Diosc. IV 57. (Th. H. IX 19, 3).) Heliochrysum[*](heliochrysum TB.cfr. § 66, helichr- dfv (S). helychryssum (elychr- R)VR. helycrisum Gx.) alii chrysanthemon[*](chrysanthemon v e Diosc. chrysanthon VdTf. chryssaton R. crysanton Gx.) vocant, ramulos habet candidos, folia subalbida, habrotono similia, ad solis repercussum aureae[*](aulae R.) lucis in orbem veluti corymbis dependentibus, qui numquam marcescunt; qua de causa deos coronant illo, quod diligentissime servavit Ptolemaeus[*](ptolomaeus VGD. tholomeus x.sed cfr. XII 76. XIII 70. 93.)

[*]((cfr. IX 140). Diosc. IV 63.) Hyacinthus in Gallia maxime[*](galliam exime R. Gallia eximie v. a. H.) provenit. hoc ibi fuco[*](fuco H cum Gronovio. loco ll. v. pro cocco B. an loci (cfr. VI 30) velcocci loco vel colore?) hysginum tingunt[*](tingunt VGdTxH. tinguit Rv. tingi tur C.). radix est[*](eius (pro est) G.) bulbacea, mangonicis [*](mangoni (mag- x) suis GdTx.) venaliciis pulchre nota[*](ualde nota x.), quae e vino dulci inlita pubertatem coercet et non patitur erumpere. torminibus et araneorum morsibus resistit. urinam[*](et urinam dx.) impellit[*](an pellit?). contra serpentes et scorpiones morbumque[*](morborumque GfR.) regium semen eius cum habrotono datur.

[*](Diosc. III 104. 105.) Lychnis[*](lychnis B. (lignys v). contra lychnis (lychinis G. lycinis x) ll. cfr. ad § 151.) quoque flammea illa adversus serpentes et scorpiones et crabrones[*](scabrones R.) similiaque bibitur e vino[*](e uino v e Diosc. uini R. lini VGf. om. r.) semine trito. silvestris eadem stomacho inutilis. alvum solvit , ad detrahendam bilem efficacissima duabus[*](a duabus dx.) drachmnis, scorpionibus tam contraria, ut omnino visa[*](uiso G. uisi R1.) ea[*](ea om.RdTx.) torpescant. radicem[*](radicem - uo cant om.Gf.) eius Asiani boliten[*](boliten dv. -ter R. uoliten r.) vocant, qua adalligata[*](alligata V2. v. a. S.) oculo[*](oculo om.dTx.) albugines tolli dicuntur.

[*](Pl. iun. p. 96, 9.) Et vicapervica sive chamaedaphne arida tusa hydropicis datur in aqua coclearii[*](cocleari GRv. -ari//V.cfr. XX 242.-aris x. cochlearis dfH. cfr. XXIII 76. XXVI 104. XXX 62. 68.) mensura, celerrimeque

[*](Diosc. IV 144.) Rusci[*](rusticis R.) radix decocta bibitur alternis diebus in calculorum valitudine et tortuosiore[*](toruosiore Vv. a. C. toruoslute x.) urina vel cruenta. radicem pridie erui oportet, postero[*](posterior R.) mane decoqui, ex eo[*](ea C.) sextario[*](Sexta rium C.) vini cyathis duobus misceri. sunt qui et crudam radicem tritam[*](tritas R.) ex aqua bibant, et in totum ad virilia[*](et uirilia R.) cauliculis eius ex[*](eius ex VdTfxH.uino ex R. eius in uino et v.) aceto tritis nihil utilius putant.

[*](Diosc. III 43.—II 128.) Batis[*](bactis dx v. a. B. beatis R.) quoque alvum mollit. inlinitur podagricis cruda[*](cruda VdTfxH. tura R. tosta v.) et contunsa. acinon et coronarum causa et ciborum Aegyptii serunt, eademque[*](eadlemue dx.) erat quae ocimum, nisi hirsutior ramis ac foliis esset et admodum odorata[*](odorato R.). ciet et[*](et om.Rv. a. S.) menses[*](meses R.) et urinas.

Colocasia Glaucias acria corporis leniri putavit et stomachum iuvari.

[*](Diosc. III 143. (cfr. XXVI 84).) Anthalii[*](an thali VS. antali x.), quod Aegyptii edunt, nullum alium[*](aliud R.) reperi usum. sed est[*](sed est VdfxH. et est R. est et v.) herba anthyllium, quam[*](quam dv. quem r.) alii anthyllum [*](anthyllum dfH. -llium R. an thillum V. antillum xT. anticellion C ex indice. -llum v.) vocant, duorum generum: foliis et ramis lenticulae similis, palmi[*](palmi VB. palme rv.) altitudine, sabulosis, apricis nascens, subsalsa gustanti; altera chamaepityi similis, brevior et hirsutior , purpurei floris, odore gravis, in saxosis nascens. prior vulvis aptissima, ex[*](et ex Rv.a.H.) rosaceo ac lacte[*](uel lactedTx.) inposita, et vulneribus. bibitur in stranguria reniumque harenis[*](arenis Gronov. anseris ll. doloribus v. a. H.) tribus

[*](Diosc. III 145. (Celsus II 33).) Parthenium[*](contra (cocta T) parthenium (carthemium x)VdTxv. a. G. cfr. § 151.) alii leucanthes[*](leuchantes VTx.), alii amaracum[*](amaracum S cum B e Diosc.amnacum ll. H. tamn- v.) vocant[*](uocant om.dx.), Celsus apud nos perdicium[*](pellecium Rv. a. B.) et muralem[*](muralem fa H. cfr. index. -leum ll. -lium v.). nascitur in hortorum saepibus, flore albo, odore[*](odoreom.x.) mali[*](malo margo Dal. sed cfr. Diosc. IV 144.) , sapore amaro[*](amaro om.dx.). ad insidendum[*](insedendum VRv. a. C.) decoctae[*](decoctae ll. G. -cta D. -cta et S. -ctum v.) in duritia vulvarum et inflammationibus [*](lac. ego indicavi; excidit usus est.)...., sicca cum melle et aceto[*](an uel aceto pota? cfr. Diosc.) inposita detrahit bilem[*](detrahit bilem dTxRS. bilem detrahit Vv.) atram; ob hoc[*](an ad hoc (= praeterea)? cfr. Diosc.) contra vertigines utilis et calculosis[*](cau culosis R.). inlinitur et sacro igni, item strumis cum axungia inveterata . Magi[*](magi Rv. agi Vd. agit x.) contra tertianas sinistra manu evelli eam iubent dicique, cuius causa vellatur[*](euellatur x.), nec respicere, dein[*](dein eius dv. dein Vx. cuius R.) eius folium aegri linguae[*](lingua dxR.) subicere, ut mox in cyatho aquae devoretur.

[*](Diosc. IV 72. (Th. H. IX 11, 5). 73.) Trychno[*](trychnofB (H). -ne VRVerc. tricnum dT. Arycnū x. strychne v. a. B. -no C.), quam quidam strychnon[*](strychnon fv(H). Strycnum dTx. sthrynum V. strhyinum R. trychnon C.) scripsere, utinam nec[*](ne J e coni. S.) coronarii[*](coronariis Vdx.) in Aegypto uterentur, quos invitat hederae foliorum[*](foliorum ll. v (Brot.). forum C e coni. B.) similitudo in duobus eius generibus, quorum alterum, cui acini coccini[*](coccinei Vv. a. S.), granosi[*](granos R.) in[*](in dTxBrot. om. rv.) folliculis[*](folliculi Rv. a. Brot.), halicacabon [*](halicacabon dS. -bum v. alii caccabon (caca- x. -bum R)r.) vocant, alii callion, nostri autem vesicariam, quoniam vesicae et calculis prosit. frutex est surculosus verius

[*](Th. H. VII 7, 2. Nicand. ther. 626. Diosc. II 209.) Corchorum Alexandrini cibi herba[*](herba om.dTx.) est convolutis foliis ad similitudinem mori[*](mori v. muri d. -ris r.), praecordiis, ut[*](ut Rv. om. r.) ferunt, utilis[*](utilem xT.) alopeciisque[*](alopeciisque v. -pacisque R. -peciis x. -piciis r.) et lentigini. boum quoque scabiem celerrime

[*](Diosc. III 97.) Nec de cneco[*](cnecodS. cnico Vv. eneco x. gneco R.) sive atractylide verbosius dici par esset, Aegyptia herba[*](aegyptiam herbam d Tx.), ni[*](ni om.xT. est et v. a. G.) magnum contra venenata animalia praeberet[*](praebere xT. -bet v. a. G.) auxilium, item adversus fungos. constat a scorpione percussos, quamdiu teneant eam herbam[*](eam herbam Rv.), non sentire cruciatum.

Et pesolutam[*](pesolutam S (coll. ind.)-ta Vdx.persoluta R. -tam v.) Aegyptus in hortis serit, coronarum gratia. duo genera eius: femina ac mas; utraque subdita venerem inhiberi, virorum maxime, tradunt.

[*](Pl. iun. p. 9, 13–16.) Et quoniam in mensuris quoque ac ponderibus crebro Graecis nominibus utendum est, interpretationem eorum semel hoc in loco ponemus: drachma Attica—fere[*](uere R.) enim Attica observatione medici utuntur— denarii argentei habet pondus, eademque vi obolos pondere efficit, obolus x chalcos. cyathus pendet[*](pende R.) per se[*](per seom.V1dTxH.) drachmas x; cum acetabuli[*](acetabulis R.) mensura dicitur, significat heminae[*](emine x. minae R.) quartam, id est drachmas xv. mna, quam[*](omnia quam R.) nostri minam vocant, pendet[*](uocant pendet dv. uocant pendentVx. pendent uocant R.) drachmas Atticas C.

Implesse poterant miraculum sui natura atque tellus reputantium[*](reputanti J e coni. S.) vel prioris[*](uel prioris tantum om.VTx.) tantum voluminis dotes totque genera herbarum utilitatibus hominum aut voluptatibus genita[*](genitas et Vx.). sed quanto plura restant quantoque mirabiliora inventu! illa[*](illarum D e coni. Strackii.) enim maiore[*](maiore inVG. -orem R. -ore rv.) in parte cibi[*](cibi parte R.) aut odoris decorisve [*](ucterisue R.) commendatio ad numerosa experimenta[*](expedimenta Vx.) duxit; reliquarum potentia adprobat[*](adprobant (app- x) dx.), nihil ab rerum natura sine aliqua occultiore causa gigni.

[*](Caesar b. Gall. V 14, 2. Pompon. Mela III 6, 5.) Equidem[*](equidem Rxv. et quidem r.) et formae gratia ritusque perpetui in[*](ut in R.) corporibus suis aliquas exterarum gentium uti herbis quibusdam adverto animo[*](animum RG.). inlinunt[*](illiniunt x.) certe[*](se//tae R.) aliis[*](aliis dv. alias r.) aliae faciem in populis barbarorum feminae; maresque etiam apud Dacos [*]( dist. ego.) et Sarmatas corpora sua inscribunt[*](scribunt dx.). simili[*](simili (sc. herba) ego. -lis ll. S. -le v.) plantagini —glastum in Gallia vocatur[*](uocaturll. v. (J). -tur quo B.)—Britannorum coniuges nurusque toto corpore oblitae quibusdam in sacris nudae[*](et nudae RG.) incedunt, Aethiopum colorem[*](colore R.) imitantes.

iam vero infici vestes scimus admirabili fuco, atque, ut sileamus[*](taceamus dTx.) Galatiae, Africae, Lusitaniae grani[*](grani vet. Dal. -nis VdRv.om.x. e granis D e coni. S. granum (cocci) Salm.) coccum imperatoriis[*](imperatoris VxDal.) dicatum paludamentis, transalpina Gallia herbis Tyria[*](tyria dTfxBrot. -10 r. -ium v.) atque

Non est[*](non est om.R v. a. Bas.) nunc propositum ista consectari, nec committemus[*](committemus Bas. omitt- ll. v. (Brot.) de mendo cfr. p. 196, 9.), ut subiciendo viliora[*](uiliora T. utiliora (-ria V) ll. v. tutiora Hcum Gronovio. olitoria J.) luxuriam utilitate[*](utilitate G. uilitate ll. v. (H).) circumscribamus , dicturi et alias[*](aliax.) herbis tingui parietes nec pingi[*](parietes nec pingi lapide ego coll. XXXV 117. 118 et 3.lapides parietes (et add.x. -ete R) nec pingi (pingendi dx) ll.lapides parietesque (-etes S) pingi Bas. pingi del. v.) lapide. nec tinguendi[*](nec tingendi nec pingendi v. a. Bas.) tamen rationem omisissemus[*](omisimus R.), si umquam ea[*](ea VRv.et d.om.x.) liberalium artium fuisset.[*](cfr. Plin. XXV 105. Festus p. 321. Isidor. 17, 9.) interim fortius agetur, auctoritasque, quanta debet, etiam[*](etiam Rv. nam r.) surdis, hoc est ignobilibus [*](ignobilius V.hoc est ignobilibus glossema esse dixit Gronov. (J). cfr. § 14.), herbis perhibebitur, siquidem auctores imperii Romani conditoresque immensum quiddam et hinc[*](hinc v. hic ll.) sumpsere, quoniam non aliunde sagmina in remediis publicis fuere et in sacris legationibusque[*](legationibus quae Vx.) verbenae[*](uerbene x. herb- V. uerbere R.). certe utroque[*](utraque Vdx.) nomine idem[*](area vet. Dal.) significatur, hoc est gramen ex arce cum sua terra evolsum, ac semper e legatis[*](et legati Rv. a. H.), cum ad hostes clarigatumque mitterentur, id est res[*](eft res v. ei fores Vdx. res R.) raptas dare repetitum, unus utique verbenarius vocabatur.

[*](cfr. Plin. XVI 9. 7.. Festus p. 190 (Paulus p. 191).) Corona quidem[*](an in delendum?) nulla fuit graminea nobilior in maiestate populi terrarum principis[*](terrarumque principiis VxR.) praemiisque[*](prae miisque Rv. praemissa (prem- x) ut r. an praemiis quoque (ut iungantur populi praemiis quoque gloriae terrarum principis)? cfr. X VI 10 extr.) gloriae. gemmatae[*](geminatae x.) et aureae[*](aurae R.), vallares, murales[*](murales om.R.), rostratae, civicae, triumphales post hanc fuere suntque cunctae magno[*](magno om.xT.) intervallo magnaque[*](magna x.) differentia. ceteras omnes singuli, et duces ipsi[*](ipsi duces dx.) imperatoresque, militibus aut aliquando collegis[*](collegis VxS. -giis rv.) dedere, decrevit in triumphis senatus cura belli solutus et populus otiosus,

graminea[*](graminea G. -neam ll. v.) numquam nisi in desperatione suprema contigit, nulli nisi ab universo exercitu servato[*](ser uata (seua- x)Vdx.) decreta. ceteras imperatores dedere, hanc solam miles imperatori. eadem[*](eademque x.) vocatur obsidionalis[*](uocatus obsidione malis dx.) liberatis[*](liberatus R. liberatis obsidione om.x.) obsidione abominandoque exitu totis[*](exitu totis VdTfxS. exitiitos R. exitio totis v.) castris. quod si civicae honos uno aliquo ac[*](ac om.dx.) vel humillimo cive servato praeclarus [*](praecerus R.) sacerque habetur, quid tandem existimari debet unius virtute[*](uirtute Vdxv. sunt ute R.) servatus universus exercitus? dabatur haec viridi[*](uiridiVv. -dis rf.) e[*](e dTxv.om. r.) gramine[*](gramina R.) decerpto[*](decrepto x.decerto x.) inde, ubi obsessos[*](obsessus dx.) servasset aliquis. namque summum apud antiquos signum victoriae erat herbam porrigere victos, hoc est terra et altrice ipsa humo et humatione[*](humanitione Vdx.) etiam cedere, quem morem etiam nunc durare apud Germanos scio.

[*](cfr. Plin. VII 101. XVI 14. Festus p. 190. Livius VII 37, 1–3. Valer. Max. I 7, 3.) Donatus est ea L. Siccius Dentatus semel, cum civicas quattuordecim meruisset[*](meruisse V. 22. p. 443, 1 centiens uiciens ego coll. VII 101 et Festo. cxx xR. +++ V. cxx proeliis d(?)v.) depugnassetque centiens