Naturalis Historia

[*](Th. H. II 1, 1. Trogus: cfr. Th. H. II 2, 2.) Et[*](et TEJ. om. rv.) abunde praedicta ratione caeli ac terrae nunc de iis arboribus dicemus[*](dicemus D2dv. -cimus rH.), quae cura hominum atque arte proveniunt. nec pauciora prope sunt genera; tam benigne naturae gratiam retulimus. aut enim semine proveniunt aut plantis radicis aut propagine aut avolsione aut surculo[*](aut consecto DES. (cfr. Theophr. ) in cons- dTH. et cons- v.) aut insito aut consecto arboris trunco. nam folia palmarum apud Babylonios seri atque ita arborem provenire[*](proueniret D.) Trogum[*](Trogum om.D.) credidisse[*](deuenisse credidisse E1.) demiror. quaedam autem pluribus generibus seruntur, quaedam omnibus.

[*](Colum. IV 33, 2. 4. Verg. Geo. II 15. Th. H. II 2, 4. 5. Th. C. I 8,1. IV 1, 1. I 9, 1. 16, 12.) Ac pleraque ex his natura ipsa docuit et in primis semen serere, cum decidens exceptumque terra vivesceret. sed quaedam non aliter proveniunt, ut castaneae , iuglandes[*](iuglandes Ev. ut glandes r.), caeduis dumtaxat[*](dumtaxat v. -xaret ll.) exceptis; et[*](et DdG. e ES. ex v.) semine autem, quamquam dissimili[*](dissimilia D.), ea quoque, quae aliis modis seruntur, ut vites et mala atque pira. namque his pro semine nucleus, non, ut supra dictis[*](dictus E.), fructus ipse. et mespila semine nasci possunt. omnia haec tarda[*](tardo d.) proventu ac degenerantia et insito restituenda, interdumque[*](inter- dumque DTD. -dum rv.) etiam castaneae.

[*](Th. H. II 2, 6.) Quibusdam natura contra[*](contra om.d.an contra natura?) omnino non degenerandi , quoquo[*](quoquo dv. quo r.) modo serantur[*](serantur dv. seruantur r. seruntur S.), ut cupressis, palmae, lauris. [*](15,27 sqq.) namque et laurus pluribus modis seritur. genera eius diximus. ex his Augusta et bacalis et tinus[*](tinus G. (cfr. XV 128). tpinus E1. pinus rv.) simili modo seruntur. bacae mense lanuario aquilonis adflatu siccatae leguntur expandunturque rarae, ne calefiant acervo. postea quidam fimo[*](fimo Verc. fumo ll. v.) ad satum[*](satum G. -tu ll.) praeparatas[*](paratas Ev. a. G.) urina[*](urina v. ad urinam (-na D) ll.) madefaciunt,[*](Pallad. III 23, 2.) alii in qualo pedibus in profluente deculcant, donec auferatur cutis, quae[*](quae DD. que d.om.Ev.) alioqui uligine[*](uligo v. a. S.) infestat[*](infestatur D.) nec patitur partum.[*](pati- tur partum ego. (an potius parturire? cfr. § 135. XVI 101). patitur ll. patitur nasci v. panditur D.) in sulco repastinato[*](repastinato v. -nati ll.) palmi altitudine vicenae fere acervatim *seruntur*[*](seruntur ll. v. habent post propagine; transposui et dist. ego.), mense Martio. eaedem et propagine*, triumphalis[*](triumphali E.) talea tantum.[*](Geop. XI 7, 4. Colum. XI 3, 5. Pallad. 1 34, 5.) myrti genera omnia in Campania bacis seruntur, Romae propagine. Tarentinam[*](Tarentinam P coll. XV 122. -na ll. v.) Democritus et alio modo seri docet, grandissimis bacarum tusis[*](lacunam ego indicavi his fere ex-plendam: ex aqua farinam misceri: cfr. Pall. 1 34, 5.) leviter, ne grana frangantur,..... eaque[*](ea quae D.) intrita restem[*](restem Bas. reste ll. v.)[*](lacunam ind. J. mirae expl. Dal.) circumlini atque ita seri. parietem[*](pariete E.) fore... densitatis [*](densitates D. -ate D.), ex quo virgulae differantur. sic et spinas saepis[*](saepis v. -pe D. sepe r. (cfr. § 68).) causa serunt, tomice moris spinarum circumlita. pilas autem laurus et myrti inopia a trimatu tempestivum est transferre.

[*](Pallad. II 15, 7. 8. 15. Colum. V 10, 12. 13.) Inter ea, quae semine seruntur, Mago[*](Mago v. magno ll.) in nucibus operosus est. amygdalam[*](amygdalam dS. amygdala (amig- D) rG.) in argilla molli meridiem spectante

[*](Verg. Geo. II 17. 55. 17.) Natura et plantaria demonstravit[*](demonstrauit dv. -aui r.) multarum radicibus pullulante subole densa et pariente matre, quas[*](quis E.) necet: eius quippe umbra turba indigesta[*](ingesta ES.) premitur, ut in lauris, punicis, platanis, cerasis, prunis. Paucarum[*](paucarum U 314 (cfr. v. 18 quarum). paucorum ll. v.) in hoc genere rami parcunt suboli, ut ulmorum palmarumque. nullis vero tales pulluli[*](pilluli E.) proveniunt nisi quarum radices amore solis atque imbris in summa tellure spatiantur. omnia ea non statim moris est in sua[*](sua (i. e. tellure) DEv. suo dT.an suo solo?) locari[*](locari Tv. iocati r.), sed prius nutrici[*](nutrici dv. -cis E. -risci D.) dari atque in seminariis adolescere iterumque migrare, qui transitus mirum in modum mitigat etiam silvestres, sive arborum quoque, ut hominum, natura novitatis ac peregrinationis avida est, sive discedentes virus relincunt mansuescuntque[*](mansuescuntque v. -cunt ceu ll.) tractatu ceu ferae, dum radici[*](radicis P.) avellitur planta[*](dum —lanta videntur post relincunt transponenda esse.).

[*](Th. H. II 5, 3. Pallad. IV 10, 19.) Et aliud genus simile monstravit, avolsique[*](an avolsi namque (vel quippe)? cfr. § 65. 96.) arboribus

[*](Colum. arb. 1, 4. 5. Cato 46, 1. Colum. V 9, 1. 10, 1.) Namque ad id praecipuum eligi solum refert, quoniam nutricem indulgentiorem esse quam matrem saepe convenit. sit ergo siccum sucosumque, bipalio subactum, advenis hospitale et quam simillimum terrae ei,[*](ei ego. cfr. Cato. om. ll.v.) in quam transferendae sint, ante omnia elapidatum munitumque ab incursu[*](ab incursu DD. -sum dT. ad incursum Ev.) etiam gallinacei generis, quam minime rimosum, ne penetrans sol exurat fibras.[*](Colum. V 10, 7. Cato 46, 2. Colum. V 6, 7.) intervallo sesquipedum seri—nam si inter se contingant, praeter alia[*](alia D2dTv. aha D1. ea ali E.) vitia etiam verminosa[*](uermiosa dv. a. C.) fiunt—, sariri[*](ante sariri habent ideo Ev. dist. ego.) convenit saepius herbasque evelli, praeterea semina ipsa fruticantia supputare ac falcem pati consuescere.[*](Cato 48, 2. 3. Th. C. I 5, 4 (IV 4, 3). Varro I 40, 1.) Cato et furcis crates inponi iubet altitudine hominis ad solem recipiendum atque integi culmo ad frigora arcenda. sic pirorum malorumque semina nutriri, sic pineas nuces, sic cupressos semine satas et ipsas.[*](extr.: Th. H. II 2, 1.) minimis id granis constat, vix ut perspici quaedam

[*](Geop. XI 5, 5. Cato 48, 1. 2. 151, 3.).Ergo e cupresso femina—mas enim, ut diximus,[*]((16,140)) non gignit—pilulae collectae quibus docui[*](an docuimus?) mensibus[*](60) siccantur sole, ruptaeque emittunt semen formicis mire expetitum, ampliato etiam miraculo tantuli animalis cibo absumi natalem tantarum arborum. seritur Aprili mense, area aequata cylindris aut volviculis[*](uolui- culis ego. uuluoalis Df. uulgo alis dT. uulgiualis E1. ualgi- E2. uolgiolis v. pauiculis U 315. (cfr. Cato 91.129. Colum. XI 3, 34).), densum, terraque cribris superincernitur[*](superincernitur DdTS. supercern- Ev.) pollicis crassitudine.[*](Cato ibid. 28, 1. Th. H. II 7, 1 (cfr. Plin. XVI 76).) contra maius[*](maius D2D. mans D1. mas/// d. immane Ev.) pondus attollere se non valet torqueturque sub terra. ob hoc et pavitur[*](pauitur DfH. patitur r. parcitur v.) vestigiis. Leniter[*](leniter v. (cfr. Cato 151, 3). leuiter ll. S.) rigatur[*](rigatur dv. lig- r.) a solis occasu in trinis diebus, ut aequaliter bibat, donec erumpant. differuntur [*](deferuntur P.) post annum dodrantali filo, custodita temperie, ut viridi caelo serantur ac sine aura. mirumque dictu, periculum eo tantum die est, si roravit quantulumcumque[*](quantulacumque Df.) imbris[*](imbris ego. imbres Ddf. imbrem Ev.), aut si adflavit. de reliquo tutae sunt perpetua securitate aquasque postea odere[*](odere E2Verc. uidere Dd. odore E1v.).[*](Pallad. V 4, 1. II 15, 20. X 14, 3. II 25, 32. V 5, 2. Colum. V 6, 8.) et zizipha grano seruntur

Plantas ex seminario transferre in[*](in dv. m D.om.E.) aliud, priusquam suo loco ponantur, operose praecipi arbitror, licet translatione folia latiora fieri spondeant.

[*](Colum. V 6, 6.) Ulmorum, priusquam foliis vestiantur, samara colligenda est circa Martias kalendas, cum flavescere incipit. dein, biduo in umbra siccata, serenda densa in refracto[*](refracto v. refacto DE. arefacta dT. area facta Schneider, sed cfr. Colum. V 6, 6 cum XI 2, 60.), terra super minuta incribrata crassitudine, qua[*](qua CFW Müller p. 18. quae ll. v.) in cupressis. pluviae si non adiuvent, rigandum. differendae[*](deferendae TEv. disse- G.) ex arearum venis post annum in ulmaria intervallo pedali in quamque partem.[*](Colum. V 6, 9. 10. 12. arb. 16, 3. Th. H. II 5, 6.) Atinias[*](Atinias ego coll. XVI 72. 108 et Colum V 6,9. maritas ll. v.) ulmos autumno serere utilius, quia carentes[*](carentes TU 316. -ente ll. -ent v.) semine[*](post semine habent nam (non dTf) ut e ll. S.; eieci ut ex iterato semine orta. nam et eae D. nam eae e v.) plantis seruntur. in arbustum quinquennes sub urbe transferunt[*](transferuntur fv. a. Bas.) aut, ut quibusdam placet, quae vicenum pedum esse coeperunt. sulco, qui novenarius dicitur, altitudine pedum III[*](III ego. trium ll.v. nonne ternorum?), pari latitudine[*](latitu- dine v. altit- ll. om.d1.) et eo amplius circa positas pedes terni[*](terni D2v. sterni r.) undique e solido adaggerantur. arulas id vocant in Campania. intervalla ex loci[*](ex loci v. sex luci ll.) natura sumuntur . rariores[*](rariores dTfH. ariores D1E. ari- diores D2v.) serendas in campestribus convenit. populos[*](populos D1dv. -lus r.) et fraxinos[*](fraxinos dv. -nus r.), quia festinantius germinant, disponi quoque maturius convenit, hoc est ab idibus Februariis, plantis et ipsas nascentes. in disponendis arboribus arbustisque

[*](Pallad. III 9, 5. Th. H. II 5, 1. C. III 5, 2. (Colum. arb. 20, 2). Colum. III 5, 2. 9, 7–9. Th. C. III 4, 1.) Ante omnia igitur in similem transferri terram aut meliorem oportet, nec ex tepidis aut praecocibus in frigidos aut[*](aut dv. et rTS.) serotinos situs, ut neque ex his[*](ex his dS. exiit r. ex iis v.) in illos; praefodere scrobes ante[*](ante ll. v. an ante aliquanto? (Theophr.ὡς πλείστου χρόνουetἐκ πολλῶν).); si fieri possit, tanto, donec[*](tanto donec Dv. tanto prius do- nec EG. tanto prior nec d.) pingui caespite obducantur.[*](Colum. V 5, 1. 2. 10, 2. arb. 19, 1. 16, 2. 4, 3. V 9, 7. 10, 3. (III 13, 8). V 10, 4. arb. 4, 3. 19, 2. Xenoph. Oecon. 19, 5. 7. Colum. III 13, 7. 8. (Th. H. II 6, 2).) Mago[*](magno E.) ante annum iubet, ut solem pluviasque conbibant, aut, si id condicio largita[*](largita om.dT.cfr. Colum. V 9, 7.) non sit, ignes in mediis[*](mediis DdTD. -ios ES. -io v.) fieri ante menses duos, nec nisi post imbres in his seri, altitudinem eorum in argilloso aut duro solo trium cubitorum[*](post cubitorum Petavius suspicatus est lacunam esse, his fere explendam: latitudinem duorum.) esse in quamque partem, in pronis[*](pronis H coll. Colum. pruinis DTE. prumis d. prunis v.) palmo amplius, iubetque[*](iubetque ego. et ubi- que ll. v.) caminata fossura ore conpressiore esse[*](conpressiore esse in ego. -iores (S. -iore dv). sint ll. v.), in nigra vero terra duo cubita et palmum quadratis angulis[*](dist. J.) eadem mensura. Graeci auctores consentiunt non altiores quino semipede esse debere nec latiores II[*](II ego. duobus ll. v.) pedibus, nusquam vero semisquipede[*](semisqui- pede dS. -dem r.) minus altos. quoniam [*](dist. ego.) in umido solo ad vicina aquae[*](aquae dv. quae D. quēque E.) perveniatur[*](perueniatur ego. -iat ll. v. (cfr. § 193. IV 94. VI 52).an potius exciderunt ante quoniam haec fere: fodiendum autem in sicco tantum? cfr. Xenoph. Oecon.), Cato,

[*](Cato 45, 3. (Pallad. III 25, 2). Colum. V 9, 10. Cato 28, 2. Verg. Geo. II 269 (Th. H. II 5, 3). Co- lum. V 6, 20. 9, 8. 10, 7. arb. 17, 4.) Arborem nec minorem bima nec maiorem trima transferre [*](transferri dv. a. S.) quidam praecipiunt, alii cum manum[*](annum dv. a. D.) conpleat, Cato crassiorem v digitis. non omisisset idem, si attineret[*](attineret G. absti- ll. v.), meridianam caeli partem signare in cortice, ut translatae[*](translatae S. -lat DE. -latis dT. -lata v.)

[*](Th. H. II 5,6.) Huius loci pars est ad intervalla pertinens: quidam punicas et myrtos et lauros densiores seri iusserunt , in pedibus tamen[*](tamen ll. v. an tantum?) novenis, malos amplius paulo, vel magis etiam piros magisque amygdalas et ficos[*](ficos TE1S. ficus rv.). Quam- quam[*](quamquam ego (mutata distinctione). qmDd. quoE. quod v. del. S. quod iam D.) optime diiudicabit[*](diiudicabit v. -cauit ll. an id diiudicabit?) ramorum amplitudinis ratio locorumque ; et umbrae cuiusque arboris, quoniam has quoque observari oportet. breves sunt quamvis magnarum arborum, cum[*](cum ego. om. ll. D U 318. quae v.) ramos[*](ramis D.) in orbem circinant[*](circinant ego. -nent v. -nat D2d. cercineat E. -nat D1. circinatis D. -nantium U 318.), ut in malis pirisque ; eaedem[*](eadem Ev. a. Verc.) enormes cerasis, lauris.

[*]((Varro I 16, 6. Pall. XII 7, 9).) Iam quaedam umbrarum proprietas: iuglandum[*](iuglandium dv. a. D. (item § 91).) gravis et noxia, etiam capiti humano omnibusque iuxta satis. necat gramina et pinus, sed ventis utraque resistit, quoniam et protecta[*](proiecta D cum Dal. sed cfr. XVI 35.) vinearum ratione egent[*](egent dv. aegent r. augent (iunctum cum stilicidia) D.). stilicidia pinus, quercus, ilicis ponderosissima, nullum cupressi[*](nulla com- praessi D2.), umbra minima et in se convoluta. ficorum levis[*](lenis f.), quamvis sparsa, ideoque inter vineas seri non vetentur. ulmorum lenis[*](levis v. a. H.), etiam nutriens, quacumque opacat. Attico haec quoque videtur e gravissimis, nec dubito, si emittantur in ramos; constrictae quidem illius[*](illius E1S. ullius DE2G. mollius d.) noxiam esse

[*](Th. H. II 5, 6. C. III 7, 2. Cato 6, 1. (Colum. V 9, 7).) Stilicidii brevis defiuitio est: omnium, quae proiectu frondis ita defenduntur, ut per ipsas non defluant imbres, stilla saeva est. ergo plurimum intererit hac in quaestione, terra, in qua seremus, in quantum[*](an in quantum intervallum?) arbores quasque alat. iam per se colles minora quaerunt intervalla . ventosis locis crebriores seri conducit, oleam[*](oleam ego. olea ll.v.) tamen maximo intervallo, de qua Catonis Italica sententia est in XXV pedibus[*](pedes Cato 6, 1.), plurimum[*](plurimum DED. minimum, plurimum d(?)v.) XXX seri. sed hoc variatur locorum natura. non alia[*](alia dv. alio r.) maior in Baetica arbor, in Africa vero—fides penes auctores erit—miliarias vocari multas narrant a pondere olei, quod ferant annuo proventu. ideo LXXV pedes Mago intervallo dedit undique aut in macro solo ac duro atque ventoso, cum minimum, XLV.[*](extr. cfr. Column. I 8, 14) Baetica quidem uberrimas messes inter oleas metit. illam inscientiam[*](inscitiam v. a. H.) pudendam esse conveniet[*](conueniet v. cum (com D2) uehi et ll.) adultas interlucare[*](interlucare G. -uc- tare ll.v.) iusto plus et in senectam praecipitare aut, ut[*](ut om.dv. a. S.) plerumque ipsis, qui posuere, coarguentibus imperitiam suam, totas

[*](§ 59. Th. C. I 8, 1. Colum. arb. 20, 2. Verg. Geo. II 57. Varro I 41, 4. Th. C. I 8, 4.)

Quaedam autem natura[*](naturae D2. natorae D1.) tarde crescunt, et in primis semine tantum nascentia et longo aevo durantia . at quae cito occidunt, velocia sunt, ut ficus, punica, prunus, malus, pirus[*](pirus dv. Pinus r.), myrtus, salix, et tamen antecedunt divitiis[*](diui- tis DD.). in trimatu enim ferre incipiunt[*](incipiunt v. -pit ll.), ostendentes et ante[*](ostendens stante DE.). ex his lentissima est pirus, ocissima omnium cypirus et pseudocypirus[*](pseudocypirus C. -capirius ll. v.) frutex. protinus enim floret semenque perfert[*](profert d.v. a. S.). omnia vero celerius adolescunt stolonibus ablatis unamque in stirpem redactis alimentis.

[*](Th. H. III 18, 4. Cato 133, 2. 4. (52, 2).) Eadem natura et propagines docuit. rubi namque curvati gracilitate et simul proceritate nimia defigunt rursus in terram capita iterumque nascuntur ex sese repleturi [*](replentur d.) omnia, ni resistat cultura, prorsus ut possint videri homines terrae causa geniti. ita pessima atque execranda res propaginem tamen docuit ac viviradicem[*](uiuiradicem TG. uirira- D. uiridem ra- r.). eadem autem natura et hederis[*](natura et hederis S. naturae (-re D1E. -ra D2) tederis ll. -ra est hederis v.). Cato propagari praeter vitem tradit ficum, oleam, punicam, malorum genera omnia, laurus [*](lauros dT. laurum v. a. S e Ca-tone.), pruna[*](pruna J. -nam ll. -num S e Catone. -nos v. del. P.), myrtum[*](syrtus Dd. myrtus v. -tos C.), nuces abellanas et Praenestinas, platanum .

[*](Cato 51. 133, 3. Column. arb. 7, 2. Cato 51.) Propaginum duo genera: ramo ab arbore depresso in scrobem IIII pedum quoquo[*](quoquo dVerc. quoque rv. an quoquoversus vel undique?) et post biennium[*](post biennium D2V. posten- nium r.) amputato

[*]((Th. C. II 17, 4. V 4, 5).) Semine quoque inserere natura docuit raptim avium fame devorato solidoque et alvi tepore madido cum fecundo fimi medicamine abiecto in mollibus[*](fortasse e mollibus. an potius in mollitias arborum vel ventis?) arborum lecticis et ventis[*](uentis dv. -ti E. ueti D.) saepe translato in aliquas corticum rimas, unde vidimus cerasum in salice, platanum in lauru, laurum in ceraso et bacas simul discolores. tradunt et monedulam condentem semina in thensauros cavernarum eiusdem rei praebere causas.

[*](Verg. Geo. II 74 sq.) Hinc nata inoculatio sutoriae simili fistula ape-100 riendi in arbore oculum cortice exciso semenque includendi eadem fistula sublatum ex alia. in ficis et[*](et U 321. hoc et ll. autem et v.) malis haec fuit inoculatio antiqua. Vergiliana quaerit sinum in nodo germine[*](germine dEv. gemine D. gemmae C. cfr. Colum. V 11, 3.) expulsi corticis gemmamque ex alia arbore includit.

[*](Th. C. I 6, 1. Colum. V 11, 3. 4. 6. 7.) Et hactenus natura ipsa docuit, insitionem autem casus, magister alius et paene numerosior, ad hunc modum: agricola sedulus casam saepis munimento cingens, quo minus putrescerent sudes, limen subdidit ex hedera. at illae vivaci morsu adprehensae suam ex aliena[*](aliena Hack. -eno ll. v.) fecere vitam, apparuitque truncum esse pro terra. aufertur ergo serra aequaliter superficies, levigatur falce truncus.[*](Colum. V 11, 1. Verg. Geo. II 78 sq.) ratio postea duplex, et prima inter corticem lignumque inserendi. timebant prisci truncum findere, mox inforare[*](inforare dEv. inperare D.) ausi[*](ausi dv. aut si r.) medio ipsique in eo medullae calamum imprimebant, unum inserentes , neque enim plures capiebat medulla. subtilior postea ratio[*](dist. Müller emend. III 19.) vel senos addi[*](addi ego. adici DES. adiicit d(?)v.), mortalitati eorum et numero[*](numero succurrere persuasa v. a. D.), per media trunco leniter fisso cuneoque tenui fissuram custodiente , donec cuspidatim decisus descendat in rimam calamus .

Multa in hoc servanda: primum omnium, quae patiatur coitum talem arbor et cuius arboris[*](arboris calamus v. a. S.). varie quoque et non isdem in partibus subest omnibus sucus. vitibus ficisque media sicciora[*](sicciora v. -iore ll.) et e[*](e om.d.) summa parte conceptus; ideo illinc surculi petuntur. oleis circa media[*](media fEH. -ias rv.) sucus, inde et surculi[*](surculi dv. -lis r.); cacumina sitiunt.[*](Colum. V 11, 1. 12. Th. C. I 6, 2. Verg. Geo. II 78. Colum. V 11, 3. 10. 4. 7. IV 29, 9.) facillime coalescunt quibus eadem corticis natura quaeque pariter florentia eiusdem horae cognationem[*](cognationem DBS. gigna- rv. germina- C.) sucorumque societatem habent. lenta res[*](res Ddv. res est EC.), quotiens umidis repugnant sicca, mollibus corticum duri[*](dura Brot. ex ed. princ.). reliqua observatio, ne fissura in nodo fiat—repudiat quippe advenam inhospitalis duritia—, ut in parte nitidissima, ne longior multo tribus digitis, ne obliqua,

vitium vero in scrobibus siccis stramento opertos ac deinde terra obrutos, ut cacumine exstent[*](exstent Duker ad Liv. 42, 2. existent DE. -tant dv. a. S.).

[*](Cato 41, 2. 3. 4.) Cato vitem tribus modis inserit: praesectam findi iubet per medullam, in eam surculos exacutos, ut dictum [*](106) est, addi, medullas iungi[*](iungi dv. iunci r.). altero, si[*](altero si dVerc. -ros r.) inter se vites contingant , utriusque in obliquum latere contrario adraso[*](adraso v. -sa ll.) iunctis medullis colligari. tertium genus est terebrare vitem in obliquum ad medullam calamosque addere longos pedes binos atque ita ligatum insitum intritaque inlitum operire terra calamis subrectis.[*](Colum. IV 29, 16. 4. 6. arb. 8, 1. (Geop. IV 12). IV 29, 10. arb. 8, 3. Th. C. I 6, 8.) nostra aetas correxit, ut

[*](Colum. V 11, 8. 11. 9. 10. 11. 8. Cato 42.) Emplastratio[*](Em- plastratio Huet ap. Brot. cfr. index libri. emplastri (-sti E) ratio dEv. Emplastri D.) et ipsa ex[*](ex om. ES.) inoculatione nata videri potest, crasso autem maxime cortici[*](cortice E.) convenit, sicut est ficis[*](ficus D.). ergo amputatis omnibus ramis[*](an summis ramis? cfr. Colum.), ne sucum avocent, nitidissima in parte quaque praecipua cernatur[*](cernatur dv. certatur r.) hilaritas, exempta scutula ita, ne descendat ulta corticem ferrum, inprimitur ex alia cortex par cum sui germinis mamma[*](mamma v. -mas ll.),

Non est omittenda raritas unius exempli. Corellius [*](cornelius d.) eques Romanus Ateste genitus insevit castaneam suomet ipsam surculo in Neapolitano agro. sic facta est castanea, quae ab eo nomen accepit inter laudatas. postea Tereus[*](Tereus D coll. v. 6 et XV 94. heret E. heres d. haere// D1. haeres D2v. Etereius H. Hetereius U 321.) eiusdem[*](eiusdem dv. eius de r. (an eius de libertis?)) libertus Corellianam iterum insevit. haec est inter eas differentia: illa copiosior, haec Tereiana[*](haec terreiana E. haec Etereiana H. Hetereiana U 321. si Tereiana recte legatur, fortasse (illa ex dittogr. orto) legendum sit: copio- -sior haec, Tereiana melior.) melior.

[*](Th. H. II 1, 2. II 5, 6. 4. 5. II 1, 4.) Reliqua genera casus ingenio suo excogitavit ac defractos serere ramos docuit, cum pali defixi radices cepissent. multa sic seruntur inprimisque ficus omnibus aliis modis nascens praeterquam talea[*](talea v. tale ll.), optime quidem, si vastiore[*](ua- stiore dv. uastatiore r.) ramo pali modo exacuto adigatur[*](adigatur dv. adicatur r.) alte, exiguo super terram relicto capite eoque ipso[*](ipso dv. ipsa r.) harena cooperto. ramo seruntur et punica, palis laxato prius meatu, item myrtus, omnium horum longitudine[*](longitudine dv. -nem r.) III pedum, crassitudine [*](crassitu- dine dv. nem r.) minus bracchiali, cortice diligenter servato, trunco exacuto.

[*](Th. H. II 1, 4. Pallad. III 25, 28. 30 extr. (Plin. XV 57). Colum. V 9, 2. 3. Varro r. r. I 40, 4. Th. H. II 5, 5.) Myrtus et taleis[*](e taleis E.) seritur, morus talea tantum, quoniam in ulmo eam inseri religio fulgurum prohibet. quapropter de talearum satu nunc dicendum est. servandum in eo ante omnia, ut taleae ex feracibus fiant arboribus , ne curvae neve scabrae aut bifurcae, ne[*](ne v. om. ll. neue C. et D.) tenuiores quam ut manum impleant, ne minores pedalibus, ut inlibato cortice atque ut sectura inferior ponatur semper et quod fuerit[*](fuerit Müller emend. III 20. erit ll. v. erat U.) ab radice, adcumuleturque germinatio terra, done robur planta capiat.

[*](Cato 45.) Quae custodienda in olearum cura Cato iudicaverit, ipsius verbis optime praecipiemus: Taleas oleagineas, quas in scrobe saturus eris, tripedaneas facito[*](decidito Cato.), diligenterque tractato, ne liber laboret , cum dolabis aut secabis. quas in seminario saturus eris, pedales facito. eas sic inserito: locus bipalio subactus sit beneque[*](siet beneque terra tenera siet bene- que, glittus siet Cato.) gluttus[*](guttus E1.). cum taleam demittes[*](demittes fCato H. -tis Dv. dimittes E. -tis d.), pede taleam opprimito. si parum descendet[*](descendet f Cato S. -dat rv.), malleo aut mateola adigito[*](adigito dCato v. adicito r.), cavetoque, ne librum scindas, cum adiges[*](adiges Cato H. adices ll.). palo prius locum ne feceris, quo taleam demittas[*](demittas Cato v. -tat ll.); ita[*](si ita seueris uti stet talea, melius Cato.) melius vivet. taleae[*](taleae dCato H. talea et rv.)[*](sese Cato.) ubi trimae sunt[*](sint dv.), tum denique maturae[*](maturae Cato curae ll. v.) sunt, ubi[*](ubi dCato v. obi r.) liber se vertet.[*](Cato 61, 2) si in scrobibus aut in sulcis seres[*](seres DdfCato H. seras Ev.), ternas taleas ponito easque divaricato. supra terrain ne plus quattuor digitos traverses[*](trauersos (transuersos v) emineant v e Cat. D. trauerso semine aut ll.) emineant, vel oculos[*](oculo seruato P.) serito.—Diligenter eximere[*](eximere semina et per tempus radices Cato.) oleam oportet et radices quam [*](an quam plurima? cfr. § 86 et Cato 28, 1.)plurimas cum terra ferre, ubi radices bene operueris, calcare bene, ne[*](ne aqua noceat Cato.) quid noceat. si quis quaeret[*](quaeret DCato. -rat dE2. -rit E1.), quod tempus oleae serendae sit[*](siet Cato.), agro sicco per sementem, agro laeto per ver.[*](Cato 44. 5, 8. 61, 1.) <1> Olivetum diebus xv ante aequinoctium vernum incipito putare. ex eo die dies XL[*](XLV Cato.) recte putabis. id hoc modo putato: qua locus recte ferax erit, quae arida erunt et si quid

[*](Mago ap. Colum. arb. 17, 1. (Plin. XVII 11).) <2> Quae genera olearum et[*](et TS. ut DE. uel dv.) in quo genere terrae iuberet[*](iuberet S. -re et DE. ui- uere et dv.) seri[*](seri debeant v. a. S.) quoque spectare oliveta, diximus in ratione [*](15,20 sqq.) olei. Mago in colle et siccis et argilla[*](argilla v. -la et E. -lam et r.) inter autumnum et brumam seri iussit, in crasso aut umido aut subriguo[*](subriguo solo P. -iguoso T. -icosu D. -icoso d. -igu E. -iguo v. a. S.) solo a messe ad brumam. quod praecepisse eum Africae intellegitur[*](uero Dd.). Italia quidem[*](quidem v. -dam ll.) nunc vere maxime serit[*](serit v. seri ll.). sed[*](sed et si dT.) si et autumno libeat, post aequinoctium XL diebus ad vergiliarum occasum III[*](IIII H coll. XVII 11. XVIII 287. 288. XIIII ll. v.) soli dies sunt, quibus seri noceat. Africae[*](inserere v. a. S.) peculiare,[*](Pallad. V 2, 2. 3. (Colum. V 9, 16). Th. C I 6, 10.) quod in oleastro[*](olea- stro eas Müller emend. III 20. -stro est ll. v. -stro S. -stros D.) eas inserit quadam[*](quidem in v. a. S.) aeternitate, cum senescant, proxima adoptione[*](adoptione v. -oni ll. H.) virga emissa atque ita alia arbore ex eadem iuvenescente[*](uiuescente dTP.) iterumque et quotiens opus sit, ut aevis eadem oliveta constent[*](consenescunt v. a. S.). inseritur autem oleaster calamo et inoculatione.

[*](Colum. V 8, 7. arb. 17, 3. (Varro I 16, 6). Pallad. XI 8, 2. Colum. XI 2, 40. 41. V 9, 12. 15.) <3> Olea, ubi quercus effossa est[*](est ego. sit ll. v.), male ponitur, quoniam

[*](Colum. V 9, 13. Pallad. XI 8, 2. 3. (II 15, 6. III 25, 1).)<4> Mago idem amygdalas ab occasu arcturi ad brumain seri iubet, pira non eodem tempore omnia, quoniam [*](dist. D.)neque[*](non aeque v. a. D.) floreant eodem[*](eodem D. eadem ll. v.), oblonga aut rotunda ab occasu vergiliarum ad brumam, reliqua genera media hieme ab occasu sagittae, subsolanum aut septentrionis spectantia, laurum[*](laurum ad occasum D.) ab occasu aquilae ad occasum sagittae. conexa enim de tempore serendi inserendique[*](inserendique ratio Müller emend. III 21. que (quae Dv) ratio ll. v. aeque ratio Verc. quaestio D. cfr. § 19. 140.) ratio est.[*](Th. C. III 2, 6. 3, 3.) vere et autumno id magna ex parte fieri decrevere. est et alia hora circa canis ortus, paucioribus nota, quoniam non omnibus locis pariter utilis intellegitur, sed haud omittenda nobis non tractus alicuius rationem[*](ratione E.), verum naturae totius indagantibus.[*](Th. C. III 3, 4. 3.) in Cyrenaica regione sub etesiarum flatu conserunt, nec non et in Graecia, oleam maxime in Laconia . Coos[*](Coos J. cuius ll. Cos C. Co v.) insula et vites tune serit, ceteri apud Graecos inoculare et inserere non dubitant, sed arbores non serunt. plurimumque in eo locorum[*](eo locorum dv. oleo quorum E. oleo colarum D1. ocularum D2.) natura pollet; namque in Aegypto omni serunt mense et ubicumque imbres [*](dist. J.)aestivi sunt[*](non sunt H.), ut in India et[*](at J.) Aethiopia, necessario post[*](post aestum coni. J. an postea h. e. vel post hos?) haec autumno seruntur arbores.[*](Th. C. III 2, 6.) <5> ergo tria tempora eadem

[*](Colum. V 11, 13. arb. 26, 2.) <7> Est etiamnum[*](etiamnunc Ev. H. etiam G.) nova inserendi ratio, ne quid sciens quidem praeteream, quod usquam invenerim[*](inuenerim dv. -rit r.), Columellae excogitata, ut adfirmat[*](adfirmet E.) ipse, qua[*](qua v. quo DdT. que E.) vel diversae insociabilesque [*](inso- ciabilisque DED.) arborum naturae copulentur, ut fici[*](fici dv. faci D. fagi E.) atque

[*](extr.: (Colum. V 9, 13).) Cetero eadem illa de calidis frigidisque et umidis aut siccis supra dicta ratio et scrobes fodere monstravit.[*](135) in aquosis enim neque amplos neque altos facere expediet , aliter in aestuoso[*](aestuoso TBas. aestiuoso r v.D.) et sicco, ut quam maxime accipiant aquam contineantque. haec et veteres arbores colendi ratio est. ferventibus enim locis adcumulant aestate radices operiuntque, ne solis ardor exurat.[*](Colum. V 5, 6.) aliubi ablaqueant[*](ablaqueant v. alla- d. adlaqueant (-ntur E)r.) perflatusque [*](perflatusque dv. -atum usque r. -atuusque D.) admittunt. iidem[*](idem DD. id est E.) hieme cumulis a gelu vindidicant . contra illi hieme aperiunt umoremque sitientibus quaerunt. ubicumque circumfodiendi [arbores[*](arbo- ris DD. uncos posui, quia radices dicendum erat propter vv. in summa tellure oberrant; si radices ante ratio intercidisset, arborum radices scribendum esset.)] ratio [in circuitum[*](circuitum DTE. -itu dv. uncos posui cum Dal.; glossema est ad vv. in orbem.)] pedes in orbem ternos, neque id in pratis, quoniam [*](quoniam DD. qm??? d. quando Ev.) amore solis umorisque in summa tellure oberrant.

Et de arboribus quidem fructus gratia serendis[*](serendis inserendisque Tv. -di inserendique r.) inserendisque in universum sint[*](sint D1dv. sunt r.) dicta haec:[*](Colum. IV 30, 3. 4. 5.)

restat earum ratio, quae propter alias seruntur ac vineas maxime, caeduo ligno.

Principatum in his optinent salices, quas serunt[*](quas serunt Müller emend. III 22. qua- rum ll. quarum satio fit v. lac. indicavit D.) loco madido, tamen refosso[*](refosso v. -ssos ll.) pedes II et semipedem, talea sesquipedali vel pertica, quae utilior, quo plenior.[*](Colum. IV 30, 6. 31, 2.) intervallo esse debent pedes seni[*](seni dBas. semi r.). trimae pedibus binis a terra putatione coercentur, ut se in latitudinem fundant ac sine scalis tondeantur. salix enim fecundior, quo terrae propior . has quoque omnibus annis confodi[*](confodi D2dv. -fidi D1. -figi E.) iubent mense Aprili.[*](Colum. IV 30, 7. Atticus ap. Colum. IV 30, 2.) haec est viminalium cultura. perticalis et virga et talea seritur, fossura eadem. perticas ex ea caedi iustum est quarto fere anno. et hae[*](eae dv. a. S.) autem senescentium locum[*](locum om.dv. a. S.) propagine[*](propagine D2dv. om. r. S.) sarciunt[*](sarciunt D2D. sarciunt locum dv. praesarciunt D1ES. praesarciunt locum f.Brot. resarciunt locum H.) praecisa[*](prae- cisa ego. (cfr. § 211. Colum. IV 31, 3). pertica EJ. pertica ac D. pertica immersa ac dv.) post annum[*](annum recisa d2(?)v. a. J.). salicis viminalis iugera singula sufficient xxv vineae iugeribus. eiusdem rei causa populus alba seritur bipedaneo pastinato, talea sesquipedali, biduo siccata, palmipedi intervallo, terra superiniecta II cubitorum crassitudine.

[*](Colum. IV 32, 1. 2. 4. 5. arb. 29, 1. Pallad. III 23, 1. Geop. V 53, 1. (Cato 6, 3). Geop. V 53, 5.) Harundo etiamnum[*](etiam D2D.) dilutiore quam hae solo gaudet . seritur bulbo radicis[*](radici E.), quod alii oculum vocant, dodrantali scrobe, intervallo II pedum[*](duum ll. v.) et semipedis, reficiturque ex sese vetere[*](utere D1E.) harundineto exstirpato, quod utilius repertum quam castrare, sicut antea. namque inter se radices

[*](Pallad. XII 15, 2. Colum. IV 33, 1. Pallad. XII 7, 19. Geop. X 63, 1.) Castanea pedamentis omnibus praefertur facilitate tractatus, perdurandi pervicacia; regerminatione caedua vel salice laetior. quaerit solum facile nec tamen harenosum , maximeque sabulum umidum aut carbunculum vel tofi etiam farinam, quamlibet opaco septentrionalique et praefrigido situ, vel etiam declivi. recusat eadem glaream[*](glaream P e Palladio H. galleam DE. galeam dT. Gallicam B.), rubricam, cretam omnemque terrae fecunditatem.[*](Pallad. XII 7, 21. 17. Column. IV 33, 2. 3. 4. 1. Geop. X 63, 3. Colum. IV 30, 2.) seri nuce diximus, sed nisi ex[*](nisi ex v. nifi et DE. ni fiet d.) maximis non provenit, nec nisi quinis[*](59) acervatim satis. refringi[*](refringi DdfT.cfr. Colum. IV 33, 1. perfr- Ev.) solum debet subea[*](sub ea D. supra ll. v.) ex Novembri mense in Februarium, quo solutae sponte cadunt ex arbore atque subnascuntur. intervalla sint pedalia, undique sulco dodrantali. ex hoc seminario transferuntur in aliud bipedali intervallo post[*](post D. plus ll. v.) biennium[*](biennio dv.). sunt et propagines [*](an serunt et propagine... faciliore? sequentia Schnei- der ad Colum. IV 33, 3 vitiata putavit.), nulli quidem faciliores. nudata enim radice tota in sulco prosternitur; tur ex cacumine supra terram relicto renascitur et alia ab radice. sed tralata nescit hospitari

Aesculus similiter provenit, caesura triennio[*](biennio Colum.) serior[*](serior C. senior ll. v. H. an caesurae biennio senior?), minus morosa nasci in quacumque terra seritur vere balano, sed non nisi aesculi, scrobe dodrantali, intervallis II pedum . saritur[*](saritur J cum Dal. seritur ll. v.) leviter quater anno. hoc pedamentum minime putrescit caesumque[*](caesumque H cum Dal. laes- ll. v.) maxime fruticat.

Praeter haec, quae diximus, sunt caedua[*](quae dixi- mus sunt caedua ego. sunt caedua quae diximus ll. v.) fraxinus, laurus , persica, corulus, malus, sed tardius nascuntur terramque defixa vix tolerant, non modo umorem. sabucus contra firmissima ad palum taleis seritur, ut populus. nam de [*](16, 139 sqq.) cupresso satis diximus.

<1> Et praedictis velut armamentis vinearum restat ipsarum natura praecipua[*](an praecipuaque vel ac praecipua?) tradenda cura. vitium surculis et quarundam arborum, quibus fungosior intus natura, geniculati scaporum nodi intersaepiunt medullam . ferulae[*](fistulae coni. Dal. probante Schneidero ad Colum. IV 29, 8.) ipsae breves, et ad summa[*](summam d.) breviores[*](breuio- ris DD.) articuli [*](articuli d. -lis rv.) utrimque[*](utrimque ego. utique ll. v.) sua[*](sua ego. si in D1. dua E. duo d. his in D2D. his S. duobus v.) internodia includunt.[*](Colum. III 10, 2. IV 20, 2.) medulla, sive ilia vitalis anima est, ante se tendit longitudinem inplens[*](inplens ego. inpellens ll. v.),

[*]((ib. IV 16, 3).) <2> Hos ergo in surculis nodos, cum seruntur, medios [*](medio D.) secare oportet ita, ne profluat medulla. et in fico quidem dodrantales, paxillis[*](paxillis coni.J. paxilli D2v. tax- dTE. ta.x.illi D1.) solo patefacto, seruntur sic, ut descendant quae proxima arbori fuerint, II oculi extra terram emineant. oculi autem in arborum surculis proprie vocantur, unde germinantur[*](germinant dv. -nent Brot.).[*](extr.: Plin. XVI 118. Colum. arb. 3, 1. 3.) hac de causa et in plantariis aliquando eodem anno ferunt, quo[*](quo D2D. aquos D1d aquas E. quos v.) fuere[*](fluere E.) laturi fructus in arbore, cum tempestive sati praegnates inchoatos conceptus aliubi pariunt[*](pariant coni. S.). ita satas ficos tertio anno transferre facile[*](facile est dT.). hoc pro senescendi celeritate adtributum huic arbori, ut citissime proveniat.

[*](Iulius Atticus et Celsus ap. Colum. III 17, 3. III 6, 3. (17, 2. 19, 2). III 10, 5. 7 (15. 16. 17. 21). III 17. 3. (18, 2). 10, 21. 19, 1. (arb. 3, 4). 19, 2. (15, 3. arb. 3, 3).) <3> Vitium numerosior satus est. primum omnium nihil seritur ex his nisi inutile et deputatum in sarmenta. opputatur autem quidquid proximo tulit fructum. solebat capitulatus utrimque e duro surculus seri, eoque argumento malleolus vocatur etiamnunc. postea avelli cum sua calce coeptus est, ut in fico, neque est aliud vivacius. tertium genus adiectum etiamnum expeditius sine calce,

[*](Colum. III 5, 3. (13, 8. IV 1, 3). 13, 9. 10. (II 4, 3. III 15, 5. Pallad. III 9, 14). Colum. arb. 3, 4. 5. 9, 1. 2. 3. (Pallad. III 29, 1). Th. C. V 5, 1. (III 14, 6). Geop. IV 7.)<4> Solum apricum et quam amplissimum[*](quam aptissimum Schneider ad Colum. III 5, 3. 13, 8. an quam mollissimum? cfr. Colum. III 13, 7.) in seminario sive in vinea bidente pastinari debet, ternos pedes bipalio alto, marra reici quaternum pedum fermento[*](ferramento C.) , ita ut[*](ut in v. ut ll. S.)in pedes binos fossa procedat, fossum purgari et extendi , ne crudum relinquatur, verum exigi[*](et exigi v.a.G.) mensura. male pastinatum deprendunt scamna inaequalia. metienda est et ea pars, quae interiacet, pulvini. surculi seruntur et in scrobe et in sulco longiore[*](longiore, super v. -iore se su- per E. -iores aesuper D. -iores haec (hac T) super dT. -io- res. desuper D.); super quam[*](quam ll. J. quos v.) tenerrima ingeritur terra, sed in gracili solo frustra nisi substrate[*](substrato dEv. -ata D(?)J.) pinguiore[*](lacunam indicavi cum J, qui explevit gemmas non pauciores coll. § 204. nec minus v.) corio[*](pinguiore corio D2. -iores rv. -iore. corio D.)...... quam[*](quam ll. v. gemmas D.) duas integi oportet et proximam

<5> Est et luxuriosa ratio vites serendi, ut quattuor malleoli vehementi vinculo colligentur ima[*](ima D2D. in rv.) parte [luxuriosa[*](luxuriosae E. -ose d.uncos posui cum Salm. exerc. p. 413bD.)] atque ita vel[*](prius uel om.E.) per ossa bubuli cruris vel per colla fictilia traiecti obruantur binis eminentibus gemmis. uniscunt[*](uniscunt D2D. unesc- D1. umesc- rv. cfr. Colum. arb. 9, 2.) hoc modo recisisque palmitem emittunt. postea fistula fracta radix libere capit vires, uvaque fert omnium corporum suorum acinos. in alio genere invento[*](inuento ego. -tu ll. v. cfr. XXIII 41.) novicio finditur[*](fun- ditur E.) malleolus, medullaque erasa[*](erasa dv. crassa r.) in se colligantur ipsi caules[*](caules v. candales ll.) ita, ut gemmis parcatur omni modo. tum malleolus [*](malleolo Ev. a. G.) in terra fimo[*](fino G. fixo ll. v.) mixta seritur et, cum spargere caules coepit, deciditur foditurque saepius. talis uvae acinos nihil intus ligni habituros Columella promittit, cum vivere semina ipsa perquam mirun sit medulla adempta.

Nasci surculis etiam, quibus non sit articulatio, arbores non omittendum videtur. namque buxi tenuissimis quinis senisve[*](senisue v. senisque TE. semisque r.) colligatis depacti proveniunt. quondam in observatione erat, ut defringerentur ex inputata buxo, aliter vivere non crediti. detraxere hoc[*](haec Ev. a. G.) experimenta.

[*](Colum. V 4, 1. 2. arb. 4, 1. Pallad. III 11. 14. (Colum. IV 12, 2). Colum. IV 17, 8. arb. 4, 2.) <6> Seminarii curam[*](cura E.) sequitur vinearum ratio. quinque

De pastinatione dictum est; sulco latitudo palae satis est, scrobibus ternorum pedum in quamque partem. [*](159) altitudo in quocumque genere tripedalis, ideo nec vitis minor transferri debet, exstatura etiamnum[*](etiamnunc E.) duabus gemmis .[*](Pallad. III 9, 14. Colum. arb. 4, 4. 5. 3. 10, 4. III 13, 8. Pallad. II 13, 7. III 11.) emolliri terram minutis in scrobe imo sulcis[*](sulcis v. sulcisue D2d. salcisue D1. sulcisque E.) fimoque misceri necessarium. clivosa altiores scrobes poscunt, praeterea pulvinatis a devexitate labris. qui ex his longiores fient, ut vites binas accipiant e diverso, alvei[*](aluei D2G. alei D1E. alae dTJ. cfr. Cato 43,1. Colum. IV 4,2.) vocabuntur . esse vitis radicem in medio scrobe oportet, sed

<9> Interesse medio temperamento inter binas vites oportet pedes quinos, minimum autem laeto solo pedes quaternos, tenui plurimum octonos—Umbri et Marsi ad vicenos intermittunt arationis gratia in his, quae vocant porculeta[*](procul et a Ev. a. B.) —, pluvio et caliginoso tractu rariores poni, sicco densiores[*](densiores congruit v. a. S.).[*](Colum. III 16, 1. 2. (III 3, 12). III 3, 9. 4, 2. (Varro I 31, 2. 3). V 5, 10. 12. 13. IV 10, 2. 11, 2–4. 26, 1. 2. (Geop. XI 3, 4). IV 17, 2.) subtilitas parsimoniae conpendia invenit, cum vinea in pastinato seratur, obiter seminarium faciendi,

Viveradix posita in vinea post annum resecatur usque ad terram, ut unus tantum emineat oculus, adminiculo iuxta adfixo et fimo addito. simili modo et secundo anno reciditur viresque concipit et[*](concipit et v. -pit d. -pit ut E. -pitur D.) intra se pascit suffecturas oneri. alias festinatione pariendi gracilis atque eiuncida[*](eiundicia E1. runcida D2.), ni cohibeatur castigatione tali, in fetum exeat tota. nihil avidius nascitur ac, nisi ad pariendum vires serventur, tota fit[*](fit dv. fit r.) fetus.

<10> Pedamenta optuma, quae diximus, aut ridicae[*](radice Ev. a. B.)e[*](e coni. Dal. om. ll. v. a. H.) robore oleaque, si non sint, pali e iunipero, cupresso, [*](147 sqq.) laburno[*](laburno B coll. XVI 76. alburno ll. v. an lauru? cfr. Colum. IV 26, 1. Geop. XI 3,4.), sabuco. reliquorum generum[*](genere d.) sudes omnibus annis reciduntur. saluberrima in iugo harundo conexa fasciculis[*](fasciculus E.) durat[*](durant d.) annis quinis. cum breviores palmites sarmento iunguntur inter se funium modo, ex hoc arcus funeta dicuntur.

[*](Colum. V 5, 13. IV 11, 1. (arb. 5, 6. IV 24, 4. 22, 4).) <11> Tertius vineae annus palmitem velocem robustumque emittit et quem faciat aetas vitem. hic in iugum insilit . aliqui[*](aliqui S. atqui dT. aqui r. quidam v.) tum excaecant eum supina falce auferendo oculos, ut longius evocent, noxia iniuria. utilior enim consuetudo pariendi[*](pariendi dv. -enti r.) satiusque pampinos adiugatae[*](adiudicatae Ev. a. Bas.) detergere usque quo placeat roborari eam. sunt qui vetant tangi[*](tangi dv. tingi r.) proximo anno, quam[*](quam dG. q.L.I. autem D. quo Ev.) tralata sit, neque ante LX mensem falce curari[*](cur- uari d.), tune autem ad III gemmas recidi.

<12> Dabit consilium et soli natura. in macro, etiamsi vires habebit, recisa intra iugum moretur[*](moretur v. -ritur ll.), ut omnis fetura sub eo exeat. minimum id esse debebit intervallum, ut

<13> Palmes duas tresve gemmas habere sub iugo debet, ex quibus materia[*](ex materiis quibus materia dEv. a. Bas.) nascatur, tunc per iugum mergi[*](mergi ll. v. cfr. Colum. IV 26, 3. erigi D.) alligarique, ut sustineatur iugo, non pendeat, vinculo mox adstrictius[*](adstrictus dv. a. S.) a tertia gemma alligari, quoniam et sic coercetur impetus materiae densioresque citra pampini exultant[*](exultent E.). cacumen religari vetant. natura haec est: deiecta pars aut praeligata fructum dat, plurimumque ipsa curvatura. quod citra est, materiem emittit[*](emittit ego. mittit ll. v.), offensante, credo, spiritu et illa quam diximus medulla. quae ita emicuerit materia[*](152) fructum dabit anno sequente.[*](Colum. V 6, 29 (IV 22, 4. arb. 10, 2). IV 21, 3. 24, 3. arb. 5, 1. IV 24, 5. 17 (22, 4).) sic duo genera palmitum: quod e duro exit materiamque in proximum annum promittit , pampinarium vocatur aut[*](aut ubi v. cfr. § 197. aut uti D1dEJ. aut si D2D. at ubi C.), ubi supra cicatricem est, fructuarium; alterum ex anniculo palmite semper[*](semper- que Ev. a D.) fructuarium . relinquitur sub iugo et qui vocatur custos—hic est novellus palmes, non longior tribus gemmis—proximo anno materiam daturus, si vitis luxuria[*](luxoriose E.) se consumpserit, et alius iuxta eum, verrucae magnitudine, qui furunculus[*](ferunculus dE.) appellatur, si forte custos fallat.

[*](Colum. IV 22, 2 (Plin. XVII 206).) <14> Vitis, antequam septumum annum a surculo conpleat , evocata ad fructum[*](fluctum E.) eiuncescit[*](euanescit D2Bas.) ac moritur. nec veterem placet palmitem in longum et ad quartum usque pedamentum emitti, quod[*](ut quod D2D.) alii dracones, alii funiculos[*](funi- culos D2D. iunic- rv.) vocant, ut faciant quae masculeta appellant. cum induruit[*](induruerit dT.) vitis,

[*](Colum. V 5, 7. 8 (IV 24, 9).) <15> Si per se vitis ordinabitur sine pedamento, qualecumque initio adminiculum desiderabit[*](desiderabit dv. -rauit r.), dum stare condiscat[*](dist. Müller emend. III 24.) et recta surgere, cetera a primordio[*](a primordio dG. ad primordio D. -ium ES.) eadem, dividi autem putatione pollices[*](pollices DG. -cis rv.) in aequali examine undique , ne praegravet[*](praegauet D1. pre- cauet E.) fructus parte aliqua. obiter idem deprimens prohibebit in excelsum emicare[*](emitare D1. emittere E.). huic vineae trium pedum altitudo excelsior nutat, ceteris a quinto, dum ne excedat hominis longitudinem iustam. iis quoque, quae sparguntur in terra, breves[*](breues G. breui ll. -uis v.) ad limitandum[*](limitandum J. imita- Dd1E. nita-.d2. innite- v.) caveas[*](cannas H coll. Pall. III 11, 14.) circumdant, scrobibus per ambitum factis, ne vagi palmites inter se pugnent occursantes, maiorque pars terrarum ita supinam in tellure[*](tellurem DES.) vindemiam metit[*](metit v. metuit D1dE. mittit D2D.), siquidem et in Africa et in Aegypto Syriaque ac tota Asia et multis locis Europae hic mos praevalet.[*](Colum. V 5, 18 (arb. 10, 3).) ibi ergo iuxta terram conprimi debet vitis, eodem modo et tempore nutrita radice, quo in iugata vinea, ut semper pollices tantum relinquantur[*](nonne ternis?), fertili solo cum tribus gemmis, graciliore binis[*](binis P e Colum. arb. 10, 3. quinis ll. v.a.S. an gracilioreque binis?), praestatque multos esse quam longos. quae de natura soli diximus, tanto potentiora sentientur, quanto propior fuerit uva terrae.

[*](Colum. III 20, 4. arb. 3, 2. III 21, 1. 6. 5. 11. 19, 2. 3. IV 16, 4. 13, 2.) <16> Genera separari ac singulis conseri tractus[*](tractus U 325. cfr. Colum. III 21, 1. -tum (=== -tuus) DE. -tibus dv.a.D.) utilissimum —mixtura enim generum etiam in vino, non modo in musto, discors—aut, si misceantur, non alia quam pariter maturescentia iungi necessarium. iuga altiora, quo laetior ager et quo planior, item roscido, nebuloso minusque ventoso conveniunt, contra humiliora gracili et arido et aestuoso[*](arido aestuoso dv.a.S.) ventisque[*](uentis dT.) exposito. iuga ad pedamentum quam artissimo nodo vinciri oportet, vitem levi[*](leui dv. leue r. an leni?) contineri. quae genera vitium et in quali solo caeloque essent conserenda , cum enumeraremus naturas earum et vinorum,[*](14,20 sqq.) docuimus[*](docuimus DTfD. notaui- mus rv.).

[*]((Colum. arb. 12. 2). IV 27, 1. Verg. Geo. II 371. lulius Graecinus ap. Colum. IV 28, 2.) <17> De reliquo cultu vehementer ambigitur. plerique aestate tota post singulos rores confodi iubent vineam, alii vetant gemmantem; decuti enim oculos tractuque[*](tactuque v.a.G.) intrantium deteri, et ob id arcendum procul omne quidem pecus, sed maxime lanatum, quoniam facillime auferat gemmas. inimicos et pubescente uva rastros, satisque esse vineam ter anno confodi[*](confodi D2dv. confido D2. -fidi E.), ab aequinoctio verno ad vergiliarum exortum et canis ortu[*](ortu G. ortum ll. H. exortum v.) et nigrescente acino.[*](Colum. arb. 5, 3. 4. 10, 5. (IV 8, 1. Pallad. IX 5, 1). arb. 12, 1. 11, 2. IV 28, 1. Pallad. VI 2, 2.— Colum. IV 23, 1. 29, 4. 5. (24, 2). 23, 2. 3. IV 9, 1. 24, 7. arb. 10,1.3. (5, 2. IV 24, 15. 21. Pallad. III 12, 6. 6, 4). Colum. IV 9, 2. 1. 24, 16.) quidam ita determinant: veterem semel a vindemia ante brumam, cum alii ablaqueare et stercorare satis putent[*](putent v. -tant ll. Brot.), iterum ab idibus Aprilibus[*](aprilibus D2D. -lis dEv. -los D1.), antequam concipiat[*](con- cipit dE.), hoc est in VI idus Maias; dein prius quam florere incipiat et cum defloruerit et variante[*](uariante D2dv. uaria ante r.) se uva. peritiores adfirmant, si iusto saepius

<18> Pampinatio verna in confesso est ab idibus Maiis, intra dies X, utique antequam florere incipiat, et eam[*](eam v. ea ll.) infra iugum debere fieri. de sequente variant sententiae. cum defloruerit, aliqui pampinandum putant, alii sub ipsa maturitate. sed de his Catonis praecepta decernent.[*](17,197) namque et putationum tradenda ratio est.

<19> Protinus hanc a vindemia, ubi caeli tepor indulget , adoriuntur. sed et in hoc[*](et in hoc Müller emend. III 24. in hoc ll. hoc v.) fieri numquam debet ratione naturae ante exortum aquilae, ut in siderum causis docebimus proximo volumine, immo vero favonio, quo- [*](18, 283) niam[*](an est?) anceps culpa sit praeproperae festinationis. si saucias recenti medicina mordeat quaedam hiemis ruminatio, certum est gemmas earum frigore hebetari plagasque findi et caeli vitio exuri oculos lacrima destillante. nam gelu fragiles fieri quis nescit[*](nesciat dv.a.S.)? operarum[*](operariorum dT.) ista conputatio est in latifundis[*](latis fundiis d.), non legitima naturae festinatio. quo maturius putantur aptis diebus, eo plus materiae[*](mate- riam d.) fundunt; quo serius, eo fructum uberiorem. quare macras prius conveniet [*](conueniat dE1H. -nit v.) putare, validas novissime, plagam omnem obliquam fieri, ut facile decidant imbres, et ad terram verti quam levissima cicatrice acie falcis exacuta[*](exacuta P. exacta ll. v. a. D.) plagaque conlevata[*](conleuata P. conuelata ll. v.a.H.), recidi autem semper inter II gemmas, ne sit vulnus oculis[*](uul- neratus oculus coni. Dal.) in recisa parte.[*](Colum. IV 24, 5.) nigram esse eam[*](eam ll. v. laesam coni. Dal. cfr. § 226. an eam noxium?) existimant et, donec ad sincera veniatur, recidendam, quoniam e vitioso materia utilis non exeat. si macra vitis idoneos palmites non

[*](Cato 33, 1. 2. 3. 4.) <20> Cato de omni cultura vitium ita praecipit: Quam altissimam vineam facito alligatoque recte, dum ne nimium constringas. hoc modo eam curato: capita vitium per sementim ablaqueato. vineam[*](per—uineam P e Cat. om. ll. v.a.S.) putatam[*](putata dEv.a.S.) circumfodito, arare incipito, ultro citroque sulcos perpetuos ducito. vites teneras quam[*](quam proximum d.) primum propagato, sicoccato[*](sic occato S e Cat. cato ll. om. v.): veteres quam minimum castrato; potius, si opus erit, deicito biennioque post praecidito. vitem novellam resecari tum erit tempus, ubi valebit. si vinea ab vite calvata[*](calua Cato.) erit, sulcos interponito ibique vivam radicem[*](uiueradicem Cato.) serito. umbram a sulcis[*](ab sulcis Cato.) removeto, crebroque fodito. in vinea vetere serito ocinum, si macra erit—quod granum capit[*](capiat Cato.) ni serito[*](ni serito D. ne ser- dCato v. inser- r.)—, et circum capita addito stercus, paleas, vinaceas, aliquid horumce[*](horum, quo rectius ualeat S e Cat.). ubi vinea frondere coeperit,

[*](Colum. V 6, 24. (Pallad. III 13, 1).) <22> Sequitur arbusti ratio mirum in modum damnata Sasernae[*](Sasernae ego. sasserne T. -na Dd. a Serna E. a Sarsenna v. Sarsennae G.) patri[*](patri TG. patre rv.) filioque, celebrata[*](celebrata dv. -ato r.) Scrofae[*](scrofae D2v. scropae D1. sropae E. scrobe d.), vetustissimis post Catonem peritissimisque[*](peritissimisque dv. -mis r. | ac ne a v. aenea DE. eneas d.), ac ne a Scrofa quidem nisi Italiae concessa, cum tam longo iudicetur aevo nobilia vina non nisi in arbustis gigni et in his quoque laudatiora summis sicut uberiora imis. adeo excelsitate proficitur.[*]((Colum. V 6, 4. arb. 16, 1). V 6, 5. arb. 16, 3. V 7, 1. 6, 15. 7, 2. (6, 10). V 6, 17. (arb. 16, 2. V 6, 11). Pallad. III 10, 5. Colum. V 6, 18. arb. 16, 3. (V 6, 19. 21).) hac ratione et arbores eliguntur[*](eliguntur v. religuntur D. -gantur rH.).

[*](Colum. V 6, 18. (Cato 133, 4. Pallad. III 10, 6. 7). (Colum. V 6, 30. 37. IV 15, 2). arb. 7, 3. 2. arb. 16, 3. IV 15, 3.) <23> In arbusto e[*](e dEBas. et Dv. ex D.) praedictis[*](praedicta v.) sola viveradicum ratio,

[*](Colum. V 6, 19.) <24> Nuper repertum draconem serere iuxta arborem; ita appellamus palmitem emeritum pluribusque induratum annis. hunc praecisum quam maxima amplitudine, tribus partibus longitudinis deraso cortice, quatenus obruatur[*](obseruatur Df.) — unde et rasilem vocant—, deprimere sulco, reliqua parte ad arborem erecta, ocissimum in vite[*](an in uite est?). si gracilis sit vitis aut terra, usitatum est quam proxime solum decidi, donec firmetur radix, sicuti neque roscidam seri neque a septentrionis flatu. vites aquilonem spectare debent ipsae[*](ipse D1. ipsi D2.), palmites autem earum meridiem.

[*](Celsus ap. Colum. V 6, 22. 23.)<25> Non est festinandum ad putationem novellae, sed primo[*](primo dv. -mos r.) in circulos materies[*](mate- riae D. -ria d.) colligenda, nec nisi validae putatio admovenda, seriore anno fere ad fructum arbusta vite quam iugata. sunt qui omnino putari vetent[*](uetent DD. -tant rv. (cfr. § 176).),

<26> Est quorundam inperitia sub ramo vitem vinculo suspendendi, suffocante iniuria. contineri debet vimine , non artari; quin immo etiam quibus salices supersunt , molliore hoc vinculo facere malunt, herbaque Siculi, quam vocant ampelodesmon, Graecia vero universa iunco, cypero, ulva. liberata quoque vinculo[*](an uinculo uolt?) per aliquot dies vagari et incondita spargi atque in terra, quam per totum annum spectaverit, recumbere; namque ut[*](ut v. om. ll.) veterina a iugo et canes a cursu volutatio iuvat, ita tum[*](iuuat ita tum dv. uiuacitatum r.) et vitium porrigi lumbos. arbor quoque ipsa gaudet adsiduo levata[*](leuato d.) onere, similis respiranti, nihilque est in opere naturae, quod non exemplo dierum noctiumque aliquas vices feriarum velit. ob id protinus a vindemia putari et lassas etiamnum[*](etiamnum dv. setiannum E. setiam///// D1. etiam D2.) fructu edito inprobatur. putatae rursus alligentur alio loco, namque orbitas vinculi sentiunt vexatione non dubia.

[*](Colum. V 7, 2. (IV 16, 4). V 6, 30. (cfr. IV 6, 4. 7, 3).)Traduces Gallicae[*](gallicae ll. v. -ica e D cum S. -ca C.) culturae[*](culturae ego. -ra ll. v.) bini utrimque e[*](utrimque e ego. -imque ll. v. an utriusque e?) lateribus, si [*](dist. ego.)par[*](par ego. pars ll. v. pes G. utraque pars D cum U 327.) quadrageno distet spatio, quaterni[*](quater- nis (om. si) E.) , si viceno, inter se obvii miscentur alliganturque una conciliati, virgultorum comitatu obiter rigorati, qua deficiant, aut, si brevitas non patiatur ipsornm, adalligato protenduntur in viduam arborem unco. traducem bimum praecidere solebant— [*](dist. U 327.)onerat[*](oneratis v. a.D.) enim vetustate—; melius donare tempus, ut rasilem [*](ut rasilem U 327. ut (in D) transilem ll. v.) faciant, si[*](si v. ni ll. Brot.) largiatur crassitudo. alias utile toros futuri draconis pasci.

<27> Unum etiamnum[*](etiam D2.) genus est medium inter hoc et propaginem, totas supplantandi in terram vites cuneisque findendi et in sulcos plures simul ex una propagandi, gracilitate [*](gracilitate dv. -tes r.) singularum firmata circumligatis hastilibus nec recisis , qui a lateribus excurrant, pampinis. Novariensis agricola , traducum turba non contentus nec copia ramorum, inpositis etiamnum patibulis palmites circumvolvit; itaque praeter[*](propter D2.) soli vitia cultura[*](curua E1.) quoque torva fiunt vina. alia culpa iuxta urbem Aricinis[*](Aricinis Sab. cfr. XIV 12. uarracinis ll. uara- v. Tarracinis vel Marrucinis coni. H.), quae alternis putantur annis, non quia id viti conducat, sed quia vilitate reditum inpendia exuperent. medium temperamentum in Carsulano[*](Carseolano C. sed cfr. III 113.) secuntur cariosasque[*](cariosas U 328.) tantum vitis partes incipientesque[*](incipientes v. a. H.) inarescere [*](dist. ego.) deputando, ceteris ad uvam relictis. detracto onere supervacuo pro nutrimento omni[*](omni dv. -nis r.) est raritas volneris; sed nisi pingui solo talis cultura degenerat in labruscam.

[*]((Colum. IV 9, 2. 1).) <28> Arbusta arari quam altissime desiderant, tametsi[*](tametsi Brot. cum P. tanta etsi ll. etsi tantum v. tamen, etsi S. etsi U 329.)

[*](Colum. arb. 15.) Viti adminicula addenda, quae scandat adprehensa[*](adprehensa v. -(-praeh- D) sas ll.) , si maiora sint.