Naturalis Historia

Cartilaginum[*](cartilaginei v.a.S.) generis extraque terrain est cucumis , mira voluptate Tiberio principi expetitus. nullo quippe non die contigit ei, pensiles eorum hortos promoventibus in solem rotis olitoribus[*](oli- toris G. -riis S.) rursusque hibernis diebus intra specularium munimenta revocantibus. quin[*](qui nec E. quin dH.) et lacte mulso[*](lacte aut mulsa Schneider ad Pallad. p. 386.) semine eorum biduo macerato apud antiquos Graeciae auctores scriptum est seri oportere, ut dulciores fiant.[*](Th. H. VII 3, 5. Pallad. IV 9, 9. 8. Geop. XII 19, 5. 7. Th. C. V 6, 7.) crescunt qua coguntur forma. in Italia virides et quam minimi, in provinciis quam maximi et cerini[*](citrini v.a.H.) aut nigri[*](dist.Salm.) placent. copiosissimi Africae, grandissimi Moesiae[*](moesiae dSv. moaestae GF. modeste E.). cum[*](cum FEG. ubi cum GdSalm. Ast cum Sv.) magnitudine[*](magnitudinem dQ.an ubi communem (vel suam vel modicam) magnitudinem?) excessere, pepones vocantur. vivunt hausti in stomacho in posterum diem nec perfici queunt in cibis[*](dist.G.), non insalubres tamen plurimum. natura[*](naturae T. natant v.a.G. plurimum—quoque om.Q.locum nondum sanatum puto; an plurimorum naturae (cfr. XX 109) vel puncto ante posito plurimum umore iuuantur (cfr. Col. XI 3, 48)?) oleum odere mire[*](dist. S.) nec minus aquas diligunt, desecti quoque. ad eas modice distantes adrepunt, contra oleum refugiunt aut, si[*](at si F1. ac si QS.)

[*](Col. XI 3, 48. 49. 53. Pallad. IV 9, 7. 16.) Similis et cucurbitis natura, dumtaxat in nascendo. aeque hiemem odere, amant rigua ac fimum. seruntur ambo semine in terra sesquipedali fossura, inter aequinoctium vernum et solstitium, Parilibus tamen aptissime; aliqui[*](dist.ego.) malunt ex[*](ex nonis d.) kal. Mart. cucurbitas et nonis, cucumis[*](cucumeres v.a.S.) et per Quinquatrus serere. simili modo reptantibus flagellis

[*](Col. XI 3, 49. X 385 sqq. (Apicius III 76).)Cucurbitarum numerosior usus. et primus[*](primis d.) caulis in cibo[*](at corticis in totum coni. Dal. locum nondum sanatum puto.), atque ex eo in totum natura diversa. nuper in balnearum usum venere urceorum[*](urceolorum QD.) vice, iam pridem vero etiam cadorum ad vina condenda. cortex viridi tener, deraditur nihilominus in cibis[*](cibi D1.). cibus[*](cibus del.D2D. cibos Ev.a.G.) saluber[*](salubres Ev. a. G.) ac lenis[*](lenis DGFdG. lenes EH. leuis TS. leues v.) pluribus modis, ex his tamen[*](ex his (iis S) tamen D2dTSS. existim??? D1F. existimatur G. -mant v. sed sexis Q.), qui perfici humano ventre non[*](neq; ant Q.) queant, sed non intumescant.[*](Col. XI 3, 50. X 382 sqq. Pallad. IV 9, 16.) semina, quae proxima collo[*](an proxima a collo?) fuerunt, proceras pariunt, item ab imis, sed non

[*](Th. H. VII 4, 3. cfr. Plin. XVIII 129. Pallad. XIII 5, 3. Col. II 10, 23. Pallad. VIII 2, 2.)[*](Th. H. VII 4, 2. cfr. Athenaeus II 48 p. 56 f.) Reliqua cartilaginum naturae terra occultantur omnia. in quibus de rapis abunde dixisse poteramus[*](18, 126 sqq.) videri[*](Graeci (pro medici) P. cfr. XVIII 129.), nisi medici masculini sexus facerent in his rotunda, latiora vero et concava feminini, praestantiora suavitate et ad condiendum[*](condiendum D2Qv. -dendum r.) faciliora; saepius[*](saepius DFTQS. quae saepius rv. spissius P.cfr.XVIII 129 et Theophr.) sata transeunt in marem[*](quattuor coni.P et Dal.). iidem naporum quinque genera fecere, Corinthium, Cleonaeum, Liothasium, Boeotium et quod[*](quod et coni. Dal. et quod—dixerunt deleri voluit P.) per se viride dixerunt. ex his in amplitudinem adolescit Corinthium, nuda fere radice. solum enim hoc genus superne tendit,

[*](Th. H. I 6, 7. 2, 7. Diosc. II 137.) <1> Cortice et cartilagine constant raphani, multisque eorum cortex crassior etiam quam quibusdam arborum . amaritudo plurima illis est[*](illis est ego. illic et DFd. illis est et EH. hic et G. illi est et v.) pro crassitudine corticis —cetera quoque aliquando lignosa—et vis mira colligendi spiritum laxandique ructum.[*](cfr. XV 30. Diosc. I 45.) ob id cibus inliberalis , utique si proxilme olus mandatur; si vero ipse cum olivis druppis[*](druppis QS. druptis GE. drupstis D2F. drupstris D1. drustis d. drupis B.), rarior ructus fit[*](fit DFS.) minusque faetidus. Aegypto mire celebratur olei propter fertilitatem[*](fertilitatem D2Tv. -tate F. feritate D1. -tatem r.), quod e[*](de dv. a. G.) semine eius faciunt. hoc maxime cupiunt serere, si liceat, quoniam et quaestus plus quam e frumento et minus tributi est nullumque ibi[*](ibi DdTSD. om. rv.) copiosius oleum.[*](Th. H. VII 4, 4.) <2> Genera raphani Graeci fecere tria foliorum differentia: crispi atque levis et tertium silvestre. atque huic levia quidem, sed[*](quidem folia sed D2v. a. G. D.) breviora ac rotunda copiosaque ac fruticosa, sapor autem asper et medicamenti instar ad eliciendas alvos. et in prioribus tamen differentia semine[*](a semine est H. seminis est v.), quoniam aliqua peius,

[*](Col. XI 3, 47. 62. Pallad. IX 5, 1. 2. Col. XI 3, 47. 18. Th. H. VII 1, 2.)<4> Seri vult raphanus terra soluta, umida. fimum odit palea contentus. frigore adeo gaudet, ut in Germania infantium puerorum magnitudinem aequet. seritur post id. Feb., ut vernus sit, iterumque circa Vulcanalia, quae satio melior. multi et Martio et Aprili serunt et Septembri. incipiente incremento confert alterna folia circumobruere, ipsos vero adcumulare, nam qui extra terram emersit, durus fit atque fungosus.[*](Th. C. V 6, 2. II 15, 6. Pallad. IX 5, 3. (Plin. XXXI 115). Th. C. II 5, 3. 16, 8. VI 10, 8. Pallad. IX 5, 2.) Aristomachus detrahi folia per hiemem iubet et, ne lacunae stagnent, accumulari; ita in aestatem[*](aestate dv. a. G. an recte?ἐν τῷ θέρειTheophr. C. V 6, 2.) grandescere. quidam prodidere, si palo adacto caverna palea insternatur sex digitorum altitudine, deinde in semen fimumque et terra congeratur, ad magnitudinem scrobis crescere. praecipue tamen salsis aluntur; itaque etiam talibus aquis rigantur[*](rigantur D2QD. frig- D1GFd. irrig- E(?)v.) et in Aegypto nitro

[*](Celsus II 31. Col. IX 4, 5. VI 17, 8. Pallad. III 24, 9. Col. XI 3, 35.) Lignosiora sunt reliqua in cartilaginum genere a nobis posita, mirumque omnibus[*](etiam omnibus uehementibus G.) vehementiam saporis[*](saporis Dv. -ori r.) esse[*](inesse v. a.S.). ex his pastinacae unum genus agreste[*](agreste Ddv. -tis rS.) sponte provenit[*](prouenit ll. D. prouenit staphylinos Graece dicitur v (e colum. IX 4, 5. cfr. Plin. XX 30).),

[*](Col. XI 3, 35. 18.) Siser et ipsum Tiberius princeps nobilitavit flagitans omnibus annis e[*](e fH. ex QS. ae DF. a rv.) Germania. Gelduba appellatur castellum Rheno inpositum, ubi generositas praecipua, ex quo apparet frigidis locis convenire. inest longitudine nervus, qui decoctis extrahitur, amaritudinis tamen magna parte relicta, quae mulso[*](q; in mulso G.) in cibis temperata etiam in gratiam vertitur. nervus idem et pastinacae maiori, dumtaxat anniculae. siseris satus mensibus Februario, Martio, Aprili[*](Martio Aprili v. aprili martio ll.), Augusto, Septembri, Octobri.

Brevior his est[*](est om.DF.) et torosior amariorque inula per se stomacho inimicissima, eadem dulcibus mixtis saluberrima . pluribus modis austeritate victa gratiam invenit. namque et in pollinem tunditur arida liquidoque dulci temperatur, et decocta posca aut adservata vel macerata pluribus modis et tune mixta defruto aut subacta melle uvisve passis aut pinguibus caryotis[*](caryotis C. careo- dE. cario- v. cereo- DF. cerectis G.).[*](Col. XI 3, 35. Pallad. III 24, 13.) alio rursus modo cotoneis malis vel sorbis aut prunis, aliquando pipere aut thymo variata defectus praecipue stomachi excitat, inlustrata maxime Iuliae Augustae cotidiano cibo. supervacuum eius semen, quoniam oculis ex radice excisis, ut harundo,

[*](Cato 8, 2. Celsus IV 16. Diosc. II 202. (cfr. Plin. XX 97). Th. H. VII 12, 1.) Proxima hinc[*](hic Gd. his v. a. S.) est bulborum natura, quos Cato in primis serendos praecipit[*](praecipit DFv. -cepit rG.) celebrans Megaricos. verum nobilissima est scilla, quamquam medicamini nata exacuendoque aceto. nec[*](nec uis D2dv. nec ui GF2. ne cui D1. in cui F1. in haec ui E.) ulli amplitudo maior, sicuti[*](sicuti D2F2GdD. sicut rv.) nec vis asperior. duo genera medicae[*](medice G. -cinae d. -ca C.), masculae[*](masculae ego. -le Q. -lum ll. Brot. -lus v.) albis foliis, feminae [*](femine Q. -ina GEv. a. D.) nigris. set[*](set ego. et ll. v.) tertium genus est[*](est om.QS.) cibis gratum, Epimenidu[*](epimendu E. eppymoenito Q. epi- menidium v. a. S.) vocatur, angustius[*](angustiis Q.) folio ac minus asperum[*](asperum Q. -ro ll. v.).[*](Th. H. VII (3, 4.) 13, 4. 2, 2. 12, 2.) seminis plurimum omnibus; celerius tamen proveniunt satae bulbis circa latera natis et, ut crescant, folia, quae sunt his ampla, deflexa circa obruuntur; ita sucum omnem in se trahunt capita. sponte nascuntur copiosissimae[*](copiosissimae ego. -ime ll. v. cfr. XXII 62.) in Baliaribus Ebusoque insulis ac per Hispanias. unum de eis volumen condidit Pythagoras philosophus, colligens medicas vires, quas proximo reddemus libro.[*](Th. H. VII 13, 8. Ovid. rem. am. 797. Diosc. II 200. (Athenaeus II 65 p. 64 b). Th. H. VII 13, 9. 13, 5. (VI 8, 1. Plin. XXI 64).) reliqua genera [*](20, 102 sqq.) bulborum differunt colore, magnitudine, suavitate, quippe cum quidam crudi mandantur, ut in Cherroneso Taurica. post hos in Africa nati maxime laudantur, mox Apuli. genera Graeci haec fecere: bolbinen[*](bolbinen G. bolui- FS. bului- D. bulbi- rv.) , setanion, opitiona, cyica[*](opitiona, cyica J (leucoion add. S). opythion acocisiam S. pytion cocoygiā G. pytyon (pythion d) acocoygiam (-an D2E) r. pythion, acrocorion v.),

[*](Th. H. I 6, 6. VII 2, 7. (8). I 6, 6. 7.) Hortensiis omnibus fere singulae radices, ut raphano, betae, apio, malvae, amplissima autem lapatho, ut[*](dist. P.) quae descendat ad tria cubita—silvestri minor[*](minores tumidae v. a. H.) —, et umida effossa quoque diu vivit. quibusdam tamen capillatae , ut apio, malvae, quibusdam surculosae, ut ocimo, aliis carnosae, ut betae, ut[*](ut DFdS. aut Ev. om.G.an vel (et)? cfr. XVII 121.) magis etiamnum croco; aliquis ex cortice et came constant, ut raphano, rapis; quorundam geniculatae sunt, ut graminis.[*](Th. H. VII 2, 7. I 6, 9. 11.) quae rectam non habent radicem, statim plurimis[*](pluribus f.) nituntur capillamentis, ut

[*](cfr. II 16. Iuvenal. XV 9. Th. H. VII 4, 7. Col X 123. Lucil. ap. Non. p. 200 M. 2. Th. H. VII 4, 11. V 1, 6. (I 5, 2. 6, 7. C. I 4, 1).) Alium cepasque inter deos in iureiurando habet Aegyptus. cepae genera apud Graecos Sarda, Samothracia, Alsidena[*](alsydena DF. Cnidia coni. B. e Theophr.), setania, schista[*](schista B. scista DGFd. scirta E.), Ascalonia, ab oppido Iudaeae nominata. omnibus etiam[*](etiam ll. v. fortasse autem. an omnibus etiam - Cnidiis transponenda sint post cartilagine?) odor lacrimosus et praecipue Cypriis, minime Cnidiis. omnibus corpus totum pingui tunicarum[*](pingui tunicarum U 403. pingui- tudinis earum ll. v. a. D. paene tunicarum P.) cartilagine.[*](Th. H. VII 4, 7. 8. 9.) e cunctis setania minima, excepta Tusculana, sed dulcis. schista autem et Ascalonia condiuntur [*](con- duntur dEv. a. G.). schistam hieme cum coma sua relincunt, vere folia detrahunt, et alia subnascuntur iisdem divisuris, unde et nomen. hoc exemplo reliquis quoque generibus detrahi iubent, ut in capita crescant potius quam in semen[*](semen SB. semet D1GFdE. semine D2. -ina C. semet ipsa v. semen. Et D.).

[*](Col. XI 3, 32. 30. (Pallad. III 24, 11.12). 31. (Th. C. I 4, 5). Geop. XII 29, 2.) Et de porro in hac[*](hac dG. hanc DFEv. hanno G.) cognatione[*](cognatione dG. -nem rv.) dici conveniat[*](conueniant DF.), praesertim cum sectivo auctoritatem nuper[*](nuber DF.) fecerit[*](fecerit dS. fecit Q. tegerit D1GFE. ytgarit D2. dederit v.) princeps Nero vocis gratia ex oleo statis[*](estatis dEv. a. G.) mensum omnium[*](omnibus Gdv. a. G.) diebus nihilque aliud ac ne pane[*](pane om.D1. panem coni. S. D.) quidem vescendo. seritur semine ab aequinoctio autumno, si[*](si del. G. locum recte dist. v. a. G.) sectivum facere libuit, densius. in eadem area secatur, donec deficiat, stercoraturque[*](stercoraturque v. -atur. Qui ll.) semper, si nutriatur[*](nutriatur (an nutrietur?) ego. -itur ll. v.) in capita, antequam secetur. cum increvit, in aliam[*](alam (pro aream) E.) aream transfertur, summis foliis leviter recisis ante medullam et capitibus retractis tunicisve extremis. antiqui silice vel testa[*](testa Salm. tecta ll. tegula v. a. S.) subiecta capita dilatabant—hoc item in bulbis —, nunc sarculo leviter convelluntur radices,ut delumbatae alant neque distrahant. [*](Col. XI 3, 32. Geop. XII 29, 1. 2. Col. X 139. Martial. XIII 19. Th. H. VI 2, 5.)insigne[*](in signo DF.) quod, cum fimo laetoque solo gaudeat, rigua odit.

Alium ad multa ruris praecipue medicamenta prodesse creditur. tenuissimis et quae spernantur[*](sper- nantur D2SS. om.F1. sperantur r. separantur v.) universum [*](in uniuersum v.) velatur membranis, mox pluribus coagmentatur nucleis, et his separatim vestitis, asperi saporis; quo plures nuclei fuere, hoc est asperius. taedium huic quoque halitu, ut[*](ut Ev. om. r.) cepis, nullum tamen coctis[*](an cocti? de variatione structurae cfr. Müller de stilo Plin. p. 59, 6.).[*](Th. H. VII 4, 11. Col. XI 3, 20. (Diosc. II 181). 21. (Pallad. XII 6, 1. 2). 22. (Geop. XII 30, 9). 23.) generum differentia in tempore—praecox maturescit LX diebus—, tum[*](tum v. tamen ll.S.an tum et?) in magnitudine. ulpicum quoque in hoc genere Graeci[*](graeco DF.) appellavere alium Cyprium, alii ἀντισκόροδον,[*](antiscorodon C. -rdon ll.v. antiσκοδρονQ.) praecipue Africae celebratum[*](celebratur Q.) inter pulmentaria ruris, grandius alio. tritum[*](tritu DF. trito d v. a. C.) in oleo et aceto mirum quantum increscit[*](increscit QS. cfr. XXVIII 64. -cat GdEv. -cas r.) spuma. quidam ulpicum et alium in piano seri vetant, castellatimque grumulis inponi distantibus inter se pedes ternos. inter grana digiti IIII[*](III S om.ll. G. quattuor digiti v et Vincent. Bellov.) interesse debent, simul atque tria folia

[*](Th. H. VII 1, 3. (C. IV 3, 1).) In horto satorum celerrime nascuntur ocimum , blitum, napus, eruca. tertio enim die erumpunt, anetum quarto, lactuca[*](lactuca v. lapt- Q. lactucaque (quae D)DF2S. latuca- que F1. lactacaque r.) quinto, raphanus sexto, cucumis[*](cucumis dQS. -mis his r. -mis et v.), cucurbita[*](cucurbita DS. -tas Q. -tae GdEv. -te F.fortasse e Theophr. scribendum est: raphanus X, sexto cucumis, cucurbita et sep- timo—prior cucumis—.) septimo—prior cucumis —, nasturtium, sinapi[*](sinapis d. quam sinapi Q. ac sinapi v. a. S.) quinto, beta aestate sexto, hieme decimo, atriplex octavo, cepae[*](caepae Q. caepe GdEDal. cepe v.) XVIIII aut XX, gethyum[*](ge- thyum C. getym DGd. getim r. getium v.) X aut duodecimo, contumacius coriandrum, cunila quidem et origanum post XXX diem, omnium autem difficillime apium. XL enim die cum celerrime, L[*](L B e Theophr. om. ll.QD. an potius L emergit?) maiore ex parte emergit.[*](Th. H. VII 1, 6. (3, 4. Pallad. V 3, 2). 7.) aliquid et seminum aetas confert, quoniam recentia[*](recentia QS. -tiora Ev. -tius r.) maturius gignunt in porro, gethyo, cucumi, cucurbita, ex vetere[*](ueteri d.) autem celerius proveniunt apium, beta, cardamum, cunila, origanum, coriandrum . mirum in betae semine: non enim totum[*](totū C e Theophr. tota ll.Qv.) eodem anno gignit[*](gignitur dTv. a. G. -nunt G.), sed aliquid sequenti[*](sequenti d. -te rQv. cfr. & Sect. 114.), aliquid et[*](et QS. in d.inFras. om. rv.) tertio; itaque ex copia seminis modice nascitur. quaedam anno tantum suo pariunt, quaedam saepius, sicut apium, porrum, gethyum[*](getium Qv. a. C.); haec enim semel sata pluribus annis restibili fertilitate proveniunt.

[*](Th. H. VII 3, 2. (I 11, 3).) Semina plurimis rotunda, aliquis[*](aliquibus dv. a. S.) oblonga, paucis foliacia et lata, ut atriplici, quibusdam angusta et canaliculata [*](caniculata Q.), ut cumino. differunt[*](cumino. Differunt dv. cum odii (comodii E) ferunt r.) et colore[*](colori DF.) nigro, candidiore[*](can- didiore DFdS.cfr. Pliniana p. 40 not. -orae r. candidoque v. -doue D.), item duritia surculacea. in folliculo sunt raphanis[*](raphano dv. a. D.), sinapi,

[*](Th. H. VII 4, 1. Pallad. IV 9, 14. cfr. Plin. XI 44.) Singula genera sunt ocimo, lapatho, blito, nasturtio [*](an post aneto (vel post erucae) intercidit rutae? cfr. Theophr.), erucae, atriplici, coriandro, aneto. haec enim ubique eadem sunt, neque aliud[*](aliud GdEv. alunt r.) alio melius usquam[*](usquam dv. usque D1GFE. quam D2.). rutam furtivam tantum provenire fertilius putant, sicut apes furtivas pessime. nascuntur autem etiam non sata mentastrum[*](ante mentastrum eQ (mente autem et mentastrum) J in- seruit menta.), nepete[*](nepeta v. a. S.), intubum, puleium. contra plura genera sunt eorum, quae diximus dicemusque, et in primis apio.[*](Th. H. VII 6, 3. (Pallad. V 3, 2). 4. VII 4, 6.)

id enim, quod sponte in umidis nascitur, helioselinum vocatur, uno folio nec hirsutum, rursus in siccis hipposelinum, pluribus foliis, simile helioselino. tertium est oreoselinum, cicutae foliis, radice tenui, semine aneti, minutiore tantum. et sativi[*](satiui dG. -iua r. (est autem) satiuis v.) autem differentiae[*](differentia Ev. a. G.) in folio denso, crispo aut rariore et leviore[*](latiore (pro leuiore) coni. Brot. e Theophr.), item caule tenuiore aut crassiore, et caulis aliorum candidus est, aliorum purpureus, aliorum varius.

[*](Th. H. VII 4, 5. (Martial. X 48, 9. III 47, 8). Col. XI 3, 26. X 190–193.) Lactucae Graeci tria fecere genera: unum lati caulis, adeo ut ostiola[*](urtiola E. urceola v. a. B.) olitoria ex iis factitari prodiderint — folium his paulo maius herbaceo et angustissimum, ut[*](ut dv. et r.) alibi consumpto incremento —, alterum rotundi caulis, tertium sessile, quod Laconicum[*](laconium d. -ion v. a. C.) vocant. alii colore[*](colore G. -ris ll. v.) et tempore[*](tempore G. -ris dv. -ri r.) satus genera discrevere; esse enim nigras, quarum semen mense Ianuario seratur, albas, quarum Martio, rubentes, quarum Aprili, et omnium earum plantas post

[*](Col. XI 3, 27. cfr. XII 9.) Neque ex eodem genere possint[*](pos- sint DFdE. -sit G. possunt Qv.) dici neque ex alio intubi, hiemis hi[*](hi (ii S) patientiores ego. pat- GH (cum P). inpat- rv. -ior Q.cfr. § 126 init. C F W Müller p. 15. 16.) patientiores virusque praeferentes, sed[*](dist. U 406.) caule non minus grati. seruntur ab aequinoctio[*](ab aequinoctio D2SD. om. rv.) verno, plantae eorum ultimo vere transferuntur. est et erraticum intubum, quod in Aegypto[*](aegyptio G.) cichorium vocant, de quo plura alias.

Inventum omnes thyrsos vel folia lactucarum prorogare urceis conditos et recentes in patinis coquere.[*](Col. XI 3, 27. Pallad. II 14, 1.) seruntur lactucae anno toto laetis et irriguis[*](irriguis dv. cfr. Pallad. II 14, 1. riguis r G.) stercoratisque, binis mensibus inter semen plantamque et maturitatem. legitimum tamen a bruma semen iacere[*](semen iacere D2dEv. semen tacere D1F. sementare G.), plantam favonio transferre aut semen favonio, plantam aequinoctio verno. albae maxime hiemem tolerant.[*](Th. H. VII 5, 1. 1, 8. (Verg. Geo. IV 120). Col. XI 3, 25. Pallad. II 14, 1. 2.) umore omnia hortensia gaudent[*](dist. v. a. Dal. cfr. Theophr. VII 5, 1.) et stercore, praecipue lactucae et magis intubi. seri etiam radices inlitas fimo interest et repleri ablaqueatas [*](abla- queatas v. -ta ll. G. cfr. Wölfflini Arch. f. lat. Lexicogr. IV 309.) humo[*](an fimo (pro humo)? cfr. XVII 259. 263. Pallad. II 14, 1.). quidam et aliter amplitudinem augent, recisis , cum ad semipedem excreverint[*](excreuerunt ES.), fimoque suillo recent inlitis. candorem vero putant contingere his dumtaxat[*](candorem—dumtaxat om.G.),

[*](Th. H. VII 4, 4. 5. (Diosc. II 149. Celsus II 22. III 24). Pallad. VII 4.) Beta hortensiorum levissima est. eius quoque a[*](a om.DF.) colore duo genera Graeci faciunt, nigrum et candidius[*](candidium Q.), quod praeferunt—parcissimi seminis—appellantque Siculum , candoris sane discrimine praeferentes et[*](et ll. G. ut v.) lactucam[*](lactucam GdTEv. H. -cas D2. -cae G. lactuca lactuca D1F.). nostri betae genera vernum et autumnale faciunt a temporibus [*](dist. ego.) satus[*](satus H. satuus DFD. satiuis v. satuque dT.). quamquam et lunio seritur[*](seratur dv. a. G.); transfertur[*](transferuntur v.) autumno[*](autumno ego. autem in ll. v.) planta.[*](Pallad. III 24, 10. Diosc. II 149. Celsus II 18. 30. IV 9. cfr. Diphil. ap. Athenaeum IX 11 p. 371b.) hae quoque et oblini fimo radices suas locumque similiter madidum amant. usus his et cum lenti[*](lenti ego. lentis ll. -tibus S. -te v.) ac faba idemque qui oleris, et praecipuus, ut lenitas excitetur acrimonia sinapis. medici nocentiorem[*](nocentiorem EG. innoc- rv.) quam olus[*](quamquam olus DF.) esse[*](dist. C.) iudicavere, quamobrem adpositas non nemini[*](nemini DFdB. memini rv. a. B. Dal.) degustare etiam religio est, ut validis potius in cibo sint. [*](Col. XI 3, 27. Pallad. II 14,2. Geop. XII 15, 1.)gemina iis natura, et oleris et capite ipso exilientis bulbi, species summa in latitudine. ea contingit, ut in lactucis, cum coeperint colorem trahere inposito levi pondere. neque alii hortensiorum latitudo maior; in binos pedes aliquando se pandunt[*](expandunt dT.), multum et soli natura conferente[*](con- ferente D2Fdv. -erent D1. -errent r.), siquidem [*](siquidem D2Fd TD. est (est hae GE) quidem r. hae quidem G. eis et v.) in Circeiensi agro amplissimae proveniunt.[*](Col. XI 3, 17. 42. Diosc. II 149. (Martial. III 47, 9. Athenaeus. l.l. et III 91 p. 120c).) sunt qui betas punico[*](punica ES.) malo florente optine seri existiment,

[*](Cato 157, 1. 2. (Athenaeus IX 9 p. 369f). cfr. Th. H. VII 4, 4 et Plin. XIX 80.) <1> Olus caulesque, quibus nune principatus hortorum, apud Graecos in honore fuisse[*](fuisset et non DF.) non reperio, sed Cato brassicae miras canit laudes, quas in medendi[*](20, 78 sqq.) loco[*](an in medi- cinae loco? cfr. § 169.) reddemus. genera eius facit: extentis[*](facit tria: unam extentis v. a. J.) foliis, caule magno, alteram crispo folio, quam apiacam[*](apiacam S. app- DGFd. apianam Ev. apiacon Cato.) vocant, tertiam minutis caulibus, lenem, teneram minimeque probat.[*](Pallad. III 24, 5. Col. XI 3, 14. 23. (42). 24. (Pallad. X 13, 1). Col. X 129. Pallad. VII 4.) brassica toto anno seritur, quoniam et toto secatur, utilissime tamen[*](quinque ll. v. VI Colum.) ab aequinoctio autumni, transferturque, cum v foliorum est. cymam[*](cymam DFD. -ma rQBrot. -mas v.) a prima satione[*](satione vet. Dal. stat- E. secat- T. sectat- r. sec- tione Qv. a. D.) praestat proximo vere. hic est quidam ipsorum caulium delicatior teneriorque cauliculus , Apici luxuriae et per eum Druso Caesari fastiditus , non sine castigatione Tiberi patris. post cymam ex eadem brassica contingunt aestivi autumnalesque cauliculi, mox hiberni, iterumque cymae, nullo aeque genere multifero , donec fertilitate sua consumatur[*](consummatur GFQ.). altera[*](altera—) satio ab aequinoctio verno est, cuius planta extremo vere plantatur , ne prius[*](prius D2S. plus S.) cyma quam caule pariat[*](pariat D2SS. om. rv.). tertia circa solstitium , ex qua, si umidior locus sit[*](sit ego. est ll. v.), aestate, si siccior[*](si siccior DG. siccior rv.),

[*](cfr. Pallad. III 24, 7.)<2> Est haec quoque res inter opera ganeae, quapropter non pigebit verbosius persequi. praecipuus fit caulis sapore ac magnitudine, primum omnium si in repastinato seras, dein si terram fugientes cauliculos sequare[*](sequaris dT. quare G. seces v. a. S.) terra[*](e terra d. a terraque v. a. S.)adtollentesque[*](adtollentesque CFW Mül- ler p. 19. toll- DGFdS. dolentesque E. attollentes v.) se proceritate luxuriosa exaggerando aliam accumules[*](ac- cumules D2(GE?)v. attu- r.) ita, ne plus quam cacumen emineat. Tritanum [*](trizianum DFS.) hoc genus vocatur bis conputabili inpendio taedioque .[*](Col. X 130. 139. 136. 139. 137. 138. Gargil. p. 169, 13–21.) <3> Cetera genera complura sunt: Cumanum sessile [*](sessili EC. at cfr. § 125. XV 56. XXXVII 22. Martial. III 47, 8.) folio, capite patulum; Aricinum altitudine non[*](non om.G.) excelsius [*](excelsus G.), folio numerosius quam[*](quam v. qm??? dS. quō GF. quoniam T. quo DES.) tenerius[*](tenerius ego. tenuius ll.v. cfr. § 173.); hoc utilissimum[*](inutilissimum dT.) existimatur, quia sub omnibus paene foliis fruticat cauliculis peculiaribus. Pompeianum procerius, caule ab radice tenui, intra[*](infra dT.) folia crassescit; rariora haec angustioraque, sed[*](sed (sede F) teneritas D2Fdv. sedeteritas r.) teneritas in dote est.[*](est D. si ll. G. fit v. ei J.) frigora[*](frigora d2v. figura d1. -ram r.) non tolerat, quibus etiam aluntur Bruttiani[*](britiani G. britanni dT.) praegrandes foliis, caule tenues, sapore acuti. Sabellico usque in admirationem crispa sunt folia, quorum crassitudo caulem ipsum extenuet, sed dulcissimi perhibentur ex omnibus. nuper subiere Lacuturnenses[*](Lacuturnenses U 410. -urreses DGF. -urres r v.a. D.) ex convalle[*](arina d.) Aricina[*](post Aricina in ll. v. a. D. legitur glossema: ubi quondam (quodam DF) fuit lacus turrisque quae (quae om.d) remanet. del. U 410.), capite praegrandes, folio innumeri, alii in orbem conlecti[*](conlecti ego. corre- ll. S. porre- v.), alii in latitudinem torosi; nec plus

[*](Cato 6, 3.) Omnium in[*](in D2TSS. om. rv.) hortis rerum[*](hortis rerum ll.SS. hortensiorum v.) lautissima cura asparagis. de origine eorum e[*](e ego. om. ll. in v.) silvestribus corrudis[*](corrudis ego. curis ll. v.) abunde dictum[*](16, 173) et quomodo eas[*](eos v.) iuberet Cato in harundinetis[*](harundinetis v. -neis DF. arundineis r.) seri. est et aliud genus incultius asparago, mitius corruda, passim etiam in montibus nascens, refertis superioris Germaniae campis, non inficeto Ti. Caesaris dicto, herbam ibi quandam nasci simillimam asparago.[*](Col. XI 3, 43.) nam quod in Neside[*](eside DFd.) Campaniae insula sponte nascitur, longe optimum existimatur . hortensium[*](hortensiorum G.) seritur spongeis. est enim plurimae radicis altissimeque germinat. viret thyrso primum emicante , qui caulem[*](caulem v. caudem ll.) educens tempore ipso[*](ipso quo v. a. G.) fastigatur[*](fastigatur ego. -tus est ll. v. -tus G.) in toros striatos[*](striatos ego. -tus DFD. -tur rG. stringitur v.). potest et semine seri.

[*](Cato 161, 1. 2. (6, 4). 2. 3. 4.)Nihil diligentius comprehendit Cato, novissimumque libri est, ut appareat rem[*](rem ego. om. ll. v.) repentem[*](repentinam v.a.S. recentem D.) ac[*](ac DFdT.v. ag GE. hanc D.) noviciam[*](notitiam D. -iciam D2. nouiciam uiro curam v. a.D.) fuisse. locum subigi iubet umidum aut crassum, -semipedali undique intervallo seri, ne calcetur, praeterea ad lineam grana bina aut terna paxillo[*](au- tem rega paxillo G.) demitti[*](demitti dTEP. dim- r v.a.H.)—videlicet semine tum tantum serebantur —, id fieri secundum aequinoctium vernum , stercore satiari, crebro purgari, caveri ne cum herbis [*](herbal d Cato.) evellatur asparagus; primo anno stramento ab hieme protegi, vere aperiri, sariri, runcari, tertio incendi verno. quo maturius incensus est, hoc melius provenit[*](prouenire G.). itaque harundinetis maxime convenit, quae festinant incendi. sariri iubet[*](iubet id est d.) idem non antequam asparagus natus fuerit, ne

Poterant videri dicta omnia, quae in pretio sunt, ni restaret res maximi quaestus non sine pudore dicenda[*](dicenda Gdv. decidenda r.). certum est quippe carduos apud Carthaginem Magnam Cordubamque praecipue sestertium[*](sestertium GdEH. -tia rv.) sena milia e parvis[*](et paruis E. ut parcius G. ex iis aruis C.) reddere areis[*](areis Salm. eis ll. del. v.a.H.), quoniam portenta quoque terrarum in ganeam vertimus serimusque[*](seri- musque D2SD. que GFE. quae D1. om.dv.) etiam ea, quae refugiunt cunctae[*](cunctae D2D. conctae (-te d)dS. contiae D1F. consciae Gv. om.E.) quadripedes

[*](Col. XI 3, 14. 34. 29. Pallad. V 3, 4. II 14, 5. Col. X 373. 108. Diosc. II 169. Celsus IV 28. Gargil. p. 147, 7–10. Varro ap. Non. p. 12 M. 19. Geop. XII 27, 2.) Cetera in transcursu dici possunt. ocimum Parilibus[*](Parilibus v. paribus ll.) optime seri ferunt, quidam et autumno iubentque, cum in[*](in om. v.a.D.) hiemem[*](hie- mem DD. -men F. -me rv.) seratur, aceto semen[*](semen dv. semenque (quae F)r.) perfundi[*](perfunditur E.). eruca quoque et[*](et D2v. om. r.) nasturtium[*](masturtium Gd.) vel aestate vel hieme facillime nascuntur . eruca praecipue frigorum contemptrix diversae est quam lactuca naturae concitatrixque[*](contextrix G.) veneris. idcirco iungitur illi fere in cibis, ut[*](ut om.G.) nimio frigori par fervor inmixtus temperamentum aequet. nasturtium nomen accepit a narium[*](nasium E. nardo d.) tormento, et inde vigoris significatio proverbio usurpavit id vocabulum veluti torporem excitantis[*](excitantis dv. -atis DGF. excratis E.). in Arabia mirae amplitudinis dicitur gigni.

[*](Col. XI 3, 16. 38. Th. H. VII 5, 1. C. III 17, 1. V 6, 10. Pallad. IV 9, 13. Geop. XII 25, 1. (Non. p. 341 M. 26). Th. C. V 6, 10. Diosc. III 45. Pallad. IV 9, 14.) Ruta quoque seritur favonio et ab aequinoctio autumni. odit hiemem et umorem ac fimum, apricis gaudet ac siccis[*](ac siccis FdD. a siccis G. et siccis EQv.) terraque quam maxime lateraria, cinere vult nutriri . hic et semini miscetur, ut careat urucis[*](erucis GEv. a. S.). auctoritas

[*](Col. XI 3, 33. 34. Pallad. V 3, 2. Geop. XII 23, 2. Th. C. V 6, 7. H. II 4, 3. (cfr. Plin. XIX 124).) Ab aequinoctio verno seritur apium semine paulum in pila[*](pila v. pilato ll.) pulsato. crispius sic putant fieri aut si satum calcetur cylindro pedibusve. proprium ei, quod[*](quod GFEv. quidem d.) colorem mutat. honos[*](onus G.) in Achaia coronare victores sacri certaminis Nemeae.

[*](Col. XI 3, 37. Pallad. III 24, 9. (Varro de l. l. V 103).) Eodem tempore seritur menta planta vel, si nondum germinet[*](germinet G. -nat rv.), spongea[*](spongea om.GF.). non minus[*](non minus coni. H. minus ll. v. a. S. nimis P. an mire (falso scriptum min)?) haec umido gaudet.

[*](Col. XI 3, 36. Diosc. III 71. Th. H. VII 6, 3. IX 1, 3. 4. II 2, 1. C. I 4, 6.) Sed praecipue olusatrum[*](holus astrum E.) mirae naturae est. hipposelinum Graeci vocant, alii zmyrnium[*](zmyrnium FTS. zmir- d. zmur- Q. zmirnum G. smyrnium EB. -neum C.). e lacrima caulis[*](caulis QG. cautis ll. caudicis v.)

[*](cfr. Col. XII 51, 2. Diosc. III 59.) Peregrinum[*](peregrinum om.G.) et careum gentis suae nomine[*](no- men GE.) appellatum , culinis[*](in culinis Q.) principale[*](principalem dE.). in quacumque terra seri vult ratione eadem, qua olusatrum, laudatissimum tamen in Caria, proximum Phrygia.

[*](Diosc. III 51. (29). Col. IX 4, 2. 6. XI 3, 39. 40. X 233. Scribon. Larg. comp. 124. Col. XI 3, 57. Pallad. III 24, 2.) Ligusticum[*](ligusticum Qv. -tri cum ll.) silvestre est in Liguriae suae montibus ; seritur etiam[*](etiam GdTJ. om. rv. nec minus iam Q. iam S.) ubique. suavius sativum, sed sine viribus. panacem aliqui vocant. Crateuas apud Graecos cunilam bubulam eo nomine appellat, ceteri[*](ceteris d.) vero[*](uero QD. fere ll. v.) conyzam, id[*](conyza mides QF.) est cunilaginem, thymbram vero quae sit cunila[*](cunila v. cunicula ll. colnila Q.). haec aput nos habet vocabulum et aliud, satureia[*](satureia dQv. saturea F1. satu regia F2G. -ragia E.) dicta in condimentario [*](dist.ego.) genere. seritur menseFebruario. origano aemulo[*](aemulo GdE. -lu F1. -la F2Qv. cfr. Fels p.107.) nusquam utrumque additur, quippe similis effectus. sed cunilae Aegyptium origanum[*](origano d.) tantum praefertur.

[*](Col. XI 3, 16. 41. XII 8, 3. (X 124). Diosc. II 166. 205.) Peregrinum fruit et lepidium[*](lepidium B. -dum dE. lapidum r.). seritur a favonio, dein, cum[*](cum om.G.) fruticavit[*](fruticauit FG. -uerit v. fructificauit GE. -uerit d.), iuxta terrain praeciditur, tunc[*](tunc —) runcatur [*](dist. ego coll. Colum.) stercoraturque. per biennium[*](biennium om.G.) hoc postea, iisdem fruticibus, utuntur, si non saevitia hiemis ingruat[*](ingruat SD. ingrauat ll. v.), quando inpatientissimum est frigorum. exit et in cubitalem altitudinem , foliis lauri[*](lauri TS. lauribus ll. -inis v.), sed mollius[*](mollibus v. a. S.). usus eius non sine lacte.

[*](Col. VI 34, 1. Pallad. X 13, 3. Diosc. III 83. 84. 85. Pallad. X 13, 1. II 14, 5. (Geop. XII 10).)Git[*](git S coll. § 168 et ind. l. XX. gyt Q. gip GdE. gyp F. gith (vel gyt) v.) pistrinis[*](pistrinis Qv. -inus ll.), anesum[*](anesum QS. annesum GFE. -sium d. anisum v.) et anetum[*](anetum Q(F)v. anethum rC. cfr. XIII 123.) culinis et medicis nascuntur; sacopenium[*](sacopemum FQ.), quo laser adulteratur[*](quo laser adultera- tur QS. om. ll. v. cfr. § 40.), et ipsum in hortis quidem, sed medicinae[*](medicina FE.) tantum.

Sunt[*](dist. ego.) quaedam comitantia aliorum satus[*](satus ego. satus (satuus F) ut ll. v.); papaver namque cum brassica seritur ac porcillaca[*](porcillaca S coll. XIII 120. portilaca ll. portulaca v.), et eruca cum lactuca.[*](Diosc. IV 65. Col. X 314. Verg. Geo. I 212.) papaveris sativi[*](satiua G.) tria genera: candidum, cuius semen tostum in secunda mensa cum melle apud antiquos dabatur; hoc et panis rustici crustae inspergitur, adfuso ovo inhaerens, ubi inferiorem crustam apium gitque cereali [*](ceri- ali Fv. a. C.) sapore condiunt. alterum genus est papaveris nigrum, cuius scapo inciso[*](an capite inciso? cfr. not. ad XX 198.) lacteus sucus excipitur.[*](Th. H. IX 12, 4. Diosc. IV 64. Liv. I 54, 6. Val. Max. VII 4, 2.) tertium genus rhoean[*](rhoean S cum Salm. -am B. rhyan GFEv. thyran d.) vocant Graeci, id[*](id ll. v. aut delendum aut idem (vel et) seribendum videtur.) nostri erraticum; sponte quidem, sed in arvis cum hordeo maxime nascitur, erucae simile, cubitali altitudine, flore rufo et protinus deciduo, unde

[*](Th. H. VII 1, 2. Pallad. III 24, 9. X 13, 3. Col. XI 3, 42. Celsus 11 33. Col. XI 3, 29. Pallad. XI 11, 2.) Rursus alio comitatu aequinoctio autumni[*](autumnali S. (-alis Q).) seruntur [*](seritur d.) coriandrum, anetum, atriplex, malva, lapathum[*](malua lapathum C. malua (maluae dv. mallie F) lapati FdEv. millie lapathi G. balafathyum Q.), caerefolium [*](caerefolium G. cerefol- Qv. a. B. caerepollum ll.), quod paederota Graeci vocant, et acerrimum sapore igneique[*](igneique v.a.B. igneque dE. ignique rQ. ignei Ven.) effectus ac saluberrimum corpori sinapi, nulla cultura, melius tamen planta tralata[*](translata T. relata Ev. a.G. om.Q.). quin e diverso vix est sato semel eo liberare locum, quoniam semen cadens[*](cadens dEv. can- dens GF. candidum Q.) protinus viret.[*](Col. XI 3, 29. Diosc. II 183. 185. Athenaeus IX 2 p. 367 a.) usus eius etiam pro pulmentario in patellis decocto, citra[*](contra d.) intellectum acrimoniae. cocuntur et folia, sicut reliquorum olerum. sunt autem trium generum: unum gracile, alterum simile rapi foliis, tertium erucae. semen optimum Aegyptium. Athenienses napy appellaverunt , alii thlaspi[*](thlaspi coni. H coll. XXVII 140 et Hesych. s. v.θλασπίς. thapsi ll. v. a. D.), alii saurion.

[*](Th. H. VI 7, 2. II 1, 3. C. I 4, 2. (Diosc. III 40. II 155. Geop. XII 35, 3). Th. H. VI 7, 5.) Serpyllo et sisymbrio montes plerique scatent, sicut Threciae[*](threciae SD. -cia Fd. thracia rv. in Thracia C.). itaque[*](itaque ego. utaque T. -quę Fd. utiqua G. utique EH. ubi aquae C.) deferunt ex his avulsos ramos seruntque , item Sicyone ex suis montibus et Athenis ex Hymetto. simili modo et[*](et dEv. om. r.) sisymbrium serunt. laetissimum nascitur in puteorum parietibus et circa piscinas ac stagna.

[*](Th. H. VI 2, 7. Col. II 10, 21. Pallad. III 5.) Reliqua sunt ferulacei generis, ceu feniculum anguibus, ut diximus, gratissimum, ad condienda plurima,[*](8, 99) cum inaruit, eique[*](cum inaruerit eique dv. a. G. cuminoque Q.an post inaruit intercidit utile?) perquam similis thapsia, de qua diximus inter externos frutices; deinde utilissima funibus[*](13,121) cannabis. seritur a favonio; quo densior est, eo tenerior [*](tenerior FEv. tenior G. tenuior dTH.cfr. § 140.). semen eius, cum est maturum, ab aequinoctio autumni destringitur[*](destringitur FTS. distr- r Bas. defr- v.) et sole aut vento aut fumo siccatur. ipsa cannabis vellitur post vindemiam ac lucubrationibus decorticata purgatur.[*](Grat. cyneg. 46.) optima Alabandica, plagarum praecipue usibus. tria eius ibi genera: inprobatur cortici proximum aut medullae; laudatissima[*](laudatissimum v. a. S.) est e medio quae mesa[*](mesa om.G.) vocatur[*](dist. v. a. Dal.). secunda Mylasea[*](secundam lasea GF.). quod ad proceritatem quidem attinet, Rosea agri Sabini arborum altitudinem aequat.[*](Col. XII 7, 4.) ferulae duo genera in peregrinis fruticibus diximus.[*](13, 123) semen eius in Italia cibus est; conditur quippe duratque in urceis vel anni spatio. duo ex ea[*](ex ea ego. ea ll. v. eius G. (genera sc. cibi. an olera?). verba duo - racemi spuria putavit U 416.) genera, caules et racemi. corymbian hanc vocant corymbosque quos condiunt.

[*](Th. C. V 7, 2. 1. H. II 4, 1. Pallad. V 3, 4. III 24, 7. Varro I 40, 2. Th. H. VIII 8, 5. C. V 15, 5. H. VIII 10, 1. VII 5. 4. Col. XI 3, 50.) Morbos hortensia quoque sentiunt sicut reliqua terra[*](terrae v. a. S. an deleandum est?) sata. namque et ocimum senectute degenerat[*](senectute de- generat J. senec degenerat (degerat F1) iuti (lute E) ll. se- necta degenerat G. se necat degeneratque rite v.) in serpyllum, et[*](et v. est et GFd. et—zmintham om.E.) sisymbrium in zmintham[*](zonnintam G. mentam Brot. calamintham v.), et ex semine brassicae vetere[*](uetere U 417 e Varr. ueteris ll. v. a. D.) rapa fiunt, atque invicem. et necatur cuminum αἱμοδώρῳ,[*](αἱμοδώρῳD. ab haemodoro S e Theophr. ab imo dorso ll. B. ab uno dorso Tv. a limodoro H.) nisi repurgetur; est autem unicaule,

[*](Col. X 322. Pallad. I 35, 8. Geop. XIII 10, 4.) Idem[*](item Ev. a.G.) contra formicas, non minimum hortorum exitium, si non sint rigui, remedium monstravit limum marinum aut cinerem obturandis[*](obturandis dEG. obdu- r. opturantis Q. -ratis v.) earum foraminibus. sed efficacissime heliotropio herba necantur. quidam et aquam diluto latere crudo inimicam his putant.[*](Th. H. VII 5, 4. Pallad. I 35, 8. 3. Geop. XII 7, 1. Col. XI 3, 61. 64. X 356. Geop. XII 7, 3. II 18, 1. Pallad. I 35, 16. (7. 3). Col. X 344. Pallad. I 35, 8 (ubi incenso pro infuso scribendum erit).) naporum medicina ervi aliquid[*](medicina erui aliquid S. -cina erutaliquid Q. -cinae riui aliquis d. -cinae sui aliquis GF. -cina est si aliquis E. -cinae sunt (-cina est G) siliquas v.) una seri, sicut olerum cicer; arcet enim[*](ima E.) urucas[*](uricas E. erucas d1v. a.S.). quo si omisso[*](misso Q. emisso T.) enatae sint[*](enatae sint dTJ. enata est in QS (del. in). anatae sint r. iam natae sint v.), remedio[*](remedio QD. -ium ll. v.) est absinthi sucus decocti inspersus vel[*](uel QS. om. ll. et v.) sedi; genus hoc herbae, quam alii[*](alii QD. om. ll. v.)ἀείζωον vocant[*](ἀείζωονS.αιζων. anzoum d. angoum r. angonen S. aizoum B. verba quam—uocant huc transposui; in ll.Qleguntur post sedi. spuria putavit U 418.), diximus. semen olerum si suco[*](18, 159)

[*](Th. H. VII 5, 5. 6.)Nam quod ad permutationem seminum attinet, quibusdam ex his firmitas maior est, ut coriandro, betae, porro, nasturtio, sinapi, erucae, cunilae et fere acribus; infirmiora autem[*](infirmiora autem om.d.) sunt atriplici, ocimo, cucurbitae, cucumi, et[*](dist. ego. coll. Theophr.) aestiva omnia hibernis magis; minime autem durat[*](minime autem durat ego. durant minime autem ll.v.) gethyum[*](getym GF. getium v.a.C.). sed ex his, quae sunt fortissima, nullum ultra quadrimatum utile est, dumtaxat serendo, culinis[*](culinis GFEP. cuniculis d. cunilis v. a.H.) et ultra tempestiva sunt.

[*](Th. C. II 5, 3. H. VII 5, 1. 2. (C.II 6, 3).) Peculiaris medicina raphano, betae, rutae, cunilae [*](cuniculae d.) in salsis aquis, quae et alioqui[*](et aliquibus d.) plurimum suavitati[*](suauitatis d.) et fertilitati conferunt. ceteris dulcium aquarum rigua prosunt . utilissimae ex his quae frigidissimae et quae potu suavissimae. minus utiles e stagno[*](utiles e stagno dv. utile est et agno (gano E)r.) et quas elices[*](eli- ces B. ilices ll. silices v.) inducunt , quoniam herbarum semina invehunt. praecipue tamen imbres alunt, nam et bestiolae innascentes necantur.

[*](Th. H. VII 5, 2. 3. Pallad. V 3, 4.) His[*](bestiolae.. necantur. his ll.v. scribendum fortasse bestiolas.. necant. hortis (cfr. in- dex libri) vel cunctis vel ceteris (cfr. Theophr.).) horae rigandi matutino[*](matutina v.a.S.) atque vespera,

[*](cfr. Plin. XV 106. (Th. C. VI 4, 1 sqq.). Th. H. I 12, 1. 2. C. VI 10, 1.) Namque et sucorum saporumque dicenda differentia est, vel maior in his quam[*](uel maior in his quam ll.v. in his sicut QU 420. uel maior in his sicut D.) in pomis. sunt autem acres cunilae[*](culnilae F1. cuniculae F2dDal. cunt Q.), origani, nasturti, sinapis, amari absinthi, centaurei; aquatiles cucumeris, cucurbitae, lactucae; acuti thymi[*](thymi Salm. tumi GdTQ. tami F2E. mi F1. tan- tum (vel tamen) v.a. H.) , cunilae[*](cunilae GEv. -le Q. cuniculae FdS. cunilaginis D cum U 421.); acuti et odorati apii, aneti, feniculi. salsus tantum e[*](e om.Q.) saporibus non nascitur; aliquando extra insidit pulveris modo, et cicerculis[*](cicerculis QSalm. circulis ll. v. a. H. (nascitur nisi in cicerculis, sed extrinsecus quasi puluis insidet [-itet Q] QS).) tantum.

[*](Diosc. III 51. 72. (Plin. XX 168. 174. 172). Diosc. III 79. Th. IX 11, 10.) Atque ut intellegatur vana ceu plerumque vitae persuasio, panax piperis saporem reddit et magis etiam siliquastrum, ob id piperitidis nomine accepto, libanotis odorem turis, zmyrnium[*](zmyrnium P. smyrna Q. -nium H. myrra ll. murra v.) murrae. de panace[*](panace dv. panice r.) abunde dictum [*](12, 127) est. libanotis locis putribus et macris ac roscidis seritur semine[*](semine om.Qv.a. B.). radicem habet olusatri, nihil ture differentem. usus eius post annum stomacho saluberrimus. quidam eam nomine alio rosmarinum appellant. Zmyrnium[*](zmyrnium S. -neum ll. Verc. smyr- nium v.) olus seritur iisdem locis murramque[*](myrrhaque S.) radice[*](radicem FSv. a. B.) resipit[*](resipet F. recipit Sv. a. B.).[*](Diosc. III 72. (79). Th. H. I 12, 1.) eadem et siliquastro satio. reliqua a ceteris et odore et sapore differunt , ut anetum, tantaque est[*](est omr.G.) diversitas atque vis, ut non solum aliud alio mutetur, sed etiam in totum auferatur. apio eximunt coqui[*](coqui ll. G. coci de QS. coctis v.) obsoniis acetum, eodem cellarii in saccis odorem vino[*](in uino QS.) gravem.

Et hactenus hortensia dicta sint, ciborum gratia dumtaxat . maximum quidem opus in iisdem naturae restat, quoniam proventus tantum adhuc summasque quasdam

Maximum hine opus naturae ordiemur et cibos suos homini narrabimus faterique cogemus ignota esse per quae vivat. nemo[*](nemo Ev. ne rT.an recte?) id parvum ac[*](ac GFEv. et d.) modicum existimaverit , nominum vilitate[*](uilitate Ev. utilitate r.) deceptus. pax secum[*](secum ll. v. simul C.) in his aut bellum naturae dicetur[*](dicetur G dv. diceretur r.) , odia amicitiaeque[*](amicitiaeque v. -tiaque ll. Brot.) rerum surdarum ac sensu carentium et, quo magis miremur, omnia ea hominum causa. quod Graeci sympathiam et antipathiam[*](et antipathiam P coll. XXXVII 59. omr. ll. v. a. S.) appellavere, quibus cuncta constant, ignes aquis restinguentibus [*](restringuentibus E.) , aquas[*](aquasTSH. aqua r. aquam v.) sole devorante, luna pariente, altero alterius iniuria deficiente sidere atque,[*](cfr. Plin. XXXVI 130. Geop. XV 1, 28.) ut a sublimioribus recedamus, ferrum ad se trahente magnete lapide et alio rursus abigente[*](ambiente d.) a sese, adamanta, rarum[*](adamanta rarum U 422 D. adamantarum T. -matarum ll. -manta S. -mantem v. (an adamanta, regiarum opum gaudium? cfr. XXXVII 55).) opum gaudium,

[*](Diosc. IV 152. 155. Th. H. IX 9, 4.) Cucumin silvestrem esse diximus, multo[*](non multo Q.) infra [*](19, 74) magnitudinem sativi[*](satiui scimus Q.). ex eo fit medicamentum, quod vocatur § quib; Q. § elaterium[*](flaterium d1. elacterium d2.), suco expresso[*](exseso Q.) semini[*](semine d. e sem- v. a. S.), cuius causa nisi maturius [*](maturius dE Qv. -rus r.) incidatur[*](indatur Q.), semen exilit oculorum etiam periculo. servatur autem decerptus una nocte, postero die inciditur harundine, semenque[*](semenque ego. semen quoque ll. v.) cinere conditur[*](conditur J. conciditur ll. conspergitur v.) ad coercendam[*](coerendam GF.) suci abundantiam, qui expressus suscipitur aqua caelesti atque subsidit, deinde sole cogitur in pastillos ad magnos mortalium usus, obscuritates et vitia oculorum[*](oculorum sanat genarumque v. a. S.), genarum ulcera. [*](Diosc. IV 152. Celsus IV 24. Th. H. IX 9, 4. Pl. iun. p. 71, 10.)tradunt hoc suco tactis radicibus vitium non attingi uvas ab avibus. radix autem ex aceto cocta podagris[*](podagricis SD.) inlinitur sucoque dentium dolori medetur, arida cum resina inpetiginem et scabiem quaeque[*](quaeque ll. J. quae G. quam v.) psoram et lichenas vocant, parotidas, panos sanat et cicatricibus colorem reddit, et foliorum sucus auribus surdis cum aceto instillatur.

[*](Th. H. IX 9, 4. 14, 1. Diosc. IV 155.) Elaterio tempestivus[*](elaterium tempestiuum v. a. H.) est autumno, nec ullum ex medicamentis longiore[*](longiore dv. -ori S. -or ex r.) aevo[*](euo GF.) durat. incipit a trimatu. si quis recentiore uti velit, pastillos in novo fictili igni lento in aceto domet. melius quo vetustius, fuitque iam[*](fuit quod iam dT.) cc annis servatum, ut[*](ut dEG. est rT. esse v.) auctor est Theophrastus, et usque[*](et usque Ev. eiusque r. sed usque Q.) ad

Putant conceptus adiuvari adalligato semine, si terram non adtigerit, partus vero, si in arietis lana alligatum inscientis lumbis fuerit, ita ut protinus ab enixu[*](enixu dTSH. exinu GF. ex mura (muu E2)E. exitu G.) rapiatur extra domum. ipsum cucumin[*](hunc cucumi Q.) qui magnificant, nasci praecipuum [*](praecipue Q.) in Arabia, mox in Arcadia; Cyrenis[*](dein cyrenis (om. alii) QS. (mox Cyrenis, alii in Arcadia v. a. H.).) alii tradunt similem heliotropio cucumin[*](cucumin ego. cui dT. cuius rv.) inter folia et ramos provenire magnitudine nucis iuglandis, semen autem esse[*](semen, esse autem v. a. H. semina J.) ad speciem scorpionum[*](scorpionis v. a. H.) caudae reflexum[*](caudae reflexum S. gaudere flexus Q. cauda replexa ll. H. cauda reflexa v. caudae reflexaJ.), sed candidum[*](candidum S. -ditum Q. -dida rv.).[*](Diosc. IV 155.) aliqui etiam ab[*](ab GFE. ob d. ab eo v. del. S.) scorpione[*](scorpione ego. -onem GFdD. -onum Ev. -onium Dal.) cucumim vocant, efficacissimo[*](efficacissimum dv.a. S. -imum est Q.) contra scorpionum[*](scorpionum Ev. -nem r. -nis QS.)[*](dist. S.) ictus[*](ictum QS.) et semine et elaterio. est[*](est ego. et ll. v. om.QS.) ad purgandam[*](purgandam QS. -dum dTEv. -de r.) utrimque[*](utrimque QU 423. utrumque GF. utroque dTJ. utrique S. uterum Ev.) alvum[*](aluum dTQ1. aluom Q2S. aluos GF. aluosque Ev. [pro por- tione U 423. proporcionem Q. portione ll. v. a. D.) modus pro portione virium ab dimidio obolo ad solidum; copiosius necat. sic et contra phthiriasim bibitur et hydropicis. inlitum anginas et arterias cum melle aut[*](aut QS. et ll. v.) oleo vetere sanat.

[*](extr.: Diosc. IV 155 extr.) Multi hunc esse aput nos, qui anguinus vocetur , ab aliis erraticus, arbitrantur, quo decocto sparsa mures[*](mures (murus E) de eius medicina non Ev.a.H.) non adtingunt. iidem podagris eum et[*](eum et QS. cum et dT. cum rv.) articulariis[*](articulariis ego. -cularibus QS. -culis GF2d. -culusF1. -culi ETfH. -culorum v.)

[*](Gargil. p. 149, 6. 8. 5.) Multi eadem omnia sativis[*](satiuis cucumeribus QS.) adtribuunt, magni[*](magnum GFv. a. S.) etiam sine is momenti[*](in eis momentum v.a. S.). namque[*](nam Q.) et eorum semen quantum tres digiti adprehenderint[*](adprehenderunt Q.) cum[*](cum Qv. cum in ll.) cumino tritum potumque in vino tussientibus auxiliatur, et phreneticis in lacte mulieris , et dysintericis acetabuli mensura, purulenta autem[*](autem ll. v. aliqua Q.) expuentibus cum cumino pari pondere, et iocineris vitiis in aqua mulsa. urinam movet ex vino dulci, et in renium [*](renum dv.a.S.) dolore clysteribus simul cum cumino[*](cum cumino v. cumino GFE. cum uini d.) infunditur.

[*](Diosc. II 163. 162. Athenaeus II 77 p. 68c. Pl. iun. p. 21, 6. 75, 19. Gargil. p. 148, 6–8. 10–13. 14. 26. 149, 4. 3. 148, 9.) Ei, qui[*](ei qui dT. ei r. qui J. (Pepones qui v).) pepones vocantur, refrigerant maxime in cibo et emolliunt[*](molliunt Q.) alvum. caro eorum epiphoris oculorum aut[*](an trita radix? cfr. Gargil. et Pln. iun.) doloribus inponitur. radix sanat ulcera concreta in modum[*](an quae Graeci? cfr. Gargil.) favi, quae ceria[*](ceria QG. cerea ll. cerion B.) vocant. eadem concitat[*](concitat D. -itae S. contra Fdv. contrahit E(?)H cum B.) vomitiones ; siccatur, in farinam[*](farinam Dal. -ina ll. v. an uomitiones siccata et in farinam tunsa. datur? cfr. Diosc.) tunsa datur[*](thus addatur E.) quattuor obolis in

[*](cfr. Diosc. II 158.) Cucurbita quoque silvestris invenitur, σομφὸς[*](σομφοςQv.cfr.index l. spongos ll.SH.) a Graecis appellata, intus[*](intus QS.om.ll.v.) inanis, unde et nomen, digitali crassitudine, non nisi in saxosis nascens. huius conmanducatae sucus stomacho admodum prodest.

[*](Diosc. IV 175.) Colocynthis[*](colicintis E.) vocatur alia, ipsa plena semine[*](semine QS.om.ll.v.), sed minor quam sativa. utilior pallida quam herbacea[*](quam herbacea FdTS. quam de eius (quando eius sunt v) medicinae herbacea Ev.). arefacta per se inanit alvum. infusa quoque clysteribus intestinorum omnibus vitiis medetur et renium[*](renum dv.a.S.) et lumborum et paralysi. eiecto semine aqua mulsa in ea[*](in eo S. (desideraveris in ea luto inlita, ut § 26. an in aqua mulsa ea?)) decoquitur ad dimidias; sic[*](sic del.H.) tutissimo[*](tutissimo FTH. -mi dE. -me S. tussienti v.) infunduntur oboli quattuor. prodest stomacho et[*](stomacho et ego. et stomacho ex dTS. et stomacho rv.) farinae aridae[*](farina arida S.) pilulis cum decocto melle sumptis. in morbo regio semina eius VII[*](VII S. uti E. uitii r. an VIIII? cfr. XXII 135. utiliter v.) sumuntur et protinus aqua mulsa. carnes eius cum absinthio ac sale[*](et sale dv.a.S.) dentium dolorem tollunt, sucus vero cum aceto calefactus

[*](Diosc. II 134. Gargil. p. 173, 8. 5. 1–7.) Est et rapo vis medica. perniones[*](perniones Fdv. preniones Q. ptern- S. pulmones E.) fervens[*](feruens Qv. fer- uiens F. feruiens r.) inpositum sanat, item frigus pellit e piedibus. aqua decocti eius fervens podagris etiam frigidis medetur, et crudum tusum cum sale cuicumque vitio pedum. semen inlitum et potum[*](an inlitum uel potum?) in vino contra serpentes et toxica salutare esse proditur,

[*](Diosc. II 135.) Silvestre rapum in arvis maxime nascitur, fruticosum , semine candido[*](an se- mine intus candido?cfr. Diosc.) , duplo maiore quam papaver[*](papaueris v. a. J.). hoc ad levigandam cutem in facie totoque corpore utuntur mixta[*](dist. H.)farina[*](farina H. urina ll. v.) pari mensura[*](mensura dG. marm (nam E) supra r. mensura. Nam ut supra diximus v.) ervi[*](erui v. herui F. herbi d. heui E.an erui uel?), hordei et tritici et lupini. radix ad omnia inutilis.

[*](Diosc. IV 122. II 136. Gargil. p. 172, 4–14.) Naporum duas differentias et in medicina Graeci servant. angulosis foliorum caulibus, flore aneti[*](flore aneti S coll. Diosc. et Gargil. floreant et ll.florentis B.), quod bunion vocant, purgationibus ferminarum et vesicae et urinae utile decoctum, potum ex aqua mulsa vel suci drachma; semen dysintericis tostum tritumque in aquae calidae[*](aquae calidae S e Gargil. aqua calida e FEv. aqua calida d.) cyathis quattuor. sed urinam inhibet, si non lini semen una bibatur. alterum genus buniada[*](buniada v. butinada Fd. put- E.) appellant, et raphano et rapo simile, seminis praeclari contra venena. ob id et in antidotis utuntur illo.

[*](Diosc. II 138. Gargil. p. 172, 12. 13.) Raphanum et silvestrem esse diximus. laudatissimus[*](laudatissimus H. -mum ll. v.)[*](19,80) in Arcadia, quamquam[*](in arca- dia quamquam dv. om. r.) et alibi nascitur, utilior urinae dumtaxat ciendae, cetero aestuosus[*](aestuosus S. estu- T. aestiuosus Fdv. a. B. D. esti- E. est et satiui usus B.). in Italia et armoraciam[*](armoraciam v (cfr. XIX 82). marmo- dT. marmorician r.) vocant.

[*](Diosc. II 137. Geop. XII 22, 8. 2. 3. 5. (XIII 9, 1. 8, 7). 6. 7. 9. Gargil. p. 134, 21. 1. Pl. iun. p. 110, 9. 101, 17. Gargil. p. 133, 8. 134, 22. 2. Nicander alex. 330. 430. 527. Gar- gil. p. 134, 3. (23). Pl. iun. p. 54, 19. (Marc. Emp. 28, 27).) Et sativi vero praeter ea, quae circa eos dicta sunt, stomachum purgant, pituitam extenuant,[*](19, 80. 85.86.) urinam[*](extenuant urinam dTv. -antur. Nam r.) concitant[*](4 inEv. a. H. verba ita perturbata sunt, ut post cetero legantr 309, 3 bilem—4 in uino, deinde 1 praeter ea quae—3 concitant, postremo 23 estiuosus—1 et satiui uero.), bilem detrahunt. praeterea cortices in vino[*](uino dQv. huno F. humo E.om.T.) decocti mane poti ad ternos cyathos conminuunt et eiciunt calculos. iidem in posca decocti contra serpentium morsus inlinuntur. ad tussim etiam mane ieiunis raphanos[*](raphanos ego. -nus ll. v.) prodest esse[*](esse ego. et dT.om. rv. (rafani tussientibus prosunt cybo ieiunis Q).) cum melle, semen eorum tostum ipsumque conmanducatum, adligato raphano[*](adligato ra- phano J. ad (om.E) illagarapona FE. alligaraphano d. ad lagonoponon B. de loco videtur desperandum esse.) aquam foliis eius decoctis bibere vel sucum ipsius cyathis binis contra phthiriases, phlegmoni[*](phleg- moni v. flegmini F2. flemini F1d. flagmini E.) ipsos inlinere tusos, livori vero recenti corticem cum melle, veternosis autem quam acerrimos mandere, semenque tostum, dein contritum cum melle suspiriosis. iidem et contra venena prosunt, cerastis[*](cerastis v (add. caeterum). ceratis Q. ceteraseis ll caetero G.) et[*](dist. S.) scorpionibus adversantur[*](aduersantur QS. -satur ll. v.)—vel ipso vel semine[*](an uel suco nel se- mine? cfr. Geop. XIII 8, 7.) infectis manibus inpune tractaveris[*](tractaueris QS. -tanis F. -tabis rG. -tabilibus v.), inpositoque raphano scorpiones moriuntur—, salutares et[*](salutares est Q.an sunt?) contra fungorum aut hyoscyami venena atque[*](adque Q. aeque Ev. a. S.), ut Nicander[*](menander dT.) tradit, et contra sanguinem tauri[*](sanguineni tauri QS. om. ll. v.). contra[*](contra D. et contra S. om. ll. v.) viscum quoque dari Apollodori duo iubent, sed Citieus[*](Ci- tieus Bas. cilleus ll. Scyllaeus v.) semen ex aqua tritum, Tarentinus[*](Tarentinus v. -num d. terrentinum r.) sucum. lienem item[*](an iidem?) extenuant, iocineri prosunt

[*](Th. H. IX 15, 5. (Athenaeus II 52 p. 58 d. e). Diosc. III 153. Gargil. p. 140, 1. Celsus IV 24. (31). PI. iun. p. 68, 18.) Pastinacae simile hibiscum, quod molochen agrian

[*](Gargil. p. 171, 20. Diosc. III 52. Pl. iun. p. 57, 10. Gargil. p. 171, 9. 10–13. Diphilus ap. Athen. IX 12 p. 371 b. Gargil. p. 171, 16. 18. 17. (172, 16–20).)

Alterum genus est staphylinus[*](appilinus Q.), quod pastinacam erraticam[*](erraticam Fdv. erbat- Q.om.EH.) vocant. eius[*](cuius Q.) semen contritum et in[*](in om.Q.) vino potum tumentem alvum et suffocationes mulierum doloresque lenit in tantum, ut vulvas corrigat. inlitum quoque e passo ventri earum prosit[*](prodest v.a. C.); et viris vero prosit[*](prodest v. a. S.) cum panis portione aequa tritum ex vino potum contra ventris dolores. pellit et urinam, et phagedaenas ulcerum sistit recens cum melle inpositum vel arida[*](arida ego. -dae ll.Tv. -dum G. an arida eius? cfr §15 init.) farina[*](farina dEG. -ne F. -nae Tv.) inspersa[*](inspersa ego. -sam dTv. -sum EfG. insupersam F.). radicem eius Dieuches[*](Dieuches Bas. dieuces FEv. diduces d.) contra iocineris aut[*](aut ll.S. ac v.) lienis ac lumborum[*](ac lumbo- rum dSD. aelum (elum E) lumborum r. ilium lumborum v.) et renium vitia ex aqua mulsa dari iubet, Cleophantus[*](theophrastus dT.) et dysintericis veteribus. Philistio in lacte coquit et ad stranguriam dat radicis uncias quattuor, ex aqua hydropicis, similiter et opisthotonicis et pleuriticis

[*](Diosc. II 166. Galen. alim. fac. II 55.) Syria, in hortis operosissima—utique[*](utique ego. undique ll. unde quoque SD. unde uenit S. uenitque J. indeque G. inde quoque v.) in[*](in ll.S. est v.) proVerbi o[*](prouerbio ego. -biū ll. v.) Graecis multa Syrorum olera—, simillimam staphylino herbam serit, quam alii[*](an excidit alii lepidion? cfr. Diosc.) gingidion[*](gigidion FE.) vocant, tenuius tantum et amarius eiusdemque effectus. estur[*](est ut d. est v. a. G.) coctum crudumque stomachi magna utilitate; siccat enim ex alto omnes eius umores.

[*](Diosc. II 139. Galen. 1. 1.) Siser erraticum sativo simile[*](simile dv. -lis r.) est et effectu[*](effectu dv. -tus r.): stomachum excitat, fastidium absterget ex aceto laserpiciato sumptum aut ex pipere et mulso vel ex garo. urinam ciet, ut Ophion[*](Ophion SD. cfr. Brunn. p. 36. opion dC. opinion rv.) credit, et venerem. in eadem sententia est et Diocles; praeterea cordi convenire convalescentium aut post multas vomitiones perquam[*](perquam dv. praeterquam r.) utile.[*](extr.: Pl. iun. p. 47, 14.) Heraclides contra argentum vivum dedit et venerem[*](uenerē ego. ueneri ll. v.) subinde offensantem [*](offen- santi G.) aegrisque se recolligentibus. Hicesius ideo stomacho inutile[*](inutile anon. ap.H. utile ll. v. a. J. an nō utile?) videri dixit, quoniam nemo tres siseres edendo continuaret, esse tamen utile convalescentibus ad vinum transeuntibus. sativi privatim sucus cum lacte caprino potus sistit alvum.

[*](Diosc. III 53. 54. cfr. Plin. VIII 112.) Et quoniam plerosque similitudo nominum Graecorum [*](uncos ego posui.) confundit[*](contundit FE.), conteximus et de sili [sed[*](sed om.dT.) hoc est vulgatae [*](uul- garis v. a.H.) notitiae]. optimum Massiliense[*](Massiliense v. cfr. Diosc. asiliense ll.), lato enim grano et fulvo est, secundum Aethiopicum nigrius, Creticum odoratissimum *omnium. radix iucundi odoris[*](iucundi odoris Ev. iucundioris r.) est. semen esse et vultures dicuntur. prodest homini ad tussim veterem, rupta, convulsa in vino albo potum, item opisthotonicis et iocinerum vitiis et torminibus et stranguriae duarum aut trium lingularum[*](lingularum dJ. ligu- larum Ev. linguarum FTSS.) mensura. sunt et folia utilia, ut quae partus adiuvent etiam quadripedum; hoc[*](an ob hoc?) maxime pasci dicuntur cervae pariturae. inlinuntur[*](inlinitur v. a. H.) et igni[*](igni TEv. igne r.) sacro. multumque in summo cibo concoctionibus confert vel folio vel semine. quadripedum quoque alvum sistit sive tritum potui infusum sive mandendo commendatum[*](commendatum ego. comman- ducatum ll. v. (cfr. § 260).) sale[*](saleque S. e sale v.). boum morbis sic[*](sic dT. sit r. sil J. del. G. medetur uel si Sv(D).) tritum infunditur.

[*](Pl. iun. p. 26, 14. 54, 20. 57, 8.) Inula quoque a ieiunis commanducata dentes confirmat.[*](dist. J.) si, ut[*](ut del. D.) eruta est[*](est v. est et ll. est ut D.), terram non adtingat[*](attingit d.), condita tussim emendat; radicis vero decoctae sucus[*](suco F.) taenias[*](taenias S. tenias Fd. tineas Ev.) pellit, siccatae autem[*](autem Ev. aut r.) in umbra farina tussi et convulsis et inflationibus et arteriis medetur. venenatorum morsus abigit. folia ex vino lumborum dolori inlinuntur.

[*](Diosc. II 180. Geop. XII 31, 9. Gargil. p. 161, 12. 14. 15. 162, 6. Geop. 1. 1. 5. Gargil. p. 161, 21. 22. 162, 1. 11. 161, 3. 11. 7. 9. 12. Geop. 1. 1. § 9. Celsus III 20. (Varro?—cfr. Col. XII 10, 1. 3).)Cepae silvestres non sunt. sativae olfactu ipso et delacrimatione caligini medentur, magis vero suci inunctione. somnum[*](somnum v. cfr. Gargil. somnium ll. D.) etiam facere traduntur et ulcera oris

[*](Diosc. If 178. Pl. iun. p. 23, 6. Gargil. p. 154, 8. 12. 17. Pl. iun. p. 100, 21. Geop. XII 29, 9. 6. 9. 10. 8. 7. Pl. iun. p. 10, 1. 57, 12. Gargil. p. 154, 19. 20. 13. 155, 2. 3. 5–8. 156, 1. 155, 9. Aristot. probl. 39.)

Porrum sectivum profluvia sanguinis sistit[*](sisti Fv. a. G.) naribus[*](naribus QG. in naribus (aur- F1) ll. v.) contrito eo obturatis vel gallae mixto aut mentae, item[*](dist. Val. Bose Hermae VIII 26.) ex abortu profluvia poto suco. cum lacte mulieris[*](mulieris QS. -rum ll. v.) tussi etiam veteri et pectoris ac pulmonis vitiis[*](uitiis Qv. uitia d. uitiam r.) medetur. inlitis foliis sanantur vari[*](uari S. Varia Q. fani ll. del. v.) et ambusta et epinyctides— ita vocatur ulcus, quaeet syce[*](quae et syce G. quia sic ē (em E. est d) ll. Om.Q.), in angulo oculi perpetuo umore manans; quidam eodem nomine appellant pusulas liventes ac noctibus inquietantes—et alia ulcera cum melle tritis[*](tritis ego. trito ll. v.), vel bestiarum morsus ex aceto, item serpentium aliorumque venenatorum, aurium[*](aliorumque uenena- torum aurium QS. aliorum ll. v. aurium Verc.) vero[*](uero om.E.) vitia cum felle caprino vel pari mensura mulsi, stridores cum lacte mulieris, capitis dolores, si in nares[*](nare d.) fundatur dormituris[*](dormituris nel Val. Bose l. l. -turisue ll. v.) vel in aures[*](aures QD. aure Fd. aurem Ev.) duobus suci coclearibus, uno mellis. sucus et ad serpentium scorpionumque ictus[*](ictus v. ictu Q. potus f. potum ll. ictum S.) bibitur cum mero et ad lumborum[*](dolorem QS.) dolores cum vini hemina potus. sanguinem vero excreantibus et[*](et QF2v. e r.) phthisicis[*](phthisicis dEGargil. v. physicis F. phiciis Q.) et[*](et QS.om. ll. v.) destillationibus[*](distillationibus dv. a. S.) longis

[*](Diosc. II 178. Pl. iun. p. 38, 14. Gargil. p. 153, 13.15. 154, 1–4. PI. iun. p. 76, 1. 24, 7. Gargil. p. 154, 4–6.) Capitato[*](capitato porro QS. cap- uero S.) maiores ad[*](maiores ad ll. maior est ad v. a. D. maiora de Q. maior ad U 424.) eadem effectus[*](effectus dv.a. D. -ctu r. uis est QU.). sanguinem[*](nam sanguinem Q.) reicientibus sucus eius cum galla[*](galla Val. Rose e Gargil. gallae ll. G. caule v.) aut turis farina vel acacia datur. Hippocrates et sine alia mixtura dari iubet vulvasque contractas aperire se[*](se del.d2 v.a. S. (aperiri v.a. G).) putat, fecunditatem etiam feminarum hoc cibo augeri[*](augeri dQv. -gere r.). contritum ex melle ulcera purgat[*](purgat dG. -ga F. -gare Ev. curat Q.). tussim et destillationes[*](destillationis FD. -onibus E.) thoracis, pulmonis et arteriae[*](arteriae Qv. -ria ll. -ria- rum T.) vitia sanat, datum in sorbitione tisanae[*](tisanae om.dT.) vel crudum praeter capita sine pane, ita ut alternis diebus sumatur, vel si pura excreentur[*](excriantur E.). sic et voci et veneri[*](et ueneri QS. uel ueneri (-ris F) ll. v.) somnoque multum confert. capita bis aqua mutata cocta alvum[*](alui S.)[*](lacunam ego indicavi; inserenda sunt e Gar- gilio eadem aqua pota cum uino.) emolliunt[*](emolliunt Q. molliunt Gargil. om. iZ. v.).... sistit[*](sistit T. si sit FE. sistunt dSv.) fluctiones[*](fluctiones ego. e fluct- FE. effluct- dT. efflux- S. et fluct- G. et inflationes v.) veteres; cortex decoctus inlitusque inficit canos.

[*](Diosc. II 181. - § 50: Gargil. p. 150, 7. 19. 9–12. Geop. XII 30, 4. 1. Celsus V 27, 6. Pl. iun. p. 86, 5.) Alio magna vis, magnae utilitates[*](utilitatis FD.) contra aquarum

Lactucae sponte nascentis primum genus[*](est genus Fv.a.S.) est eius[*](eius om.QD.), quam caprinam vocant, qua pisces in mare deiecta protinus necantur, qui sunt in proximo. huius lac[*](lac dEv. lactis sucus F. lact—is sucus—D. (an i.e. sucus?)) spissatum [*](exspissatum v.a.G. fortasse spissa- tur, mox,., ut simul scribi possit lacteus sucus.) mox in aceto pondere obolorum duum adiecto aquae uno cyatho hydropicis datur. caule[*](caule uero et T.) et foliis contusis, asperso[*](asparso QS.) sale, nervi incisi sanantur. eadem trita ex aceto conluta[*](colluta dEv. conlota T. conlutas F. collatas Q.an conlutum? cfr. XXIV 41. sed maxime mihi probatur conlutos... dentes dolere. cfr. § 53. 137.) matutinis bis mense[*](mane Q.) dentium[*](dentis Q. dentes F.) dolorem prohibent[*](prohibent dEHack. -bet FQv.). [*](Diosc. II 215. 216. Geop. XII 13, 5.) alterumn est genus quod Graeci caesapon[*](cesapum Q. sepason dT. esopon v.a.H.) vocant.

[*](Diosc. II 215. (III 65. 66).—Th. H. IX 8, 2. cfr. Geop. XII 13, 11. Diosc. II 165.) Communia autem sponte nascentibus candor[*](candor v. -dore ll.), caulis interdum cubitali longitudine, in thyrso[*](in thyrso ego. thyrso v. et ipso (ipse d) ll.G. et ipsi Brot.an thyrsi et folii?) et foliis scabritia. ex iis rotunda folia et brevia habentem sunt qui hieracion[*](hieracion S (-ios Q). heracliam Fd. eracleam E. hieraciam v.) vocent, quoniam accipitres scalpendo eam sucoque[*](eamque suco Q.) oculos tinguendo obscuritatem, cum sensere, discutiant [*](discutiunt QS.). sucus omnibus candidus, viribus quoque papaveri[*](pa- pauer F.) similis; carpitur per messes inciso caule, conditur fictili novo, ad multa praeclarus. sanat omnia oculorum vitia cum lacte mulierum, argema, nubiculas[*](arcet manubiculas dT. arcet nubeculas v.a.H.), cicatrices adustionesque omnes, praecipue caligines. inponitur etiam oculis in lana contra epiphoras. idem sucus alvum purgat in posca potus ad duos obolos. serpentium ictibus medetur in vino potus. et folia thyrsique[*](thyrsique C. tursique T. thorsique (to- d) dE. thorsi- quae F. thyrsusque v.) triti[*](tritici E.) ex aceto bibuntur[*](dist. ego. an uel uulneri? cfr. Diosc. II 165 et III 65.), vulneri inlinuntur, maxime contra scorpionum

[*]((cfr. Geop. XII 15, 2–4). Pl. iun. p. 55, 4. 10, 4. 5. (Diosc. II 149).) Nec beta sine remediis[*](remediis om.E. -dio v.a.Brot.) est utraque: sive candidae[*](candida dT.) sive nigrae[*](nigra dT.) radix recens et madefacta suspensa funiculo contra serpentium morsus efficax esse dicitur; candida beta cocta et cum alio crudo sumpta[*](sumpta dv. -pto r.) contra

[*](Diosc. IV 16.) Est et beta silvestris quam limonium vocant, alii neuroidem[*](neu- roidem Verc. in euro. Idem Q. ineuloidem (meu- d) ll. neu- roides B.), multum minoribus foliis[*](foliis del. v. a. S.) tenuioribusque ac densioribus[*](densioribus dQS. densioribus foliis rv.); undecim[*](fere undecim (om. saepe) Q.om.E. ferunt decem Müller emend. IV 5.) saepe cauli uni[*](cauli uni Müller l.l. caulium ll.Qv. caule lilii H cum Cornario.). huius folia ambustis utilia gustantium os adstringunt[*](os adstringunt TEH. osati (usati F2) stringant r. astringunt v.). semen acetabuli mensura dysintericis prodest. aqua[*](aquae Fv. a. G. aque T. aqua autem QS.) betae[*](betae QS. et e F1Ev. et a F2d. eius et e J.) radice decocta[*](decocta J. -tae dTS. -te Q. coctae rv.) maculas vestium elui dicunt[*](eluere dicuntur v. a. G.), item[*](item FQS. itemque rv.) membranarum.

[*](Gargil. p. 145, 15. 16. 11. Pl. iun. p. 10, 6. 7. Celsus II 30. Diosc. II 159. Col. VIII 14, 2. (Varro III 10, 5).) Intubi quoque non extra remedia sunt. sucus eorum cum rosaceo et aceto capitis dolores lenit idemque cum vino potus iocineris et vesicae; et epiphoris inponitur. erraticum apud nos quidam ambubaiam[*](ambubaiam D cum Rigaltio. -beiam B. ambubulam FdT. ambulam EfH. ambugiam v. a. B. G.) appellavere. in Aegypto cichorium vocant quod silvestre est[*](est ego. sit ll. v.), sativum autem serim, quod est minus et venosius[*](uenenosius d.).

[*]((Celsus II 27).) Cichorium refrigerat[*](dist. ego. an pro uentrem soluit scri- bendum est uentrem emollit, ut hoc verbum ad collectiones quoque pertineat (cfr. XXIII 127. XXII 138) et refrigerat ab- solute positum recte intellegatur?) in cibo[*](in cibo C. inde cibum ll.v. ideo cibo Müller l.l.7.) sumptum vel[*](uel ego. et ll.v. cfr. § 76.) inlitum collectiones; sucus decocti ventrem solvit, iocineri et renibus et stomacho prodest. item, si in aceto decoquatur, urinae tormina discutit, item morbum regium e[*](e Ev. et r. ex D.) mulso, si sine febri[*](febre dv. a. S.) sit. vesicam adiuvat[*](adiuuant Fd.). mulierum quidem purgationibus decoctum in aqua adeo prodest, ut emortuos[*](demor- tuos F.) partus trahat. adiciunt Magi[*](magis d.) suco totius cum oleo perunctos favorabiliores[*](fauorabiliores v. faborauiliores d. fabora utiliores (ut liores F1) r.) fieri et quae velint facilius impetrare[*](impetrare v. -ari ll.). quamqu am idem[*](quamquam idem ego.qn quidem F.qm (quam T) quidem dT. quo quidam E. quandoquidem D cum P. quod quidem v.) propter singularem salubritatem aliqui chreston[*](chreston Ev. chresion d. chreteston F.) appellant, alii pancration.

[*](Gargil. p. 145, 10.) Est[*](Est et dT. et rv.) et silvestre genus alterum[*](alterum dT. aliorum F. alii Ev.)—hedypnoida vocant—, latioris folii. stomachum dissolutum adstringit cocta, crudaque sistit alvum. et dysintericis prodest, magis cum lente. rupta[*](rupta dEv. riis F.) et convulsa utroque genere iuvantur, item genitura quibus valetudinis morbo[*](morbo ll.v. an iniuria (vel malo vel tale quid)?) effluat.

Seris et ipsa,[*](Diosc. II 159. Gargil. p. 145, 9. 12. 13. 12. 146, 1. Geop. XII 28, 2. 1.) lactucae simillima, duorum generum [*](dist. ego.) est silvestris[*](siluestris aut post et ipsa transponere aut in siluestrium mutare malim. cfr. index libri: seris genera III.): melior nigra et aestiva[*](et aestiua ego. itaest aestiua ll. ista et aestiua v.), deterior hiberna et candidior. utraque amara, stomacho utilissima[*](utilissime Tf.); praecipue [*](dist. ego.) quem umor[*](uror F2. oror F1. an feruor vel ardor? cfr. Diosc. et XXVII 114. XXIII 12. (vel tumor?)) vexet[*](uexat v. a. S.) cum aceto in cibo refrigerant vel inlitae, discutiuntque et alios quam stomachi. cum polenta silvestrium radices stomachi causa sorbentur, et cardiacis inlinuntur super sinistram mammam et ex[*](ex (om. et) v. a. S.) aceto. omnes hae et[*](hae et v. haec et FE. haec d.) podagricis utiles et sanguinem reicientibus, item quibus genitura effluat[*](genitura effluat D. -rae fluat (fluant d) Fd. -ra fluat ES. -ra fluit v.), alterno dierum potu. Petronius Diodotus, qui ἀνθολογούμενα[*](anthologoumena fH. -go- mena d. -longomena r. antilegomena v.) scripsit, in totum damnavit serim[*](serim S. serin B. serian FE. seriam dv.) multis modis arguens, sed aliorum omnium opinio resistit.

[*](Gargil. p. 167, 16. Cato 156. 157. Gargil. p. 166, 4.) Brassicae laudes longum est exsequi, cum et Chrysippus medicus privatim volumen ei dicaverit per singula membra[*](sin (om. gula membra) E.) hominis digestum et Dieuches[*](diocles dT.), ante omnes autem Pythagoras, et Cato non parcius celebraverit [*](celebrarint v. a. S.), cius sententiam vel eo diligentius persequi par est, ut noscatur[*](cognoscatur dT.), qua medicina usus sit annis DC populus Romanus[*](populus Romanus Gargil. om. ll. v. Romanus populus G.).[*](Athenaeus IX 9 p. 369 f. Cato 157, 2.) in tres species divisere eam Graeci antiquissimi: crispam, quam selinada[*](selinada v. -dam ll. -noidea H e coni. Dal. (an -dem? cfr. § 72). -nusiam Athenaeus.) vocaverunt a similitudine apii foliorum, stomacho utilem, alvum modice mollientem; alteram heliam[*](leam B. eleam v. anλείαν?), latis foliis e caule exeuntibus, unde caulodem

[*](Diosc. II 146. Gargil. p. 167, 21. Geop. XII 17, 2. 18. 19. (Th. IV 16, 6. Plin. XVII 240. XIX 87). 21. V 11, 3. Cato 156, 1. —Gargil. p. 167, 19. 20. Geop. XII 17, 6. Pl. iun. p. 104, 19.—ib. p. 51, 14. 6. Gargil. p. 167, 20. 21. 168, 1. Geop. XII 17, 8. Diosc. II 137. Nicander alex. 527.) Graecorum quoque opiniones iam et Catonis causa poni convenit[*](conuenit om.E.), in his dumtaxat, quae ille praetermiserit . biles trahere[*](detrahere v. a. S.) non percoctam putant, item alvum solvere eandemque bis coctam sistere. vino adversari ut inimicam vitibus, antecedente in cibis caveri ebrietatem, postea sumpta crapulam discuti. hunc cibum et oculorum claritati conferre multum, sucum[*](suco dv. a. G.) vero crudae vel angulis tantum tactis cum Attico[*](attico F2dv. atiico F1. addito E.) melle plurimum. facillime concoqui , ciboque eo sensus[*](sensus EG. sensu F. sensum dv.) purgari[*](purgare F.). Erasistrati schola clamat nihil esse utilius stomacho nervisque, ideo paralyticis et tremulis dari iubet et sanguinem excreantibus[*](excruciantibus FE.). Hippocrates coeliacis et dysintericis bis coctam cum sale, item ad tenesmum et renium causa[*](causa EDal. -sas rv.), lactis quoque ubertatem puerperis hoc cibo fieri iudicans et purgationem feminis. crudus quidem[*](crudi quidem dT. qui- dem crudus E.) caulis[*](caules dT.) si mandatur[*](mandantur dT.), partus quoque emortuos pelli[*](pelli v. pellit ll. G.). Apollodorus adversus fungorum venena semen[*](an semen ex aceto vel e melle vel tale quid?) aut sucum bibendum censet, Philistion

[*](Diosc. II 146. Geop. XII 17, 11. Gargil. p. 168, 22. 169, 1–3.) Ex omnibus brassicae generibus suavissima est cyma, at[*](cyma at ego. cyma etsi B. quima et Fd. quimet E. quin et v.) inutilis habetur, difficilis in coquendo[*](quoquendo F2. quendo F1. concoquendo D cum U 430. sed cfr. Diosc.εὐστομαχῳτερον μὲν—ταριχευθὲν δὲ κακοστόμαχον.) et renibus

[*](Cato 157, 15. Geop. V 11, 3. XI 17, 20.) Silvestris sive erraticae inmenso plus effectus laudat Cato, adeo ut aridae quoque farinae[*](farinae F. -nam rv.) in olfactorio[*](olfactoriae Fd.) collectae[*](collectae d. -tam rv.) vel odore tantum naribus rapto[*](rapto EB. rato F. nato d. ad hibito v.) vitia earum graveolentiamque sanari[*](sanare v.) adfirmet[*](adfirmet v. -ment Fd. -mant E.an adfir- marit?). hanc alii petraeam[*](peteream d. -rean F.) vocant, inimicissimam vino, quam[*](quam Fdv. quia E.) praecipue vitis fugiat aut, si non possit fugere, moriatur.[*](Diosc. II 147.) folia habet[*](habent T.)tenuia[*](tenuia ego. uina F. una EH. bina dTv. ima J. del. B.), rotunda, parva, levia, plantis oleris similior, candidior sativa et hirsutior. hanc inflationibus mederi, melancholicis quoque ac vulneribus recentibus cum melle, ita ne solvatur[*](soluatur d. -antur rv.) ante diem septimum, strumis, fistulis in aqua[*](aqua v. aquam ll.) contritam Chrysippus [*](chrysippo Ev. a. Bas.) auctor est[*](auctor est ego. auctor est et FdBas. auctore et Ev.). alii vero[*](uero om.Tv. a. G.) conpescere mala corporis, quae serpant—nomas vocant—, item excrescentia absumere ,[*](Geop. XII 17, 14. Diosc. II 146. Diosc. de venen. 25.) cicatrices ad planum redigere, oris ulcera et tonsillas

[*](Diosc. II 142. 148.) Inter silvestres brassicas et lapsana est, pedalis altitudine, hirsutis foliis, sinapi[*](napi B.) similis, nisi candidior esset flore. coquitur in cibo, alvum leniter mollit[*](leniter mollit ego. cfr. § 108. lenit et mollit ll. H. leniter emollit v.).

Marina brassica vehementissime ex omnibus alvum ciet. coquitur propter acrimoniam cum pingui carne, stomacho inimicissima.

[*](Diosc. II 202. Col. XII 33. Pallad. VIII 6. 8. Diosc. V 25.) Scillarum in medicina albae et[*](albae et ego. alba est ll. D. alba est quae masculus v. alba est et nigra. masculae dicuntur albae coni. J. mihi magis probetur praeferenda alba est vel alba praestat.) feminae nigrae; quae candidissima fuerit, utilissima erit. huic aridis tunicis direptis[*](an dereptis? cfr. XIX 122.) quod relicum e vivo[*](e uiuo ll. v. e medio P coll. Diosc. an et uiuum (uiuō)?) est, consectum[*](consecutum T. consequutum F.) suspenditur

[*](Pl. iun. p. 34, 15. 12, 12. Diosc. II 200.) Ceteri[*](ceteri dT. -re F. -rum Ev.) bulbi ex aceto et sulpure ulceribus[*](ulceribus dTPlin. iun. uulneribus rv.) in facie medentur, per se vero triti nervorum contractioni[*](contractioni G. -ione d. -ionem Fv. -ionum E) et ex vino porrigini[*](por- rigini dG. -ginis F. -gis E. -gines v.), cum[*](cum FEv. mixtum dT.) melle canum morsibus; Erasistrato placet cum pice. idem sanguinem[*](sanguinem idem Ev. a. D.) sistere eos[*](eo E.) tradit inlitos cum melle. alii, si e naribus fluat, coriandrum et farinam adiciunt.[*](Pl. iun. p. 21, 8. 74, 1. (Diosc. II 200). 17, 22. 63, 14. 43, 23. 51, 15.) Theodorus et lichenas ex aceto bulbis[*](bulbis Fd.) curat, erumpentia in capite cum vino austero aut ovo. et bulbos epiphoris idem inlinit et siccae[*](siccae J coll. XXVIII 169. sice F. sic rv.) lippitudini media eorum[*](media eorum ll. J. medetur aeque v.). vitia, quae sunt in facie, rubentes maxime in sole inliti cum melle et nitro emendant, lentiginem cum vino aut cum aceto[*](cum aceto U 435 coll. Diosc. cucumi (cum cucumi F. cumino d. cum cumino T) cocto ll. G. cum cumino coctis v.). vulneribus quoque mire prosunt per se aut, ut[*](ut om.E.) Damion, ex mulso[*](ex musco Val. Rose Hermae VIII p. 26 ex Plin. iun. p. 74, 1. at cfr. p. 63, 14.), si quinto die solvantur. iisdem et auriculas fractas curat et testium pituitas; in articulorum doloribus miscet et[*](miscet et ego. miscent ll. v.) farinam. in vino cocti[*](cocti Ev. cocta F. coctam d.) inliti[*](illitu d.) ventri duritiam praecordiorum emolliunt. dysintericis in vino ex[*](ex v. et FE.om.d.) aqua caelesti temperate dantur, ad convulsa intus cum silphio pilulis fabae magnitudine. ad sudorem tusi inlinuntur. nervis utiles, ideo et paralyticis dantur.[*](Diosc. II 200.)luxata[*](luxata G. iuxta ll. v.) in pedibus, qui sunt rufi ex iis, citissime

[*](Diosc. II 201.) Bolbinen[*](bol- binen ego. coll. XIX 95. bulbinem ll. v.) Graeci vocant herbam porraceis foliis, rubicundo bulbo. haec traditur vulneribus mire utilis, dumtaxat recentibus. bulbus, quem vomitorium vocant ab effectu, folia habet nigra, ceteris longiora.

[*](Diosc. II 151. Diocles ap. Athen. III 91 p. 120 d. Gargil. p. 170, 1. 3. 10. 4–8. Pl. iun. p. 57, 14. 58, 8. 24. 34, 12.)

Inter[*](inter om.Ev. a. D.) utilissimos[*](utilissimos dTfD. -mo F. -mus Ev.) stomacho[*](stomachi F1dTf.) cibos[*](cibos dTfD. cibo F. cibus Ev.) asparagi traduntur. cumino quidem addito inflationes stomachi colique discutiunt, iidem oculis claritatem adferunt, ventrem leniter molliunt, pectoris et spinae doloribus intestinorumque vitiis prosunt, vino, cum coquuntur[*](coquuntur dVerc. co- quantur rS. -atur v.), addito[*](adiecto f.). ad lumborum et renium dolores semen obolorum trium pondere, pari[*](pari EG. parte rv.) cumini[*](an cumini cum uino?) bibitur. venerem stimulant, urinam cient utilissime , praeterquam[*](praeterquam quod v. a. H.) vesica[*](uesica J. -icam ll. v.) exulcerata[*](exulcerata J. -atam F. exhulceratam r. -rant v. cfr. XXVI 86.), radice[*](radice J. -icem ll. radix v.) quoque plurimorum [*](dist. ego coll. Gargil.; aliter Val. Rose Hermae VIII p. 26 n.) praedicatione. trita et in vino albo pota calculos quoque[*](quo- que deleri voluit Val. Rose l. l.) exturbat, lumborum et renium dolores sedat. quidam

[*]((cfr. XIX 151). Diosc. II 151.) Silvestrem asparagum[*](asparagum ll. H. asparagum aliqui corrudam v. sed cfr. XIX 151. non aliqui, sed nostri vel rustici dicendum erat.) aliqui Libycum vocant, Attici orminum[*](orminum Salm. ormini FE. ormim d. -minium C. horminium v. -menum H.). huius ad supra dicta omnia efficacior vis, et candidiori maior. morbum regium extenuant[*](extenuat Verc. an cauliculi morbum regium extenuant?). veneris causa aquam eorum decoctam bibi iubent ad heminam. idem et semen valet cum aneto ternis utriusque obolis. datur et ad serpentium ictus sucus decoctus; radix miscetur[*](an sucus decoctus radicis; miscetur?) radici marathri inter efficacissima auxilia.[*](Diosc. II 151. Pl. iun. p. 26, 17.) si sanguis per urinam reddatur, semen et asparagi et apii et cumini ternis obolis in vini cyathis[*](cyathis v. quinis (pro quiatis) ll.) duobus[*](duobus FdD. diebus E. duobus qui- nis diebus v.) Chrysippus dari iubet. set id[*](set id ego. sic et ll. v.) hydropicis contrarium esse, quamvis urinam moveat, docet, item veneri, vesicae quoque nisi decoctum; quae aqua si canibus detur, occidi eos. in vino decoctae radicis sucum, si ore contineatur, dentibus mederi.

[*](Pl. iun. p. 21, 9. Diosc. III 67.) Apio gratia in volgo est. namque rami lactis [*](actis T. largis v. a. S.) potionibus[*](potionibus FTS. port- rv.) per rura[*](per iura v. a. S.) innatant et in condimentis peculiarem gratiam habent. praeterea oculis inlitum cum melle, ita ut subinde foveantur ferventi suco decocti, aliisque membrorum epiphoris per se tritum aut cum pane vel polenta inpositum mire auxiliatur. pisces quoque, si aegrotent in piscinis, apio viridi recreantur.[*]((cfr. XIX 124).) verum apud eruditos non aliud erutum terra in maiore sententiarum varietate est[*](uarietate est G. -etas est F. -etas d. auctoritas est E. -itate est v. an maiore... uarietate distinguitur?). distinguitur sexu. Chrysippus feminam

[*](cfr. Varro III 16, 10. Col. IX 8, 13.) Apiastrum Hyginus quidem melissophyllum[*](melissophyllum J. -phyllon v. -pylum FE. -pilum d.) appellat , sed in confessa damnatione est venenatum in Sardinia. contexenda enim sunt omnia ex eodem nomine apud Graecos pendentia.

[*](Diosc. III 71. (72). Gargil. p. 160, 9. 11. Th. H. VII 6, 3. Gargil. p. 160, 13. 14. (Pl.iun. p. 57, 18). 9. 15. Diosc. III 69. 68. Th. H. VII 6, 4.) Olusatrum[*](olusatrum v. holisatrum ll.), quod hipposelinum vocant, adversatur scorpionibus. poto semine torminibus et interaneis medetur ; item[*](item S. idem ll. D. itemque v.) difficultatibus urinae semen eius decoctum ex mulso potum. radix[*](radix dTGargil. radis F1. radicis F2. radix eius Ev.) in vino decocta calculos pellit et lumborum ac lateris dolores. canis rabiosi morsibus potum et inlitum medetur. sucus eius[*](eius om.dTGargil.) algentes calefacit potus. quartum genus ex eodem aliqui faciunt oreoselinum[*](oreoselinon v. horto selinum Fd. hortos helinum E.), pal- mum alto[*](palmum alto B e Diosc. alio ll. v. alto D.) frutice recto[*](dist. D. ac recto B.), semine cumino simili, urinae et menstruis efficax. heleoselino vis privata contra araneos; eo et[*](eo et ego. sed et dEG. de F. sed de v.) oreoselino feminae purgantur e vino.