Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

est igitur in toto suo globo tellus medio ambitu praecincta circumfluo mari, nec argumentis hoc investigandum[*](uestigandum FRd2SJ), sed iam experimentis cognitum.

A Gadibus columnisque Herculis Hispaniae et Galliarum circuitu[*](circuits Fado) totus hodie navigatur occidens.

septentrionalis vero oceanus maiore ex parte navigatus est, auspiciis Divi Augusti Germaniam classe circumvecta ad Cimbrorum promunturium et inde inmenso mari prospecto aut fama cognito Scythicam ad plagam et umore nimio rigentia. propter quod minime verisimile[*](uerisimilis F1a) est illic maria deficere, ubi umoris vis superet[*](supere F1Ra). iuxta vero ab ortu ex Indico mari sub eodem sidere pars tota vergens in Caspium mare pernavigata est Macedonum armis Seleuco atque Antiocho regnantibus, qui et Seleucida et Antiochida ab ipsis appellari voluere.[*](MCar VI 619-621. —§ 169. 170: MCap. VI 621.) et circa Caspium multa[*](multo F1a. -to labore d2z. mare R1) oceani litora explorata parvoque brevius[*](breuibus F1a) quam totus hinc aut illinc septentrio eremigatus[*](eremigatus E2(?)v.rem- ll.(MCap.)), ut iam[*](iam ego. tamen ll.v) coniecturae locum sic [*](dist. ego)quoque non relinquat ingens[*](ingeniisR1. id R2) argumentum paludis Maeoticae[*](meotiae F. -tie ad1. -tide Rd2), sive ea illius oceani sinus est, ut multos adverto credidisse, sive angusto discreti situ restagnatio. alio latere Gadium ab eodem occidente magna pars meridiani sinus[*](situs F1R1a) ambitu[*](ambitu E(?)v. om.o. -tus r) Mauretaniae[*](mauritaniae R aova.S) navigatur hodie. maiorem quidem eius partem et orientis victoriae Magni Alexandri lustravere usque in Arabicum sinum, in quo res gerente C.[*](C. om.FR1adT) Caesare Augusti filio signa navium ex Hispaniensibus[*](hispanensibus Ea. -niensium R2) naufragiis feruntur agnita.[*](Mel III 90. Nepos fr. 48. Halm. Cael. Ant. fr. 56 (Peter p. 107).) et Hanno Carthaginis potentia florente circumvectus a Gadibus ad finem Arabiae navigationem eam prodidit scripto, sicut ad extera Europae noscenda missus eodem tempore Himilco. praeterea Nepos Cornelius auctor est Eudoxum[*](eudoxiū???F2d2 -ius F1Ea) quendam[*](quondam FE1a. qu???n d1) sua aetate, cum Lathyrum[*](latyrum Ra. -thurum H) regem fugeret, Arabico sinu egressum Gades[*](gadium E1a. gad???F1. ???ad???R1. cades R2) usque pervectum,

multoque ante eum Caelius Antipater vidisse se qui navigasset ex Hispania in Aethiopiam commercii gratia. [*](Nepos fr. 47. Mela III 45.)idem Nepos de septentrionali circuitu tradit Quinto Metello Celeri, Afrani[*](ofrani a. C. (L. H) Afranii va.D. africani RVen.) in consulatu collegae, sed tum Galliae proconsuli, Indos a rege Sueborum[*](sue borum FraD2. cfr. IV 81.100. sueuo- r(?)v. botorum Mela) dono datos, qui ex India commercii causa navigantes tempestatibus essent in Germaniam abrepti. sic maria circumfusa undique dividuo globo partem orbis auferunt nobis, nec inde huc nec hinc[*](neque hinc F2dE2o2. neque F1E1ao1) illo pervio tractu. quae contemplatio apta detegendae mortalium vanitati poscere videtur, ut totum hoc, quicquid est, in quo singulis nihil satis est, ceu subiectum oculis quantum sit ostendam.

Iam primum in dimidio conputari videtur, tamquam nulla portio ipsi decedat[*](decedat F2pzv.cidat F1dEo. -dit a. -datur R(?)G) oceano, qui toto circumdatus [*](circumdatur R) medio et omnes ceteras fundens recipiensque aquas et[*](etom.FR1ao) quicquid exit in nubes ac[*](ac v. hac R. aut ro) sidera ipsa tot ac tantae[*](tota tante do. tota & ante F1Ra. tot et tante F2va.S) magnitudinis pascens, quo tandem amplitudinis[*](pascens — amplitudinis F2dv. om.r) spatio credetur[*](crederetur FRa. (terra creditur habitari ova.G)) habitare? inproba et[*](et om.F1Ra) infinita debet esse tam vastae molis possessio.[*](Beda tp. r. 34. — Cic. som. Scip. 6,13 (Macrob. II 17. 18. 21). Verg. geo. I 233 sqq. Mela I 4. MCap. VI 602.) adde[*](adde E2opv. age r) quod ex relicto[*](relicto spatio opva.G) plus abstulit caelum. nam cum sint eius quinque partes, quas vocant zonas, infesto rigore et aeterno gelu premitur[*](premitur gelu Eova. G) omne, quicquid est subiectum[*](uerticem (om. huno) y) duabus extremis utrimque circa vertices, hunc, qui trionum septem[*](trionē septem F. septē trionē a. -mtrio (G. -ion v) E(?)va.S) vocatur, eumque, qui adversus illi austrinus appellatur. perpetua caligo utrobique et alieno molliorum siderum adspectu maligna ac pruina tantum

albicans lux. verum media[*](uerum media ego. uero med- ll.v. med- uero E3G. (dist.G)) terrarum, qua[*](qua R2a2v. quae FE. que r) solis orbita est, exusta flammis et cremata comminus vapore torretur[*](torrentur FraSJ). circa[*](et circa a. circa quam opva. G) duae tantum inter exustam et rigentes temperantur eaeque ipsae inter se non perviae propter incendium siderum [*](siderum ll. P H. -ris R2ov(S)).[*]((11) Beda n. r. 42.— (12) cfr. Plin. VI 31.) ita terrae[*](terre et tres Fa. -restres Rd) tres partes abstulit caelum; oceani rapina in incerto est. sed et relicta nobis una portio haud scio an etiam in maiore damno sit, idem siquidem oceanus infusus in multos, ut dicemus, sinus adeo vicino accessu[*]( lib.3 sqq.) interna maria adlatrat, ut centum[*](uicentum F. u ce- a. uice num R1) quindecim milibus passuum Arabicus sinus distet ab Aegyptio mari, Caspius vero CCCLXXV a Pontico, idem interfusus intrat[*](intra D cum U29) per tot[*](tota F1Rad) maria, quibus Africam, Europam, Asiam[*](asiam FdTaoG(S). -mque rv(L)D) dispescit[*](dispesci R1. -pcit a. -pertit ova.G. dumdispertit z), ut[*](ut ego. om. ll.v) quantum terrarum[*](dist. H) occupet[*](occupet FdRav. -patE(?)H.petur (om. conputetur) op)?[*]((18) cfr. Sen. NQ I prol. 11 sqq.) conputetur etiamnum[*](etiamnum ego. -unc. ll.v) mensura tot fluminum , tantarum paludium[*](paludium ll.v(S). -dum doC), addantur et[*](et ll.dopv. ac D) lacus, stagna, iam elata in caelum et ardua aspectu quoque iuga, iam silvae [*](dist. J) vallesque praeruptae et solitudines ac mille[*](ac mille FdEaop. et mille R(?)v) causis deserta; detrahantur hae[*](haec FdR1a) tot portiones terrae, immo vero, ut plures tradidere, mundi puncto[*](punctus d2inras.ova.J) (neque enim aliud est terra in universo): haec est materia gloria nostrae, haec sedes. hic honores gerimus[*](regimus FR1E1a), hic exercemus imperia, hic opes cupimus, hic tumultuamur[*](tumultuatur ova.H) humanum genus, hic instauramus bella etiam civilia mutuisque caedibus laxiorem facimus terram! et, ut publicos gentiumfurores transeam, haec, in qua conterminos pellimus furtoque vicini[*](caeni F1R1) caespitem

nostro solo adfodimus[*](adfodimus ll.v. ordimur opz.prob. Gronov. et Rück 3 p. 239), ut, qui latissime rura metatus fuerit ultraque famam[*](famam ll.v(S). fines (Sabell.) C) exegerit adcolas, quota terrarum parte gaudeat vel, cum ad mensuram avaritiae suae propagaverit , quam tandem portionem eius defunctus obtineat?

[*](cfr. MCap. VI 601. 602.) Mediam esse[*](esse terram F2zD) mundi totius[*](totius terram va. G) haut dubiis[*](dubie F1R1E1a) constat [*](constat terram o) argumentis, sed clarissimo[*](cla rissime E(?)pva.D) aequinocti paribus horis. nam nisi in medio esset[*](esset om.F1R1E1a.an recte?), aequales dies noctesque habere[*](habere (sc. terram) R2opv. -ret F1R1a. -ri F2dE(?)C) non posse[*](posse Edopv. ent rS) deprehendere[*](deprehendere FR1E1aTJ. -rē d. -rent E2. -retur op.runt R2v(Brot.). -dunt H) est[*](est ego. et ll.v) dioptraeque[*](dioptraeque ego.ae quae ll.v. in ap spat. vac.) vel maxime confirmant [*](id confirmant E2v. ut conf- F2dp), cum[*](cum R2E2pv. cum et dT. et r) aequinoctiali tempore ex eadem linia ortus occasusque cernatur[*](cernatur — 11 occasus quae om.F1R1E1a), solstitiali[*](solstitiali exortu F2E2T. -li occasu R2. -lis exortus va.S) exortus per suam liniam, brumali occasus[*](brumalis occasusque R2. om. que T. -lisue occasus va.S). quae accidere nullo modo possent nisi in centro sita[*](sita esset E3pv (sc. terra)).

[*]((20). 178: Beda n. r. 46 (cfr. n. r. 6. tp. r. 32). — MCap. VI 593.) Tres autem circuli supra dictis zonis inplexi inaequalitates temporum distingunt: solstitialis a parte signiferi excelsissima nobis ad septentrionalem plagam versus , contraque ad alium polum brumalis, item medio ambitu signiferi[*](signiferiFER3ov. -fero R2a. -fer d. signi (om. feri orbis ince) R1) orbis[*](obis F1.bis ao) incedens[*](incidens F1E1a. descendens R2) aequinoctialis.

Reliquorum quae miramur causa in ipsius terrae figura est, quam globo similem et cum ea aquas[*](aqua R2ao. -uam z. quasi F2) isdem intellegitur argumentis. sic enim fit haut dubie, ut nobis septentrionalis plagae sidera numquam occidant, contra

meridianae numquam oriantur, rursusque haec illis[*](ab illis ova.G) non cernantur, attollente se contra medios[*](medio sui F1. -10 (-ios a3) fitu a) visus terrarum globo.[*]((4) Manil. I 215 sqq.) septentriones non cernit Trogodytice et confinis Aegyptus, nec canopum Italia et quem vocant Berenices crinem[*](crines F1RE1a), item quem sub Divo Augusto cognominavere Caesaris thronon, insignes[*](insignis (-nes Fa) sibi (ibi zv) stella Feazva.G) ibi stellas. adeoque[*](ab eoque Ra) manifesto adsurgens fastigium curvatur, ut canopus quartam fere partem signi unius supra terram eminere Alexandriae intuentibus videatur, eadem[*](eandem Fa) a Rhodo terrain quodammodo ipsam stringere, in Ponto omnino non cernatur, ubi maxime sublimis septentrio. idem a Rhodo absconditur magisque Alexandriae, in Arabia Novembri mense, prima vigilia occultus, secunda se ostendit, in Meroë solstitio vesperi paulisper apparet paucisque ante exortum arcturi diebus pariter cum die cernitur.[*]((18-25) Beda n. r. 6.) navigantium haec maxime cursus deprehendunt, in alia adverso, in alia prono mari, subitoque conspicuis atque ut e freto emergentibus, quake in anfractu pilae latuere, sideribus. neque enim, ut dixere aliqui, mundus[*](ita mundus Beda) hoc[*](hic opzva.G) polo excelsiore se attollit— aut[*](aut ll.G. ut opz(Beda)v. ??? ut d. ita ut D) undique cernerentur[*](non cernantur (-nerentur o) opva. G) haec[*](haec (ac F1) ll. om.dT (Beda)) sidera —, verum haec eadem quibusque[*](quibusque F2dR2ov. -bus r) proximis sublimiora creduntur eademque demersa[*](dimersa Ea. dim???sa o) longinquis, utque nunc sublimis in deiectu positis videtur hic vertex, sic in[*](in del. H) illam terrae devexitatem[*](illa terre deuexitate o) transgressis [*](trans uectis R2) illa se attollunt[*](se attolluntur Ra), residentibus quae hic excelsa fuerant , quod nisi in figura pilae accidere non posset[*](posse F1Ra).

[*](MCap. VI 594. — (26-196, 8) Beda n. r. 23.— cfr. MCap. VI 591. 592 extr.) Ideo[*](et ideo FdRa. ideoque va.S) defectus solis ac[*](hac R. et o) lunae vespertinos orientis

incolae non sentiunt nec matutinos ad occasum habitantes, meridianos vero serius[*](serius aD. sepius FR2o. se i???us R. saepius rv) nobis[*](nobis illi D. nobis R2. -bi??? R1. -bili r. cfr. MCap.) illi. apud Arbilam[*](arbilam J coll.V 141. -belam R2Bas.(S). -la G. arabiam ll.v (H)) Magni Alexandri victoria luna defecisse noctis secunda hora est prodita[*](prodita est R2va.S. -ta R1) eademque in Sicilia exoriens. solis defectum Vipstano [*](Vipstano H cum Ursino fam. Rom.p. 28. cfr. Tac. ann. XIV 1. -sanio R2G. -no a3v. uipiano r) et Fonteio cos., qui fuere ante paucos annos, factum pridie kalendas Maias Campania hora diei inter septimam et octavam sensit, Corbulo dux in Armenia inter horam diei decimam et undecimam prodidit visum[*](uisuR1E2a1. -so E1. Usū F1), circuitu globi alia aliis detegente et occultante. quod si plana esset terra, simul omnia apparerent cunctis noctesque non fierent inaequales; nam aeque[*](nam aeque R(?)H. n??? q. a1. neque rv. nam d1T. nam n??? d2) aliis[*](aliis ll.v(H). -ias C) quam in medio sitis paria duodecim horarum intervalla cernerentur, quae nunc non[*](nonF2RdTzv(H). om.rG) in omni[*](in omni R2E2d2in ras.Tzv. omni F2. nomini F1R1. -ine E1a) parte simili modo congruunt.

[*]((14. 15) Beda n. r. 23.) Ideo nec nox diesque[*](an diesue?), quamvis[*](quamuis FdRapv(S). quaeuis E(?)C) eadem[*](eadem om.a), toto orbe simul[*](similis d2p) est, oppositu[*](opposito F1R1p) globi noctem aut ambitu diem adferente. multis hoc cognitum experimentis, in Africa Hispaniaque turrium Hannibalis, in Asia vero propter piraticos terrores simili specularum praesidio excitato, in quis praenuntios[*](praenuntios R2S. -tio??? d1. -tio ē d2. -tiatiuos E2G. -tia- tos v. pr???n???ciatio sidiosos F2. praesidio r) ignes[*](signis R1. -ni F1) sexta hora diei accensos saepe conpertum est tertia noctis a tergo ultimis visos. eiusdem Alexandri cursor Philonides ex Sicyone[*](sitione o. iicyonē F1. icione a. -n??? (iic- R1) R) Elin[*](elin E2G. om.r. ad helin (elin v) d2in ras.opv) mille et ducenta stadia novem diei confecit horis indeque[*](indeque E2opv. inde r.om.d), quamvis declivi itinere, tertia noctis hora remensus est[*](reuersus est (om.saepius) opz) saepius.

causa[*](causae F1Ea), quod eunti cum sole iter erat, eundem[*](eundemque d2opzva.G) remeans obvium contrario praetervertebat[*](p??????uertebatF1R1ova. G) occursu. qua de causa ad occasum navigantes, quamvis brevissimo die[*](diei F1R1Ea), vincunt[*](iungunt Ea) spatia nocturnae navigationis, ut solem ipsum comitantes.

[*](Beda tp. r. 31.)[*](MCap. VI 595. Beda n. r. 48. — (10) cfr. Plin. VI 217. 218.) Vasaque horoscopa[*](horoscopa v(S).pica J. -pii Beda. oroscopia R2. orospica a. oro??? R1. horo-spica dEpH. horisp- FT) non ubique eadem sunt usui, in trecenis stadiis aut, ut longissime, in quingenis[*](quingenis U30. -entis ll.v)[*](dist.P) mutantibus semet[*](semitū (-tā a) maris Fea) umbris solis. itaque umbilici, quem gnomonem appellant, umbra in Aegypto meridiano tempore aequinoctii die paulo plus quam dimidiam gnomonis mensuram efficit, in urbe Roma nona pars gnomonis deest umbrae , in oppido Ancona superest quinta[*](quinta om.a. (Quinta, decima H)) tricesima, in parte Italiae, quae Venetia appellatur, isdem horis umbra gnomoni par fit.

[*](cfr. Berger Eratosth. fragm. p. 124.)[*](Beda n. r. 48. — (14) cfr. Plin. VI 183. V 59. Strabo I p. 114.— Lucan. II 587.—(20) Plin. VI 171.)

Simili[*](simili quidem Beda) modo tradunt in Syene oppido, quod est supra[*](super Beda) Alexandriam quinque milibus stadium[*](stadio rum E(?)dova.S(D)), solstiti die medio nullam umbram iaci puteumque eius experimenti gratia factum totum inluminari. ex quo apparere[*](appareret Beda) tum[*](tum om.o) solem illi loco supra verticem esse, quod et in India supra flumen Hypasim fieri tempore eodem Onesicritus scribit[*](scripsit d(Beda) va. S. cfr. p. 198,11). constatque in Berenice urbe Trogodytarum, et inde[*](et inde d2opv(D).unde rS) stadiis IIII.DCCCXX in eadem gente Ptolemaide oppido, quod in margine Rubri maris ad primos[*](primos F2dR2ov. -mum r) elephantorum venatus conditum est, hoc idem ante solstitium quadragenis quinis diebus totidemque postea[*](post (p1F2) eosF2o (Beda)) fieri, et per eos XC dies in

meridiem umbras iaci.[*](cfr. Strabo I p. 32. II p. 77. Ammian. XXII 15, 31. MCap. VI 593. — cfr. —Plin. VI 69.) rursus in Merö— insula haec[*](haec om.d1. quae Beda. quae est ova.H) caputque[*](caput quęęF2. apudque d1. apud y. caput d2o (Beda)va.H) gentis Aethiopum[*](et quinqueova. H) V milibus stadium[*](stadiorum R (?) oyva. S) a Syene in amne Nilo habitatur — bis anno[*](in anno y (Beda)) absumi umbras, sole duodevicesimam tauri partem et quartam decimam leonis tunc[*](tuncF2D. hunc r. om.dopv) obtinente. in Indiae[*](india R2va.G(S)) gente Oretum mons est Maleus nomine, iuxta quem umbrae aestate in austrum, hieme[*](hieme ad opy(Beda)va.G) in septentrionem[*](VII triones iaciunt y) iaciuntur. quindecim tantum noctibus ibi apparet septentrio. in eadem India Patalis, celeberrimo portu, sol dexter oritur, umbrae in meridiem cadunt. septentrionem [*](septentrionū F1a) ibi Alexandro morante adnotatum prima tantum parte noctis aspici. Onesicritus, dux eius, scripsit, quibus in locis Indiae umbrae non sint, septentrionem non conspici, et ea[*](et ea Edopv(J). ex ea y. ea FR2aS. a R1. ex eo (Beda)D2) loca appellari ascia, nec horas dinumerari [*](denumerari y) ibi.

et[*](et FdTE1ay(Beda)S. ex R. et in opv.at in E3C(D)) tota Trogodytice umbras bis quadrag enis[*](XLV Fa. quadraginta quinque ropv. cfr. p. 197,23) quinis diebus in anno Eratosthenes in contrarium cadere prodidit.[*](MCap. VI 695. Beda tp. r. 31. — cfr. Strabo II p. 133. — Plin. IV 104. Caes. BG V 13, 3. cfr. Berger Eratosth. fragm. p. 124.)

sic fit, ut vario lucis incremento in Meroë longissimus dies XII[*](XV y) horas[*](horas om.Ead1Ty) aequinoctiales et octo partes unius horae colligat, Alexandriae vero XIIII horas[*](XIII horas o), in Italia XV, in Britannia[*](brit tania (-nnica a) hispania Fra) XVII[*](XVIII y), ubi aestate lucidae noctes haut dubie[*](dubi F1R. -biad1T. -bitare D) se promittunt[*](fe promittunt ego. cfr. XV 1107.(X 82). repromittunt (???e pro- R) F2dTRopv. -itiū . -ittit y. promunt Ea.promittunt S. perm- D), id quod cogit ratio credi, solstiti diebus accedente sole propius verticem

mundi angusto lucis ambitu subiecta terrae continuos dies habere senis mensibus noctesque e diverso ad brumam remoto.[*](Dicuil 7, 7. — (cfr. Diog. Lae. II 1).) quod fieri in insula Thyle Pytheas Massiliensis scribit[*](qui (quaes F1) scribit E1a. scribsit y2i. -psit E2pva.S), sex dierum navigatione[*](nauigationem y) in septentrionem[*](septentrionali Fa. -on??? R1) a Britannia distante, quidam[*](quaedam FR1a) vero et in Mona, quae distat a Camaloduno Britanniae oppido circiter CC[*](CC milia R2S. -libus E (?)d ov (J)), adfirmant.

Vmbrarum hanc rationem et quam vocant gnomonicen invenit Anaximenes[*](anaxima R1Ea.man F (reliquis abruptis traiectione quaternionum, qua factum est ut hic sequantur IV 67 acellatusam—V 34 cubitorum altitudi: cfr. D mus. Rhen. XIII p. 369 sqq.) Milesius, Anaximandri[*](anaximandri—9 diximus om.l), de quo diximus, discipulus[*](et thaletis discipulus d2lva.G(Brot.)), primusque[*](primus qui dT) horologium, quod ap- 31 pellant sciothericon, Lacedaemone ostendit.

[*](Varro ap. Gell. III 2, 4-7 (Macrob. I 3, 2). Suet. fragm. 113 R. Cen- sorin. d. nat. 23, 3. Lyd. mens. II 1 (2). Beda de die 3. Isid. or. V 30, 4; n. r. 1, 2.— cfr. Plut. quaest. Rom. 84 p. 284. Serv. Aen. VI 255. X 216.)

Ipsum diem alii aliter observavere[*](obseruant y): Babylonii inter duos solis exortus, Athenienses inter duos occasus, Vmbri a meridie ad meridiem, vulgus omne a luce ad tenebras, sacerdotes Romani et qui diem finiere[*](diffiniere d2pva.S(D)) civilem[*](ciuitatemF1R1a), item Aegyptii et Hipparchus a media nocte in mediam. minora autem intervalla esse lucis inter ortus solis iuxta solstitia quam aequinoctia apparet, quia positio signiferi circa media sui obliquior est, iuxta solstitium[*](solstitia y) autem rectior.

[*](cfr. Vitr. VI 1, 3 sqq. 9. 11. Veget. r. mil. I 2. Firm. Matern. math. I 3, 1. Isid or. IX 2, 105.) Contexenda sunt his caelestibus nexa causis. namque et[*](et om.R1pva.S) Aethiopas vicini sideris vapore torreri adustisque similes gigni, barba et capillo vibrato, non est dubium,

et adversa plaga mundi candida atque glaciali[*](atque glaciali candida opva.S) cute esse[*](esse om.y) gentes, flavis promissas[*](promissaF1ad. propensas p.om.o) crinibus, truces[*](trucis R2S. crocis y) vero ex[*](exE(?)opv(J).et rS. ob d2in ras.) caeli rigore[*](rigorē RadS) has, illas[*](et illas va.H) mobilitate sapientes[*](mobili-tate sapientes D coll. Veget. r. mil. 12. (-tem sap- U32). -tes (-tem y)habentes ll.v(S). -te hebetes (Rhodig.) H(J). de re cfr. Vitruv. VI 1, 3 sqq., Plin. VI 187, de dictione XI 221. XXII 119), ipsoque[*](ipso R2S.sorum F2) crurum[*](crinium pva. G) argumento illis in supera[*](insuper Fa.an in superas?) sucum revocari natura vaporis, his in inferas partes depelli umore[*](umoris RS. humo a) deciduo; hic graves feras, illic varias effigies animalium provenire et maxime alitum[*](alituum Fa) multas[*](multas ego. in (etin E2v) mu- ll.S. an innumeras? In—uolucres del. vult. D) figuras igni[*](igniF1. signi R2. -ne E1a. -no R1. cigni dT. gigni ryv) volucres[*](uolucrisF1R1a. -cri R2); corporum autem proceritatem utrobique, illic ignium nisu, hic umoris alimento; medio vero terrae salubri[*](salubris E2opva.S. -bro y) utrimque mixtura fertiles[*](fertiles ego.lis ll.v) ad omnia[*](omnia E2B. -n??? R. -ne DE1a. -nes Fdopiv. om??? y) tractus, modicos[*](modicos DfaJ. -cus dopyrv) corporum habitus magna et in colore temperie[*](temperie oS. -iae F1. -ia E1 -ie' R2. -ies F2E2pyv), ritus molles, sensus liquidos[*](liquidos F2Rdyv(J). -dus oprB), ingenia fecunda totiusque naturae capacia, isdem imperia, quae numquam extimis gentibus[*](ex timis gentibus B. extimescen- ll.v) fuerint, sicut ne illae quidem his paruerint, avolsae ac pro numine[*](numine ego. nunciate DR1a. -ntiat??? Ep. ???atae F1. unitate F2R2dTv(S). immanitateB (D). locus nondum sanatus) naturae urguentis illas solitariae.

[*]((201, 2 sqq.) Cic. de div. I 112. — (201, 8 sqq.) Diog. Lae. I 11, 2. (Ammian. XXII 16, 22).) Babyloniorum placita[*](placita et F2R2TS. -te etd2in ras. -tae F1. -ta??? R1. -te a. -ta Ev) et motus terrae hiatusque , qua[*](qua D1F1D.qita (qua?)R2. qia D2. quae F2d. que E1a. q. R1. et E2pv) cetera omnia, siderum vi[*](uī a. ut R1. u??? F1. (ui siderum va.S)) existimant fieri, sed illorum trium, quibus fulmina adsignant, fieri autem meantium

cum sole aut congruentium et maxime circa quadrata mundi. praeclara quaedam et[*](esse et R(?)E2va.S) inmortalis in eo, si credimus, divinitas perhibetur[*](prohibetur F1Ea) Anaximandro Milesio physico, quem ferunt Lacedaemoniis[*](ne (pro ut) margo Dal.) praedixisse ut urbem ac tecta custodirent, instare enim motum terrae, cum[*](cum et G. et cum ll. et tum D2pzv (S)) et urbs tota eorum corruit et Taygeti montis magna pars, ad formam puppis eminens, abrupta cladem eam insuper ruina pressit. perhibetur et Pherecydi, Pythagorae doctori, alia coniectatio, sed et illa divina, haustu aquae e puteo praesensisse ac praedixisse civibus[*](ciuib, ego. tibi D2F1. ibi Eapv. ??? R.om.rS.) terrae motum.[*]((12) Aristot. meteor. II 8 p. 366a, 3-6. Sen. NQ VI 12, 2. Ammian. XVII 7, 11. 14. Beda n. r. 49.) quae si vera sunt, quantum a deo tandem videri possunt tales distare, dum vivant? et haec quidem arbitrio cuiusque existimanda relinquantur[*](linquantur d. [a]liquantum F1E1a): ventos in causa esse non dubium reor. neque enim umquam intremiscunt terrae nisi sopito maria caeloque adeo tranquillo , ut volatus avium non pendeant, subtracto omni[*](omniū F1Eao) spiritu qui vehit, nec umquam nisi post ventos, condito[*](conditos R2d1va.(P) H. calidos ad2oz) scilicet[*](inuentas F1a) in venas et cava eius occulta[*](occultato d2oz. -lto va. H) flatu[*](aflatu E. affl- FdTaova.H). neque aliud est in terra tremor quam in nube tonitruum[*](tonitruum Edopy(Beda)v. -trū (tho- R2) DFaR2D. thonit R1), nec hiatus aliud quam cum fulmen erumpit incluso spiritu luctante et ad libertatem exire nitente.

[*](Aristot. de mundo 4 p. 395b, 33.—(202, 1) id. meteor. II 8 p. 368a, 14. 22 sqq. Sen. NQ VI 13, 5. 14, 3. 4. 18, 2 sqq. Ammian. l.l. 14. Apul. de mundo 18 extr.)

Varie itaque quatitur, et mira eduntur opera, alibi prostratis[*](prostratis moenibus (-iis p) alibi E (?) dpv. omoyr. (montibus coni. D2)) moenibus, alibi hiatu profundo haustis[*](haustu FRa), alibi egestis molibus, alibi emissis amnibus[*](perfusis amnibus y), nonnumquam etiam ignibus calidisve fontibus, alibi[*](aliubi FRa) averso

fluminum cursu. praecedit vero comitaturque terribilis sonus, alias murmuri[*](murmure FR1a. -ur Edoyva.S.) similis[*](similis alias FazS. -lis R2E(?)doy. -les R1. -lius v), alias mugitibus aut clamori humano armorumve pulsantium fragori, pro qualitate materiae excipientis formaque vel cavernarum vel cuniculi, per quem meet[*](meet D(?)dTR2yS. et r. fit op. meat v), exilius[*](ex illius F1a. exitus op) grassante in angusto, eodem rauco in recurvis, resultante in duris, fervente[*](feruente ll.v (H)D. fre- mente C(S). uerbentur y) in umidis[*](in umidis—7 furente om.o), fluctuante in stagnantibus, furente[*](fu- rente D. -ene y. feriente p. feruente (praem., item D2E2v) ll.v (S). item fremente C) contra solida.[*]((7) Aristot. de mundo 4 p. 396a, 12; meteor. II 8 p. 367a, 17; 366b, 18. — (12) Sen. NQ VI 26, 5.) itaque et sine motu saepe editur sonus. nec simplici modo quatitur umquam[*](umquam D2F2R2dyv(S). um D1F1. om.opzrH(J). nonnumquam D), sed tremit vibratque. hiatus vero alias remanet ostendens quae sorbuit, alias occultat[*](occultore (-to ore F2) non F. -tore d1. -tior est d2T) ore conpresso rursusque ita inducto solo, ut nulla vestigia exstent, urbibus plerumque devoratis agrorumque tractu hausto. maritima autem maxime quatiuntur, nec montuosa tali malo[*](malo ll.Bas. modo R2v. moto y. -tu I C. cfr. p. 205,4) carent. exploratum mihi est Alpes Appenninumque saepius tremuisse.[*](Aristot. meteor. II 8 p. 367b, 2. Lyd. ost. 54 p. 190a. — cfr. Sen. NQ VI 26, 1. — (18 sqq.) Aristot. 1. 1. p. 366a, 13. 367b, 20. (cfr. Lyd. ost. 54 p. 190b).) et autumno ac vere terrae crebrius moventur, sicut fulmina[*](flumina R1ap. fiunt fulmina (flum- E1) E(?)va.S). ideo Galliae et Aegyptus minime quatiuntur, quoniam hic aestatis causa obstat, illic hiemis. item noctu[*](nocte y) saepius quam interdiu. maximi[*](maxime F1) autem motus existunt matutini vespertinique, sed[*](sub (pro sed) coni.D2) propinqua luce crebri, interdiu autem circa meridiem[*](meridiem F2yv. -ies r). fiunt et solis lunaeque defectu, quoniam tempestates tunc sopiuntur, praecipue vero cum sequitur imbres[*](imbrem RE(?) ova.D) aestus imbresve[*](imbresue aestum om.a) aestum.

[*]((5-7) Aristot. 1. 1. p. 367b, 10.) Navigantes quoque sentiunt non dubia coniectura, sine flatu intumescente fluctu subito aut quatiente ictu[*](icti va.S). intremunt[*](tremunt y) vero et in navibus postes[*](postes aeque Rück 2 p. 307. posite- que A. -tiaeque y. -ta aeque rv) aeque quam in aedificiis crepituque praenuntiant[*](pronuntiant FRdpy). quin et volucres non inpavidae sedent[*](sedent. est Aroyv(S). -ntes r. -nt sed E2z. -ntes. est H). est et in caelo signum praeceditque motu futuro aut interdiu aut paulo post occasum sereno tenuis ceu[*](ceu tenuis pva.S) lineae[*](lineae AfdTapyv. -ea r(?) C cum Sabell.) nube[*](nubis E(?)va.S. -bes D) in longum[*](longo FE1a) porrecta[*](porrectae E(?)va.S) spatium.

[*]((15) cfr. Sen. NQ VI 30, 4.) Est[*](est del.F2) et in puteis turbidior aqua nec sine odoris taedio, sicut[*](sed et o. sicut et va. G) in isdem et[*](et A. est rv. et est dT) remedium, quale[*](quare E. qualem (1 in ras.) F. quam rem R1o) et crebri specus praebent; conceptum enim spiritum exhalant. quod in totis[*](tutis p. certis R(?)va.S) notatur oppidis: minus quatiuntur crebris ad eluviem cuniculis cavata, multoque sunt tutiora in isdem illis quae pendent, sicuti[*](sicut in dT. sicut E(?)va.D) Neapoli in Italia intellegitur, parte eius, quae solida est, ad tales casus obnoxia. tutissimi sunt[*](sunt om.AdT. s F1a) aedificiorum fornices, anguli quoque parietum ostesque, alterno pulsu renitente[*](renitente AE(?)v(H). -tes oC. retinente (-tenn- R2) r. -tes p). et latere terreno facti parietes minore noxa quatiuntur.[*]((20) Aristot. 1. 1. p. 368b, 24. — (204, 1) Aristot. 1. 1. p. 367b, 32 sqq.) magna differentia est et in ipso genere motus, pluribus siquidem modis quatitur. tutissimum est cum vibrat crispante aedificiorum crepitu et[*](et om.A) cum intumescit[*](intumescat A. inu- a) adsurgens alternoque motu residit[*](rese- dit A. residet F2E(?)va.S); innoxium et cum concurrentia tecta contrario ictu arietant[*](arietine E1. -tum a), quoniam alter motus alteri renititur[*](reni- tituros dantis F1R1). undantis inclinatio et fluctus[*](fluctuus F1R1D. -tuū F2) more quaedam volutatio infesta est aut cum in

unam partem totus se motus inpellit. desinunt autem tremores, cum ventus emersit[*](emersit AF2v. sem- DF1d. rem-R. se mergit a. se em- E1. em- E2op); sin vero duravere, non ante XL dies sistuntur, plerumque et tardius, utpote cum quidam annuo et bienni[*](biennio AT. bino F1E1a. bimo (abi- R1) F2R.an recte?) spatio duraverint.