Naturalis Historia

Plantas ex seminario transferre in[*](in dv. m D.om.E.) aliud, priusquam suo loco ponantur, operose praecipi arbitror, licet translatione folia latiora fieri spondeant.

[*](Colum. V 6, 6.) Ulmorum, priusquam foliis vestiantur, samara colligenda est circa Martias kalendas, cum flavescere incipit. dein, biduo in umbra siccata, serenda densa in refracto[*](refracto v. refacto DE. arefacta dT. area facta Schneider, sed cfr. Colum. V 6, 6 cum XI 2, 60.), terra super minuta incribrata crassitudine, qua[*](qua CFW Müller p. 18. quae ll. v.) in cupressis. pluviae si non adiuvent, rigandum. differendae[*](deferendae TEv. disse- G.) ex arearum venis post annum in ulmaria intervallo pedali in quamque partem.[*](Colum. V 6, 9. 10. 12. arb. 16, 3. Th. H. II 5, 6.) Atinias[*](Atinias ego coll. XVI 72. 108 et Colum V 6,9. maritas ll. v.) ulmos autumno serere utilius, quia carentes[*](carentes TU 316. -ente ll. -ent v.) semine[*](post semine habent nam (non dTf) ut e ll. S.; eieci ut ex iterato semine orta. nam et eae D. nam eae e v.) plantis seruntur. in arbustum quinquennes sub urbe transferunt[*](transferuntur fv. a. Bas.) aut, ut quibusdam placet, quae vicenum pedum esse coeperunt. sulco, qui novenarius dicitur, altitudine pedum III[*](III ego. trium ll.v. nonne ternorum?), pari latitudine[*](latitu- dine v. altit- ll. om.d1.) et eo amplius circa positas pedes terni[*](terni D2v. sterni r.) undique e solido adaggerantur. arulas id vocant in Campania. intervalla ex loci[*](ex loci v. sex luci ll.) natura sumuntur . rariores[*](rariores dTfH. ariores D1E. ari- diores D2v.) serendas in campestribus convenit. populos[*](populos D1dv. -lus r.) et fraxinos[*](fraxinos dv. -nus r.), quia festinantius germinant, disponi quoque maturius convenit, hoc est ab idibus Februariis, plantis et ipsas nascentes. in disponendis arboribus arbustisque

ac vineis quincuncialis[*](quincuncialis v. -unculis d. quisuncalis E. quinsonoalis D.) ordinum ratio vulgata et necessaria, non perflatu modo utilis, verum et aspectu grata, quoquo[*](quoquo dTfH. que quo r. quocumque v.) modo intueare, in ordinem se porrigente versu. populos[*](popu- los dTS. -lus r. -lis v.) eadem ratio semine[*](semine v. -na DE. -nandi dT.) quae[*](quae dS. qua rv.) ulmos serendi, transferendi quoque e seminariis eadem et silvis.

[*](Pallad. III 9, 5. Th. H. II 5, 1. C. III 5, 2. (Colum. arb. 20, 2). Colum. III 5, 2. 9, 7–9. Th. C. III 4, 1.) Ante omnia igitur in similem transferri terram aut meliorem oportet, nec ex tepidis aut praecocibus in frigidos aut[*](aut dv. et rTS.) serotinos situs, ut neque ex his[*](ex his dS. exiit r. ex iis v.) in illos; praefodere scrobes ante[*](ante ll. v. an ante aliquanto? (Theophr.ὡς πλείστου χρόνουetἐκ πολλῶν).); si fieri possit, tanto, donec[*](tanto donec Dv. tanto prius do- nec EG. tanto prior nec d.) pingui caespite obducantur.[*](Colum. V 5, 1. 2. 10, 2. arb. 19, 1. 16, 2. 4, 3. V 9, 7. 10, 3. (III 13, 8). V 10, 4. arb. 4, 3. 19, 2. Xenoph. Oecon. 19, 5. 7. Colum. III 13, 7. 8. (Th. H. II 6, 2).) Mago[*](magno E.) ante annum iubet, ut solem pluviasque conbibant, aut, si id condicio largita[*](largita om.dT.cfr. Colum. V 9, 7.) non sit, ignes in mediis[*](mediis DdTD. -ios ES. -io v.) fieri ante menses duos, nec nisi post imbres in his seri, altitudinem eorum in argilloso aut duro solo trium cubitorum[*](post cubitorum Petavius suspicatus est lacunam esse, his fere explendam: latitudinem duorum.) esse in quamque partem, in pronis[*](pronis H coll. Colum. pruinis DTE. prumis d. prunis v.) palmo amplius, iubetque[*](iubetque ego. et ubi- que ll. v.) caminata fossura ore conpressiore esse[*](conpressiore esse in ego. -iores (S. -iore dv). sint ll. v.), in nigra vero terra duo cubita et palmum quadratis angulis[*](dist. J.) eadem mensura. Graeci auctores consentiunt non altiores quino semipede esse debere nec latiores II[*](II ego. duobus ll. v.) pedibus, nusquam vero semisquipede[*](semisqui- pede dS. -dem r.) minus altos. quoniam [*](dist. ego.) in umido solo ad vicina aquae[*](aquae dv. quae D. quēque E.) perveniatur[*](perueniatur ego. -iat ll. v. (cfr. § 193. IV 94. VI 52).an potius exciderunt ante quoniam haec fere: fodiendum autem in sicco tantum? cfr. Xenoph. Oecon.), Cato,

si locus aquosus sit,[*](Cato 43. (Colum. arb. 20, 3). Th. C. III 4, 2. H. II 5, 1. Colum. V 9, 7. Th. C. III 8, 1. Liv. IX 16, 17. 18.) latos[*](latos G. latus ll.) pedes ternos in faucibus imosque [*](imisque Ev. a. G.) palmum et pedem, altitudine IIII[*](III ego. quattuor ll. v.) pedum, eos lapide consterni aut, si non sit, perticis salignis viridibus, si neque hae sint, sarmentis, ita ut in altitudinem[*](altitu- dinem v. -ne Ef. -ni D. -nis d.) semipes detrahatur [*](semipes detrahatur J. -pede trahatur ll.). nobis adiciendum[*](adiciendum v. adiuuendum DE. -ntum d.) videtur ex praedicta arborum natura, ut altius demittantur ea, quae[*](ea quae dv. aquae r.) summa tellure gaudent , tamquam fraxinus, olea. haec et similia quaternos pedes oporteat[*](oporteat Dd. -tet Ev.) demitti[*](dimitti Ev.). ceteris altitudinis pedes terni suffecerint [*](terni suffecerint D. ternis (-ni d. -nos v) effecerint ll. v.). *est[*](est D2. esti r. et est J.) innoxium adradi[*](adradi DED. abradi dv. cfr. § 115. 138. Column. IV 29, 9. arb. 8, 2.) partes, quae se nudaverint[*](est innoxium—nudaverint post securi iussa habent ll. v. transposui ego.).* Excide radicem, inquit, istam, Papirius Cursor imperator , ad terrorem Praenestinorum praetoris destringi securi iussa[*](securi iussa J. securius set (sed D2) ll.).*[*](Aristot. de invent. 6. Colum. arb. 4, 4. 5. Th. C. III 6, 5. 4, 3. Verg. Geo. II 348. Colum. III 15, 3. 4. arb. 17, 2. V 9, 9. Pal- lad. III 18, 5.) testas[*](testas om. v. a. H.), aliqui[*](aliqui, aliqui J. aliqui vel S. sed cfr. Müller de stilo Plin. p. 91.) lapides rotundos subici malunt , qui et contineant umorem et transmittant, non idem[*](idem ego. item ll.v.) planos facere et a terreno arcere radicem existimantes. glarea[*](glarea Ev. gloria r.) substrata inter utramque sententiam fuerit.

[*](Cato 45, 3. (Pallad. III 25, 2). Colum. V 9, 10. Cato 28, 2. Verg. Geo. II 269 (Th. H. II 5, 3). Co- lum. V 6, 20. 9, 8. 10, 7. arb. 17, 4.) Arborem nec minorem bima nec maiorem trima transferre [*](transferri dv. a. S.) quidam praecipiunt, alii cum manum[*](annum dv. a. D.) conpleat, Cato crassiorem v digitis. non omisisset idem, si attineret[*](attineret G. absti- ll. v.), meridianam caeli partem signare in cortice, ut translatae[*](translatae S. -lat DE. -latis dT. -lata v.)

isdem et adsuetis statuerentur[*](statuerentur TS. -eretur ll. v.) horis[*](horis dG. oris rTv.), ne aquiloniae meridianis oppositae solibus finderentur et algerent meridianae aquilonibus.[*](Th. H. II 6, 12. C. III 5, 2. Colum. III 9, 7.) quod e diverso adfectant etiam quidam in vite ficoque, permutantes in contrarium. densiores enim folio ita fieri magisque protegere fructum et minus amittere , ficumque[*](ficumque dv. -mue r.) sic etiam scansilem fieri. plerique id demum cavent, ut plaga deputati cacuminis meridiem spectet, ignari fissuris nimii vaporis opponi.[*](cfr. Plin. XVIII 334. Column. V 6, 19.) id quidem in horam diei quintam vel octavam spectare maluerim. aeque latet non neglegendum, ne radices mora inarescant neve a[*](a om.Dd.) septentrionibus aut ab ea parte caeli usque ad exortum brumalem vento flante effodiantur arbores, aut certe non adversae his ventis radices praebeantur, propter quod emoriuntur ignaris causae agricolis.[*](Cato 28, 1 (cfr. Cato 61, 2, ubi plurima cum terra scribendum videtur). Colum. V 9, 8. Cato 28, 1. 2. (Colum. V 6, 21). Colum. V 10, 16. Pal- lad. IV 10, 2.) Cato omnes ventos et imbrem quoque in tota translatione damnat. et ad haec proderit quam plurimum terrae, in qua vixerint, radicibus cohaerere ac totas cum[*](cum ego. om. ll. v. cfr. Colum. V 9, 8. an totos caespites?) caespite circumligari cum ob id Cato in corbibus transferri iubeat, procul dubio utilissime . qui quidem[*](qui quidem ego. quidem DTEv. idem d(?)P. qui idem D.) summam terram contentus est subdi. quidam punicis malis substrato lapide non rumpi pomum in arboribus tradunt.radices inflexas poni melius; arborem ipsam ita locari, ut media sit totius scrobis, necessarium .[*](Th. H. II 5, 5. (C. V 6, 10). Pallad. IV 10, 25. Th. C. V 9, 4. Cato 28, 2. (Colum. V 6, 13. Th. C. III 5, 5).) ficus si in scilla[*](si in scilla TVerc. in ficilia (in fic- D1 ) ll.)—bulborum hoc genus est[*](est dv. om.D. esse E.)— seratur[*](ratur E. seritur v. a. G.), ocissime ferre traditur pomum neque vermiculationi obnoxium, quo vitio carent et[*](et ego. om. ll. v.) reliqua poma similiter sata. radicum filis[*](filis ego. cfr. XVI 128. eius ll. v. del. P.) magnam adhibendam curam, ut exemptas appareat, non evolsas, quis dubitet? qua ratione et reliqua confessa[*](confesse E.) omittimus, sicuti terram circa radices festuca cospissandam[*](festuca cospissandam (consp- P) D cum P. festugato (-ucato v. fistucato dC) spissandam ll.v.), quod Cato primum in ea re esse censet, plagam quoque a trunco oblini fimo et foliis praeligari praecipiens.

[*](Th. H. II 5,6.) Huius loci pars est ad intervalla pertinens: quidam punicas et myrtos et lauros densiores seri iusserunt , in pedibus tamen[*](tamen ll. v. an tantum?) novenis, malos amplius paulo, vel magis etiam piros magisque amygdalas et ficos[*](ficos TE1S. ficus rv.). Quam- quam[*](quamquam ego (mutata distinctione). qmDd. quoE. quod v. del. S. quod iam D.) optime diiudicabit[*](diiudicabit v. -cauit ll. an id diiudicabit?) ramorum amplitudinis ratio locorumque ; et umbrae cuiusque arboris, quoniam has quoque observari oportet. breves sunt quamvis magnarum arborum, cum[*](cum ego. om. ll. D U 318. quae v.) ramos[*](ramis D.) in orbem circinant[*](circinant ego. -nent v. -nat D2d. cercineat E. -nat D1. circinatis D. -nantium U 318.), ut in malis pirisque ; eaedem[*](eadem Ev. a. Verc.) enormes cerasis, lauris.

[*]((Varro I 16, 6. Pall. XII 7, 9).) Iam quaedam umbrarum proprietas: iuglandum[*](iuglandium dv. a. D. (item § 91).) gravis et noxia, etiam capiti humano omnibusque iuxta satis. necat gramina et pinus, sed ventis utraque resistit, quoniam et protecta[*](proiecta D cum Dal. sed cfr. XVI 35.) vinearum ratione egent[*](egent dv. aegent r. augent (iunctum cum stilicidia) D.). stilicidia pinus, quercus, ilicis ponderosissima, nullum cupressi[*](nulla com- praessi D2.), umbra minima et in se convoluta. ficorum levis[*](lenis f.), quamvis sparsa, ideoque inter vineas seri non vetentur. ulmorum lenis[*](levis v. a. H.), etiam nutriens, quacumque opacat. Attico haec quoque videtur e gravissimis, nec dubito, si emittantur in ramos; constrictae quidem illius[*](illius E1S. ullius DE2G. mollius d.) noxiam esse

non arbitror. iucunda et platani, quamquam crassa. licet gramini[*](gramina EU 319.) credere non sub[*](non sub ego. cfr. XIX 156. Pliniana p. 32. non soli ll. v. soli non U 319. non solum Müller emend. III 18.) alia[*](haud alia v. a. D.) laetius operienti[*](operienti E. -imenti d. -iente Dv.) toros[*](toros v. cfr. XXII 76. -rus ll. -ris Müller l. l.). populo nulla ludentibus foliis, pinguis alno, sed pascens sata. vitis sibi sufficit, mobili folio iactatuque crebro solem umbra temperans, eodem gravi protegens in imbre. omnium fere levis umbra, quorum pediculi longi. non fastidienda haec quoque scientia atque non in ultimis ponenda, quando satis quibusque umbra aut nutrix aut noverca est. iuglandum quidem pinorumque et picearum et abietis quaecumque attingere[*](attigere dv. a. S.) non dubie venenum.

[*](Th. H. II 5, 6. C. III 7, 2. Cato 6, 1. (Colum. V 9, 7).) Stilicidii brevis defiuitio est: omnium, quae proiectu frondis ita defenduntur, ut per ipsas non defluant imbres, stilla saeva est. ergo plurimum intererit hac in quaestione, terra, in qua seremus, in quantum[*](an in quantum intervallum?) arbores quasque alat. iam per se colles minora quaerunt intervalla . ventosis locis crebriores seri conducit, oleam[*](oleam ego. olea ll.v.) tamen maximo intervallo, de qua Catonis Italica sententia est in XXV pedibus[*](pedes Cato 6, 1.), plurimum[*](plurimum DED. minimum, plurimum d(?)v.) XXX seri. sed hoc variatur locorum natura. non alia[*](alia dv. alio r.) maior in Baetica arbor, in Africa vero—fides penes auctores erit—miliarias vocari multas narrant a pondere olei, quod ferant annuo proventu. ideo LXXV pedes Mago intervallo dedit undique aut in macro solo ac duro atque ventoso, cum minimum, XLV.[*](extr. cfr. Column. I 8, 14) Baetica quidem uberrimas messes inter oleas metit. illam inscientiam[*](inscitiam v. a. H.) pudendam esse conveniet[*](conueniet v. cum (com D2) uehi et ll.) adultas interlucare[*](interlucare G. -uc- tare ll.v.) iusto plus et in senectam praecipitare aut, ut[*](ut om.dv. a. S.) plerumque ipsis, qui posuere, coarguentibus imperitiam suam, totas

excidere. nihil est foedius[*](foedius v. fidius ll) agricolis quam gestae[*](gestae v. castae ll.) rei poenitentia[*](poeni- tentia v. potentia ll.), multo iam ut praestet laxitate[*](laxitate dv. -tati r.) delinquere[*](delingere D.).

[*](§ 59. Th. C. I 8, 1. Colum. arb. 20, 2. Verg. Geo. II 57. Varro I 41, 4. Th. C. I 8, 4.)

Quaedam autem natura[*](naturae D2. natorae D1.) tarde crescunt, et in primis semine tantum nascentia et longo aevo durantia . at quae cito occidunt, velocia sunt, ut ficus, punica, prunus, malus, pirus[*](pirus dv. Pinus r.), myrtus, salix, et tamen antecedunt divitiis[*](diui- tis DD.). in trimatu enim ferre incipiunt[*](incipiunt v. -pit ll.), ostendentes et ante[*](ostendens stante DE.). ex his lentissima est pirus, ocissima omnium cypirus et pseudocypirus[*](pseudocypirus C. -capirius ll. v.) frutex. protinus enim floret semenque perfert[*](profert d.v. a. S.). omnia vero celerius adolescunt stolonibus ablatis unamque in stirpem redactis alimentis.

[*](Th. H. III 18, 4. Cato 133, 2. 4. (52, 2).) Eadem natura et propagines docuit. rubi namque curvati gracilitate et simul proceritate nimia defigunt rursus in terram capita iterumque nascuntur ex sese repleturi [*](replentur d.) omnia, ni resistat cultura, prorsus ut possint videri homines terrae causa geniti. ita pessima atque execranda res propaginem tamen docuit ac viviradicem[*](uiuiradicem TG. uirira- D. uiridem ra- r.). eadem autem natura et hederis[*](natura et hederis S. naturae (-re D1E. -ra D2) tederis ll. -ra est hederis v.). Cato propagari praeter vitem tradit ficum, oleam, punicam, malorum genera omnia, laurus [*](lauros dT. laurum v. a. S e Ca-tone.), pruna[*](pruna J. -nam ll. -num S e Catone. -nos v. del. P.), myrtum[*](syrtus Dd. myrtus v. -tos C.), nuces abellanas et Praenestinas, platanum .

[*](Cato 51. 133, 3. Column. arb. 7, 2. Cato 51.) Propaginum duo genera: ramo ab arbore depresso in scrobem IIII pedum quoquo[*](quoquo dVerc. quoque rv. an quoquoversus vel undique?) et post biennium[*](post biennium D2V. posten- nium r.) amputato

flexu plantaque translata post trimatum, quas si[*](quas si dv. qnasi r.) longius ferre libeat, in qualis statim aut vasis fictilibus defodere propagines aptissimum, ut in his transferantur.[*](Cato 133, 3. 52, 1. Pallad. III 10, 6. 7. Geop. XI 16.) alterum genus luxuriosius[*](luxoriosum E.), in ipsa arbore radices sollicitando traiectis per vasa fictilia vel qualos ramis terraque circumfartis [*](circum- fartis dTH. -mpartis r. -mpactis v.), atque hoc blandimento inpetratis radicibus inter poma ipsa et cacumina—in summa[*](cacuminum summa dT.) etenim cacumina hoc[*](dist. ego.) modo petuntur audaci ingenio[*](ingenio ll. cfr. XV 49. an inuento?) arborem aliam longe a tellure faciendi—eodem quo supra biennii spatio abscisa propagine et cum quasillis[*](quasillis S. quas illis E. qua illis r. qualis illis v.) sata. Sabina herba propagine seritur et avolsione; tradunt faece vini aut e parietibus latere tuso mire ali. iisdem modis rosmarinum seritur et ramo, quoniam neutri semen, rhododendrum propagine et semine.

[*]((Th. C. II 17, 4. V 4, 5).) Semine quoque inserere natura docuit raptim avium fame devorato solidoque et alvi tepore madido cum fecundo fimi medicamine abiecto in mollibus[*](fortasse e mollibus. an potius in mollitias arborum vel ventis?) arborum lecticis et ventis[*](uentis dv. -ti E. ueti D.) saepe translato in aliquas corticum rimas, unde vidimus cerasum in salice, platanum in lauru, laurum in ceraso et bacas simul discolores. tradunt et monedulam condentem semina in thensauros cavernarum eiusdem rei praebere causas.

[*](Verg. Geo. II 74 sq.) Hinc nata inoculatio sutoriae simili fistula ape-100 riendi in arbore oculum cortice exciso semenque includendi eadem fistula sublatum ex alia. in ficis et[*](et U 321. hoc et ll. autem et v.) malis haec fuit inoculatio antiqua. Vergiliana quaerit sinum in nodo germine[*](germine dEv. gemine D. gemmae C. cfr. Colum. V 11, 3.) expulsi corticis gemmamque ex alia arbore includit.

[*](Th. C. I 6, 1. Colum. V 11, 3. 4. 6. 7.) Et hactenus natura ipsa docuit, insitionem autem casus, magister alius et paene numerosior, ad hunc modum: agricola sedulus casam saepis munimento cingens, quo minus putrescerent sudes, limen subdidit ex hedera. at illae vivaci morsu adprehensae suam ex aliena[*](aliena Hack. -eno ll. v.) fecere vitam, apparuitque truncum esse pro terra. aufertur ergo serra aequaliter superficies, levigatur falce truncus.[*](Colum. V 11, 1. Verg. Geo. II 78 sq.) ratio postea duplex, et prima inter corticem lignumque inserendi. timebant prisci truncum findere, mox inforare[*](inforare dEv. inperare D.) ausi[*](ausi dv. aut si r.) medio ipsique in eo medullae calamum imprimebant, unum inserentes , neque enim plures capiebat medulla. subtilior postea ratio[*](dist. Müller emend. III 19.) vel senos addi[*](addi ego. adici DES. adiicit d(?)v.), mortalitati eorum et numero[*](numero succurrere persuasa v. a. D.), per media trunco leniter fisso cuneoque tenui fissuram custodiente , donec cuspidatim decisus descendat in rimam calamus .

Multa in hoc servanda: primum omnium, quae patiatur coitum talem arbor et cuius arboris[*](arboris calamus v. a. S.). varie quoque et non isdem in partibus subest omnibus sucus. vitibus ficisque media sicciora[*](sicciora v. -iore ll.) et e[*](e om.d.) summa parte conceptus; ideo illinc surculi petuntur. oleis circa media[*](media fEH. -ias rv.) sucus, inde et surculi[*](surculi dv. -lis r.); cacumina sitiunt.[*](Colum. V 11, 1. 12. Th. C. I 6, 2. Verg. Geo. II 78. Colum. V 11, 3. 10. 4. 7. IV 29, 9.) facillime coalescunt quibus eadem corticis natura quaeque pariter florentia eiusdem horae cognationem[*](cognationem DBS. gigna- rv. germina- C.) sucorumque societatem habent. lenta res[*](res Ddv. res est EC.), quotiens umidis repugnant sicca, mollibus corticum duri[*](dura Brot. ex ed. princ.). reliqua observatio, ne fissura in nodo fiat—repudiat quippe advenam inhospitalis duritia—, ut in parte nitidissima, ne longior multo tribus digitis, ne obliqua,

ne tralucens.[*](Verg. Geo. II 78. Colum. V 10, 6. arb. 20, 1. V 11, 3. 9. Pallad. III 17, 4. Th. C. I 6, 3. 4. III 5, 1.) Vergilius e cacumine inseri vetat, ceitumque est ab umeris arborum orientem aestivum spectantibus surculos petendos, et e feracibus et e germine novello, nisi vetustae[*](uetustae dv. -state r. -stati S.) arbori[*](arboris DS.) inserantur: ii[*](ii E2v. id r.) enim robustiores esse debent. praeterea ut praegnates, hoc est germinatione [*](germinatione dTv. cfr. Colum. V 11, 3. gemina- r. gemma- G.) turgentes et qui parere illo speraverint anno, bimi utique nec tenuiores digito minimo.[*](Colum. V 11, 7. 5. (Pallad. III 17, 5). Th. C. I 6, 7. Colum. IV 29, 9.) inseruntur autem et inversi, cum id agitur, ut minor altitudo in latitudinem [*](latitudinem v. alti- ll.) se fundat. ante omnia gemmantes nitere conveniet ;[*](dist. D.) nihil usquam ulcerosum aut retorridum[*](aut retor- ridum v. aut ore to- d. auctore to- r.) spei favet. medulla calami commissurae in matre[*](si in matre v. a. D.) ligni corticisque iungatur, id enim satius quam foris cortici[*](cortici dv. -cis r.) aequari. calami exacutio medullam ne nudet, tamen tenui[*](tenui tamen dv. a. S. an tantum tenui?) fistula detegat. fastigatio[*](fastigio d.) levi descendat cuneo[*](cuneo dv. cum eo r.) tribus non ampliore digitis, quod facillime contingit tinctum aqua radentibus.[*](Th. C. I 6, 8. 5.) ne exacuatur [*](exacuatur G. exaquatur DE. -uetur d.) in vento, ne cortex a ligno decedat[*](decidat dv. a. G.) alterutri. calamus ad corticem usque suum deprimatur. ne luxetur[*](laxetur dTv. a. G.), dum deprimitur[*](deprimitur v. rep- ll.), neve cortex replicetur in rugas. ideo lacrimantes calamos inseri non oportet, non, Hercules, magis quam aridos, quia illo modo labat umore nimio cortex, hoc vitali defectu non umescit neque concorporatur [*](concorporatur DC. -rat rv.).[*](Colum. V 11,2. Pallad. III 17, 4.) id etiam religionis servant, ut luna crescente, ut calamus utraque deprimatur manu. et alioqui hoc in opere duae simul manus minus nituntur, necessario temperamento . validius demissi tardius ferunt, fortius durant, contraria ex diverso. ne hiscat nimium rima[*](rima v. prima ll.) laxeque capiat , aut ne parum et[*](et ll. G. del. v. ut D.) exprimat aut conpressum necet; hoc[*](dist. ego.) maxime cavendum[*](praecauen- dum dv. a. S.) in[*](in Dd1EJ. ne in d2T. ut v.) praevalide accipientis trunco.[*](Pallad. III 17, 3. Colum. IV 29, 9. (V 11, 7. 4).)ut[*](ut ego. in ll.v.) media[*](an modica?) fissura relinquatur[*](relinquatur v. -quant ll. S. de dic-tione cfr. Colum. IV 29, 16 et V 11, 7.), quidam[*](quidem dE.) vestigio fissurae falce[*](falce dv. -cem r.) in truncis facto salice praeligant marginem ipsum, postea cuneo[*](cuneo J. -eos ll. v.) findunt[*](figunt v. a. J.) continente vinculo libertatem dehiscendi.— (quaedam in plantario[*](plantario v. -tatio ll.) insita eodem die transferuntur).— si crassior truncus inseratur, inter corticem et lignum inseri melius, cuneo optime osseo, cortexne[*](cortex ne ego. cortice ll. J. ne cortice v. cfr. Colum. V 11, 4.) rumpatur, laxato.[*](Pallad. XI 12, 5. Colum. V 11, 5.) cerasi libro dempto finduntur[*](finduntur dv. fund- r.). hae solae et post brumam inseruntur. dempto libro habent veluti lanuginem , quae si conprehendit[*](comprehen- derit d.) insitum, putrefacit. vinculun[*](putrefacit. uinculum Schneider ad Colum. IV 29, 10. putrefacito incolume DE. -cit incolume (-mi v) dH.) cuneo adacto[*](ad- acto Schneider l. l. -tum ll. v.) utilissime adstringitur. inserere aptissimum, quam proxime[*](proximum dv. a. S.) terrae patiatur nodorum truncique ratio. [*](Cato 40, 2. 3.) eminere calami[*](calami sex dv. -mi se D. -mis e ī E.) VI digitorum longitudine non amplius debent. Cato argillae vel cretae harenam fimumque bubulum admiscet atque ita usque ad lentorem subigi iubet idque interponi et circumlini. ex iis, quae commentatus est, facile apparet illa aetate inter lignum et corticem nec alio modo inserere solitos aut ultra latitudinem II digitorum calamos demittere[*](demittere dv. dim- r.). inseri autem praecipit pira ac mala per ver et post solstitium[*](per solstitium S e Catone 40, 1.) diebus L et post[*](et post H. post ll. v. et per S.) vindemiam ,[*](Cato 41,1.40, 1. (28.) 40, 4. Colum. VII, 6. Th. C. I 6, 7.) oleas autem et ficos per ver tantum, luna sitiente[*](silente P e Catone 40, 1.), [hoc[*](uncos posuit D. cfr. XVII 57.) est sicca] praeterea post meridiem ac sine vento austro. mirum quod non contentus insitum munisse, ut dictum est, et caespite ab imbre frigoribusque protexisse [*](111) ac mollibus bifidorum viminum fasciis[*](fasciis J. fasces ll. fascibus v.), lingua bubula — herbae id genus est—insuper optegi iubet eamque inligari opertam stramentis. nunc abunde arbitrantur paleato luto sarcire[*](farcire dDal. farcire rv. fasciare J.)et libro[*](et libro ego. libro ll. v. -ros C. plagam vincire libro coni. S.) II digitos[*](duos ll. v. quattuor digitis Colum. V 11, 6.) insito exstante.[*](Th. C. I 6, 5. 8.) verno inserentes tempus urguet, incitantibus se gemmis praeterquam in olea, cuius dintissime oculi parturiunt, minimumque suci habet sub cortice, qui nimius insitis nocet. punica vero et ficum quaeque[*](quaeque Brot. e Theophr. quamque ll. quamquam (alias) v) alia sicca sunt recrastinare[*](procrastinare coni. Dal.) minime utile.[*]((Pallad. III 25, 7. - Geop. X 75, 22). Colum. IV 29, 8.) pirum vel florentem inserere licet et in Maium quoque mensem protendere insitiones[*](insitionem dv. a. S.). quod si longius adferantur pomorum calami, rapo infixos[*](infixos v. -xo ll.) optime custodire sucum arbitrantur, servari inter duos imbrices iuxta rivos vel piscinas utrimque terra obstructos,

vitium vero in scrobibus siccis stramento opertos ac deinde terra obrutos, ut cacumine exstent[*](exstent Duker ad Liv. 42, 2. existent DE. -tant dv. a. S.).

[*](Cato 41, 2. 3. 4.) Cato vitem tribus modis inserit: praesectam findi iubet per medullam, in eam surculos exacutos, ut dictum [*](106) est, addi, medullas iungi[*](iungi dv. iunci r.). altero, si[*](altero si dVerc. -ros r.) inter se vites contingant , utriusque in obliquum latere contrario adraso[*](adraso v. -sa ll.) iunctis medullis colligari. tertium genus est terebrare vitem in obliquum ad medullam calamosque addere longos pedes binos atque ita ligatum insitum intritaque inlitum operire terra calamis subrectis.[*](Colum. IV 29, 16. 4. 6. arb. 8, 1. (Geop. IV 12). IV 29, 10. arb. 8, 3. Th. C. I 6, 8.) nostra aetas correxit, ut

Gallica uteretur terebra, quae excavat nec urit—quoniam adustio omnis hebetat—, atque ut gemmascere incipiens eligeretur[*](eligeretur D. ligatur ll. -getur v. legatur G.) calamus, nec plus quam binis ab insito[*](an ab in- sitione?) emineret oculis, ulmi[*](ulmi ll. S. ulmeo v. del. D. an ulmi libro uel?)... vimine alligato[*](alligatus v. a. S.).... bina[*](binaque v. a. S.) circumdarentur [*](circumdaretur Tv. circum- cidatur C. -cideretur G. lacunam indicavi cum J. etiam bina corruptum videtur. legendumn fortasse: ulmi libro vel vimine alligato vincula luto paleato oblita circumdarentur, et vitis infra falcis incideretur acie.).... acie a duabus partibus, ut inde potius destillaret mucor[*](mucor DEG.cfr. Theophr. humor dTv.cfr. Colum. arb. 8, 3.), qui maxime vites infestat; dein cum evaluissent flagella[*](flagella dv. -elli r.) pedes binos, vinculum insiti incideretur, ubertati[*](ubertati v. -ate ll. D.) crassitudine permissa.[*]((Colum. IV 29, 1). Th. C. I 6, 10. 6.) vitibus inserendis tempus dedere ab aequinoctio autumno ad germinationis initia. sativae plantae silvestrium radicibus inseruntur natura siccioribus [*](siccioribus ll. v. an spis- sioribus? cfr. § 121. Theophr. c. pl. I 6, 10 cum h. pl. III 2, 3.); si sativae silvestribus inserantur, degenerant in feritatem[*](feritatem dv. -tate r.). reliqua caelo constant. aptissima insitis siccitas [*](siccitas dv. -catas r.);[*](dist. ego.) huius enim remedium[*](in remedium D.): adpositis fictilibus vasis modicus umor per cinerem destillat[*](distillans Hack.). inoculatio rores amat lenes.