Naturalis Historia
Pliny, the Elder
Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor
[*]((21) cfr. infra § 5.— (284,1–5) Ar. IV 1, 523b 12. 17–20. 13–15.) Restant inmensae subtilitatis animalia, quando aliqui ea neque spirare et sanguine[*](sanguinem F) etiam[*](etiam om.a) carere prodiderunt.
multa[*](multa genera R1a.-tigena va.H) haec et multigenera, terrestrium volucrumque vita (alia[*](lac. ego indicavi; exciderunt fere pinnis carentia, ut iuli (vel scolopendrae), alia. cfr. Ar.)... pinnata, ut apes, alia utroque[*](utraque R) modo, ut formicae, aliqua et pinnis et pedibus carentia), et iure[*](et iure Eadv(Brot.). ut iure F2R2. eiuri D. ///iuri R1. iuri F1. iure TL(S)) omnia insecta appellata ab incisuris, quae nunc cervicium[*](ceruitium F.-icum R (?) va.D) loco, nunc pectorum atque alvi[*](alia a), praecincta separant[*](sepaerant F. seper- R) membra, tenui modo fistula cohaerentia, aliquis vero non tota incisurae ambiente[*](incisurae ambiente ego. -ra eam amb- ll.H. -ra eas amb- v) ruga[*](ruga F2H. -am R2.-as v. roga R1d.-as r), sed in alvo aut superne tantum imbricatis flexili[*](flexilibus F2R2G(SD). -lium v) vertebris , nusquam[*](numquam F1a) alibi spectatiore naturae rerum artificio.
in magnis siquidem corporibus aut certe maioribus facilis officina sequaci materia fuit: in his tam parvis atque tam nullis quae ratio, quanta vis, quam[*](quam C. tam ll.v) inextricabilis perfectio! ubi tot sensus collocavit in culice? et sunt alia dictu minora: sed ubi visum in eo praetendit? ubi gustatum adplicavit? ubi odoratum inseruit? ubi vero truculentam illam et portione maximam vocem ingeneravit? qua subtilitate pinnas adnexuit[*](adnexuit v(D). -ectit ll. -euit (Chiff.) S), praelongavit pedum crura, disposuit ieiunam caveam [*](dist. ego) uti alvum, avidam sanguinis et potissimum[*](potissi- mam DF1Ra) humani sitim[*](siti D) accendit! telum[*](telum—p. 285, 4 superuacuum om.a) vero perfodiendo tergori quo spiculavit ingenio atque, ut[*](ut om.F1) in capaci[*](capaci (sc. spatio) ll.v. canali coni. D2), cum cerni non possit exilitas[*](exilitas, ita va.S), reciproca generavit[*](geminauit G) arte, ut fodiendo acuminatum pariter sorbendoque fistulosum esset! quos teredini ad perforanda robora terebraum[*](terebrarum ego. cum ll.v) sono teste dentes adfixit potissimumque e ligno cibatum fecit! sed turrigeros elephantorum miramur umeros taurorumque colla et truces in sublime iactus, tigrium rapinas, leonum iubas, cum rerum natura nusquam
magis quam in minimis tota sit. quapropter quaeso ne[*](ne ll.S. ne nostra zv(H). ne haec G) legentes , quoniam ex his spernunt multa, etiam relata fastidio damnent, cum in[*](in v. om. ll) contemplatione naturae nihil possit videri supervacuum.[*](cfr. Ar. IV 9, 535b 5. 7, 532b 5–8. II 15, 506a 1. 2. 5. 6; de somno et vigilia 2, 456a 12; de respir. 9, 475a 29. (Pl. IX 16. 17).—) Insecta multi negarunt spirare, idque ratione persuadentes, quoniam[*](quoniam ll.v.(S). -am in H. -am per lsz) viscera interiora[*](uisceri inter- iori va.H. -era inter et ora D. at cfr. § 37. IX 16. 17) nexus spirabilis non inessent[*](inessent (U 198) J. -sset ll). itaque vivere ut fruges arboresque, sed plurimum interesse[*](interesset F1a), spiret aliquid[*](aliquid F2v. -uis r) an vivat. eadem de causa nec sanguinem iis esse, qui sit nullis[*](nullus Tz(P)S) carentibus corde atque iecore. sic nec spirare ea quibus pulmo desit. unde numerosa quaestionum series exoritur.iidem enim et vocem esse iis negant in tanto murmure apium[*](apum va.H (passim)), cicadarum sono, et alia[*](alia (sc. contendunt) quae ll. quae alia (coni. S)D. aliis quae v. cfr.n. luc. p. 20) quae suis[*](uis F1a) aestimabuntur locis. nam mihi contuenti semper suasit[*](semper (seper F1) suasit adTlzv(S). se persu- r G(J)) rerum natura nilil incredibile existimare de ea. nec video cur magis possint non[*](non possint dva.G) trahere animam talia et vivere quam spirare[*](ispirare M.inspi- Ra. /////irare F1) sine visceribus, quod etiam in marinis docuimus[*](9,16 sqq.) quamvis arcente spiritum[*](spiritum MF2lv(D). spirat- rzH. (alac.). cfr. luc. p. 71) densitate et altitudine umoris. volare quidem aliqua et animatu carere in ipso spiritu viventia , habere sensum victus, generationis, operis atque etiam de futuro curam, et quamvis non sint membra quae velut carina[*](carina ll.v. an canali?) sensus invehant, esse tamen iis auditum, olfactum , gustatum, eximia praeterea naturae dona, sollertiam, animum, artem, quis facile crediderit?[*](cfr. Ar. I 4 init.; G II 1, 733a 25; P I 5, 645b 9. (II 4, 650b 24 sq.).) sanguinem non esse
iis fateor sic ut[*](sicut M. ne sicut l. sicut ne (nec F2) r v. cfr. Fels p. 11. luc. p.23) terrestribus quidem, cunctis inter se similem: verum[*](similem. uerum MJ. -lē a.-lem quidem (-demum D1) rlv. uerum simile quiddam B) ut saepiae in mari sanguinis vires[*](uires ll.lzv(J). uices B. uicem C) atramentum optineat [*](obteneat DF1. optineant Md1.-net C), purpurarum generi infector[*](infectis Mlv. infectus r) ille sucus, sic et insectis quisquis est vitalis umor, hic erit[*](erit et G) sanguis. denique[*](sanguis. denique MJ. -uis. donec rlG. -uinis loco. Sed v) existimatio [*](aestimatio G) sua[*](ne sua MJ) cuique sit: nobis propositum est[*](est om.M) naturas[*](natura R.-rae M (sc. causas? cfr. Müller stil. p. 12)) rerum manifestas indicare[*](indagare MdTzJ. indicare rl. iud- v), non causas indagare dubias.[*](Ar. IV 7, 532a 31–532b 3. 8–10. —) Insecta, ut intellegi possit, non videntur habere nervos[*](habere neruos MJ. neruos habere rv) nec ossa nec spinas nec cartilaginem nec pinguia nec carnes, ne crustam[*](ne crustum M. nec crustam F2adzva.G) quidem fragilem ut quaedam marina , nec quae[*](nec quae MG. nec quē R2. neque rz. nec v) iure dicatur[*](dicetur zva.G) cutis, sed mediae cuiusdam inter omnia haec naturae[*](natura M) corpus, arenti simile, nervo[*](neruo ll.v. in aluo coni. J coll. § 1) mollius, in reliquis partibus tutius[*](tutius R2S. totius MF2. istius r. siccius v. tostius Fels p. 60) vere quam durius. et hoc solum iis est, nec praeterea aliud. nihil intus nisi admodum paucis intestinum inplicatum.[*](Ar. IV 7,531b 30. 33–532a 7. 8, 533a 4. 16. 17. (P IV 6 init.).) itaque[*](itaque inplicatum M) divolsis praecipua vivacitas[*](prae- cipua uiualitas F1R1a.-puum leuacitas M) et partium singularum palpitatio, quia quaecumque est ratio vitalis illa non certis inest membris, sed toto in corpore, minime tamen capite, solumque non movetur nisi cum pectore avolsum. in nullo genere plures sunt pedes, et quibus ex his plurimi, diutius vivunt divulsa, ut in scolopendris videmus. habent autem oculos praeterque e[*](e G. om.ll. (sensus v)) sensibus et tactum[*](et tactum ego. tact- F2v. et act- r) atque gustatum, aliqua et odoratum, pauca et auditum .
[*]((5–7) cfr. Verg. G IV 4. 5. 153–155. Varro III 16, 5. 3. 6. Didym. in Geop. XV 3, 1. 2.—) Sed inter omnia ea principatus apibus et iure praecipua[*](praecipuae R. (an -pua ē?)) admiratio, solis ex eo genere hominum causa genitis . mella contrahunt sucumque dulcissimum atque subtilissimum ac saluberrimum, favos confingunt et ceras mille[*](ceras mille RdTG2cum P(H). ceras ille (illae v) F2v(L). ceteras /////e F1.-ra simile DEa) ad usus vitae, laborem tolerant, opera conficiunt, rem publi- cam[*](rem publicam v. rem. p. F2. femp r. cfr. § 109 init.) habent, consilia privatim quoque[*](quoque ego. que DEa.inFspat. vac. om.R(?)v), at[*](at ego. ac F2v. ad r) duces gregatim et, quod maxime mirum sit, mores habent praeter cetera[*](praeter cetera (cet???a) ego (etdist.). praeterea ll.v), cum sint neque mansueti generis neque feri. tanta[*](tanta J.-tū ll. tamen tanta v) est natura rerum, ut prope ex umbra minima[*](minimi va.J) animalis incomparabile effecerit quiddam. quos efficaciae industriaeque tantae[*](tantae v. -tos ll) comparemus nervos, quas vires? quos ratione[*](ratione (-nem R2) ll.v.-ni G) medius fidius iis[*](iis ego. om. ll. v) viros, hoe certe praestantioribus, quod[*](quod ego. quo ll.v) nihil novere nisi commune? non[*](non om.a.an ne?) sit de anima quaestio, constet et de sanguine , quantulum tamen esse in tantulis potest? aestimemus post ea[*](post ea ego. postea ll.v. cfr. XII 83) ingenium.
[*](Ar. VIII 14 init.— (21) cfr. Col. IX 14, 1.18. (Verg. G IV 52). Pl. XVIII 253.) Hieme conduntur — unde enim firmae[*](enim firmae ego. enim ad ll.v. cfr. XIV 35. XVIII 83. XVI 241) pruinas nivesque et aquilonum flatus perferre[*](perferendos v) vires? — sane et insecta [*](sqq. dist. va.H) omnia, sed minus diu quae parietibus nostris occultata mature tepefiunt. circa apes aut temporum locorumve ratio mutata est, aut erraverunt priores. conduntur a vergiliarum occasu et[*](et F2R2S. se r. (alac.). sed v) latent ultra exortum — adeo non ad veris initium, ut dixere, nec[*](nec DF2H. ne r. nec ut v) quisquam in Italia de alvis existimat ante
fabas[*](dist. J. cfr. XVIII 253) florentes —,[*](Ar. IX 40, 625b 23. 24.— (2) V 22, 553b 23–28. IX 40, 623b 27–32. Varro III 16, 8. Didym. in Geop. XV 3, 3.—) exeunt[*](non exeunt va.H(S)) ad opera et labores, nullusque, cum per caelum licuit, otio perit dies. primum favos[*](famos F1R) construunt , ceram fingunt[*](figunt F1a), hoc est domos cellasque faciunt, dein subolem, postea mella, ceram ex floribus, melliginem e[*](e R(?)C. a rv) lacrimis arborum quae glutinum pariunt, salicis, ulmi, harundinis suco[*](suco v.-cos ll) , cummi, resina. his primum alvum ipsam[*](alueum ipsum va.S (item passim)) intus in totum[*](in totum coni.S2. totum ll.v. totam (S1)J) ut quodam tectorio inlinunt et aliis amarioribus [*](a maioribus F1a. amaris F2) sucis[*](suis F1R1a) contra aliarum bestiolarum aviditates, id se facturas consciae quod concupisci possit; isdem[*](isdem F2. hisd- R2. his (//// F1. om.dTz) dein rS. (alac.). his deinde v) fores quoque[*](quodque DF1E. (alac.)) latiores circumstruunt.[*](Ar. ib. 623b 31. cfr. Hesych. s. v.κόμμωσις.— (12) Ar. ib. 624a 17.13–17. Varro ib. § 23. Verg. G IV 38.— (13. 14) cfr. Pl. XXII 107. XIII 67. XXIV 47.—) Prima fundamenta commosin[*](commosin B.cfr. index et Hesych. s. v. -osi in a. conmosin F2.-ssin R2.-mo- sisin E2.-missin R1.-ssi in DF1E1. conisin (κόνισιν.) coni. B2ex Ar. metyn v ex Ar. (item 13)) vocant periti, secunda pissoceron[*](pissoceron v ex Ar. diss- ll (item 14)), tertia propolin, inter coria cerasque, magni ad medicamina usus. commosis crusta est prima, saporis amari. pissoceros super eam venit, picantium modo, ceu dilutior cera. e vitium populorumque mitiore cummi propolis, crassioris iam materiae additis floribus, nondum tamen cera, sed favorum stabilimentum, qua omnes frigoris aut iniuriae aditus obstruuntur, odore et ipsa etiamnum[*](etiamnum v. -nunc ll.S) gravi, ut qua plerique pro galbano utantur.
[*](Ar. V 22, 554a17. IX 40, 626a 7. 623b 23. Hesych. s. v. κήριϝθος. Varro ib. § 23–25. 22.) Praeter[*](praeter F2v. post a. prae r) haec convehitur erithace, quam aliqui sandaracam , alii cerinthum[*](cherinthum FRa) vocant. hic erit apium dum operantur cibus, qui saepe invenitur in favorum inanitatibus
sepositus, et ipse amari[*](amari F2v.-aris R. amoris r) saporis. gignitur autem rore[*](rore marino P e Varr.) verno et arborum suco cummium[*](commium F1Ra. gum- F2H.-mi v) modo, capitur[*](capitur—10 excipi om.a) in[*](capitur in ego. capiti E.-ita DF1E.del.F2v. -itur (coni. S)J) ficis[*](ficis ego. fici (-co F2) ll.africi v) minor, austri flatu nigrior, aquilonibus melior et rubens, plurimus in Graecis nucibus. Menecrates florem esse dicit[*](florem esse dicit F2G.-re mensē dicit r. -rem ait esse v. add. futurae messis indicium va.H(SJ)), sed nemo praeter eum.[*](Ar. V 22, 553b 27. 31.— (8) Ar. IX 40, 627a 5. 9. cfr. Col. IX 4, 7. (Pl. XIX 27).— (10) Ar. V 21, 553a 21. 22, 553 22. Varro III 16, 24. (aliter Pl. XXI 71).— Ar. ib. 554a13. IV 8, 535a 2.3. VIII 11, 596b 15. IX 40, 625b 20. Varro ib. § 6. Ael. V 11 med. Didym. in Geop. XV 3,4.—) Ceras ex omnium arborum satorumque floribus confingunt excepta rumice et echinopode[*](chenopode va.H); herbarum haec genera[*](herbarum haec genera del. voluit S). falso excipitur et spartum, quippe cum in Hispania multa in spartariis mella herbam eam sapiant. falso et oleas excipi arbitror, quippe olivae proventu plurima examina gigni certum est. fructibus nullis nocetur. mortuis ne floribus quidem, non modo corporibus, insidunt.[*](cfr. Col. IX 13, 8 de Aristom. Hygini auctore.—) operantur intra LX[*](XL z) p. et[*](et om.RSJ) subinde consumptis in proximo floribus speculatores ad pabula ulteriora mittunt, noctu deprehensae in expeditione excubant supinae, ut alas a rore protegant [*](protegat F1R1)[*](dist. ego. cfr. § 110. 193. IX 63 al. et CFW Müller p. 4 ad IX 122),
ne quis miretur amore earum captos Aristomachum Solensem duodesexaginta annis nihil aliud egisse, Philiscum[*](Philiscum (fil- F2) G.-stum B. illius cum r. Hyliscum v. cfr. ind. auct.) vero Thasium in desertis apes colentem Agrium cognominatum, qui ambo scripsere de iis.
[*](cfr. Sen. ep. 121, 22.— Verg. G IV 165. Ael. I 10 extr.)[*]((1) Ar. IX 40, 627a 24. 25. 627b 10–13. Th. fr. VI 3, 46 Wim. Ael. I 11 med. Verg. G IV 191 sq. cfr. Varro ib. § 37. Pl. XVIII 364.— (6) Ar. IX 40,625b 18. 19. 627a 22.—) Ratio operis[*](operis haec F2G(S))mire divisi[*](mire diuisi ego. cfr. § 22. 25 init., de mendo p. 299,15. interdiu ll.v. interim dicenda Müller em. IIp. 13): statio ad portas more[*](in ore F1a)
castrorum, quies[*](noctu quies va.S) in matutinum, donec una excitet[*](excitet F2G.-tet et D.-te et Ea. -tae et F1R.-tet omnes zv) gemino aut triplici bombo ut bucino aliquo. tune universae provolant , si dies mitis futurus est. praedivinant enim ventos imbresque, cum[*](cū ego. in DFEa. et R(?)szH. et tune v. ni D) se[*](si R1) continent tectis[*](tectis — 5 habent om.a); itaque[*](ita quae J) temperie[*](temperie v.-ries ll.J D) caeli otium[*](otium ego. cfr. § 14. 25. eum DF1RE. cum dTJ. & F2G. est unde D. (hanc enim v)) hoc inter praescita habent[*](habēt (sc. apiarii) ll. v. an habet????). cum agmen ad opera processit, aliae flores adgerunt pedibus, aliae aquam ore guttasque lanugine totius corporis.[*](ib. 626b 8. 9. (Verg. G IV 178). 624a 33 sq. 624b 6. 7. Verg. ib. 167. —) quibus est[*](est om.a) earum adulescentia , ad opera exeunt et[*](et om.RS) supra dicta convehunt, seniores intus operantur. quae flores comportant, prioribus pedibus femina onerant[*](onerant R(?)v.-ntur r) propter id natura scabra, pedes priores rostro, totaeque onustae remeant sarcina pandatae. excipiunt eas ternae quaternae, quae[*](quaternae quae F1 (DE?) D. -naeque rv. -naeque et H. -nae atque C) exonerant.[*](Ar. IX 40, 625b 18–20. 627a 20 sq. Verg. G IV 179. Ael. V 11 init. — (16) Ar. ib. 624a 5. 6. 8–10.—) sunt enim intus quoque officia divisa: aliae struunt, aliae poliunt, aliae suggerunt, aliae cibum comparant ex eo quod adlatum est; neque enim separatim vescuntur, ne inaequalitas operis et cibi fiat et temporis. struunt orsae a[*](orsa ea va.(P)H. rursus ae E.-sus ea a) concamaratione[*](concamaratione (-mer- v)S. concaua rat- ll) alvi textumque[*](tecta va.G2(L)) velut a[*](uelut a F2RG2(H). uel ista Ea. uel sta D. u////ta F1. uel usque ad v(L)) summa tela deducunt, limitibus binis circa singulos actus[*](actus ll.v(G2)H. arcus B(L)), ut aliis intrent, aliis exeant.[*](Col. IX 15, 6–8.)[*]((4) Ar. ib. 625a 11–13. —) favi, superiore parte adfixi et paulum etiam lateribus, simul haerent[*](haerent (DE?) v.-runt FR. erunt a) et[*](dist.D) pendent; ima[*](ima (sc. parte)ll.-am D. una v) alvum non contingunt, oblongi[*](oblongi — 5 sar- ciendum om.a)[*](oblongi P e Col. obliqui ll.v. praem. tune F2D. nunc va.S(J))aut[*](aut ego. tunc DFED. nunc R(?)v) rotundi, qualiter poposcit[*](poscit va.G) alvus, aliquando et duorum generum, cum duo examina concordibus populis dissimiles habuere ritus. ruentes ceras fulciunt, pilarum intergerivis[*](intergeriuis ll.S. -rinis G.-rinis sic H. instar in- terius v. cfr. XIII 82. XXXV 173) a solo fornicatis, ne desit[*](ne sit F. ut sit va.G) aditus ad sarciendum.[*](ib. 624a 10 3.— (8) ib. 626b 24. 25. Verg. G. IV 194. Plut. SA 10, 967b. Ael. I 11 extr. V 13.—) primi fere tres versus inanes struuntur, ne promptum sit quod invitet furantem[*](forantem a. & for- F1) ; novissimi maxime inplentur mille. ideo aversa alvo favi eximuntur . gerulae secundos flatus captant. si cooriatur procella , adprehensi pondusculo lapilli[*](adprehensi .. lapilli se G. -nsis . ..- llis ll.v) se librant; quidam in umeros eum inponi tradunt. iuxta vero terram volant in adverso flatu vepribus evitatis[*](eultatis R (coni. Dal.) H. euauatis DF1E1. (alac.). euacua- E2dTz. hebeta- F2.-ato v).[*](Ar. ib. 627a 19. (625a 14–16). Varro III, 16, 8. Didym. in Geop. XV 3, 9.— (13) Ar. ib. 627a 10. 11. (626a 24). Ael. I 10 extr. Didym. ib. § 4.—) mira observatio operis: cessantium inertiam notant, castigant, mox et puniunt morte. mira munditia amoliuntur[*](emoliuntur F. mol- a) omnia e[*](e v. om ll.D) medio, nullaeque inter opera spurcitiae iacent; quin et excrementa operantium intus , ne longius recedant, unum congesta in locum turbidis diebus et operis otio egerunt.[*](Ar. ib. 627a 26–28. Verg. G IV 185–190. Ael. V 11.— (20) Ar. ib. 623b 32–34. 624a 1. 2. 4. 5. 624b 26.) cum advesperascit, in alvo strepunt minus ac minus, donec una circumvolet eodem quo excitavit bombo ceu quietem capere imperans[*](imperans (inp- F2) F2d2v. imp///// d1. impetratis (inp- DF1) r. inperitans iis S. -ans J) , et hoc castrorum[*](tum Fa) more. tunc repente omnes conticescunt[*](conticiscunt F1R).Domos primum plebei[*](plebeis va.G2(L)) exaedificant, deinde regibus.
si speratur[*](spiratur F1a) largior[*](longior F) proventus, adiciuntur contubernia et fucis. hae[*](hae C) cellarum minimae, sed ipsi maiores apibus.[*](Ar. V 21, 553b 4. IX 40, 626b 10. Col. IX 15, 1. 2. Democr. in Geop. XV 9, 3. Verg. G IV 243. 168. Varro III 16, 8. Ael. I 9.— (12) Ar. V 22, 554b 4.—) sunt autem fuci sine aculeo, velut inperfectae[*](inperfecta et F1Ra) apes novissimaeque [*](dist. va. H) a fessis aut[*](aut M. et rv) iam emeritis inchoatae, serotinus fetus et quasi servitia verarum apium, quam ob rem imperant iis primosque expellunt in opera, tardantes sine dementia puniunt . neque in opere tantum, sed in fetu[*](impetu in fetu M1) quoque adiuvant eas, multum ad calorem conferente turba. certe quo maior eorum fuit multitudo, hoc[*](eo (pro hoc) va.H) maior fit et[*](fit et ego. fit MJ. fiet rv. cfr.XV 105 extr.) examinum proventus. cum mella coeperunt maturescere, abigunt eos multaeque singulos adgressae trucidant. nec id genus nisi vere conspicitur . fucus[*](fucos F1R1a. rugus M) ademptis alis[*](aliis M. salis F1. sali a) in alvum[*](inatum M) reiectus ipse ceteris [*](una va.(P)H. cfr. p. 291,1) adimit.[*](cfr. Ar. IX 40, 624a 3. Sen. de clem. I 19, 2. Col. IX 11, 4. 5. (Pallad. VII 7, 9). Ael. I 59. Florent in Geop. XV 2, 15.— (15) Ar. V 23, 554b 25. Varro ib. § 5. 24. Didym. in Geop. XV 3, 10. Ael. V 13.— Ar. IX 40, 625b 21. V 22, 554a 1. 2.—) regias imperatoribus futuris in ima parte alvi exstruunt amplas, magnificas, separatas, tuberculo eminentes , quod si exprimatur, non gignuntur[*](gignuntur M.-tur subole r. -li D (ad seq. referens). -les dv). sexangulae omnes cellae a[*](a om.azH Brot.) singulorum pedum[*](eae pedum va.S) opere. nihil[*](nihil—17 tempore om.M) horum stato tempore, sed rapiunt diebus serenis munia[*](muniam F.-iant a.-ia. Et va.S). melle uno alterove summum[*](ad summum va.S) die cellas replent.[*](ib. 553b 29–31. Verg. G IV 1 sq. (Col. IX 14, 5).)Venit hoc ex[*](ex om.FRa) aëre et maxime siderum exortu, praecipueque ipso sirio explendescente[*](explendescente MJ. -scit r. -scente fit v), nec omnino prius vergiliarum
[*](cum F2va.G) exortu, sublucanis temporibus. itaque tum prima aurora folia arborum melle roscida inveniuntur ac[*](a (pro ac) M), si qui matutino sub diu[*](diu MJ. diuo F1Rav(S). dio F2Bas.) fuere, unctas liquore vestes capillumque concretum sentiunt, sive ille[*](siue ille — 15. 16 dilutum et om.a) est caeli sudor sive quaedam[*](quaedam (qued- M)-sucus MF2v. quae R. que r. aquae lzp) siderum saliva sive purgantis se[*](se v. si M.om.F2) aëris sucus; utinamque[*](utinamque MC. siue F2. om. r. siue aquae v) esset[*](esset MD. esset et C. est et rlzpv) purus[*](purus om.M) ac liquidus et suae naturae, qualis defluit primo  Ar. V 22, 554a 17.—) nunc vero e tanta cadens altitudine multumque, dum venit, sordescens et obvio terrae halitu infectus, praeterea e[*](e DFE(D). om.RdT. a v(J)) fronde ac pabulis potus et in utriculos[*](utriculos F2Verc. -lo r Brot. uterculos v(C)) congestus apium — ore enim eum vomunt —, ad hoc[*](haec va.S) suco florum corruptus et alvi vitiis[*](alui uitiis ego. aluinis DFE. aluis S. alueis R(?)v. in aluis D) maceratus totiensque mutatus, magnam tamen caelestis naturae voluptatem adfert.[*](Diosc. II 101. Dio- phan. in Geop. XV 7, 1. cfr. Pl. XXI 57. Varro III 16, 14. Strabo IX 399 extr. X 489 extr.— (15–17) Ar. V 22, 554a 7–9.)ibi optimus[*](optimum z) semper, ubi optimorum doliolis florum conditur. fit[*](fit ego. om. ll.v) Atticae[*](atticiae F1R) regionis hoc[*](hic va.H) et[*](et v. ē ll. est et D) Siculae Hymetto[*](hymetio FR) et Hybla[*](hybia F1) locis[*](locis F2 (add. in marg. uel aolicis). licis F1. a locis RdS. ab locis D(?)Ev(D). (vox corr.; an apricis?)), mox Calydna[*](callydna F1(DE?).-ymne va.Bas. calydne F2. (-dnae insulae D2)) insula[*](an in insula?). est autem initio mel ut aqua dilutum et primis diebus fervet ut musta[*](mustum C) seque purgat, vicensimo die crassescit, mox obducitur tenui membrana, quae fervoris ipsius spuma concrescit. sorbetur optimum et minime fronde infectum e quercus, tiliae[*](tiliae F2v. om.a. fil- (-lio et R2) r), harundinum foliis.
[*]((2) Verg. G IV 152 (Col. IX 2, 3).—) Summa quidem bonitatis natione[*](ratione F2) constat, ut supra diximus, pluribus modis. aliubi enim favi cera[*](fabi ceras F1a) spectabiles [*](32)
tabiles gignuntur, ut in Sicilia, Paelignis, aliubi copia mellis, ut in Creta, Cypro, Africa, aliubi magnitudine, ut in septentrionalibus , viso iam in Germania octo pedum longitudinis favo in cava parte nigro[*](caua .. nigro v. caue.. nigra ll).[*]((4. 5) cfr. Celsus ap. Col. IX 14, 20. Mir. ausc. 16.— (9) cfr. Col. ib. § 10. Varro ib. § 14. Pl. XXI 56.—) in quocumque tamen tractu terna sunt genera mellis. vernum ex[*](e F2d. et F1a) floribus constructo favo, quod ideo vocatur anthinum. hoc quidam attingi vetant, ut largo alimento valida exeat suboles. alii ex nullo minus[*](modo (pro minus) F2) apibus relinquunt, quoniam magna sequatur ubertas magnorum siderum exortu, praeterea solstitio[*](solstitio d(?)v. soliti ll. cfr. XXI 56), cum thymum[*](thumum FR) et uva florere incipiunt, praecipua cellarum materia.[*](Ar. IX 40, 627a 31 sq. — Varro ib. § 33. Didym. in Geop. XV 5,4. Col. IX 15, 8. 9.— (16) Col. IX 14, 5. Didym. ib. § 1.—) est autem in eximendis favis necessaria dispensatio, quoniam inopia cibi desperant moriunturque aut diffugiunt, contra copia ignaviam adfert, ac iam melle, non erithace, pascuntur. ergo[*](hace (pro ergo) M) diligentiores ex hac vindemia XV[*](XII Eava.S) partem apibus relinquunt. dies status inchoandae[*](inchoande F1.-di va.H), ut quadam lege naturae, si scire aut observare homines vellent[*](uellent MJ. uelint rv), tricensimus ab educto examine, fereque Maio mense includitur haec vindemia.Alterum genus est mellis aestivi, quod ideo vocatur horaeon [*](oraeon FR. oran a) a tempestivitate praecipua, ipso sirio exsplendescente post solstitium diebus XXX fere. inmensa circa hoc subtilitas naturae mortalibus patefacta est, nisi[*](ni FRaS) fraus hominum cuncta pernicie corrumperet.[*]((25) cfr. infra § 38. XXII 108. 109.) namque ab exortu[*](eortu M. ortu F1) sideris cuiuscumque, sed nobilium maxime, aut caelestis arcus, si non sequantur imbres, sed ros tepescat solis radiis, medicamenta , non mella, gignuntur, oculis, ulceribus internisque visceribus dona caelestia. quod si servetur hoc sirio exoriente
casuque congruat in eundem diem, ut saepe, Veneris aut lovis Mercurive exortus, non alia suavitas[*](suauitas MRB.-tatis rv) visque[*](uisque MG. sui- r. ususque v) mortalium malis a morte revocandis[*](reuocandis MJ. uoc- F2(DE?)v.-di r) quam divini nectaris fiat.