Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

[*](Lyd. ost. 43 p. 168bc. (Arrian. ap. Stob. eel. phys. 29 p. 610). Beda n. r. 30.) Hieme et aestate rara fulmina contrariis de causis, quoniam hieme densatus[*](densitas aeris y) aër nubium crassiore[*](grassiore Fa. gross- R1) corio spissatur, omnisque terrarum exhalatio rigens ac gelida quicquid accipit[*](accepit F1RTVen.) ignei vaporis exstinguit. quae ratio inmunem Scythiam et circa rigentia a[*](a om.F2y. ad F1R) fulminum casu praestat, e[*](e F2yD. et e opv. et r) diverso[*](diuersa y.cfr. Rück 2 p. 304) nimius ardor Aegyptum, siquidem calidi siccique halitus terrae raro[*](raras R2va.H(S)) admodum tenuesque et infirmas[*](et infirmans F. -mis R1. firmas d2. om.d1TH Brot.) densantur in nubes. vere autem et autumno crebriora fulmina, corruptis in utroque tempore aestatis hiemisque causis, qua ratione crebra[*](crebra sunt F2f) in Italia[*](in italia fulmina d2ova.G), quia mobilior[*](moblior o. mollior py.prob. Rück 2 p. 304 coll. Lydiεὔκρατος σχεδὸν παρὰ πᾶν χωρίον.sed cfr. § 189) aer mitiore hieme et aestate nimbosa semper quodammodo[*](que ego. quoque ll.v) vernat vel autumnat. Italiaeque partibus iis[*](iis dpv. his r), quae a septentrione descendunt[*](descendunt Eaopv(D). discend- F1R1. disced- rG. demendocfr. p. 181,21) ad teporem, qualis est urbis et[*](et om. opva.G) Campaniae tractus, iuxta hieme et aestate fulgurat, quod non in[*](in om.F1RE1a) alio situ[*](situ euenit oz).

[*](— 137: Sen. NQ II 31, 1. Arrian. l. l. p. 608. Lyd. ost. 44 p. 170d. 172a. — Cic. de div. I 18 (v. 23. 24). Obseq. 122.)

Fulminum ipsorum plura genera traduntur. quae sicca veniunt, non[*](non om.y) adurunt, sed dissipant; quae umida[*](humide F2. um???e F1. humore Ra), non urunt[*](urunt ll.v. adu- opy.prob. Rück 3 p. 237), sed infuscant. tertium est quod clarum vocant, mirificae maxime naturae, quo dolia exhauriuntur intactis operimentis nulloque alio vestigio relicto, aurum

et aes et argentum liquatur[*](liquat y.cfr. Rück 2 p. 305) intus, sacculis[*](saculis y. saec- F1. sec- R1a. (loculis Seneca)) ipsis nullo modo ambustis ac ne confuso quidem signo cerae[*](sic nocere F1Ra. sine onere F2). Marcia, ... princeps Romanorum[*](romanorum ll. -narum R3pv. matronarum coni. J), icta gravida[*](lac. ego indicavi; excidit femina: cfr. VIII 119 et XXX VII 44) partu exanimato ipsa citra ullum aliud incommondum vixit. in Catilinianis[*](cati linianis R2v (J). -lianis r. cfr. XXXIII 34. -linanis (P)L. -ariisSD) prodigiis Pompeiano ex municipio[*](municipis F1R. -piis Eap) M. Herennius decurio sereno die fulmine ictus est.

[*](Sen. NQ II 41. — Paul. Festi p. 75. Fest. p. 229. Augustin. civ. dei IV 23.) Tuscorum litterae novem deos emittere fulmina existimant, eaque esse undecim generum; Iovem enim trina iaculari. Romani duo tantum ex iis servavere, diurna attribuentes Iovi, nocturna Summano, rariora sane eadem de causa frigidioris caeli. Etruria erumpere terra[*](terrae F. e terra z.a (ea a p) terra opva.G) quoque arbitratur, quae infera appellat[*](appellatur Ed. -antur opz), brumali tempore facta saeva maxime et exsecrabilia, cum sint omnia, quae terrena existimant[*](existimantur z), non illa generalia nec a sideribus venientia, sed ex proxima atque turbidiore natura. argumentum evidens, quod omnia[*](omnia e F2RdD. -ia ae F1. -nia a va.S) superiora[*](superiora e Rea2oS. -ora ae F1. -ora a1. -orae F2. -ore dv(D)cfr. Rück 3 p. 237) e caelo decidentia obliquos habent ictus, haec autem, quae vocant[*](uocantur opzva. H. uo (om. cant terrena recto) R) terrena, rectos[*](rectos et ego. -to sed F1 (R)a. -tos sed rv).[*](— § 139: (179, 1. 2) Tertull. ad nat. I 9. apol. 40. — (2 sqq.) Sen. NQ II 47. 48, 1.) et quae[*](quae ego. quia ll.v) ex propiore materia cadunt, ideo creduntur e terra exire, quoniam ex repulsu[*](repulso a. repercusso op) nulla vestigia edunt[*](edant av. eduntll. H), cum sit illa ratio non inferi[*](inferni R2e corr. V a. H) ictus, sed adversi[*](aduersi a R2e corr. G. -si opv sa Fd. -so Ea). a Saturni ea[*](ea FdRG. eo Ea. ea a pv) sidere proficisci subtilius ista consectati putant, sicut

cremantia a[*](a om.E1ap) Martis, qualiter cum Volsinii[*](uulsinis Fad), oppidum Tuscorum opulentissimum[*](opulentum pz.om.o), totum concrematum est[*](ex (pro est) R2S) fulmine. vocant et familiaria in totam vitam fatidica, quae prima fiunt familiam suam cuique indepto. ceterum existimant non ultra decem annos portendere privata, praeterquam aut[*](aut E2G. haec r. haec quae pv) primo patrimonio[*](matri monio va.S) facta aut natali die, publica non ultra tricesimum annum, praeterquam in deductione oppidi.

[*]((12) cfr. Plin. XXVIII 14. Peter hist. Rom. fragm. p. 79. 80. — Liv. I 10, 6. 12, 6. 31, 8. Varro LL VI 9, 94.) Exstat annalium memoria sacris quibusdam et precationibus vel cogi fulmina vel impetrari. vetus fama Etruriae est, impetratum Volsinios[*](uulsinius (uol- F2) F. -sonios R1. -ius Ead.(uolsiniis et urbe et agris depopulatis f)) urbem depopulatis agris subeunte monstro, quod vocavere Oltam[*](oltam ll.v (D).uoltan T. -tam G. olcam D It.p. 57 n.1. cfr. Vulcam XXXV 157), evocatum a[*](a R1EaTpD. o F1. et a F2R2. ??? a d1. fulmen a d2) Porsina[*](porsina E1aS. -sinna FR1E2. -sena pv(Brot.). -senna R2dTDal.cfr. XXXIV 29. 139. XXXV 191 (B)) suo rege. et ante eum a Numa saepius hoc factitatum in primo annalium suorum tradidit[*](tradit va.S(J)) L. Piso, gravis auctor, quod imitatum parum rite Tullum Hostilium ictum fulmine. lucosque[*](luquosque R1. locosque d. lucos p.pro corrupt habet D2) et aras et sacra habemus interque Statores ac Tonantes et Feretrios Elicium quoque accepimus Iovem.[*](Sen. NQ II 49, 1. 2. 39, 2.) varia in hoc vitae sententia et pro cuiusque animo. imperare[*](impetrare a. -ri p. imperari va.S) naturae[*](natura a) sacra[*](sacris F.om.va.S) audacis est credere, nec minus hebetis[*](hebetis v. hab- FR. habitis r. auitis f) beneficiis[*](uene- ficiis Jcum U23) abrogare[*](abrogari D) vires[*](uiris FR1a 20 proficit F1dTEa), quando in fulgurum quoque interpretatione eo profecit scientia, ut ventura alia finite die praecinat et an peremptura sint factum[*](fatum F2v) aut[*](aut apertura E3v. (salter aperiat)) prius[*](potius va.S) alia facta[*](fata F2v) quae lateant, innumerabilibus

in utroque publicis privatisque experimentis. quam ob rem sint ista ut rerum naturae libuit, alias[*](alias .. alias ll.S. aliis .. aliis pv) certa alias dubia, aliis probata aliis damnanda: nos de cetero[*](nos cetera va.S) quae sunt in his memorabilia non omittemus[*](omittimus FR2aS. -tti R1).

[*](Aristot. de mundo 4 p. 395a, 14 sqq. Lucret. VI 164. Apul. de mundo 15. Isid. n. r. 30, 2; or. XIII 8, 2. Lyd. ost. 21 p. 88b. — (9) Sen. NQ II 20, 3. Ammian. XVII 10, 2. — (11) Varro ap. Fest. p. 339 M. Cic. de div. II 43.)

Fulgetrum[*](fulgetra R2. -gora y) prius cerni quam tonitrua[*](tonitrua R2yS. -tru R1. -trū rv(J). cfr. Rück 2 p. 305) audiri, cum simul fiant[*](fiuntFdTy), certum est, nec mirum, quoniam lux sonitu velocior, ictum autem et sonitum congruere ita modulante natura, sed sonitum profecti esse fulminis, non inlati, etiamnum spiritum ociorem fulmine, ideo quati prius omne et adflari quam percuti, nec quemquam tangi qui prior[*](quam prior R. quem prior a. qui D) viderit fulmen[*](fulmina R2) aut tonitrua[*](tonitrua FdTEaopv(S).-tru RG. -trum (Dal.)J) audierit. laeva prospera existimantur, quoniam laeva parte mundi ortus[*](exortus y) est[*](est om.FR1Ea). nec tam adventus spectatur quam reditus, sive ab ictu resilit ignis sive opere confecto aut igne consumpto spiritus remeat.[*]((15) Cic. de div. II 42. Lyd. ost. 22 p. 88c.) in sedecim partes caelum in eo spectu[*](spectu Fd1TRJ cum U 24. aspEad2zH. resp- v(S)) divisere Tusci. prima est a septemtrionibus ad aequinoctialem exortum, secunda ad meridiem, tertia ad aequinoctialem occasum, quarta obtinet quod est reliquum[*](est reliquum dR2S. rel- est F2E(?)ov(J). rel- r) ab occasu ad septemtriones. has iterum in quaternas divisere partes, ex quibus octo ab exortu[*](ortu FRE1aS) sinistras, totidem e contrario appellavere dextras. ex iis[*](ex iis v. sexies Ra.??? F1. ex his rC) maxime dirae[*](dirae ll.(G)S. -ra v) quae septemtriones[*](septemtriones dyD. nem F1RE1aG. per septemtrionem (-nes v) F2E2v) ab occasu[*](occa sum (del. ab) va.G) attingunt. itaque plurimum[*](perplurimum FREova. H) refert unde venerint

fulmina et quo concesserint. optimum est in exortivas redire partes. ideo cum a prima caeli[*](parte caeli ay) parte venerint et in eandem[*](eam FR1) concesserint, summa felicitas portendetur[*](portendeturF2Eop.-ntetur F1R1. -ntur a. -nditur R2dv. est y), quale Sullae dictatori ostentum datum accepimus. cetera ad[*](ad ego. om. ll.v. pro coni. D2. cfr. XIII 133. XIV 133. XXIV 46. XXXVI 130) ipsius mundi portionem[*](portion ego. -ne ll.v) minus prospera aut dira. quaedam fulgura[*](fulgure (pro -rae) a. -gore F1R1. fulmina R2. om z) enuntiare[*](nuntiare F1RadTp) non putant fas nec audire, praeterquam si hospiti indicentur ant parenti. magna huius observationis vanitas tacta Iunonis aede Romae deprehensa est Scauro consule, qui mox princeps fuit.[*]((14) Plin. XXVIII 47. (cfr. Sen. NQ II 31, 2). — (16) Tertull. apol. 48.) noctu magis quam interdiu sine tonitribus fulgurat.

Vnum animal, hominem[*](hominum F1R1a), non semper exstinguit, cetera ilico[*](ilico Rao. ill- rv huic R2opz), hunc videlicet natura tribuente[*](nature tribuendo F2) honorem, cum tot beluae viribus praestent. omnia contrarias[*](contraria??? F1. -ia a) incubant[*](incubans F1Ra) partes[*](parte R1. -te??? F1. -tē a. in partes E2C). homo, nisi[*](homini si F1Ra) convertatur in percussas, non respirat[*](respirat FdTE1azSalmant.P. exsp- R(?)E2V. cfr. XXVIII 47). superne icti considunt[*](concidunt opzva.L). vigilans ictus coniventibus[*](contuentibus F1R1Eaop) oculis, dormiens patentibus reperitur. hominem ita exanimatum cremari[*](cremari E2pv (D). -are FRdTS. -atum (concr- a) E1a) fas non est, condi terra religio tradidit. nullum animal nisi exanimatum fulmine accenditur. vulnera fulminatorum frigidiora sunt reliquo corpore.[*](Plin. XV 134. Geop. VII 11. XI 2, 7. Lyd. ost. 45 p. 172bc. — (22 sqq.) cfr. Suet. Aug. 90.)

ex iis[*](iis v. his ll.D), quae terra gignuntur, lauri fruticem non icit[*](icitF2R2v. iacit r) nec umquam quinque altius pedibus descendit[*](discendit FR1y) in terram. ideo pavidi altiores specus tutissimos putant aut tabernacula pellibus[*](pellibus ll.v(S).pedi- y. e pell- E3C)

beluarum, quas vitulos appellant, quoniam hoc solum animal ex marinis non percutiat, sicut nec e[*](nec ex d1Eva.S(J)) volucribus aquilam, quae ob hoc armigera huius teli fingitur. in Italia inter[*](in (pro inter) R1a) Tarracinam[*](tarracinam R2dG(S). terr- (-nem FE1a) rv(H)) et aedem Feroniae[*](feronia (-ā F. -ae a3) et urbes F1Ra) turres belli Civilis[*](belli ciuilis ego. bellicis F2dEpv. -ces r. belli caesariani D) temporibus desiere fieri, nulla non earum fulmine diruta.

[*](Lyd. ost. 6 p. 22ab. — cfr. Liv. III 10, 6. Val. Max. I 6, 5. Dion. Hal. X 2.) Praeter haec inferiore[*](in inferiore R2S. om.oz) caelo relatum in monumenta est lacte[*](celum lacte oz) et sanguine pluisse[*](pluuisse F1REova.G(SJ,item infra)) M'[*](M'. aH. M. rv) . Acilio[*](acilio R2v (G).atti- aC. ati- r) C. Porcio cos. et saepe alias, sicut carne P.[*](P. R(?)H cum Pighio. L. rv) Volumnio Servio Sulpicio cos., exque ea non perputruisse[*](perpu truisse Frafozv. putr- dE(?)L) quod non diripuissent aves, item ferro in[*](in F2R2E2dopv. a r) Lucanis anno ante quam M. Crassus a[*](a R(?)v. in r) Parthis[*](partis FR1. -tes Ea) interemptus est omnesque cum eo Lucani milites, quorum magnus numerus in exercitu erat. effigies quo[*](quo ego. que ap.quae ll.v) pluit ferri spongiarum[*](ferri spongiarum ego. spo- ferri (-rro op) ll.D. spo fere v) similis fuit. haruspices praemonuerunt superna volnera. L. autem Paulo C. Marcello [*](marcello v. -llono d. -llino ll) cos. lana pluit circa castellum Carissanum[*](carissanumFEv. carisa- R1ad. capsa- R2. carifa- o. carupha- p. compsa .Se Vell. II 68,3.περὶ κάψαϝLydus), iuxta quod post annum[*](post annum T. om.E1a.annum T. om.FR1. post om.o) T. Annius[*](manlius o) Milo[*](milo om.o) occisus est. eodem causam dicente lateribus coctis pluisse in acta eius anni relatum est.

[*](Lyd. ost. 6 p. 22c. Obseq. 41. 43. — (cfr. Verg. geo. I 474). — Plut. Mar. 17 med.) Armorum crepitus et tubae sonitus auditos e caelo Cimbricis bellis accepimus, crebroque et prius et postea. tertio vero consulatu Mari ab Amerinis[*](ab amerinis B. a mamertinis ll.v) et Tudertibus

spectata arma caelestia ab ortu occasuque inter se concurrentia, pulsis quae ab occasu erant. ipsum ardere caelum minime mirum est[*](est om.FRa.an recte?) et saepius visum maiore[*](in maiore R1a) igni[*](igni R2S. igneF2dH(D). -nib; E2. ne r. ui o. ui ignis v) nubibus correptis.

[*](Lyd. ost. 7 p. 24b-d. — § 149: (Aristot. meteor I 7 p. 344b, 32). — Diog. Lae. II 3, 5. Plut. Lys. 12. Ammian. XXII 8, 5. 16, 22.)

Celebrant Graeci Anaxagoran Clazomenium Olympiadis LXXVIII secundo anno praedixisse caelestium litterarum[*](militiarum F2fa, tiae rarum F1R1) scientia, quibus diebus saxum casurum esset e[*](ex d. de R1. a o) sole, idque factum interdiu in Thraciae parte ad Aegos flumen, qui lapis etiam nunc ostenditur magnitudine vehis[*](uehibilis d2o), colore adusto, comete quoque illis noctibus flagrante. quod si quis praedictum[*](re lictum Fa. ???ictum R1) credat[*](credat R2Edv. -dit r), simul fateatur necesse est, maioris miraculi divinitatem Anaxagorae fuisse solvique rerum naturae intellectum et confundi[*](et con fundi R2dv. interfu- r) omnia, si aut ipse sol lapis esse[*](esse Ev. esset (et R1) FRd. fuisset a) aut umquam lapidem in eo fuisse credatur. decidere tamen crebro non erit dubium.[*]((22 sqq.) cfr. Sen. NQ I 6, 1. 3, 11. — (23 sqq.) Beda n. r. 31. Aristot. de mundo 4 p. 395a, 33. - Sen. NQ I 8, 3. 7. 3, 1. Aristot. meteor. III 2 p. 372a, 26.) in Abydi gymnasio ex ea causa colitur hodieque modicus quidem, sed quem[*](quem R2Edv. quia r) in media[*](medio ava.S) terrarum casurum idem Anaxagoras praedixisse narretur[*](narreturR2S. -rratur rv(J). cfr. nov. luc. p. 41 n.15). colitur et Cassandriae[*](casandriae FR1. Cas sandre a. alexandriae R2in marg.), quae Potidaea[*](potid???e E. -die Fa. post idaea R2)quondam[*](quondā ego. om. ll.v. cfr. IV 36) vocitata est, ob id deducta[*](deductae R2SD). ego ipse vidi in Vocontiorum agro paulo ante delatum.

Arcus vocamus extra miraculum frequentes et extra ostentum. nam ne[*](nec F2) pluvios[*](pluuis R1. -iis F1Ea. -iales oz) quidem aut serenos dies cum fide portendunt. manifestum est radium solis

inmissum cavae nubi repulsa acie in solem refringi; eolorumque varietatem mixtura nubium, ignium, aëris[*](aeris igniumque va.S) fieri. certe nisi sole adverso non fiunt nec umquam nisi dimidia circuli forma nec noctu, quamvis Aristoteles prodat aliquando visum, quod tamen fatetur idem non nisi XXX[*](XXX ego. tricesima ll.v(H)D.XIIII C(Brot.)cum Rhodig. exAristot.) luna posse fieri[*](posse fieri ego. fieri posse yD. posse ll.v).[*](Aristot 1. 1. 2 p. 371, 30 sqq. 5 p. 377a 11 sqq. 4 p, 375b, 12. Sen. NQ I 8, 6. 3, 11.) fiunt autem hieme maxime ab aequinoctio autumnali die decrescente. quo rursus crescente ab aequinoctio verno non exsistunt, nec circa solstitium[*](uncos posui cum U26) longissimis diebus, bruma vero[*](hoc pv a. S) [id est brevissimis[*](breuissi- mis diebus E(?)dpva.S) ] frequenter[*](frequenter F2dEv(J). -tes R2TS. om r.), iidem[*](idem F2R2a. id est F1. om.R1. item y) sublimes humili sole humilesque[*](humilisque Fray) sublimi, et minores oriente aut occidente, sed in latitudinem[*](latitudinem dyv. altitudine (lati- E) ll) dimissi[*](dimissi E1a isi y. diffusi F2v. -so F3. demissi rS), meridie exiles, verum ambitus maioris. aestate autem[*](autem Fd2RaS. uero E2v haec E1. om.d1y) per meridiem non cernuntur, post autumni aequinoctium quacumque hora, nec umquam plures simul quam duo.

[*](Aristot. de mundo 4 p. 394a, 32 sqq.; meteor. I 10. 11. 12. Sen. NQ IV 12. 3,6. 4, 1. — (18-20) Beda n. r. 34. — (22) cfr. Plin. XXXI 33.) Cetera eiusdem naturae non multis dubia esse[*](eius FR1E1az) video:

grandinem conglaciato imbre gigni[*](igne (pro imbre) FR1E1a) et nivem eodem umore mollius coacto, pruinam autem ex rore gelido; per hiemem nives cadere, non grandines, ipsasque grandines interdiu saepius quam noctu, et multo celerius resolvi quam nives; nebulas[*](nebula F1Rea1 -lā ova.G) nec aestate nec maximo frigore exsistere, rores neque gelu neque[*](gelu neque om.FR1E1a) ardoribus neque ventis nec nisi serena nocte; gelando liquorem minui[*](minui v. -uere ll. om.p. cfr. XXXI 33), resolutaque[*](resolutaque R2S. sol- rv) glacie non eundem inveniri modum;

varietates colorum

figurarumque in nubibus cerni, prout admixtus ignis[*](admixtus ignis F2R2v. -tis signis r) superet aut vincatur.

[*]((6) Sol. 5, 8. 11, 32. cfr. Cic. Verr. V 26. Sen. cons. ad Marc. 17, 4.) Praeterea quasdam proprietates[*](proprietates caeli ova. H) quibusdam locis esse, roscidas aestate Africae noctes, in Italia[*](italie E. -lie Ra. -lia??? F1)Locris[*](locris et v. ocrisie F2d. crisie R. -siae r) et in lacu Velino nullo non die apparere[*](apperire F1. ape- R1E1a) arcus, Rhodi et Syracusis numquam tanta nubila obduci, ut non aliqua hora sol cernatur, qualia aptius suis referentur[*](re ferentur R2v. feruntur r) locis. haec sint dicta de aëre.

[*]((10) cfr. Lucret. II 998. — (14) cfr. Cic. leg. II 56. 63. — (18) Tertull. test. an. 4.) Sequitur terra, cui uni rerum naturae partium eximia propter merita cognomen indidimus maternae venerationis. sic hominum illa, ut caelum dei[*](diei F1a. dies F2o), quae nos nascentes excipit, natos alit semelque editos et sustinet[*](et sustinet ego. sustinet et ll. -net dyv) semper, novissime conplexa gremio iam a reliqua natura abdicates, tum maxime ut mater operiens, nullo magis sacra merito[*](sacra (-ro F1) merito RF1H cum Dal. -ramento r. om.o) quam quo nos quoque sacros facit, etiam monimenta ac titulos gerens nomenque prorogans nostrum et memoriam extendens contra[*](ultra coni. Haupt.) brevitatem aevi, cuius numen ultimum iam nullis precamur[*](imprecamur d2va. G) irati grave, tamquam nesciamus hanc esse solan quae numquam irascatur homini. [*]((22) cfr. Plin. XVIII 1. 2. — (186, 2) cfr. Sen. NQ VI 28, 1. — (4) Plin. XXIX 74.)aquae subeunt in imbres, rigescunt in grandines, lumescunt in fluctus, praecipitantur in torrentes, aer densatur nubibus[*](in nubibus o), furit procellis: at haec benigna, mitis, indulgens ususque[*](usibusque R2S) mortalium semper ancilla, quae coacta generat, quae sponte fundit[*](effundit R2S), quos odores saporesque, quos sucos, quos tactus[*](quos iactos FR1E1a), quos colores! quam bona fide creditum faenus[*](faenus S. fe- aH. foe- rv. om.oz) reddit[*](???ddit d1. dedit al. reddit d2. dedit R1a. ??? F1)!

quae nostra[*](nostri va.S) causa alit! pestifera enim animantia[*](an animantia alit? certe tacite supplendum est), vitali spiritu[*](uitalis spiritus Fd1Tea) habente[*](habent F2) culpam[*](culpa RaT): illi necesse est semina[*](semi nata pv et om.FdE1a) excipere et genita sustinere; sed in malis generantium noxa est. illa serpentem homine percusso amplius non recipit[*](amplius non FradoS. non ampE(?)G. (non recipit amp- v)) poenasque etiam inertium nomine exigit. illa medicas fundit herbas et semper homini parturit. quin et venena nostri[*](nostrae o) miseritam[*](misertam F2R(?)G. -ta v. -rie ita od3) instituisse credi potest, ne in taedio vitae fames, mors terrae meritis alienissima, lenta nos[*](nos d2E2pv(D). om.rS) consumeret tabe, ne lacerum corpus abrupta[*](obrupta F1.abruta R1. obr- dTa) dispergerent, ne laquei torqueret poena praepostera incluso spiritu, cui quaereretur exitus, ne in profundo quaesita morte sepultura pabulo fieret, ne ferri cruciatus scinderet corpus. ita est, miserita genuit id, cuius facillimo haustu inlibato corpore et cum toto sanguine exstingueremur, nullo labore, sitientibus similes, qualiter[*](quo taliter va.G) defunctos non volucres[*](uolucres dTov. ris rG), non ferae[*](fere dEpv(D). -re F1R1aTo. -ra F2R2G) attingerent [*](attingerentTopv(D). -ret FR2a3G. -re r) terraeque[*](terrae quo D) servaretur qui sibi ipsi[*](ipsi E(?)a3oC.-se rv) periisset.[*]((17-19) cfr. Plin. XVIII 2. 3. XXXIV 138.) verum[*](et ut uerum F2R2va.H) fateamur[*](fateatur F1R1aVen.): terra nobis malorum remedium genuit, nos illud vitae facimus[*](facimus Ffa. fati- R1. fecimus R2E(?)ov) venenum. non enim[*](nos enim F2ova.H) et ferro, quo carere non possumus, simili modo utimur? nec tamen quereremur merito, etiamsi maleficii[*](maleficti R1a) causa tulisset. adversus unam quippe naturae partem ingrati sumus. quas[*](quasi oa3va.H) non ad delicias quasque non ad contumelias servit[*](seruiat ova. H) homini? in maria iacitur aut, ut freta[*](fr&ia R) admittamus, eroditur[*](eroditur ll. G. eluitur oB. erudi- v. erui anon. ap. B. elidi- C. effodi- S (et dist.) cum Rhnkenio. al. cō-mittit epditur R2ad marg.) . aquis[*](aliquis F2),

ferro, igni[*](igni (-ne T) ligno FdTao. ligno igni (-ne v) E(?)v(S). ligno RpG), ligno, lapide, fruge omnibus cruciatur horis multoque plus, ut deliciis quam ut alimentis famuletur nostris[*](nostris (nīs) FRE2G(S). nis E1a. ???nis d.om.o.nostris. nisi H. (n???ris famul- pv)). et[*](et R1E2d2G(S). etiam R2. om.Fd1H. i E1a. illi op. illa zv. ut Jeconi.S) tamen quae summa patitur[*](patitur opG. -iaturll.v(H)) atque extrema cute[*](a cute FraS) tolerabilia videantur[*](uidentur op): penetramus in viscera, auri argentique venas et aeris ac plumbi metalla fodientes, gemmas etiam et quosdam parvulos quaerimus lapides [*](dist. va.S) scrobibus in profundum actis. viscera eius extrahimus, ut digito gestetur gemma, quo[*](quod2opSalmant. quam E2v. om.rS. cfr. Rück 3 p. 238) petitur[*](petimus E(?)zva.S). quot manus atteruntur, ut unus niteat articulus! si ulli essent inferi, iam profecto illos avaritiae atque luxuriae cuniculi refodissent . et miramur, si eadem ad noxam genuit aliqua! ferae enim, credo, custodiunt illam arcentque sacrilegas manus. non[*](nonne a3va.H) inter serpentes fodimus et venas auri tractamus cum veneni radicibus? placatiore tamen dea[*](ea R2) ob haec[*](ob hoc Eava.S. add.utimur F2G, praem. v), quod[*](que om.FdR1a.an ac caedes?) omnes hi opulentiae exitus ad scelera caedesque et bella tendunt, quodque[*](quodque (-que a R2) ll.S. quamque C. quaeque v) sanguine nostro rigamus insepultisque ossibus tegimus, quibus[*](que om.E(?)va.S) tamen velut exprobrato furore tandem ipsa se obducit et scelera quoque mortalium occultat.

Inter crimina ingrati animi et hoc duxerim[*](dixerim F2ava. G) quod naturam eius ignoramus.[*]((22-188, 2) Beda n. r. 46. (cfr. Sen. NQ IV 11, 3).) est autem figura prima, de qua consensus iudicat. orbem certe dicimus terrae globumque verticibus includi fatemur. neque enim absoluti orbis est forma in tanta montium excelsitate[*](celsitate y), tanta camporum planitie, sed cuius amplexus, si cuncta[*](cuncta (-nta F1) ll. (Beda) v. capita E3C e coni. coll. Sen. NQ IV 11. (iungenda liniarum ambitu))

liniarum[*](linearum Reaopva.S) conprehendantur ambitu[*](ambitus F1Ra. habitu o), figuram absoluti orbis efficiat, id[*](id om.y) quod ipsa rerum[*](re rerum Ee. ratio rerum et E3) natura[*](natura ll.D. -rae E3v) cogit[*](cogit ratio va.D), non isdem[*](isdem ay. hisd- FR. eisd- E(?)opva.S(D)) causis, quas attulimus in caelo. namque in illo cava in se convexitas vergit et cardini suo, hoc est terrae, undique[*](incumbit undique y) incumbit. haec ut solida ac[*](ad Ra. a??? F1. atque va.D) conferta[*](conferta a) adsurgit intumescenti similis extraque protenditur[*](portenditur Fd1R1Ea). mundus in centrum vergit, at terra exit a[*](a (pro at) FdEa) centro[*](a (ad F2) centrum F), inmensum eius globum in formam orbis adsidua circa eam mundi volubilitate cogente.

[*](cfr. Macrob. in som. Scip. II 5, 23 sqq. — (16) Beda tp. r. 34.) Ingens hic pugna litterarum contraque vulgi[*](uulgi opinionem ova.G), circumfundi terrae undique homines conversisque inter se pedibus stare, et cunctis similem esse verticem[*](uer ticem (sc. terrae) ll. caeli uert- F2R2E2opyv. uert- caeli d2), simili modo et[*](et ego. ex ll.v) quacumque parte media[*](media ll. -Iā a3v. om.p) calcari, illo quaerente , cur non decidant contra siti, tamquam non ratio praesto sit, ut nos non decidere mirentur illi. intervenit sententia quamvis indocili probabilis turbae, inaequali globo, ut si sit figura pineae nucis, nihilo minus terram undique incoli[*](includi y).[*]((19-23) Beda n. r. 45.— (189, 1-3. 6) Dicuil 9, 11. — (3. 4) cfr. Sen. NQ IV 11, 2.) sed quid hoc refert, alio miraculo exoriente, pendere ipsam[*](ipsas Fd1a. -sos R1d2va.B) ac non cadere nobiscum, ceu spiritus vis, mundo praesertim inclusi, dubia sit[*](dubium sit an F2d2ecorr. va.G), aut possit cadere, natura repugnante et quo cadat negante. nam sicut ignium sedes non est nisi in ignibus, aquarum nisi in aquis, spiritus nisi in spiritu[*](nisi sit in spiritu sic R2. nisi in a. in F.omR1E1), sic[*](sic et Beda. ita ova.S) terrae, arcentibus[*](cohaerentibus Beda) cunctis, nisi in se locus non est. globum tamen effici mirum est in tanta planitie maris camporumque. cui sententiae adest

Dicaearchus, vir in primis eruditus, regum cura permensus montes, ex quibus altissimum prodidit Pelium[*](pelion va.D 3 dist.C) MCCL passuum ratione perpendiculi, nullam esse eam portionem universae rotunditatis colligens. mihi incerta haec videtur coniectatio, haud[*](aut FR. an p) ignaro[*](ignaro C(D). -ros R2. -noto R1S. -noro rv) quosdam Alpium vertices longo tractu nec breviore quinquaginta milium[*](milium FdR1S. -lia R2ap. -libus E(?)v (D)) passuum adsurgere. sed vulgo maxime[*](maxime FR1aozv. -ma a3rB) haec pugna est, si coactam in verticem aquarum quoque figuram credere cogatur. atqui non aliud in rerum natura[*](natureFro) adspectu manifestius. namque[*](nam FdR1E1a) et dependentes ubique guttae parvis globantur orbibus et pulveri inlatae frondiumque lanugini inpositae absoluta rotunditate cernuntur, et in poculis repletis media maxime tument, quae propter subtilitatem umoris mollitiamque in se residentem[*](residente FraT) ratione facilius quam visu deprehenduntur. idque etiam magis mirum, in poculis repletis addito umore minimo circumfluere quod supersit, contra evenire ponderibus additis ad vicenos saepe denarios, scilicet quia intus recepta[*](recepta Fa3v. -tu a. -tum d2in ras.Ep. -t R1. -ta saepe R2) liquorem in verticem attollant, at cumulo eminenti[*](emi nenti R2S. -te rv) infusa delabantur[*](dilabantur va.D). eadem est[*](est om.FR1a) causa, propter quam e navibus terra non cernatur , e navium malis conspicua[*](conspitia F1. -iciatur R2), ac procul recedente[*](recedente dv. prec- F. proc- R2Ea. protend- R1) navigio, si quid quod fulgeat religetur in mali cacumine, paulatim descendere[*](destendere F. dist- R1a) videatur et postremo occultetur[*](conculcetur a. excuFR1. exu- E). denique oceanus, quemfatemur ultimum, quanam[*](quan FR1. qui in a) alia figura cohaereret[*](coheret FR1a) atque non decideret nullo ultra[*](intra FdR1E1a1) margine includente? id ipsum[*](id ipsum R1dTS. in id ips- Ffa. id ips- nullum R2. ips- E1. ips- id E2v) ad miraculum redit, quonam modo, etiamsi globetur, extremum non decidat mare. contra

quod, ut sint plana[*](plena FE1a) maria et qua videntur figura, non posse id accidere, magno suo gaudio magnaque gloria inventores Graeci subtilitate geometrica docent.[*]((10-19) Beda n. r. 44.) namque cum e sublimi in inferiora aquae ferantur et sit haec natura earum confessa nec quisquam dubitet in litore ullo[*](??? illo d2. ultro coni.D2) accessisse eas quo longissime devexitas passa sil, procul dubio apparere, quo quid humilius sit, propius a[*](a ll.v(S).del.B) centro esse terrae, omnesque linias, quae emittantur ex eo ad proximas aquas, breviores fieri quam quae ad extremum mare a primis aquis; ergo totas omnique ex parte aquas vergere in centrum ideoque non decidere, quoniam in interiora nitantur.

[*](cfr. Sen. NQ III 3. 15, 1. 7, 3 et 4. 4. 5. — (23. 24) cfr. Mela III 44. 45. - § 167: MCap. VI 617-619. cfr. Berger Eratosth. fragm. p. 91. (cfr. Vellei. II 106, 3. Tac. Germ. 34. Plin. VI 58).) Quod ita formasse artifex natura[*](naturae FfT) credi debet, ut, cum terra arida et sicca constare per se ac sine umore non posset, nec rursus stare aqua[*](aque dT. aquis F1Ra) nisi sustinente terra, mutuo inplexu[*](in flexu Ea. compl - dT. ampl- va.G) iungerentur[*](fungerentur F1R1a1dT), hac sinus pandente, illa vero permeante totam, intra extra, supra infra,[*](infra Beda. om. ll.v. cfr. Welzhofer p. 39) venis ut vinculis[*](an ut cuniculis?) discurrentibus, atque etiam in summis iugis erumpente, quo spiritu acta et terrae pondere expressa siphonum modo emicat tantumque a periculo decidendi abest, ut in summa quaeque et altissima exsiliat. qua ratione manifestum est, quare tot fluminum cotidiano accessu maria non crescant.

est igitur in toto suo globo tellus medio ambitu praecincta circumfluo mari, nec argumentis hoc investigandum[*](uestigandum FRd2SJ), sed iam experimentis cognitum.

A Gadibus columnisque Herculis Hispaniae et Galliarum circuitu[*](circuits Fado) totus hodie navigatur occidens.

septentrionalis vero oceanus maiore ex parte navigatus est, auspiciis Divi Augusti Germaniam classe circumvecta ad Cimbrorum promunturium et inde inmenso mari prospecto aut fama cognito Scythicam ad plagam et umore nimio rigentia. propter quod minime verisimile[*](uerisimilis F1a) est illic maria deficere, ubi umoris vis superet[*](supere F1Ra). iuxta vero ab ortu ex Indico mari sub eodem sidere pars tota vergens in Caspium mare pernavigata est Macedonum armis Seleuco atque Antiocho regnantibus, qui et Seleucida et Antiochida ab ipsis appellari voluere.[*](MCar VI 619-621. —§ 169. 170: MCap. VI 621.) et circa Caspium multa[*](multo F1a. -to labore d2z. mare R1) oceani litora explorata parvoque brevius[*](breuibus F1a) quam totus hinc aut illinc septentrio eremigatus[*](eremigatus E2(?)v.rem- ll.(MCap.)), ut iam[*](iam ego. tamen ll.v) coniecturae locum sic [*](dist. ego)quoque non relinquat ingens[*](ingeniisR1. id R2) argumentum paludis Maeoticae[*](meotiae F. -tie ad1. -tide Rd2), sive ea illius oceani sinus est, ut multos adverto credidisse, sive angusto discreti situ restagnatio. alio latere Gadium ab eodem occidente magna pars meridiani sinus[*](situs F1R1a) ambitu[*](ambitu E(?)v. om.o. -tus r) Mauretaniae[*](mauritaniae R aova.S) navigatur hodie. maiorem quidem eius partem et orientis victoriae Magni Alexandri lustravere usque in Arabicum sinum, in quo res gerente C.[*](C. om.FR1adT) Caesare Augusti filio signa navium ex Hispaniensibus[*](hispanensibus Ea. -niensium R2) naufragiis feruntur agnita.[*](Mel III 90. Nepos fr. 48. Halm. Cael. Ant. fr. 56 (Peter p. 107).) et Hanno Carthaginis potentia florente circumvectus a Gadibus ad finem Arabiae navigationem eam prodidit scripto, sicut ad extera Europae noscenda missus eodem tempore Himilco. praeterea Nepos Cornelius auctor est Eudoxum[*](eudoxiū???F2d2 -ius F1Ea) quendam[*](quondam FE1a. qu???n d1) sua aetate, cum Lathyrum[*](latyrum Ra. -thurum H) regem fugeret, Arabico sinu egressum Gades[*](gadium E1a. gad???F1. ???ad???R1. cades R2) usque pervectum,

multoque ante eum Caelius Antipater vidisse se qui navigasset ex Hispania in Aethiopiam commercii gratia. [*](Nepos fr. 47. Mela III 45.)idem Nepos de septentrionali circuitu tradit Quinto Metello Celeri, Afrani[*](ofrani a. C. (L. H) Afranii va.D. africani RVen.) in consulatu collegae, sed tum Galliae proconsuli, Indos a rege Sueborum[*](sue borum FraD2. cfr. IV 81.100. sueuo- r(?)v. botorum Mela) dono datos, qui ex India commercii causa navigantes tempestatibus essent in Germaniam abrepti. sic maria circumfusa undique dividuo globo partem orbis auferunt nobis, nec inde huc nec hinc[*](neque hinc F2dE2o2. neque F1E1ao1) illo pervio tractu. quae contemplatio apta detegendae mortalium vanitati poscere videtur, ut totum hoc, quicquid est, in quo singulis nihil satis est, ceu subiectum oculis quantum sit ostendam.

Iam primum in dimidio conputari videtur, tamquam nulla portio ipsi decedat[*](decedat F2pzv.cidat F1dEo. -dit a. -datur R(?)G) oceano, qui toto circumdatus [*](circumdatur R) medio et omnes ceteras fundens recipiensque aquas et[*](etom.FR1ao) quicquid exit in nubes ac[*](ac v. hac R. aut ro) sidera ipsa tot ac tantae[*](tota tante do. tota & ante F1Ra. tot et tante F2va.S) magnitudinis pascens, quo tandem amplitudinis[*](pascens — amplitudinis F2dv. om.r) spatio credetur[*](crederetur FRa. (terra creditur habitari ova.G)) habitare? inproba et[*](et om.F1Ra) infinita debet esse tam vastae molis possessio.[*](Beda tp. r. 34. — Cic. som. Scip. 6,13 (Macrob. II 17. 18. 21). Verg. geo. I 233 sqq. Mela I 4. MCap. VI 602.) adde[*](adde E2opv. age r) quod ex relicto[*](relicto spatio opva.G) plus abstulit caelum. nam cum sint eius quinque partes, quas vocant zonas, infesto rigore et aeterno gelu premitur[*](premitur gelu Eova. G) omne, quicquid est subiectum[*](uerticem (om. huno) y) duabus extremis utrimque circa vertices, hunc, qui trionum septem[*](trionē septem F. septē trionē a. -mtrio (G. -ion v) E(?)va.S) vocatur, eumque, qui adversus illi austrinus appellatur. perpetua caligo utrobique et alieno molliorum siderum adspectu maligna ac pruina tantum

albicans lux. verum media[*](uerum media ego. uero med- ll.v. med- uero E3G. (dist.G)) terrarum, qua[*](qua R2a2v. quae FE. que r) solis orbita est, exusta flammis et cremata comminus vapore torretur[*](torrentur FraSJ). circa[*](et circa a. circa quam opva. G) duae tantum inter exustam et rigentes temperantur eaeque ipsae inter se non perviae propter incendium siderum [*](siderum ll. P H. -ris R2ov(S)).[*]((11) Beda n. r. 42.— (12) cfr. Plin. VI 31.) ita terrae[*](terre et tres Fa. -restres Rd) tres partes abstulit caelum; oceani rapina in incerto est. sed et relicta nobis una portio haud scio an etiam in maiore damno sit, idem siquidem oceanus infusus in multos, ut dicemus, sinus adeo vicino accessu[*]( lib.3 sqq.) interna maria adlatrat, ut centum[*](uicentum F. u ce- a. uice num R1) quindecim milibus passuum Arabicus sinus distet ab Aegyptio mari, Caspius vero CCCLXXV a Pontico, idem interfusus intrat[*](intra D cum U29) per tot[*](tota F1Rad) maria, quibus Africam, Europam, Asiam[*](asiam FdTaoG(S). -mque rv(L)D) dispescit[*](dispesci R1. -pcit a. -pertit ova.G. dumdispertit z), ut[*](ut ego. om. ll.v) quantum terrarum[*](dist. H) occupet[*](occupet FdRav. -patE(?)H.petur (om. conputetur) op)?[*]((18) cfr. Sen. NQ I prol. 11 sqq.) conputetur etiamnum[*](etiamnum ego. -unc. ll.v) mensura tot fluminum , tantarum paludium[*](paludium ll.v(S). -dum doC), addantur et[*](et ll.dopv. ac D) lacus, stagna, iam elata in caelum et ardua aspectu quoque iuga, iam silvae [*](dist. J) vallesque praeruptae et solitudines ac mille[*](ac mille FdEaop. et mille R(?)v) causis deserta; detrahantur hae[*](haec FdR1a) tot portiones terrae, immo vero, ut plures tradidere, mundi puncto[*](punctus d2inras.ova.J) (neque enim aliud est terra in universo): haec est materia gloria nostrae, haec sedes. hic honores gerimus[*](regimus FR1E1a), hic exercemus imperia, hic opes cupimus, hic tumultuamur[*](tumultuatur ova.H) humanum genus, hic instauramus bella etiam civilia mutuisque caedibus laxiorem facimus terram! et, ut publicos gentiumfurores transeam, haec, in qua conterminos pellimus furtoque vicini[*](caeni F1R1) caespitem

nostro solo adfodimus[*](adfodimus ll.v. ordimur opz.prob. Gronov. et Rück 3 p. 239), ut, qui latissime rura metatus fuerit ultraque famam[*](famam ll.v(S). fines (Sabell.) C) exegerit adcolas, quota terrarum parte gaudeat vel, cum ad mensuram avaritiae suae propagaverit , quam tandem portionem eius defunctus obtineat?

[*](cfr. MCap. VI 601. 602.) Mediam esse[*](esse terram F2zD) mundi totius[*](totius terram va. G) haut dubiis[*](dubie F1R1E1a) constat [*](constat terram o) argumentis, sed clarissimo[*](cla rissime E(?)pva.D) aequinocti paribus horis. nam nisi in medio esset[*](esset om.F1R1E1a.an recte?), aequales dies noctesque habere[*](habere (sc. terram) R2opv. -ret F1R1a. -ri F2dE(?)C) non posse[*](posse Edopv. ent rS) deprehendere[*](deprehendere FR1E1aTJ. -rē d. -rent E2. -retur op.runt R2v(Brot.). -dunt H) est[*](est ego. et ll.v) dioptraeque[*](dioptraeque ego.ae quae ll.v. in ap spat. vac.) vel maxime confirmant [*](id confirmant E2v. ut conf- F2dp), cum[*](cum R2E2pv. cum et dT. et r) aequinoctiali tempore ex eadem linia ortus occasusque cernatur[*](cernatur — 11 occasus quae om.F1R1E1a), solstitiali[*](solstitiali exortu F2E2T. -li occasu R2. -lis exortus va.S) exortus per suam liniam, brumali occasus[*](brumalis occasusque R2. om. que T. -lisue occasus va.S). quae accidere nullo modo possent nisi in centro sita[*](sita esset E3pv (sc. terra)).